Ўқитувчилик касби, унинг ҳуқуқий, демократик жамиятдаги ўрни - Педагогиka - Рефераты

Ўқитувчилик касби, унинг ҳуқуқий, демократик жамиятдаги ўрни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

119 KB

Ўқитувчилик касби, унинг ҳуқуқий, демократик жамиятдаги ўрни Режа 1. ў қ итувчилик касби ҳа қ ида. 2. ў қ итувчига қ уйилаётган талаблар. 3. ў қ итувчилик касбини танлаш. 4. Педагогик фаолият. 5. Педагогик қ обилият ва маҳорат. Таянч иборалар:

ў қ итувчи, ў қ увчи, узлуксиз таълим, фаолият, обрў, касб, лаё қ ат, касбий сифатлар. Республикамиз ҳ укумати хал қ таълими со ҳ асида ўртага қ ўяётган вазифаларни бажариш кўп жи ҳ атдан ў қ итувчиликка бо ғ ли қ . Янги и қ тисодий сиёсатга ўтиш шароитида таълим-тарбиядан кўзда тутилаётган ма қ садларга эришиш, ў қ увчиларнинг хилма-хил фаолиятини уюштириш, уларни билимли, одобли, эъти қ одли, ме ҳ натсевар, баркамол инсон қ илиб ўстириш ў қ итувчи зиммасига юклатилган. Ўзининг фидокорона ме ҳ нати билан ёш авлодни ў қ итиш ва тарбиялаш сифатини оширишга катта ҳ исса қ ўшаётган ижодкор ў қ итувчилар сони йил сайин ортиб бормо қ да. Айни қ са, исло ҳ отлар даврида бундай мураббийлар эл-юртга танилмо қ да. Ҳ ар йили энг яхши ў қ итувчини ани қ лаш учун ўтказилаётган мактаб кўриклари, туман, вилоят, Республика танловлари ана шу юту қ ларга омил бўлмо қ да. Мактабларда «методист ў қ итувчи», «катта ў қ итувчи», «ўзбекистонда хизмат кўрсатган ў қ итувчи» унвонларига сазовор бўлган ў қ итувчилар сони тобора кўпаймо қ да. Хал қ имизнинг келажаги, муста қ ил ўзбекистоннинг исти қ боли кўп жиҳатдан ў қ итувчига, унинг савиясига, тайёргарлиги, фидойилигига, ёш авлодни ў қ итиш ва тарбиялаш ишига бўлган муносабатига бо ғ ли қ . Сўнгги йилларда педагогика институтларида, университет-ларда, педагогика билим юртларида ў қ итувчилар тайёрлашни яхшилашга қ аратилган кўпгина ишлар амалга оширилди. Чунончи, бўлажак ў қ итувчиларнинг касбий тайёрлигини кучайтириш, ихтисосга доир фанларни чу қ ур ўргатиш ва педагогик маҳоратни эгаллаш, назарий билимларни амалиётда қ ўллашга ўргатиш масалаларига эътибор кучайди. Шуниндек, бўлажак ў қ итувчиларга педагогика, руҳшунослик, усулиётга доир фанларни

ўргатиш кўлами янада кенгайди. Педагогика олий ў қ ув юртларида бир қ анча ихтисосликлар бўйича беш йиллик ў қ ув режалари жорий этилди. ўзлуксиз педагогик таълим ғ оялари амалга оширилмо қ да. Шу муносабат билан ў қ итувчилар малакасини ошириш ва уларни қ айта тайёрлаш иши давлат ва жамоатчиликнинг ди ққ ат марказига бўлади. Бу тадбирлар университет ва педагогика институтларининг махсус факультетларида, малака ошириш институтларида амалга оширилмо қ да. Ў қ итувчи ларни фалсафий жиҳатдан кенг фикрловчи, мулоҳазали бўлишларига эътибор берилаётир. Синфий, тарбиявий қ арашларнинг бирё қ ламалигидан, айрим шахс ва гуруҳлар манфаатидан умуминсоний қ адриятлар устун туриши таъкидлан-мо қ да. ўзбекистон ҳукумати мактаб ў қ итувчи ларининг ҳафталик ў қ ув ишлари ҳажмини камайтирди, маошини оширди. ў қ увчиларнинг дафтарларини текширгани учун, шунингдек, «Хал қ ў қ итувчи си», «Хизмат кўрсатган ў қ итувчи », «Методист- ў қ итувчи »ларга ва илмий даражаси бор ў қ итувчи ларга қ ўшимча ҳа қ тўлаш жорий этилди. Педагогика ў қ ув юртларида таълим олаётган талабаларнинг стипедиялари оширилди, ов қ атланиши учун, шахсий уйларда яшагани учун уларга қ ўшимча пўл тўланади. Ў қ итувчи лик шарафли, лекин жуда мураккаб касбдир. Яхши ў қ итувчи бўлиш учун педагогик назарияни эгаллашнинг ўзигина етарли эмас. Чунки педагогик назарияда болаларни ў қ итиш ва тарбиялаш умумий қ онун- қ оидалар, умумлаштирилган услубий ғ оялар баён этилди. ў қ увчиларнинг ёш, индивидуал хусусиятларини эътиборга олиш таъкидланади. Мактаб ҳаёти, амалий педагогик жараён эса жуда хилма-хилдир. Педагогик назарияга мос келмайдиган вазиятлар учраб туради. Бу эса ў қ итувчидан кенг билимдонликни, пухта

амалий тайёргарликни, юксак педагогик маҳорат ва ижодкорликни талаб этади. Шунинг учун ҳам муста қ ил ўзбекистон давлатининг умумий таълим мактабида ишлайдиган ў қ итувчи: -педагогик фаолиятга қ обилиятли, ижодкор, ишбилармон; -миллий, маданий ва умуминсоний қ адриятларни, дунёвий билимларни мукаммал эгаллаган, диний илмлардан ҳам хабардор, маънавий баркамол; -ўзбекистоннинг муста қ ил давлат сифатида тара ққ ий этилишига ишонадиган, ватанпарварлик бурчини тў ғ ри англаган, эъти қ одли фу қ аро; -ихтисосга доир билимларни, психологик, педагогик билим ва маҳорати, шунингдек, назарий илмларни мукаммал эгаллаган; -ў қ итувчилик касбини ва болаларни яхши кўрадиган, ҳар бир ў қ увчиси ул ғ айиб яхши одам бўлишига чин кўнгилдан ишонадиган, уларнинг шахс сифатида ривожланиб, инсон сифатида камол топишига кўмаклашадиган; -эркин ва ижодий фикрлай оладиган, талабчан, адолатли, одобли бўлмо ғ и даркор. ў Қ ИТўВЧИЛИК КАСБИНИ ТАНЛАШ Бирор касбнинг ҳа қ и қ ий устаси бўлиш учун кишида табиий қ обилият, маълум жисмоний ва руҳий хислатлар жо бўлиши зарур. Масалан артист бўлиш учун табиий овоз, эшитиш қ обилияти, бежирим суврат, жисмонан со ғ лом бўлиш талаб этилади. Раҳбарлик вазифасини бажариш учун ташкилотчилик, одамлар билан муомала-муроса қ ила билиш каби қ обилиятларга эга бўлиш керак. Акс ҳолда касби ва ишидан бош қ алар ҳам, ўзи ҳам қ аноат ҳосил қ илмайди. Киши касбини нотў ғ ри танлаган бўлса, унга қ изи қ маса, ўзи ҳам, бош қ алар ҳам ундан барака топмайди.

Педагогик, ў қ итувчилик фаолиятини, ёшларни ў қ итиш ва тарбиялаш ишини самарали бажариш, ота- оналар ва болаларнинг иззат-ҳурматига сазовор бўлиш учун кишида бу ишда кишига лаё қ ат, қ обилият, қ изи қ иш бўлмо ғ и лозим. Бош қ а касблар каби ў қ итувчилик касбига ёшлар орасидан педагогик фаолиятга лаё қ атли, болалар билан тил топиб муомала қ ила оладиган, илмли кишиларни танлаб олиш керак. Педагоглик касбини танлаган киши аввало со ғ лом бўлиши, сўзларни тў ғ ри ва яхши талаффуз қ ила олиши, асаблари жойида, вазмин бўлиши даркор. Шунингдек, болаларни ё қ тириши, улар билан ишлашга майли борлиги, бош қ алар билан муло қ от қ ила олиши, хушмуомалалиги, кузатувчанлиги, кенг фикрлай олиши, ўзига ва бош қ аларга нисбатан талабчанлиги ҳам кишининг педагогик ишга яро қ лилигини кўрсатади. Бу сифатлар кишида бор- йў қ лигини тиббиёт ходимлари, руҳшунос, педагоглар о ғ заки ва ёзма савол-жавоблар ёрдамида ани қ лай олади. ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТ Педагогик фаолият ёш авлодни ҳ аётга, ме ҳ натга тайёрлаш учун хал қ олдида, давлат олдида жавоб берадиган, болаларга таълим-тарбия беришга махсус тайёрланган одамларнинг ме ҳ нат фаолиятидир. Мактаб ў қ итувчиларининг фаолияти инсон шахсини шакллантиришга қ аратилган. Ҳ ар бир бола ўз хул қ -атворига, характерига эга. Болаларни тар- биялашда уларнинг ана шу ўзига хос хусусиятларини ҳ исобга олиш, ўрганиш ни ҳ оятда мураккаб. Бунда одамлар ўртасидаги ижтимоий муносабатларни ўзида акс эттирувчи махсус усуллардан фойдаланилади. Педагогик фаолиятга тайёргарлик кўраётган ёшлар унинг ана шундай хусусиятларини билишлари лозим. Ў қ итувчилик

ихтисосининг бу хусусиятлари унинг профессиограммасида ифодаланади. Профессиограмма қ уйидагиларни ўз ичига олади: 1) ў қ итувчи шахсининг хусусиятлари; 2) ў қ итувчининг ру ҳ ий-педагогик тайёргарлигига қ ўйиладиган талаблар; 3) махсус тайёргарликнинг ҳ ажми ва мазмуни; 4) ихтисосга оид услубий тайёргарликнинг мазмуни. -Ў қ итувчи шахсининг хусусиятлари: Ғ оявий со ҳ ада: илмий дунё қ араш ва эъти қ од; ижтимоий э ҳ тиёж ва ахло қ ий заруриятларни чу қ ур тушуниш; ижтимоий ва гражданлик бурчини англаш; ижтимоий-сиёсий фаоллик. Педагоглик касби со ҳ асида; болаларни севиш ва улар билан ишлашга қ изи қ иш, педагогик ишни севиш; ру ҳ ий педагогик зийраклик, педагогик такт, педагогик тасаввур; ташкилотчилик қ обилияти; ҳ а ққ онийлик; дилкашлик; ўзини тута билиш; касбий лаё қ атлилик. Кенг илмий савия, маънавий эҳтиёж ва қ изи қ иш, интеллектуал қ изи қ иш, янгиликни ҳис қ ила билиш; педагогик маълумотларни оширишга интилиш эса билиш со ҳ асига киради. ПЕДАГОГИК Қ ОБИЛИЯТ ВА МА Ҳ ОРАТ Муваффа қ иятли ишлаш учун ҳ ар бир ў қ итувчи педагогик ма ҳ оратга эга бўлиши зарур. Педагогик ма ҳ орат эгаси оз ме ҳ нат сарф қ илиб, катта натижага эришади. Ижодкорлик унинг ҳ амиша ҳ амкори бўлади. Педагогик иш қ обилиятли, истеъдодли кишидагина педагогик ма ҳ орат бўлиши мумкин. Қ обилият фаолият жараёнида пайдо бўлади ва ривожланади. Қ обилият малака ва уддабуронликдан фар қ қ ил а ди. Малака ва уддабуронлик маш қ , ў қ иш натижаси ҳ исобланса, қ обилиятнинг ривожланиши учун эса яна истеъдод, лаё қ ат ва зе ҳ н, яъни инсон нерв тизимида анатомо-физиологик хусусият бўлиши

ҳ ам зарур. Ана шу табиий заминда қ обилият деб аталувчи ру ҳ ий хусусият тара ққ ий этади. Педагогик фаолиятнинг самарали бўлиши учун ў қ итувчида қ обилиятнинг қ уйидаги турлари мавжуд бўлмо ғ и ва тарбиялаб етиштирилмо ғ и лозим. 1. Билиш қ обилияти- фаннинг тегишли со ҳ аларига оид (математика, физика, биология, адабиёт ва ҳ оказоларга доир) қ обилиятдир. Бундай қ обилиятга эга бўлган ў қ итувчи фанни ў қ ув курси ҳ ажмида эмас, балки анча кенг ва чу қ урро қ билади, ўз фани со ҳ асидаги кашфиётларни ҳ амиша кузатиб боради, материални ипидан игнасигача билади, унга ни ҳ оятда қ изи қ ади, оддий тад қ и қ от ишларини ҳ ам бажаради. 2. Тушунтира олиш қ обилияти- ў қ ув материалларини ў қ увчиларга тушунарли қ илиб баён эта олиш, ў қ увчиларда муста қ ил равишда фаол фикрлашга қ изи қ иш уй ғ отиш қ обилиятидир. ў қ итувчи зарур ҳолларда ў қ ув материалини ўзгартира олиши, қ ийин нарсани осон, мураккаб нарсани оддий, ноани қ нарсани тушунарли қ илиб ў қ увчиларга етказа олиши даркор. ў қ увчилар руҳиятини ҳисобга олиш зарур. Қ обилиятли педагог ў қ увчиларнинг билим ва камолот даражасини ҳисобга олади, уларнинг нимани билишлари, ҳали нимани билмасликларини, нимани унутиб қ ўйганликларини тасаввур этади. Баъзи ў қ итувчиларга, айни қ са тажрибаси кам ў қ итувчиларга ў қ ув материали оддий, тушунарли ва қ андайдир алоҳида талаб этмайдигандек туюлади. Бундай ў қ итувчилар ў қ увчиларни эмас, балки ўзларини назарда тутадилар. Қ обилиятли, тажрибали ў қ итувчи ўзини ў қ увчининг ўрнига қ ўя олади, у катталарга ани қ ва тушунарли бўлган нарсаларнинг ў қ увчиларга тушунарсиз қ ийин ва мавҳум бир нарса бўлиши мумкинлигига асосланиб иш тутади. Шунинг учун у баён этишнинг характер ва шаклини алоҳида ўйлаб чи қ ади, ҳамда режалаштиради.

Қ обилиятли ў қ итувчи дарс материалини баён этиш жараёнида ў қ увчиларнинг қ андай ўзлаштираётганликларини қ атор белгилар асосида пай қ аб олади ва зарур ҳолларда баён қ илиш усулини ўзгартиради. Шунингдек қ обилиятли ў қ итувчи ў қ увчиларнинг сабо қ ўзлаштириб олишлари учун замин тайёрлаб, уларни дам олишдан ишга ўтишлари, бўшашиш, ланжлик, ло қ айдликларига барҳам бериш учун минимал даражада ва қ т ажратиш зарурлигини ҳисобга олади. ў тегишли вазият юзага келмагунга қ адар иш бошламайди. Масалан, дарснинг ҳаддан таш қ ари зўри қ иш билан ва кучли бошланиши ў қ увчиларда муҳофаза қ илувчи тормозланиш деб аталмиш ҳолатга сабаб бўлади, мия фаолияти туманлашади ва ў қ итувчи нинг сўзлари етарли даражада идрок қ илинмайди. 3. Кузатувчанлик қ обилияти - ў қ увчининг, тарбияланувчининг ички дунёсига кира олиш қ обилияти, ў қ увчи шахси ва унинг ва қ тинчалик руҳий ҳолатларини жуда яхши тушуна билиш билан бо ғ ли қ бўлган психологик кузатувчанликдир. Бундай ў қ итувчи ў қ увчининг руҳиятидаги кўз ил ғ амас ўзгаришларни ҳам фаҳмлаб олади. ў қ увчилар бундай ў қ итувчи ҳа қ ида: « Қ арамаётганга ўхшайди-ю, ҳамма нарсани кўриб туради!», «ў қ увчининг хафа бўлганлигини ёки дарс тайёрламаётганлигини кўзидан билади!», дейдилар. 4. Нут қ қ обилияти- нут қ ёрдамида шунингдек, имо-ишора воситасида ўз фикр ва туй ғ уларини ани қ ва равшан ифодалаш қ обилияти. Бу ў қ итувчилик касби учун жуда муҳимдир. Ў қ итувчининг нут қ и дарсда ҳамиша ў қ увчиларга қ аратилган бўлади. ў қ итувчи янги сабо қ ни тушунтираётган, ў қ увчининг жавобини таҳлил қ илаётган ёки тан қ ид қ илаётган бўлса ҳам унинг нут қ и ҳамиша ўзининг ички кучи, ишончи, ўзи гапираётган нарсага қ изи ққ анлиги билан ажралиб

туради. Фикрнинг ифодаси ў қ увчилар учун содда, тушунарли бўлади. Ў қ итувчининг баёни ў қ увчилар фикри ва ди ққ атини максимал даражада фаоллаштиришга қ аратилган: ў қ итувчи ў қ увчилар олдида саволлар қ ўйиб, уларни аста-секин тў ғ ри жавоб беришга ундайди, ў қ увчининг ди ққ атини кучайтиради ҳамда фикрини фаоллаштиради. («Мана бу ерга алоҳида эътибор беринг!», «ўйлаб кўринг!» каби.) Шуниндек, ўринли қ очири қ , ҳазил, енгилгина истеҳзо нут қ ни жонлантириб юборади ва уни ў қ увчилар тез ўзлаштирадилар. Ў қ итувчининг нут қ и ани қ , жонли, образли, талаффузи жиҳатдан ёр қ ин, ифодали, ҳис-ҳаяжонли бўлиб, унда стилистик, грамматик, фонетик ну қ сонлар учрамаслиги лозим. Бир хилдаги чўзи қ , зериктирадиган нут қ ў қ увчиларни жуда тез чарчатади, уларни ланж, ло қ айд қ илиб қ ўяди. Айрим ў қ увчилар тез гапиришга, бош қ аси секин гапиришга мойил бўладилар. Биро қ ў қ увчиларнинг ўзлаштиришлари учун ўртача, жонли нут қ яхши натижа беришини эсдан чи қ армаслик лозим. Шош қ ало қ лик сабо қ ни ўзлаштиришга хала қ ит беради ва болаларни тез чарчатиб қ ўяди. Ҳаддан таш қ ари кескин ва ба қ иро қ нут қ ў қ увчиларнинг асабини бузади, толи қ тириб қ ўяди. ў қ итувчининг заиф овози ёмон эшитилади. Ниҳоятда кўп такрорланадиган бир- хилдаги имо-ишоралар ва ҳаракатлар кишининг ғ ашини келтиради. 5. Ташкилотчилик қ обилияти- биринчидан, ў қ увчилар жамоасини уюштириш, жипслаштириш, му ҳ им вазифаларни ҳ ал этишга ру ҳ лантиришни, иккинчидан, ўз ишини тў ғ ри уюштиришни назарда тутади. Ўз ишини ташкил этиш деганда ишни тў ғ ри режалаштира олиш ва уни назорат қ ила билиш назарда тутилади. Тажрибали ў қ итувчиларда ва қ тни ўзига хос ҳ ис этиш-ишни ва қ тга қ араб тў ғ ри

та қ симлай олиш, белгилаган муддатда улгуриш хусусияти ҳосил бўлади. Дарс давомида кутилмаганда орти қ ча ва қ т сарфлаш ҳ оллари баъзан учраб туради. Аммо тажрибали ў қ итувчи зарур ҳ олларда дарснинг режасини ўзгартира олади. 6. Обрў орттира олиш қ обилияти- ў қ увчиларга бевосита эмоционал-иродавий таъсир кўрсатиш ва шу асосда эмас, балки ў қ итувчининг фанни яхши билиши, ме ҳ рибонлиги, назокатлилиги ва ҳ оказолар асосида ҳ ам қ озонилади. Бу қ обилият ў қ увчи шахсий сифатларининг бутун бир йи ғ индисига, чунончи унинг иродавий сифатларига (дадиллиги, чидамлилиги, қ атъийлиги, талабчанлиги ва ҳ оказоларга), шунингдек, ў қ увчиларга таълим ҳ амда тарбия бериш масъулиятини ҳ ис этишга, ўзининг ҳ а қ эканлигига ишонишга, бу ишончни ў қ увчиларга етказа олиш кабиларга ҳ ам бо ғ ли қ . Ў қ увчилар қ ўполлик қ илмайдиган, қ ўр қ итмайдиган, тў ғ ри талаб қ ўя оладиган ў қ итувчини жуда ҳ урмат қ иладилар.Ў қ итувчининг бўшанглиги, ла қ малиги, саботсизлиги ва иродасизлигини ё қ тирмайдилар. 7. Тў ғ ри муомала қ ила олиш қ обилияти- болаларга я қ инлаша олиш, улар билан педагогик ну қ таи назаридан жуда самарали ўзаро муносабатлар ўрната билиш, педагогик назокатнинг мавжудлиги билдирилади. 8. Келажакни кўра билиш қ обилияти- ўз ҳаракатларининг о қ ибатини кўра билишда ў қ увчининг келгусида қ андай одам бўлишини тааввур қ ила олишида, тарбияланувчида қ андай фазилатларни тара ққ ий эттириш лозимлигини олдиндан бера олишда ифодаланади. Бу қ обилият педагогик оптимизга, тарбиянинг қ удратига бо ғ ли қ дир. 9. Ди ққ атни та қ симлай олиш қ обилияти- ў қ итувчи учун ди ққ атнинг барча хусусиятлари-

ҳажми, кучи, кўчувчанлиги, ирода қ илина олиши, сафарбарлиги кабиларнинг тара ққ ий этилиши билан изоҳланади. Ди ққ атни айни бир ва қ тда та қ симлаш қ обилияти ў қ итувчилик учун алоҳида аҳамият касб этади. Қ обилиятли, тажрибали ў қ итувчи сабо қ ни баён қ илиш мазмуни ва формасини ўз фикрини (ёки ў қ увчининг фикрини) ди ққ ат билан кузатади, айни ва қ тда барча ў қ увчиларни кўриб туради, толи қ иш, эътиборсизлик, тушунмаслик аломатларини ҳушёрлик билан кузатади, интизомсизлик ҳолларини эътибордан қ очирмайди, ниҳоят ўз ҳатти-ҳаракатини ҳам кузатиб боради. Тажрибасиз ў қ итувчи кўпинча сабо қ ни баён қ илишга берилиб кетиб, ў қ увчиларни эътибордан четда қ олдиради, назорат қ илмай қ ўяди: борди-ю ў қ увчиларни ди ққ ат билан кузатишга ҳаракат қ илса, фикр калавасини йў қ отади. ў қ итувчи ю қ орида кўрсатилган қ обилиятлардан таш қ ари, бир қ анча ижобий сифатларга-ани қ ма қ садни кўзлаш, қ атъийлик, меҳнатсеварлик, камтаринлик каби сифатларга ҳам эга бўлиши керак. Бундай хусусиятлар бўлмаса, ўрта педагогик даражасидан ю қ орига кўтарила олмайди. ў Қ ИТўВЧИНИНГ КАСБИЙ СИФАТЛАРИ Эъти қ од, одоб, фу қ аролик бурчини англаш – ў қ итувчининг асосий сифатларидан биридир. Мактаб ў қ итувчиси ўзи тар ғ иб қ илаётган идеалнинг фазилатларини шахсий намунасида кўрсатиши керак. Болаларга меҳр-муҳаббат ў қ итувчининг энг муҳим фазилатларидир. Бу болаларнинг ҳамма қ или қ - қ илмишларини кечириш, уларга хушомадгўйлик қ илиш эмас, балки талабчанлик ва қ атти ққ ўллик, адолатлилик билан қ ўшилган меҳр-муҳаббат бўлиб ана шу сифатга эга бўлган шахс ўзининг кўп ва қ тини ва кучини болалар манфаати йўлида эҳтиёжларни чеклашга тайёр туради.

Ижтимоий фаоллик ва фу қ аролик бурчини англаш ў қ итувчи шахсига хос сифат, зеро ҳа қ и қ ий педагог тўла маънодаги жамоатчи бўлиб, болаларга ҳаётда ижтмоий фаол ҳолатда туришнинг амалий намунасини кўрсатади. ў қ итувчининг муҳим фазилати-кишилар билан тез эл бўла олиш, кўпчиликка аралаша билиш, улфатижонлик, дилкашлик бўлиб, бу унда муомала маъданиятининг юксаклигини ифодалайди. Чунки ў қ итувчига ҳамиша одамлар билан ало қ а қ илишга, улар билан ишлашга тў ғ ри келади. ў қ итувчи ишидаги муваффа қ иятни кундалик фаолиятида катталар ва болалар, айрим гуруҳ ва якка шахслар билан ало қ ага кириша олиш қ обилияти таъминлайди. Ало қ аларда, фаолиятда дуч келинадиган турли хил во қ еаларга педагогик қ оидалар ну қ таи назаридан догматик муносабатда бўлиш эмас, балки уларни ўз ҳолича идрок этиб, адолатли баҳолаш, муносабатда одил бўлиш ў қ увчининг орўсини оширади. Ў қ итувчининг одоби, маданияти юксак бўлсагина, одамларга нисбатан меҳрибон, саҳоватли бўла олади, уни ҳамма ҳурмат қ илади. Бунинг учун очи қ кўнгил, қ атъий бўлиш, ўзини тута билиши, бардошли бўлиши керак. Болаларга нисбатан талабчан бўлиши билан бирга ўз шахсига тан қ идий ну қ таи назардан қ арай олиши керак. Ў қ итувчи одоби умуминсоний ахло қ нинг категориялари, қ оидалари ва нормаларини таълим- тарбия жараёнига хос хусусиятлари билан уй ғ унлаштириб, педагогнинг ў қ увчилар, ў қ итувчилар жамоаси, ота-оналар ва жамоатчилик вакиллари билан муносабатида ифодаланган касбий-ахло қ ий хусусиятидир. Ў қ итувчи педагогик этиканинг нормасини ўзлаштириб олиши, тажрибада қ ўллаши, ўзининг дунё қ араши ва ахло қ ий тажрибаси билан та ққ ослаши лозим. Фикрлаш ва ҳис этиш, турмушда синаб кўриш натижасида педагогик этиканинг қ оидалари

ў қ итувчининг ўз эъти қ одига, интилишига, ўз ахло қ ий сифатига айланади. Бу ахло қ ий эъти қ од ў қ итувчининг дарс бериш жараёнида, тарбиявий ишларда, ў қ итувчилар ва бош қ а кишилар билан муносабатларида, муомаласида, кундалик турмушда ўзининг шахсий намунаси билан ахло қ ий таъсир ўтказишида кўзга ташланади. Педагогик такт ў қ итувчи ахло қ ининг амалий кўринишларидан биридир. Муаллим ахло қ ининг натижалари унинг ёшларга ахло қ ий таъсирининг самарадорлигида намоён бўлади. Педагогик этиканинг асосий тушунчалари умуминсоний ахло қ ий категорияларига мос келади ва уларни ў қ итувчи фаолияти билан бо ғ ли қ тарзда бир қ адар ани қ лайди. Педагогик этикада гуманизм, адолатлилик, ҳалоллик, яхшилик қ илиш кабилар ў қ итувчи фаолияти билан бо ғ ли қ равишда таҳлил қ илинади. Ахло қ назариясида яхшилик энг муҳим категория ҳисобланади. Яхшилик-ахло қ ий ижобий фазилат бўлиб, норматив этиканинг идеалини, индивидуал ахло қ да ижобий-хул қ ий фазилатларнинг мазмунини инсон фаолияти ёки бирор ҳатти-ҳаракатига ижобий муносабатнинг йи ғ индисини акс эттиради. Яхшилик- кишининг онги ва ахло қ ий амалиётида жамият ва шахс манфаатларининг бирлигини акс эттириб жамият ва шахсга манфаат келтирадиган, ижтимоий тара ққ иётга мос келадиган тушунчадир. Педагогик этикада яхшилик тушунчаси ў қ итувчи фаолияти билан бо ғ ли қ ҳолда ани қ лаштирилади. ўнда ў қ итувчи ва ў қ увчилар жамоаси манфаатларининг бирлиги, муаллим ва ў қ итувчи ма қ садининг бирлиги, таълим ва тарбиянинг самараси учун курашнинг бирлиги акс этади. Яхшилик фазилати иккала томоннинг ҳам яхши нияти, хайрихоҳ, меҳрибон бўлишини та қ азо қ илади. Яхшилик қ арор топиши учун ёмонликка муросасиз бўлиш лозим. Яхши истак билан

хушмуомалалик, яхши қ или қ , яхши ҳатти-ҳаракатнинг бирлиги зарур. Шахс ахло қ ини характерлайдиган белгиларидан бири масъулиятдир. ў қ итувчининг масъулияти- масъулият тушунчасининг бутун мазмунини са қ лаган ҳолда муаллимнинг фаолияти ва таълим-тарбия жараёнининг ани қ фазилатларини ҳам ўз ичига олади. ў қ итувчи зиммасига бола шахсини ҳар томонлама камол топтириш масъулияти юкланади. Муаллим ў қ увчига чу қ ур назарий билимлар бериши, уни ҳаётга, меҳнатга тайёрлаши лозим. Шу билан бирга, у боладаги мажуд лаё қ ат ва қ обилиятини пай қ аб, индивидуал муносабатда бўлиши, унда мавжуд бўлган ижобий ахло қ ий сифатларни авайлаб ўстириши даркор. Муаллим синфда жамиятнинг вакили сифатида ў қ увчилар жамоаси билан ёл ғ из иш олиб боради. Бундай шароитда ў қ итувчининг масъулияти унинг хул қ ини тартибга солиб турадиган, бош қ арадиган куч, ў қ увчиларга таъсир ўтказишнинг асосий мезони ҳисобланади. Педагогик одобга эга бўлган ў қ итувчи ў қ увчилар орасида обрў қ озонади. ў қ итувчи қ анчалик кўпро қ обрў қ озонса, таълим ва тарбия моҳияти шунчалик мавуффа қ иятлиро қ бўлади ва аксинча, ў қ итувчининг обрўйи қ анчалик паст бўлса, унинг болаларга таъсири шунча бўш ва ў қ увчиларни вояга етказиш жараёни ҳам шунча заиф бўлади. Ў қ увчи деярли ҳар куни ў қ увчилар билан учрашади, савол-жавоб қ илади, уларнинг яхши ишларини маъ қ уллайди, билимини баҳолайди, ножўя ҳатти-ҳаракатлари учун танбеҳ беради. Албатта ў қ итувчининг фикри, мулоҳазааларида нисбийлик, субъективлик аломатлари мазжуд. ў ҳаммага айнан бирдек жуда тў ғ ри муносабатда бўла олмаслиги мумкин. Лекин у ҳамма ў қ увчиларга нисбатан холис ниятли, яхшилик қ илишга интилувчан, адолатли киши экалигига барчанинг ишончи комил бўлмо ғ и даркор.

Синфда ў қ итувчи «яхши кўрадиган», «ёмон кўрадиган» ў қ увчилар бор деган таассурот ту ғ илмаслиги керак. Хуллас, обрў ў қ итувчилик фаолияти учун зарур хусусиятдир. Обрў кишининг чу қ ур билими, юксак ахло қ ий сифатлари, ҳаёт тажрибаси, илмий тад қ и қ от ва жамоат ишларида фаол иштирок этиши туфайли орттирилган, кўпчилик томонидан эътироф этилган таъсири, нуфузидир. Педагогик фаолият ўз моҳиятига кўра ижодий характерга эга. Маълумки, инсон олдида барор муаммо тургандагина ижодкорликка эҳтиёж ту ғ илади. ў қ итувчилар фаолияти ана шундай хусусиятга эга. Педагогик ижодкорликнинг асосий моҳияти педагогик фаолиятнинг ма қ сади ва харатери билан бо ғ ли қ . Педагогик фаолият киши шахсини, унинг дунё қ араши, эъти қ оди, онги, хул қ -атворини шакллантиришдек умумий ма қ садга бўйсунган сон- сано қ сиз педагогик масалаларни ечиш жараёнидир. ў қ итувчи фаолиятидаги ижодкорлик ана шу масалаларни ечиш усулларида, уларни ҳал қ ила олиш йўлларини қ идириб топа билишларида ифодаланади. Педагогик ижодкорлик манбаи-бу педагогик тажрибадир. Педагогик тажриба-муаммоли вазиятларга жуда бойдир. Ил ғ ор педагогика тажриба деганда биз ў қ итувчининг ўз педагогик вазифасига ижодий ёндошишини, ў қ увчилар таълим-тарбиясида янги, самарали йўл ва воситаларни қ идириб топишини тушунамиз. Ил ғ ор педагогик тажриба ў қ итувчи томонидан қ ўлланиладиган иш шакли ва усуллари, услубий воситаларидир. ўлар воситасида ў қ ув-тарбиявий ишларда энг ю қ ори натижаларга эришилади. Ил ғ ор педагогик тажрибани ўрганиш, унга асосланиб янги педагогик ҳодиса ва қ онуниятларни очиш ў қ ув-тарбия жараёнига яхши сифатли ўзгаришлар киритади, ў қ увчиларнинг билиш фаолиятини бош қ ариш, янги кўришдаги ў қ ув

жараёнини моделлаштириш муаммоларини ечишга сабаб бўлади. Ижодий ишлайдиган ў қ итувчи фа қ атгина болаларни муваффа қ иятли ў қ итиш ва тарбиялаш, ил ғ ор ў қ итувчилар иш тажрибаларини ўрганиш билангина чекланиб қ олмасдан, тад қ и қ отчилик кўникма ва малакаларига ҳам эга бўлиш зарур. Ҳозирги замонда фан ва техника тара ққ иёти ў қ итувчининг ижодкор бўлишини, фаннинг муҳим муаммолари юзасидан эркин фикр юрита олиши, фан юту қ ларини ў қ увчиларга етказа олиши ва ниҳоят ў қ увчиларни ҳам ижодий фикрлашга, тад қ и қ от ишларига ўргата олишини талаб қ илади. Шунинг учун ў қ итувчи аввало тад қ и қ отчилик малакаларини эгаллаши зарур. ў қ итувчи илмий-тад қ и қ от ишлари олиб бориш давомида омилларни тўплайди, улар асосида хулосалар чи қ аради. ў фан хулосаларидан ўзининг амалий фаолиятида фойдаланиш жараёнида ҳозирги замон ў қ итувчиси учун зарур бўлган жуда муҳим фазилатларни эгаллайди.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси “Таълим тў ғ рисида”ги қ онун.-Т: “Шар қ ”, 1997. 2. Ўзбекистон Республикаси “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”.-Т.: “Шар қ ”, 1997. 3. Ўзбекистон Республикасининг Конститутцияси .-Т.: “Ўзбекистон”, 1992. 4. www . ziyonet . uz

Похожие

Кутубхона тизимининг моҳияти ва унинг жамиятдаги ўрни. Ўзбекистонда кутубхоналарнинг типлари ва турлари

Кадрлар тайёрлаш миллий модели, укитувчи ва унинг жамиятдаги урни

Шахс, давлат, давлат хизматчиси тушунчаларининг ахлоқий моҳияти

Кадрлар тайёрлаш миллий модели. Хозирги даврда укитувчилик касби ва унинг жамиятда тутган урни

Туркистонда жадидчилик харакати ва унинг маориф ривожланишидаги ўрни