Ўқитувчи-касб эгаси сифатида - Педагогиka - Рефераты

Ўқитувчи-касб эгаси сифатида

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

182 KB

Ўқитувчи-касб эгаси сифатида РЕЖА: 1. Ўқитувчининг шахсий ва касбий хусусиятлари 2. Ўқитувчининг нутқ маданияти

Ўқитувчининг шахсий ва касбий хусусиятлари Кадрлар тайёрлаш миллий дастури рақобатбардош кадрлар тайёрловчи педагогга қўйиладиган замон талаблари мажмуини белгилайди. Бир-бирига боғлиқ бўлган талабларнинг мажмуи, педагогнинг умумлаштирилган моделини ташкил этади. Умумлашган моделга мувофиқ ўқитувчига қўйиладиган асосий талаблар қуйидагилардан иборат: таълим бериш маҳорати; тарбиялай олиш маҳорати; ў қ у в - т а р б и я ж а р а ё н и д а и н с о н о м и л и н и т а ъ м и н л о в ч и ш а х с и й фазилатлари; таълим олувчиларнинг билимларини холисона баҳолай олиш ва назорат қила олиш маҳорати ва ҳ.к.. Умумлаштирилган моделнинг доирасидаги малакавий замон талаблари педагог «қиёфа»сини ифодалайди. Ўзбекистон Республикаси аҳолиси учун таълим даражасини оширувчи омиллардан бири бўлиб ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётига жадал суръатлар билан кириб бориш жараёни ҳисобланади. Бу биринчи навбатда, бозор муносабатларининг ривожланишига боғлиқ бўлиб, у жараён билим даражасига, иқтисодиёт ва экология (атроф-муҳит), компьютер техникаси ва илмбардош технологиялар устувор бўлган ва халк хўжалигининг ривожланган тармоқларига, таълим тизимининг такомиллашуви ва кадрлар тайёрлашга боғлиқ бўлади. Кадрларнинг янги авлодини тайёрлаш муаммосининг самарали ечими, биринчи навбатда, ҳозирги кун талабларига жавоб бера оладиган психология, педагогика, иқтисодиёт, экологик маданият, ҳуқуқшунослик ва шунга ўхшаш бошқа фанларнинг билим асосларини чуқур биладиган профессионал малакага эга бўлган ҳар томонлама чуқур билимга эга бўлган ўқитувчи кадрларнинг тайёрланиши билан боғлиқдир. Олиб борилган кузатишлар ва АҚШ, Германия, Япония, Франция ва бошқа саноати ҳамда интеллектуал билимлари ривожланган мамлакатларнинг тажрибаси шуни кўрсатиб турибдики, юқори малакали ва рақобатбардош кадрлар тайёрлаш, асосан, қуйидагиларга боғлиқ бўлар экан: - т аълим, фан ва ишлаб чи қа ришнинг ў заро самарали ало қ адорлигига; - таълим муассасалари ва профессионал таълим дастурлари турларининг (типларининг) хилма-хиллиги, уларда фан ва техниканинг энг охирги ютуқлари, иқтисодиёт ва технологияларнинг энг юқори андозалари ва кўринишлариқай даражада акс эттирилганлигига; - п рофессионал таълим тизимини уст у вор ва фойда келтирувчи иқтисодий тармоқка айлантириш га ; - т аълим муассасаларини замонавий ўқув-методик адабиётлар билан таъминлаш ва уларнинг моддий-техник асосини яратиш ҳамда уларнинг молиявий кўрсаткичларини муста ҳ камлаш га ; - п рофессионал таълим тизимига энг юқори малакали ўқитувчиларни ва мутахассисларни жалб этиш га ; - ў қув жараёнини информатизациялаш ва компьютерлаш тиришга ;

- к адрларни тайёрлашнинг сифат баҳосини ва объектив назорат тизимини қўллаш га ; - ш а хс ни нг р ив ож л ан иш и, ў л чо ви , сиф ат в а ҳ ул қ и ни , қ об или ят ва интеллектини баҳолаш ҳамда касбий маҳорати муаммоларига ба ғ ишланган психологик-педагогик изланишларни бажариш га ; - ў қитувчиларни юқори д аражада моддий ра ғ батлантириш ва уларни ижтимоий ҳ имоялаб туриш га . Бугунги кун мутахассиси ҳар томонлама ривожланган юқори даражадаги интеллектга эга бўлган, фан асосларини чуқур ўрганган билимдон, зукко, доно, ф и д о и й , м а ъ р и ф а т л и в а м а ъ н а в и я т л и и н с о н б ў л и ш и к е р а к . У ў з мутахассислиги, масалан, иқтисодчиликдан ташқари, хорижий тиллардан бирини билиши ҳамда АКТ дан фойдалана олиши шарт. Замонавий педагог юқори маданиятли, халкимиз тарихини чуқур биладиган ва унинг келажаги учун жон куйдирадиган инсонпарвар ва олийжаноб киши бўлиши керак. Узлуксиз таълим тизимини амалга ошириш жараёнида ёш авлодни кўнгилдагидек ўқитиш ва тарбиялаш ҳақида гап борар экан, бундай ғоят мураккаб ва кўп қиррали вазифани фақат юксак малака ва педагогик маҳоратга эга бўлган ўқитувчи кадрлар билангина амалга ошириш мумкинлигини таъкидлаш лозим. Шундай экан, ўқитувчилик - катта санъатдир. Бу санъатга у ёки бу педагог осонгина, ў з- ў зи д ан эриша олмайди. Ш унинг учун , ўқитувчилик касбига, яъни соғлом авлод учун чинакам мураббий бўлишга ҳ аваси, иштиё қ и з ў р, замон талабларини тез ва чуқур тушунадиган, ў зининг илмий, ижтимоий-сиёсий савиясини, педагогик маҳоратини изчиллик билан амалга ошир иб борувчи, муста қ иллик ғояси ва мафкураси билан пухта қ уроллантирилган, ҳ а қ и қ ий ватанпарвар ва меҳнатсевар кишиларгина эриша оладилар. Педагогик маҳорат ту ғ ма талант ёки наслдан-наслга ў тувчи х усусият эмас, балки унинг негизида изланиш ва ижодий ме ҳ нат ётади. Шунинг учун ҳам педагогик маҳорат ҳамма ўқитувчилар учун стан д арт, яъни бир қ олипдаги иш усули эмас, балки у ҳа р бир ўқитувчининг ў з устида ишлаши, ижодий меҳнати жараёнида таш к ил топади ва ривожланади. Бу жараёнда ил ғ ор ўқитувчининг педагогик маҳорати ва тажрибаларини бош қ а ўқитувчи ў рганиши, ундан ижодий фойдаланиши ва ў з фаолиятини илгор тажрибалар билан бойитиши зарур. Ўқитувчининг педагогик маҳорати , асосан , синф да, аудитория маш ғ улотларида я ққ ол к ў ринади. Чунки ўқув маш ғ улотлари ў зининг мазмун ва мо ҳ иятига к ў ра ўқитувчининг ўқув юртидаги асосий ишидир. Шунинг учун у илмий - ғоявий жиҳатдан етук ва оммабоп бўлиши, турмуш билан , ўқувчи ёки талабаларнинг тайёргарлик д аражаси билан узвий алоқадор бўли ши зарур. Таълим жараёнида ўқитувчи билан ўқувчи ёки талабалар ў ртасида ў заро жонли тил мулоқоти, фикр алма шув муносабатлари , самимий ҳ урмат ва асосий ма қ садга эришишда яқин ҳамкорлик лозим. Мазмуни саёз, амалий тажрибадан, турмушдан ажралиб қ олган, умумий с ў з ва қ уру қ наси ҳ атгуйликдан иборат бўлган,

расмият учун юзаки ў тказиладиган дарс ( маъруза ) ва бошқа ўқув машғулотлари ўқувчи талабаларни қ изи қ тирмайди, уларни илмий, ғоявий жиҳатдан етарли ози қ лантирмайди. Шу сабабли , ўқув машғулотларини шундай таш к ил қилиш керакки, у лар нинг таъсирида талабаларда шу фанга нисбатан турли қарашлар, илмий тафаккур ва эъти қ одлар вужудга келиши ва шаклланиши керак. Таълим ва тарбия жараёни таъсирчанлигининг янада юксак бўлиши ўқитувчининг илмий салоҳиятига, ёшлар олдидаги обрўсига, шахсий сифатларига, илмий истеъдодига, таълим соҳасидаги тажриба ва маҳорати ҳамда ўқувчи ёки талабалар билан ўрнатилган дўстона муносабатига боғлиқдир. Замон талаблари профессор-ўқитувчиларнинг ўзларида мавжуд бўлган билим ва савия билан чекланиб қолмасдан, хорижий мамлакатлар тажрибасини қунт ва сабот билан ўрганиб, мағзини чақиб, ундан кейин ўз талабаларига сабоқ беришлари зарурлигини тақозо этади. Педагогик фаолият самараси ўқитувчининг педагогик қобилияти қай д аражада шаклланганлигига ҳам боғлиқдир. Қобилият-фаолият жараёнида пайдо бўлади ва ривожланади, деб таъкидланади Жумладан, билиш қобилияти, тушунтира олиш қобилияти, нутқ қобилияти, обрў орттира олиш қобилияти, муомала қила билиш қобилияти кабилар. Педагогик қобилият ва маҳорат ўқитувчида осонлик билан шаклланмайди. Бу касбни танлаган киши ўз мақсадига эришиш учун узлуксиз ўқиши, ў рганиши ва изланиши, ижодий меҳнат қилиши, ўз юрти ва дунёдаги реал воқеликни тез англаши ва ўз меҳнатининг мамлакат учун қанчалик зарурлигини чуқур ҳис қилиши зарур. Ўқитувчининг педагогик маҳорати ҳақида фикр юритар эканмиз, унинг онглигига, миллий ғоя ва мафкурага содиқлигига, билиш ва фикр доираларининг кенглигига, ўз вазифасига муносабатига эътибор бермок керак. Айниқса, педагогик маҳорат бобида ўқитувчининг фикр доираси кенг бўлиш зарурлигини алоҳида ҳисобга олиш лозим. Чунки кишида билим ва фикр мукаммал б ў лмаса, у камол о тга эриша олмайди. Д ар ҳ а қ и қ ат, киши у ёки бу масалани, албатта фикр ор қ али ҳ ал этади. Шунинг учун , педагогик маҳорат со ҳ иби б ў лишга интилган киши, шуб ҳ асиз , ў з билимини доимо кенгайтириши, ўзининг ўқувчи ёки талабага маънавий- а х ло қ ий таъсир этувчи ғоя ва фикрлар и ни янгилаб бориши зарур. Бунинг учун у кўп ўқиши ва ў рганиши лозим. Ўқитувчининг педагогик маҳоратига ба ҳо беришда уни нг таълимни қ ай д аражада таш к ил қила билиши муҳим а ҳа миятга эгадир. Узлуксиз таълим тизими да дарс ва бошқа турдаги барча ўқув ма шғулот лар и ни мукаммал таш к ил қилиш - ўқитувчининг биринчи навбатдаги вазифасидир. Юқори савияда ў т казил ган ма шғ ул отл ар ё ш лар онгида узо қ сақланади, уларда имон-эътиқод ва мафкуранинг шаклланишига ижобий таъсир кўрсатади. Шу сабабли, ўқитувчининг илмий савияси унинг ўз бурчига муносабати, ёшларга мураббийлик иштиёқи, педагогик маҳорати ва, энг аввало, сифатли дарс бера олишида кўринади. Фан ўқитувчисининг фаолиятига бериладиган баҳо

даражасини ҳам дарс ва бошқа турдаги машғулотларнинг сифати белгилайди. Дарс бериш санъатини мукаммал эгаллаган ўқитувчи уюштирган ўқув машғулоти чуқур билим бериш воситаси бўлиши билан бирга мустақил Ўзбекистоннинг равнақи, эртанги кунга бўлган ишончи, халқимизнинг ақл-заковати ва меҳнатининг нималарга қодирлиги, жамиятнинг муносиб фуқароси ва содиқ қ урувчиси бўлиш учун нималар қилиш зарурлигини кўрсатувчи кўзгу бўлиб хизмат қилади. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, биринчи навбатда, ёшларимиз ўз мураббийлари дарсидан ҳар жиҳатдан мамнун бўлсинлар. Уларда романтик орзулар уйғонсин, тафаккури ривожлансин, амалий фаолият, ижодий қобилият, ўқиш-ўрганиш ва меҳнатга ҳавас кучайсин. Улар ўқув машғулотидан с ў н г о л г а н б а ҳ о л а р и б и л а н э м а с , б а л к и б и л и м в а м а л а к а ҳ о с и л қилганликларини, маънавий озиқ олганликларини ҳис қилсинлар. Таълимнинг мазмундор, қизиқарли ва тушунарли бўлиши устоз билан шогирдларнинг қалбини ва руҳини бир-бирига мустаҳкам боғлайди, улар ўртасидаги самимий ҳурмат ва ў заро ишончни мустаҳкамлайди. Бунинг учун ўқитувчи, аввало, ўз фанини ва уни ўқитишнинг метод, усул ва воситаларини мукаммал ўзлаштириб олиши, ўқитувчи-мураббийга хос маданиятнинг юқорилигига эришиши, ўз шогирдларига ҳурмат ва муҳаббат ифода эта олиши, уларни ҳаётга қизиқтириши ва уларнинг руҳий ҳолатларни билиши ва тушуниши, босиқлик билан ўз ҳис-туйғуларини бошқара олиши, ташқи кўриниши ва кийиниш маданияти бўйича ибрат бўлиши, нутқ маданиятининг юқорилиги ва ижтимоий фаоллиги, айниқса, омма ўртасида илмий-маърифий ва маънавий- маданий ишларнинг тарғиботчиси бўлиши лозим. Шундагина мамлакатимизнинг келажаги бўлган ўқувчи ёшларимиз ўз мураббийларининг номини зўр эҳтиром, чуқур миннатдорчилик билан тилга оладилар. Бунинг учун ҳар бир ўқитувчи Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги қонунида кўрсатилганидек, ўз фанлари буйича тегишли маълумот эгаси, юксак касбий тайёргарлик ва юқори ахлоқий фазилатлар соҳиби бўлиши керак. “Агарки, дунё иморатлари ичида энг улуғи мактаб бўлса, касбларнинг ичида энг шарафлиси-ўқитувчилик ва мураббийликдир”,-деганида Ўзбекистон Республикасининг Президенти И.А.Каримов ҳақ фикрни ифодалаган эди. Ғазал мулкининг султони, икки дарё бўйидаги заҳматкаш халқини якқалам қилган А.Навоий ранж ила бир ҳарф ўргатган устозлар хизматини юз ганж ила адо этиб бўлмаслигини ёзган ва ҳаётда ўз устози мавлоно Лутфийга бўлган эҳтиромида унинг амалий исботини намоён этган. Шу боисдан, азал-азалдан бу касб жуда эъзозли ҳисобланган. Таълим-тарбия жараёнларидаги муваффақият уларнинг фаол иштирокчиси-ўқитувчи шахсига кўп жиҳатдан боғлиқ. “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” ғояларини амалиётга татбиқ этиш ва республика таълим тизимида олиб борилаётган ислоҳотлар муваффақиятини таъминлаш таълим муассасаларида фаолият олиб бораётган

ўқитувчи-тарбиячи, ишлаб чиқариш усталарининг маънавий қиёфаси ҳамда уларнинг касбий маҳоратларига ҳам боғлиқдир. Шахсни тарбиялаш иши ниҳоятда мураккаб ва қийин фаолият жараёни бўлиб, жуда қадимдан ушбу фаолиятга жамиятнинг етук кишилари жалб этилгандир. Хусусан, қадимги Греция ва Рим тарихидан яхши биламизки, милоддан аввалги даврларда ҳам ёш авлод тарбияси ўзининг маънавий қиёфаси ва ақлий қобилияти билан жамият аъзолари ўртасида юксак хурмат- эҳтиромга сазовор бўлган кишилар, донишмандлар зиммасига ишониб топширилган. Ушбу ҳолат ёш авлод тарбияси, унинг ташкил этилиши ва мазмуни нафақат шахс камолотини балки жамият тараққиётини таъминлашда муҳим аҳамиятга эга эканлигини англатади. Ўзбекистон Ресупбликасида ҳам ўқитувчи кадрларнинг маънавий қиёфаси, ақлий салоҳияти ҳамда касбий маҳоратига нисбатан жиддий талаблар қўйилмоқда. Шу ўринда Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг қуйидаги фикри ибратлидир:“-Тарбиячининг ўзига замонавий билим бериш, уларнинг маълумотини, малакасини ошириш каби пайсалга солиб бўлмайдиган долзарб масалага дуч келмоқдамиз. ...Ўқитувчи болаларимизга замонавий билим берсин деб талаб қиламиз, аммо замонавий билим бериш учун, аввало мураббийнинг ўзи ана шундай билимга эга бўлиши керак. ...мактаблардаги жараёнларда ўқитувчи хукмрон. У боладан фақат ўзи тушунтираётган нарсани тушуниб олишни талаб қилади. Принцип ҳам тайёр: “Менинг айтганим айтган, деганим деган”. Ўқитувчи ва ўқувчи муносабатларидаги мажбурий итоаткорлик ўрнини онгли интизом эгаллаши жуда қийин кечаяпти. Ўқитувчининг бош вазифаси ўқувчиларда мустақил фикр юритиш кўникмаларини ҳосил қилишдан иборатлигини кўпинча яхши тушунамиз, лекин афсуски, амалда, тажрибамизда унга риоя қилмаймиз”. Юқорида қайд этилган фикрлардан бугунги кун ўқитувчиси шахсига нисбатан қўйилаётган талаблар мазмуни англанилади. Замонавий ўқитувчи қандай бўлиши лозим? Ўқитувчи махсус педагогик, психологик ва мутахассислик маълумоти ва методик тайёргарликка, шунингдек, юксак ахлоқий фазилатларга эга шахс саналади. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида” ги Қонунининг 5- моддаси 7-бандига мувофиқ педагогик фаолият билан шуғулланиш суд ҳукмига асосан маън этилган шахсларнинг таълим муассасаларида фаолият олиб боришларига йўл қўйилмайди. Замонавий ўқитувчи шахсида қуйидаги фазилатлар намоён бўла олиши керак: 1. Ўқитувчи жамият ижтимоий ҳаётида рўй бераётган ўзгаришлар, олиб борилаётган ижтимоий ислоҳотлар моҳиятини чуқур англаб етиши ҳамда бу борада ўқувчиларга тўғри, асосли маълумотларни бериб бориши лозим.

2. Замонавий ўқитувчи илм-фан, техника ва технология янгиликлари ва ютуқларидан хабардор бўлиши талаб этилади. 3. Ўқитувчи ўз мутахассислиги бўйича чуқур ва пухта билимга эга бўлиши, ўз устида тинимсиз ишлаши ва изланиши лозим. 4. Ўқитувчи педагогика ва психология фанлари асосларини пухта билиши, таълим-тарбия жараёнида ўқувчиларнинг ёш ва психологик хусусиятларини инобатга олган ҳолда фаолият ташкил этиши керак. 5. Ўқитувчи таълим-тарбия жараёнида энг самарали шакл, метод ва бошқалардан унумли фойдалана олиш имкониятига эга бўлмоғи даркор. 6. Ўқитувчи ижодкор, ташаббускор ва ташкилотчилик қобилиятларига эга бўлиши шарт. 7. Ўқитувчи юксак даражадаги педагогик маҳоратга, чунончи, коммуникативлик лаёқатига эга бўлиши, педагогик техника, нутқ, юз, қўл- оёқ ва гавда ҳаракатлари (мимика, жест, пантомимика) қонуниятларини чуқур ўзлаштириб олишга эришиши лозим. 8. Ўқитувчи юксак нутқ маданиятига эга бўлиши ва унинг нутқи бир қатор сифат ва хусусиятларга эга бўлиши керак. 9. Ўқитувчи кийиниш маданиятига (содда, озода ва бежирим кийиниш, таълим-тарбия жараёнида ўқувчиларнинг диққатини кўп жалб этувчи турли хил безаклар(қимматбаҳо тақинчоқлар ва ёрқин рангли пардоз-андоз воситалари)дан ортиқча ва ўринсиз фойдаланмаслик, фасл, ёш, гавда тузилиши, юз қиёфаси, ҳатто соч ранги ва турмагига мувофиқ равишда кийинишга одатланиш кабилар) эга бўлиши лозим. 10. Ўқитувчи шахсий ҳаётда пок, атрофдагиларга ўрнак бўла олиши лозим. Ўқитувчи шахсининг мазкур талабларни ўзида акс эттира олган ички ва ташқи қиёфаси унинг ўқувчилар ва ҳамкасблари ҳамда ота-оналар ўртасида обрў-эътибор қозонишини таъминлайди. Узлуксиз таълим тизимида амалга оширилаётган ислоҳотларнинг икки муҳим кўрсаткичи – сифат ва самарадорлик айнан ўқитувчининг салоҳияти ва касбий маҳоратига узвий алоқадордир. Унинг касбий талабномаси (профессиограммаси) кун сайин кучаймоқда. “Баркамол авлод-Ўзбекистон тараққиётининг пойдеворидир”, -деган шиор кун тартибига ўрнили киритилган мустақиллик йилларида бу масаланинг ечими ўқитувчи ва тарбиячи шахсига янада мустаҳкам алоқадор бўлиб қолди. Боиси, ўқитувчи тажриба ва малакасининг уйғунлиги муваффақиятлар гарови эканлиги сир эмас. Ўқитувчининг ижодкор ва ташаббускор бўлиши лозимлигини мазкур дарслик эпиграфидаги буюк немис педагогининг фикри ҳам тасдиқлайди. Таълим тизимини инсонпарварлаштириш (гуманизациялаш) муаммоси кун тартибига қўйилган бугунги кунда ўқитувчи шахсининг инсонпарварлик жиҳати олдинги ўринга чиқди. Ўқитувчининг шахсий фазилатлари: ахлоқий баркамоллик, яъни саҳоватпешалик, меҳрибонлик, талабчанлик, маънавий поклик қаноатлилик,

ростгўйлик, садоқатлилик, покизалик, зийраклик, андишалилик, вазминлик, сабр-бардошлилик, мулойимлик ва бошқалардир. Ўқитувчининг касбий фазилатлари: ўз соҳасининг пухта билимдони бўлиш, ҳунар сирларини содда усулда ўртага олиш, ҳаётий тажрибалари асосида тарбияловчилик, шогирдлар эҳтиёжлари ва ютуқ-камчиликларини идрок эта олувчанлик, нутқ маданиятига эга бўлиш, шахсий намуна бўла олишлик ва шу кабилардир. Шогирдлик одоби бўйича қуйидагича мезонлар қайд қилинади: “Агар сендан шогирдлик одоби нечта, деб сўрасалар, еттита дегин”. 1) аввало: ўз ишига яхши муносабатда бўлиш, яъни ўз касбини севиш; 2) ўз ишига эътиқод қўйиш ва унга ишониш; 3) устоз олдида хокисор бўлиш, ўз ножўя одатларини тарк этиш; 4) кўриш (ножоиз) лозим бўлмаган ҳамма нарсалардан нигоҳини олиб қочиш; 5) эшитиш мумкин бўлмаган барча нарсаларга қулоқ солмаслик; 6) барча нолойиқ ишлардан қўл тортиш; 7) устозига қарши бўлган кишилар билан муомала қилмаслик. Ана шу кесимларда ўқитувчи ва ўрганувчи ўртасидаги диалектик муносабат тўлақонли амалга оширилади. Ўқитувчидан биринчи навбатда қуйидагилар талаб қилинади: 1. Жисмоний ва ақлий саломатлик. 2. Юксак ахлоқий ва инсоний фазилатлар. 3. Кучли ва кенг қамровли пойиндор билим. 4. Методик мукаммаллик ва сайқалланган касбий маҳорат. 5. Нутқ маданияти, нотиқлик санъати ва имло саводхонлиги. 6. Муттасил ўз устида ишлаш ва малакасини ошириш ва бошқалар. Одатда, кўпчилик ўқитувчилар шахсни ўргатиш ва тарбиялашдаги вазифасини ўз ўқув фани доирасида ўқувчини тегишли билим ва кўникма ҳамда малакалар билан қуроллантириш, уларда таҳлил қилиш, умумлаштириш ва қиёслаш сифатларини шакллантиришда кўрадилар. Ваҳоланки, ўқитувчининг меҳнати ва унинг педагогик фаолияти кенг қамровлидир. У ўқитишнинг учта муҳим ижтимоий функцияси-таълим бериш, тарбиялаш ва шахсни ривожлантириш билан боғлиқ вазифаларини бажаришга масъулдир. Бироқ олий педагогика ўқув юртларидаги машғулотлар ўқитувчининг амалга оширадиган амалий-педагогик фаолияти билан етарли даражада боғланмаган. Бу фикрни қуйидагилар билан изоҳлаш мумкин: Биринчидан, бўлажак ўқитувчиларни ижодкорлик фаолиятига тайёрлашни кўзда тутиб ўқув режасига киритилган машғулотлар аксариятининг мазмуни айнан ўқитувчи шахсини шакллантиришга йўналтирилган. Ушбу вазият ўқитувчининг малакали мутахассис сифатида шакллантирилишида ижобий таъсирга эга бўлсада, унинг касбий-педагогик фаолиятида бевосита қўллай оладиган ижодкорлик фаолиятига тайёрлаш методларини эгаллашига хизмат қилмайди; Иккинчидан, бўлажак ўқитувчиларни касбий фаолиятга тайёрлашда ижодкорлик тушунчаси маълум бир чекланган маънода, одатда техник ижодкорликни амалга ошириш ва бошқаришга тайёрлаш маъносида талқин

қилинади. Кадрлар тайёрлаш миллий моделини рўёбга чиқариш жараёнида шакллантириладиган шахсда эса нафақат техник ёки бадиий ижодкорлик билан боғлиқ, балки янада чуқурроқ билимларни талаб қилувчи тадқиқотчилик ижодкорлигини шакллантириш лозим бўлади. Ўқитувчининг нутқ маданияти Ўқитувчининг нутқ маданияти, нотиқлик санъати ва ўз фикрини оғзаки ва ёзма тарзда ифодалай олиши ҳақида мулоҳаза юритишдан олдин тил ва нутқ хусусида айрим маълумотларни эслатиш лозим. Нутқ маданияти жамият ҳаёти ва маданиятининг ўта муҳим ажралмас таркибий қисми, муайян воқелиги, кўриниши сифатида алоҳида аҳамиятга эгадир. У фикр алмашиш, муомала, сўзлаш каби кундалик, доимий, зарурий жараёнларни ўз ичига олади, уларни «бошқаради», улар орқали воқеликка айланади, таъсир қилиш қувватига эга бўлади. Тил ва нутқ ўзаро диалектик боғлиқ ижтимоий-тарихий, ижтимоий-психик ходисалар бўлиб, тил алоқа қуроли сифатида, нутқ эса алоқа усули сифатида мавжуддир. Нутқ - бу тил деб аталувчи, ижтимоий-индивидуал ноёб қуролдан фойдаланиш жараёни, тил бирликлари, имкониятларининг объектив борлиқ, тафаккур ҳамда вазият билан ўзаро зарурий, доимий муносабатда намоён бўлишидир. Нутқ-бу расмий тилдир. У кенг маънода сўзлардан, сўз бирикмалари ва гаплардан ташкил топади. М а д а н и й г а п и р и ш г а и н т и л и ш т у ш у н ч а с и б а р ч а халқларда қадимдан мавжуддир. Бу тушунча муайян лингвистик меъёрлар, этик ва эстетик талаблар билан алоқадор бўлган тушунчадир. Демак, нутқ. маданияти тушунчаси ҳар бир халқ тили ва миллат маънавиятини белгиловчи (кўрсатувчи) этик ва эстетик категориядир, ҳ одисадир. Нутқ маданияти фақатгина адабий тилни онгли ва мақсадга мувофиқ меъёрлашга (уни қайта ишлаш ва бойитишга) қаратилган ҳаракатларгина эмас, балки миллатнинг умумий маданиятини кўтариш, одамларда м а ъл ум « ти л д ид и» ни та рб ия ла шг а хи зм ат қи лу вч и фаолият ҳамдир. Нутқ маданияти термини тил ш уносликда уч хил ҳ одисани ифода этади: 1) маданий нутқнинг, яъни ну тқ ий ҳ одисанинг номи; 2 ) маданий нутқ тушунчаси билан боғлиқ ва нутқ маданияти деб юритилувчи илмий муаммонинг номи; 3) нутқ маданияти муаммоларини ў рганиш билан шу ғ улланувчи со ҳ анинг, тилшунослик фани бўлимининг номи. Келтирилган учта ҳ одисанинг ҳ ар бири ўзининг мураккаб кўринишларига ва қ ирраларига эга, уларни бир-бири билан қ ориштирмаслик лозим. Шундай қилиб, нутқ маданиятига берилган энг муҳим таърифлар қуйидагилардир: 1. Нутқ маданияти - адабий тил ривожининг ў зига хос

хусусиятларидан бири дир (Прага лингвистик мактаби ) . 2. Нутқ маданияти (тил маданияти) - бу адабий тил меъёрларининг шаклланиши ва силли қ ланишига ёрдамлашишдан иборат бўлган фаолият, яъни тил ривожига онгли аралашувдир (Прага лингвистик мактаби). 3. Нутқ маданияти - тилни, унинг қ онун- қ оидаларини онгли идрок қ илиш, ани қ , равшан, ифодали нутқ туза олиш ма ҳ оратидир (А .Г уревич ва б.). 4. Нутқ маданияти - кишиларнинг ўзаро т ў ли қ ва теран фикрлашиши, тилнинг барча имконият ва воситаларини пухта эгаллашидан иборатдир (Б.Н.Головин ва б.). 5. Нутқ маданияти - фа қ ат т ўғ ри нутқгина эмас, балки уқ увлилик ҳ амда нутқий чечанлик ҳ амдир (Г.О.Винок у р ва б.). 6. Нутқ маданияти - тил воситаларидан ў ринли фойда ланган ҳ олда ма қ садга мувофи қ сўзлаш ва ёза олиш санъатидир (А.И.Ефимов). 7. Нутқ маданияти - бу, аввало, фикрлаш маданиятидир. (Д.Э.Розенталь ва бош қ алар) . 8. Миллий ў зига хослиги билан ҳ ам ажралиб турувчи нутқ - маданий нутқдир (М.Агаф о нова). Х у л о с а шу к и , н у т қ м а д а н и я т и - т и л н и , а л о қ а в а аралашув қуролини ишлатишга бўлган муносабатдир. Тил вакилларида бу ноёб қуролнинг имкониятларига муноса бат, уни ишлатишдаги бошқа омиллар: тафаккур, онг, борлиқ, турли вазият ва ҳолатлар, мақсадга бўлган муносабат қанчалик юқори савияда бўлса, нутқ маданияти ҳ ам шунчалик юқори савияда бўлади. Аксинча бўлса, унда нутқ маданияти ҳам паст савияда бўлиши муқаррардир. Нутқ маданияти тўғрисида гaп борар экан, табиийки, нутқда сўзларнинг ўринли ва ўринсиз ишлатилиши тўғри сида ҳам баҳс боради. Қўлланган тил бирлигини тўғри ёки нотўғри дейилганда, албатта, маълум бир ўлчов(мезон)га а с о с л а н и ш к е р а к б ў л а д и . М а н а ш у ў л ч о в ( м е з о н ) тилшуносликда адабий тил меъёри деб юритилади. Ҳ ар бир ла ҳ ж анинг, сўзлашув тилининг, адабий тилнинг ў з меъ ё рлари бўлганидек, нутқнинг ало ҳ ида кўринишлари бўлган арголар, жаргонлар ҳам ў з меъёрига эга. Хусусий меъёрлар қ уйидагича кўрсатилади: 1 . Диалектал меъёр. 2. Сўзлашув нут қ и меъёри. 3. Арголар, жаргонлар меъёри. 4. Адабий тил меъёри (адабий меъёр). Ў зб ек а да би й т ил и м еъ ё рл ар и илм и й ас ар ла рд а қ у й идагича тасниф қ илинади: 1. Лексик - семантик меъёр. 2. Талаффуз - (орфо - эпик) меъёр. 3. Ёзув (графика) меъёри. 4. Фонетик меъёр. 5. Акцентологик (ур ғ уни т ўғ ри қў ллаш) меъёр . 6. Грамматик (морфологик ва синтактик) меъёр. 7. Сўз ясалиш меъёрлари.

8. Имловий меъёр. 9. Услубий меъёр . 10. Пунктуацион меъёр. Ад аб ий м еъ ёр ни нг о ғз ак и в а ё зм а кў ри ниш ла ри мавжуд бўлиб, оғзаки адабий меъёрнинг ривожланишига халқ қизиқчилари, аскиячилари, латифагуй халқ шоир- бахшилари катта ҳисса қўшсалар, ёзма адабий меъёрнинг шаклланишида белгиланган ёзув шакли асосида ёзиб қо лдириладиган ёзма адабиётнинг хизмати чексиздир. Умуман олганда, адабий тил меъёрини ўрганиш янги ҳ о д и с а э м а с . Т и л м е ъ ё р и в а а д а б и й м е ъ ё р м у а м м о сифатида нутқ маданияти илмий соҳа деб тан олингунга қ адар ҳам ўрганиб келинган. Адабий тил меъёри, унинг шаклланиш, ривожланиш, стабиллашув қонуниятлари-нутқ маданияти соҳасининг текшириш объекти ҳисобланади. Нутқ маданияти соҳасининг адабий тил меъёрига ёндашуви қуйидаги хусусиятлари билан грамматик муносабатдан фарқ қилади. а) нутқ маданияти адабий тил меъёридаги ўзгариб, бузилиб турувчи нутқий нуқсонларни юзага келтирувчи хусусиятларни топиши ва уларни тузатишга интилиши лозим; б) нутқ маданияти адабий тил меъёрини доимий ривожланиб, ўзгариб турувчи ҳодиса сифатида текшириши ва адабий тил меъёри системасидаги янги ҳолатларни, ў згараётган, ўзгарган ҳолатларни, шунингдек, «ўлган», истеъмолдан чиққан ҳолатларни ҳисобга олиши керак. в) нутқ маданияти адабий тил меъёри системасидаги қ арама - қарши ҳолатларни белгилаши ҳамда тилнинг барча яруслари буйича текшириши лозим. Маълумки, тилнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши жамият тараққиёти билан узвий боғлиқдир. У жамият тараққиёти, меҳнат фаолияти жараёнида юзага келадиган, фақат жамиятда, одамлар орасида мавжуд бўладиган ижтимоий ҳодисадир. Жамият ривожланган сари тил ҳам шаклланиб боради. Демак, шу тилда сўзлашувчи миллатнинг маънавияти юксалиб, нутқий малакаси ортиб боради. Акс ҳолда тил таназзулга юз тутади. Бу эса нутқий малаканинг сўнишига, маънавиятнинг қашшоқланишига олиб келади. Жамиятда яшаётган ҳар бир шахс алоҳида нутқ эгаси саналади. Ўқитувчи ҳам бундан мустасно эмас. Лекин уларнинг ҳаммаси учун умумий бўлган нутқий қурол шу жамиятнинг ягона тили ҳисобланади. Инсон нутқ фаолиятида адабий тил маданияти қ оидаларини мукаммал билгани ҳолда, айниқса, бадиий адабиётларни, газета ва журналларни ўқиши, радио ва телевидениени кузатиб бориши, умуман, оммавий ахборот воситаларининг маълумотлари орқали ҳамда тинимсиз мустақил шуғулланиши натижасида нутқий малакага эга бўлади. Адабий тил маданиятини чу қ ур эгаллаган инсонгина касбий нутқ маданиятига эга бўлади. Адабий тил маданиятини эгаллашда тилга бўлган эътибор, унга чинакам му ҳ аббат ва ҳ урмат му ҳ им аҳамият касб этади.

Ўқитувчи адабий тилда гапириши лозим. Адабий тил ва унинг меъёрларини шунчаки қизиқиш ёки у билан номигагина шуғулланиш орқали эгаллаб бўлмайди. Инсоннинг нутқ фаолияти уч кўринишда намоён бўлади: сўзлаш, мутолаа қилиш ва эшитиш. Сўзлаш дейилганда, сўзловчининг маълумот, маслаҳат бериши, буюриши, ўзига номаълум бўлган нарсалар ҳақида сўраши тушунилади. Сўзлаганда сўзловчининг билими, маданияти, ахлоқи, одоби юзага чиқади. Сўзлашнинг монологик ва диалогик кўринишлари мавжуд. Мутолаа қилиш-ўқувчининг ёзма нутқ орқали асар м уаллиф и, образлари билан мулоқотидир. Мутолаа туфайли ёзма нутқда акс этган воқеа - ҳодисадан хабардор бўлади. Нутқ-сўзловчи ёки ёзувчи томонидан шакллан тирилган матннинг муайян кўриниши ифода бўлиб, у фақатгина лисоний ҳодиса саналмасдан, балки ҳам руҳият, ҳам нафосат ҳодисаси ҳисобланади. Шунинг учун ҳам яхши нутқ дейилганда, айтилмоқчи бўлган мақсаднинг тингловчи ёки китобхонга тўлиқ ва аниқ етиб бориши, уларга маълум таъсир ўтказиши назарда тутилади. Шунга кўра, нутқ олдига муайян талаблар қўйилади. Бу талаблар нутқнинг коммуникатив сифатлари бўлиб, унда нутқнинг мантиқан тўғри, фикран аниқ, тузилишига кўра чиройли ва йуналишига кўра мақсадга мувофиқ бўлиши назарда тутилади. Нутқнинг тўғрнлиги, аниқлиги, тозалиги, мантиқийлиги, таъсирчанлиги ва мақсадга мувофиқлиги унга қўйиладиган энг муҳим талаблардир. Нутқнинг тўғрилиги унинг энг муҳим алоқавий фазилатидир. Чунки нутқ тўғри бўлмаса, унинг бошқа коммуникатив сифатлари, яъни мантиқийлиги, аниқлиги, мақсадга мувофиқлигига ҳам путур етади. Нутқ тўғри бўлиши учун, асосан, икки меъёрга - урғу ва грамматик меъёрга қаттий амал қилиш талаб этилади. Ўқитувчи оғзаки нутқининг бу икки муҳим компоненти унинг нотиқлик маҳоратини белгиловчи бош мезонлар даражасига кўтарилиши табиийдир. Атамалар ва терминлар, тушунча ва иборалар ифодасида урғуни тўғри қўлламаслик ўқитувчи нутқидаги энг катта камчилик саналади. Грамматик меъёрга риоя қилиш деганда, гап тузиш қоидаларидан тўғри фойдаланиш, ўзак ва қўшимчаларни қў шишда хатога йўл қўймаслик, келишик қўшимчаларини ў з ўрнида қўллаш, эга ва кесимнинг мослиги, иккинчи даражали бўлакларнинг уларга боғланиш қонуниятлари тушунилади. Аниқлик нутқнинг алоқавий сифатларидан бири бўлиб, у объектив борлиқ билан нутқ мазмунининг мослиги сифатида юзага чиқади. Аниқ нутқ яратиш сўзловчидан қуйидагиларни талаб этади: а) тилнинг синонимик имкониятларини билиш ва синонимик қаторлардан кераклигини ажратиб, нутқда қў ллаш; б) нутқда ишлатиладиган сўзнинг англатган маъноларини ҳар томонлама билиш;

в) сўзнинг кўп маънолигига жиддий эътибор бериш, кўп маъноли сўз нутқда қўлланганда унинг қайси маъно қ ирраси кўзда тутилаётганини аниқ тасаввур қилиш фикрнинг юзага чиқишида бу сўзнинг бошқа маъно қ ирралари монелик қилиш-қилмаслигини кўз олдига келтириш; г) омонимларнинг хусусиятларини билиш, чунки уларни билмаслик аниқликнинг бузилишига олиб келади; д) паронимларни билиш, улардаги товуш я қ инликларига эътибор бериш; е) тор му ҳ итда ишлатиладиган, четдан кирган, касб - ҳ унарга оид, архаик, эскирган, диалектизм сўзларнинг маъноларини яхши англаган ҳо лда нутққ a киритиш. Нутқнинг тозалиги деганда, энг аввало, унинг адабий тил меъёрига мувофи қ келиш - келмаслиги тушунилади. Нутқимизнинг софлигига, асосан, қ уйидагилар таъсир қ илади: 1. Ма ҳ аллий диалект ва шеваларга хос сўз, ибора, шунингдек, грамматик шакллар, сўз ва сўз бирикма ларининг талаффузи, ур ғ уси. 2. Ў ринсиз қў лланган чет сўз ва сўз бирикмалари. 3. Жаргонлар. 4. Вул ь гаризмлар. 5. Нут қ да орти қч а такрорланадиган «паразит» сўзлар. 6. Канцеляризмлар. 7. Варваризмлар. Санаб ў тилганлардан ў ринсиз фойдаланиш кундалик нутқни ҳ ам, бадиий нутқни ҳа м хиралаштиради. Ҳ ар бир ўқитув чи ў з нутқининг адабий меъёрлар даражасида бўлиши учун ҳ аракат қ илиши лозим. Ў з шевасига хос бўлган тил воситаларини нутқ қ а ў ринсиз олиб кириш ҳам нутқни бузади. Аммо диалектизм ва варваризмлар бадиий асар тилида маълум бадиий - эстетик вазифани бажариши, муаллифнинг маълум ғ оясини, ниятини амалга оширишга хизмат қ илиши ҳ ам мумкин . Нутқда ўринсиз ишлатилган бошқа тилларга оид сўзлар варваризмлар деб аталади. Жаргон – бирор гуруҳ вакилларининг, ўз нутқи билан кўпчиликдан ажралиб туриш мақсадида, ўзича мазмун бериб, ишлатадиган сўз ва ибораларидир. В у л ь г а р и з м л а р - д а ғ а л с ў з ё к и и б о р а л а р д и р ( с ў к и ш , ҳ а қ о р а т л а ш , қ ў п о л л и к , ж о ҳ и л л и к к а б и л а р ) . Паразит сўзлар деб аталувчи луғавий бирликлар ҳам тил маданияти учун ётдир. Улар, асосан, сўзлашув нутқида к ў п и ш л а т и л и б , н о т и қ н и н г ў з н у т қ и н и к у з а т и б бормаслиги, эътиборсизлиги натижасида пайдо бўлади ва бора-бора одатга айланиб қолади. Нутқнинг мантиқийлиги унинг асосий сифатлари бўлган тўғрилик ва аниқлик билан чамбарчас боғлангандир. Чунки грамматик жиҳатдан тўғри тузилмаган нутқ ҳам, фикрни ифодалаш учун муваф фақиятсиз танланган луғавий бирлик ҳам мантиқнинг бузилишига олиб келиши табиийдир.

Нутқнинг таъсирчанлиги деганда, асосан, оғзаки нутқ ж а р а ё н и н а з а р д а т у т и л а д и . Ш у н г а к ў р а н у т қ н и н г тингловчи томонидан қабул қилинишидаги руҳий вазият ҳам эътиборга олинади. Яъни, бунда нотиқ тингловчиларни уларнинг билим даражасидан тортиб, ҳатто ёшигача, нутқининг қандай қабул қилинаётганигача назорат қилиши зарурдир. Профессионал билимга эга бўлган кишилар олдида жўн, содда тилда гапириш мақсадга мувофиқ бўлмагани каби, оддий, етарли даражада маълумотга эга бўлмаган тингловчилар олдида ҳам илмий ва расмий тилда гапиришга ҳаракат қилиш мақсадга мувофиқ эмас. Ўқитувчи нутқининг аудиторияга мослиги унинг энг асосий сифат кўрсаткичи эканлигини доимо назарда тутиб сўзлаши лозим. Тингловчилар тушуна оладиган тилда гапириш, уларни ифодаланаётган фикрга ишонтира олиш ўқитувчилар олдига қў йиладиган асосий шартлардан ҳисобланади. Бунинг учун эса, юқорида айтилганидек,ўқув материалини ва унинг мазмун ҳамда моҳиятини яхши билишдан ташқари, уни баён этишнинг аниқ, белгиланган режаси ҳам бўлиши керак. Ўқитувчининг ўз нутқига муносабати ҳам муҳим касбий фазилат ҳисобланади. Бундай ҳолат ўқитуви ва тингловчи ўртасидаги алоқанинг м у с т а ҳ к а м л а н и ш и г а с а м а р а л и х и з м а т қ и л а д и . Н о т и қ ф и к р л а р и н и ў з и ё к и тингловчилар ҳаётидан олинган мисоллар асосида исботлашга ҳаракат қилса, мавзуга доир субъектив фикр- мулоҳазаларини билдирса, нутқ яна ҳам ишонарли ва таъсирли бўлади. Нутқнинг таъсирчанлигига эришишда тилнинг тасви рий воситалари ҳисобланган метафора, метонимия, синек доха, ўхшатиш, эпитет, такрор ва адабий кўчимларнинг ҳ ам роли каттадир. Булардан ташқари нутқда таъсирчан ликни таъминлаш учун мақол, матал, ҳикматли сўз ва иборалардан, айниқса, фразеологизмлардан унумли фойда ланиш зарур. Нутқнинг мақсадга мувофиқлиги жуда муҳимдир. Нутқ маданияти- адабий тил меъёрларини пухта эгаллаш ва улардан нутқда тўлиқ фойдаланиш демакдир. Т и л - а л о қ а қ у р о л и , т и л - ҳ а ё т к ў з г у с и , т и л - маънавият белгиси бўлиши билан бир қаторда ўқитувчи учун энг муҳим методик восита сифатида катта хизмат қилади. Инсонни ҳайвонот оламидан ажратиб, уни коинот сарварига ва гултожига айлантирган омил ҳам тилдир. Инсон ақлий фаолиятининг энг олий маҳсуллари, тафаккур «мевалари» тил ва нутқ орқали юзага чиқади. С ў з н и н г т а р и х и й - м а д а н и й , м а ъ н а в и й х и з м а т и чексиз, албатта. Лекин тилнинг имкониятлари нутқ орқали, нутқ ж араёнида очилади ва ўқитувчилар шу им кониятлардан сам арали ф ойдаланишлари лозим . Нутқ сиф атсиз бўлар экан, тилнинг чексиз имкониятлари таълим- тарбия жараёнларида етарли даражада юзага чиқмай қолаверади. Fap6 донишмандларидан Р.Эмирсоннинг таъкидлашича, «Нутқ - қудратли куч: у ишонтиради, ундайди, мажбур этади». Бу гапда нутқнинг

шундай фазилати таъкидланаяптики, у, биринчи навбатда, ишонтириш санъатидир. Ўқувчилар билан мулоқотда бўлаётган ўқ итувчи ишонарли гапириши, нутқи далилланган, пухта асосланган бўлиши лозим. Ўқувчиларнинг ишончини, меҳрини қозонган ўқитувчинигина ҳақииқий устоз дейиш мумкин. Нутқ-ҳаракатдаги тилдир. Нутқ тил бирликларини ўзаро мантиқий боғлаб, уларни ҳаракатга келтиради. Нутқ- сўз, сўз бирикмалари ва гаплардан иборат бўлади. Нутқ, нутқ одоби-инсоннинг маънавияти ва маърифа тини белгиловчи асосий мезондир. Демак, кишининг одоби, энг аввало, унинг нутқида кўринади. Нутқ одоби деганда, айтилиши зарур бўлган хабарлар ни, тингловчини ҳурмат қилган ҳолда, унинг кўнглига мос ҳ олда адабий меъёрдаги ифодалар билан етказишдир. Хунук хабарни ҳам тингловчига беозор етказиш мумкин. Бунинг учун сўзловчи тилни мукаммал билиши керак. Мулойим, ёқимли, одобли сўзлаш ҳам ўз-ўзидан пайдо бўлмайди. Унга ёшликдан ибратли кишиларга тақлид қ илиш, улардан ўрганиш ва мунтазам равишда машқ қилиш ҳамда тилга жиддий муносабатда бўлиш орқали эришилади. Ўқувчи учун эса энг яхши намуна ўқитувчидир. Буни ўқитувчи ҳар доим ҳис қилиб туриши керак. Болага яхшилик қилган, айтилган юмушни, илтимосни бажарган кишиларга ўз вақтида миннатдорчилик бил дириш одобини ҳам ўргатиб бориш лозим. Тилимизда рағбатлантиришни, миннатдорчиликни англатадиган чиройли ифодалар бор. Уларни кундалик муомалага киритиш, ўз ўрнида ишлатиш киши хулқини нақадар безайди. Ўқитувчи топшириқни яхши бажарган ўқувчилар ни ширин ва ёқимли сўзлар билан рағбатлантириши лозим. «Ҳар бир кишининг маданийлик даражаси, ўқиб қ анчалик тарбия кўрганлиги унинг ёзм а ва оғзаки нутқидан билинади» (С.Иброҳимов). Ўқитувчининг ёзма нутқига ҳам катта талаблар қўйилади. Булар имловий саводхонлик, фикрни ёзма тарзда равон ифодалаш, ёзув қоидаларига риоя қилиш, орфографик ва пунктуацион ҳамда стилистик хатоларга йўл қўймаслик кабилардир. Шунинг учун ўқитувчининг ёзма нутқи иккита компонент-имло саводхонлиги ва ҳуснихат(каллиграфия, ёзув услуби)дан иборат, деб юритилади. Оғзаки ва ёзма мукаммал нутқ шартли равишда (маъжозий маънода) ўқитувчининг икки “ёруғ юзи” деб ҳам аталади. Тилнинг дунёни билиш, билимларни тўплаш, сақлаш, кейинги авлодларга етказиш, руҳий муносабатларни акс эттириш, гўзаллик категорияларини воқелантириш каби қ атор вазифаларни бажаришига қарамасдан, унинг асосий функцияси кишилар ўртасидаги алоқани таъминлаши ва уларнинг билим олишида қудратли қурол эканлигида кўринади.

Похожие

Ўқитувчи

Ўқитувчи самарадорлиги ўқитувчи профессионаллигини мезони

Ўқитувчи психологияси

Ўқитувчи психологияси

Ўқитувчи нутқининг техникаси