Kasb-hunar kollejlarida o`qitish jarayoni. o`qitishning tashkiliy shakllari - Педагогиka - Рефераты

Kasb-hunar kollejlarida o`qitish jarayoni. o`qitishning tashkiliy shakllari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75 KB

WWW.ARXIV.UZ Reja: 1) O`qitish, o`qish, o`quv jarayonini ziddiyatlari 2) Ixtisoslik fanlari va mavzuning metodikasini ishlab chiqish 3) Fan mazmuniga mos holda o`qitishning shakli, metodik tanlash 4) O`qitish ishlarini tashkil etish va muammoli vaziyatlarni ishlab chiqish 5) O`quv ishlari va uni tashkil etish shakllari. Darslarni klassifika s iyalash 6) YAngi materialni bayon etish darslari 7) Takrorlash-umumlashtirish darslari. Aralash darslar

WWW.ARXIV.UZ O`qitishning tashkiliy shakllari deganda, o`qituvchi va o`quvchilarning maxsus tashkil etilgan, belgilangan tartibda va muayyan rejimda utadigan faoliyati tushiniladi. O`qitishning u yoki bu tashkiliy formasi kollektiv va individual o`qitishning xar xil kurinishda kushib olib borilishi, o`qitishda o`quvchilar mustaqilligini turli darajasi, o`quvchilarning ukishiga o`qituvchi raxbarligining xar xil usullari bilan xarakterlanadi. O`qitishni tashkil etish formalarini tanlash ta`lim- tarbiyaviy vazifalar bilan belgilanadi va o`quv ishining mazmuni hamda metodlariga bog`liq bo`ladi. Kasb-hunar kollejlarida o`qitish sinf-dars sistemasi deb ataladigan sistemada olib boriladi. Kasb-hunar kollejlarida tadbiqan olganda, sinf-dars sistemasida o`quvchilarni ularning tayyorgarlik darajasiga, urganadigan kasbiga, ba`zi kasblar uchun esa- jinsi va yoshiga muvofik guruhlarga ajratish kuzda tutiladi. Xar bir o`quv guruhining tarkibi o`qitishning boshidan oxirigacha uzgarmaydi. Mashg`ulotlar kat`iy jadval asosida o`qituvchi raxbarligida olib boriladi. Urganiladigan material qismlarga-xar biri muayyan maqsadni kuzda tutgan darslarga taksimlanadi. Sinf-dars sistemasida o`quv ishini tashkil etishning asosiy formasi darsdir. Dars deganda ma`lum vakt ajratilgan va uzgarmas tarkibli hamda tayyorgarlik darajasi bir xil bulgan o`quvchilar guruhi bilan o`qituvchi utkazadigan o`quv jarayonining bir qismi tushiniladi. Xar bir dars quyidagi talablarga javob berishi kerakki, bu talablarga rioya qilish butun ta`limning samaradorligini oshiradi Maqsad va mazmunning aniqligi. Bu talab darsning butun o`quv materialini va uning xar qaysi qismini to`g`ri tanlash yuli bilan ta`minlanadi. Darsda urganiladigan (mustahkamlanadigan, takrorlanadigan) material nisbatan tugal, mustaqil bulishi, darslar sistemasida muayyan urin tutishi va uz didaktik yo`nalishiga ega bulishi, ya`ni o`quvchilarga yangi materialni bayon etishi, bilimlarini mustahkamlashi va sistemaga solishi, bu bilimlarni tadbiq etish o`quvi xosil qilish lozim va xokazo.

WWW.ARXIV.UZ Ta`lim va tarbiyaviy vazifalarning ajralmasligi. YUqorida ta`kidlab utilganidek, ta`limning tarbiyalovchi xarakteri uning ob`ektiv qonuniyatini sanaladi. Ammo, shunga karamay, o`qituvchi xamisha o`quvchilarnini tafakkuri, xotirasi, dikkat-e`tibori, irodasi va boshqa xislatlarini, bilish faoliyatini, ijodini, ishda mustaqilligi va shu kabi fazilatlarini rivojlantirish uchun darsda xar qanday imkoniyatdan foydalanishga majbur. Darsning xar qaysi bosqichida o`qitishning eng muhim ma`kul metodlarini tanlash. O`qitish metodlarini tanlash kupgina faktorga: o`quv materialining mazmuniga, darsdan kuzda tutilgan maqsadga maqsadga, darsning o`quv materiallari bilan ta`minlanganlik darajasiga, o`quvchilarning tayyorgarlik saviyasiga, o`qituvchi tajribasiga va shu kabilarga bog`liq. O`qitish metodini tanlash o`qituvchining YUqori mehnat unumdorligini va o`quvchilarning maksimal aktivligini ta`minlashi kerak, bu esa o`quvchilarga chuqur hamda puxta bilimlar beradi, olingan bilimlarni amalda tadbiq etish o`quvlarini xosil qiladi. Darsda o`quvchilarning kollektiv va individual ishini to`g`ri kushib olib borish. Bu talab o`qitishni individuallashtirish darajasini oshirish zarurligini takozo qiladi. o`qituvchi butun guruhga o`quv materialini ma`lum qilar ekan, odatda, urtacha o`quvchini nazarda tutadi. Ammo, konkret o`quvchilar ana shu urtacha o`quvchidan kup jixatdan fark qiladi. SHuning uchun o`qituvchi butun guruhga bilan frontal ish olib borishi bilan birga, darsda individual topshiriqlar bo`yicha mustaqil ishlashni xam keng joriy qilishi, individual nazorat utkazishi, uy topshiriqlarini individual berishi va ularning bajarilishini individual tekshirishi lozim va xokazo. Tashkil etishning aniqligi. Bu talabning bajarilishi darsga ajratilgan xamma vaktdan o`quvchilar bilan ishlash uchun eng samarali foydalanishga imkon beradi. bunga o`qituvchi va o`quvchilarning darsga yaxshilab tayyorlanishi, darsni juda yaxshi moddiy-texnikaviy ta`minlash, uning barcha elementlari strukturasini puxta tuzish va darsni aniq tashkil etish orqali erishiladi. YUqorida keltirilgan talablar dars to`g`risidagi tushinchani cheklamaydi va tula ochib bera olmaydi. Darslar bir-biridan mazmuni, maqsadi, strukturasi, tashkil

WWW.ARXIV.UZ etilishi, utkazilish metodlari va boshqa jixatidan fark qiladi, o`qituvchilarning shaxsiy fazilatlariga bog`liq bulgan sub`ektiv alomatlar to`g`risida gapirmasa xam bo`ladi. SHuning uchun darslarni klassifikasiyalash to`g`risidagi masala muhimdir. Pedagogika adabiyotida darslarni ularning belgilovchi xar xil alomatlari asosida klassifikasiyalashning turli variantlari keltiriladi. Bunday alomatlardan biri urganiladigan materiallarning mazmunidir. Bu alomatga kura klassifikasiyalash umumtexnika va maxsus fanlarga oid eng tula xarakterlab bera olgan bo`lar edi. Axir, ular urganiladigan materiallarning mazmuni jixatidan bir-biridan fark qiladi. SHu munosabat bilan urganiladigan materiallarning mazmunini xam klassifikasiyalash lozim. Umumtexnika va maxsus fanlarning o`quv materialini didaktik analiz qilishga intilib kurildi. SHu pozisiyalardan karaganda darslar klassifikasiyasi texnika, texnologiya darslarini, xom ashyo va materiallarni, ishlab chiqarish ekonomikasi va tashkil etilishini o`rganish darslarini uz ichiga olgan bo`lar edi. Ammo bunday klassifikasiyani aftidan asos qilib olib bulmaydi, chunki u xaddan tashqari umumiydir. Bundan tashqari, umumtexnika va ayniksa, maxsus fanlarni o`rganishda utkaziladigan aniq darslar kupgina xollarda turli mazmundagi materialni uz ichiga oladi: texnika masalalari texnologiya bilan birga, kupgina maxsus materiallar texonlogiya bilan parallel, ishlab chiqarishning aniq ekonomikasi va tashkil etilishi esa tegishli texnologiya masalalari bilan birgalikda urganiladi. Darslarni klassifikasiyalashning boshqa bir alomati ularni utkazish usullaridir. Utkazish usullari, deganda, o`qituvchining ma`lum maqsadga karatilgan faoliyatida, darsni utkazish uslubida ifodalangan tashkiliy va boshqa momentlar majmui tushuniladi. SHu nuktai nazardan darslarning quyidagi tiplari bo`ladi: leksiya darsi, suxbat darsi, ekskursiya darsi, kinodars, o`quvchilarning mustaqil ishlari darsi, laboratoriya ishi, amaliy ish, aralash dars. Bu klassifikasiyani seminar darslari, nazorat ishlar, sinovlar, munozara darslari, demonstrasiya darslari va shu kabilarni kushib kengaytirish mumkin. Bunday klassifikasiyani xam asosiy klassifikasiya sifatida kabul qilib bulmaydi. bunga sabab shuki, birinchidan, u barkaror bo`la olmaydi, chunki ilgor

WWW.ARXIV.UZ pedagogik tajriba darslarni utkazishning yangi, original usullarini ilgari suryapti, ikkinchidan, ish tajribasida bunday darslar «sof» xolda juda kam uchraydi, ularning kupchiligi, garchi ayrim xollarda leksiya darsi, ekskursiya darsi, seminar darsi, sinov darsi va shu kabilar ta`limning muayyan bosqichlarida anchagina urin olish mumkin bo`lsa-da, aralash darslardir. Darslarning asosiy didaktik maqsad bo`yicha klassifikasiyasini eng ma`kul deb hisoblamok kerak. Bu klassifikasiya, boshqa xamma narsadan tashqari, darsning o`quv jaraenidagi urnini hisobga oladi. Bu alomatga kura darslarning quyidagi tiplari mavjud: yangi materiallarni bayon etish darslari; bilimlarni puxtalash va tatbik etish darslari; takrorlash-umumlashtirish darslari; o`quvchilarning bilim, o`quv hamda malakalarini tekshirish (kontrol-tekshirish) darslari; aralash darslar. Darsning tashkiliy tuzilishi uning strukturasi bilan belgilanadi. Umumtexnika va maxsus fanlarga tatbikan, darsning quyidagi struktura elementlarini ajratib kursatish mumkin: tashkiliy qism; uy topshiriqlarining bajarilishini tekshirish; o`qituvchining yangi materialni bayon etish; o`quvchilarning yangi materialni o`rganishga oid o`quv, texnika yoki spravochnik adabiyot bilan mustaqil ishlashlari; yangi materialni takrorlash va puxtalash; ilgari urganilgan materialni takrorlash; puxtalash va sistemaga solish; o`quvchilarning bilim, o`quv hamda malakalarini teshirish, hisobga olish va baxolash; uy topshiriqlari berish. Darsning tipiga ya`ni mashg`ulotdan kuzlangan asosiy didaktik maqsadga kura, biror struktura elementlari yoki ularning tipaviy kombinasiyalari ustun turadi. Asosiy didaktik maqsadga binoan klassifikasiyalanuvchi darslarning tiplarini ularning strukturasiga bog`liq xolda qisqacha kurib chikamiz. YAngi materiallarni bayon etish darslari. Bu darslar, odatda, mavzuni bayon etish va darsdan kuzlangan maqsadni ochib berishni, yangi materialni navbati bilan bayon etish yoki o`quvchilarning o`quv adabiyoti, texnika adabiyoti (jurnallar, byulletenlar, albomlar, chizmalar, sxemalar, texnologik jarayon kartalari va shu kabilar) yoki spravochnik adabiyot bilan mustaqil ishlashni tashkil etishni,

WWW.ARXIV.UZ o`quvchilarning savollariga javob kaytarishni, o`quvchilarning yangi materialni uzlashtirish sifatini tekshirish, kushimcha tushuntirishlarni, uyga vazifalar berishni uz ichiga oladi. Bunday darslar odatda, urganiladigan material tavsifiy xarakterda va uzlashtirish uchun engil bulgan xollarda utkaziladi. Bilimlarni puxtalash va tatbik etish darslari. Bunday darslarda temaning bundan oldin urganilgan materiali yuzasidan o`quvchilar bilan frontal suxbatlar, labaratoriya-amaliy ishlar utkaziladi, xar xil masalalar echiladi, texnologik jarayonlar ishlab chiqish mashqlari, yozma grafik ishlar, ilgari urganilgan materialni mustahkamlash va sistemaga solish yuzasidan turli mustaqil ishlar (sxemalar tuzish vaularni ukish, jadvallar tuzish, texnikaviy xujjatlarni taxlil qilish va shu kabilar) utkaziladi, kinofilmlar kuriladi, o`quvchilar doklad hamda referatlar bilan chikadilar va xokazo. Bu ish davomida bilimlar esga solinadi, etarli faktlar, tushunchalar, qonuniyatlar o`quvchilar ongi vaxotirasida puxtalanadi. Buning natijasida bilimlar ancha puxta bo`ladi. O`quvchilarning ish turlari nixoyatda xil-xilligiga karamay, bu tipdagi darslarning strukturasi taxminan bir xil. Bu struktura dars mavzusi va maqsadini aniqlashni, ilgari urganilgan hamda navbatdagi ishlarni bajarish uchun zarur ma`lumotlarni esga tushirishni, o`quvchilarning ishni bajarishini (yoki utkazilishi kuzda tutilgan boshqa faoliyat turlari) va yakun yasashni uz ichiga oladi. Takrorlash-umumlashtirish darslari. Bu darslardan kuzlangan maqsad- urganilgan material yuzasidan olingan bilimlarni esga tushirish vasistemaga olish, bu esa bilimlardagi kamchiliklarni tuldirishga, mavzuning, bulimning va butun fanning asosiy goyalarini, masalalarini yanada chuqur ochib berishga yordam qiladi. Bu tipdagi darslar programma mavzusini yoki bulimini o`rganish sunggida va o`quv yilining oxirida utkaziladi. Takrorlash-umumlashtirish darslariga nisbatan kuyiladigan asosiy talablardan biri ularning mundarijasiga albatta o`quvchilar o`quv faoliyatiga doir yangi ma`lumotlar va metodlar kiritishdir. Takrorlash-umumlashtirish darslari ikki xil bo`ladi: o`qituvchi mavzuning, bulim yoki kusning urganilgan materiali yuzasidan umumlashtiruvchi obzor leksiya utkazadi yoki o`quvchilar bilan kengaytirilgan suxbat tashkil qiladi. Suxbat

WWW.ARXIV.UZ vaqtida o`quvchilar o`qituvchi raxbarligida umumlashtiruvchi mashqlar, yozma ishlar va boshqa topshiriqlar bajaradilar. O`quvchilarning bilimi, o`quvi hamda malakalarini tekshirish darslari. Bu darslarda mavzu, bulim yoki butun kurs yuzasidan batafsil og`zaki savol-javob, yozma yoki grafik kontrol ishlar utkaziladi, kontrol qiluvchi kurilmalar, kartochka- topshiriqlar, obzor-takrorlash jadvallari yordamida o`quvchilar bilimi tekshiriladi, amaliy xarakterdagi topshiriqlar bajariladi va xokazo. bunday darslardan kuzlangan maqsad xar bir o`quvchining tayyorgarlik darajasini asosli baxolash uchun ma`lumotlar olish, bilimlarning kanchalik ongli va chuqur uzlashtirilganligini, olingan o`quv hamda malakalarning kanchalik puxta ekanligini aniqlashdan iborat. Bundan tashqari, bunday darslarni utkazishda o`qituvchi o`quvchilar bilimi hamda o`quvidagi kamchiliklarni tuldiradi va ularni yanada rivojlantiradi. Aralash darslar. Bu darslarda xar xil didaktik maslalar komleksi hal qilinadi. Ular barcha yoki kupchilik struktura elementlarini xar xil kombinasiyada uz ichiga oladi. Aralash darslar umumtexnika va maxsus fanlarni o`rganishda darslarning eng kup tarkalgan tipidir. Sunggi vaktlarda strukturasining eskirgan va bir xilligi, darsda o`quvchilarning mustaqillik hamda aktivlik darajasining pastligi, bilim berishning ularni puxtalashdan uzilib kolganligi, utkazish metodlarining bir xiligi tufayli aralash dars tankidga uchramokda. Bu tankid o`quv jarayonining tashkil etilishi va metodikasigagina taalukli bo`lib, darsning tipiga mutlako alokador emas. Kupgina kamchiliklarning sababi aralash dars utkazilishida emas, balki dars strukturasi siykasi chikib ketganligida, dars elementlari kat`iy tartibda kelishida, aksari o`qituvchilar bu darsning boy pedagogik imkoniyatlaridan foydalana bilmaganligidadir. Aralash darsning afzalligi shundaki, u o`quv jarayoninng bir biriga eng yakin zvenolarini uz ichiga oladi, bu esa o`quvchilarning bilimlarini puxta va ongli ravishda uzlashtirishini ta`minlash uchun juda muhimdir. Bu tipdagi darslarning aralash xarakteri mashg`ulotlar strukturasini keng chegarada uzgartirishga imkon beradi. Masalan, bir darsda o`quvchilarga yangi bilimlar beriladi, bu bilimlar puxtalanadi, ilgari utilgan material takrorlanadi, o`quvchilarning bilimlari

WWW.ARXIV.UZ tekshiriladi va xokazo, ikkinchi darsda bu elementlardan ba`zilari bulmaydi yoki bir biriga kushilib ketadi (yangi materialni o`rganish vaqtida u puxtalanishi, bilimlarni tekshirish esa tushirib koldirilishi mumkin), xar xil darslarda bir xil elementlarning ketma ketligi uzgarishi xam mumkin (uy topshiriqlarining qanday bajarilganligi yangi materiallarni bayon etishdan oldin xam, keyin xam tekshirilishi mumkin, o`quvchilarning mustaqil ishlarini dars boshida utkazgan ma`kul). SHu bilan birga, shuni ta`kidlab utish kerakki, struktura elemenlarini xar xil kombinasiyalash yolgiz maqsadga emas, balki pedagogik maqsadga muvofiklikka asoslanishi lozim. Ikkinchi tomondan darsning strukturasini aniqlashga ijodiy yondoshish talabi aralash dars aniq strukturaga ega emas degan ma`noni bildirmaydi. o`quvchi xar qanday darsga, shu jumladan, aralash darsga tayyorlanar ekan, uni strukturasini uylab oladi va uni rejada aniq aks ettiradi. Xar bir struktura elementi uchun dars davomida o`quv ishining muyyan mazmuni hamda tegishli usullari belgilanadi va amalga oshiriladi. Darsning strukturasizligi o`qituvchi ishida xam, o`quvchilar ishida xam sistemasizlikka olib keladi. Darslar tiplarini kurib chiqish darsning kotib kolgan sxema emasligini kursatadi. O`quv ishininng tashkiliy formasi bulgan dars maksimal natijalarga erishish uchun tiplar hamda struktura bo`yicha uzgarib turishi mumkin va lozim.

WWW.ARXIV.UZ FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. I. A. Karimov. «Barkamol avlod orzusi». T. 1999 y. 2. I. A. Karimov. «Barkamol avlod Uzbekiston tarakkiyotining poydevori». T. 1997 y. 3. O`zbekiston Respublikasi Oliy ta`lim tizimini isloh qilish buyicha me`yoriy hujjatlar I-kism, Toshkent, 1998 yil 4. O`zbekiston Respublikasi Oliy ta`lim tizimini isloh qilish buyicha me`yoriy hujjatlar II-kism, Toshkent, 1998 yil 5. V. A. Skakun. «Ishlab chiqarish ta`limi ustozi uchun kullanma». Toshkent «O`qituvchi» 1992 y. 6. N.N.Azizxo`jaeva «Pedagogik texnologiya va pedagogik mahoart». Toshkent, Nizomiy nomidagi TDPU, 2003 y 7. R. X. Djuraev. «Teoriya i praktika intensifikasii professionalnoy podgogtovki uchahixsya proftexuchilih». Toshkent. «FAN» 1992 y. 8. S. A. Akmalova. «Ta`lim nazariyasi didaktika masalalari bo`yicha o`quv kullanma». Namangan 1993 y. 9. K. J. Mirsaidov. «Maxsus fanlarni o`qitish va ishlab chiqarish ta`limi». Toshkent «O`qituvchi» 1996 y. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

Kasb hunar ta`limining tashkiliy shakllari

Mehnat va kasb ta`limini o`qitish shakllari.

Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida nasriy asarlarni o`rganish

Kasb-hunar kollejlarida pedagogik jarayonni loyihalash

Bolalar bog`chasidagi o`qitishning shakllari