Ishbilarmonlik o'yinlari texnologiyasi - Педагогиka - Рефераты

Ishbilarmonlik o'yinlari texnologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

300 KB

Ishbilarmonlik o'yinlari texnologiyasi Reja: 1. Modulli o'qitishning mohiyati 2. Modulli o'qitishning tamoyillari 3. Tizimlifaoliyat yondashuvi asosidagi modulli o'qitish texnologiyasi

Ishbilarmonlik o'yinlari texnologiyasi Ta'lim jarayonidagi o'quvchming faolligi, didaktikaning asosiy tamoyillaridagi biri boiib kelgan va shunday bo'lib koladi. O'quvchming faolligi, maqsadli yo'naltirilgan boshqaruvchi pedagogik ta'sirlar va pedagogik muhitning tashkil etilishi natijasidir. O'quvchilaming faolligini ta'minlovchi, o'qitish texnologiyalaridan biri - pedagogik ishbilarmonlik o'yini hisoblanadi. O'yin faoliyatiga qiziqish, o'quvchilaming o'z-o'zini ifoda etish, ro'yobga chiqarish kabi ehtiyojlarini qondiravchi, musobaqalashish elementlari orqali ta'minlanadi. O'yinning ajoyib xususiyati shundaki, и bir vaqtning o'zida ham rivojlanish ham o'rganish hisoblanadi Pedagogik o'yin, o'qitishning aniq qo'yilgan maqsadi va unga tegishli pedagogik natija bilan belgilanadi. Bu natijalar asoslangan va o'quv tayyorgarlik faoliyatiga ega bo'ladilarPedagogik o'yinlar o'yin uslubiga ko'ra quyidagicha tavsiflanadi: fanJar bo'yicha; syujetli; ishbilarmonlik, Lmitatsion, dramalashtirilgan o'yinlar. Oliy, o'rta maxsus va kasb- hunar ta'lim tizimida foydalanadigan barcha pedagogik o'yinlar o'z mazmuniga ko'ra ishbilarmonlik o'yini hisoblanadi. Chunki ular, odatda ma'lum o'quv fani doirasida ishlab chiqiladi: rollar va syujetlar mavjud bo'ladi, turli vaziyatlar immitatsiya qilinadi. YA'ni, oliy va o'rta maxsus kasb-hunar ta'lim tizimida qo'llaniladigan ishbilarmonlik o'yinlari pedagogik o'yinlaming barcha tarkibiy qismlarini o'z ichiga oladi. Oliy, o'rta maxsus va kasb-hunar ta'lim tizimidagi pedagogik o'yinlar yangi o'quv materialini o'zlashtirishga va mustahkamlashga, o'quvchining ijodiy qobiliyatini rivojlantiravchi, umumilmiy ko'nikmalarini shakllantiruvchi masalalar majmualarini yechishga qaratiladi, o'quvchilarga turli holatlardan o'quv materialini rushunib yetish va o'rganish imkonini beradi. O'quv jarayonida ishbilarmonlar o'yinlami turli xil shakllari ishlatiladi: imitatsion, operatsion, rolli o'yinlar, ishchi teatr, psixo va sotsiodramalar.

Bu faoliyat jamoyatchilik tajribasini qayta tiklash va o‘zlashtirishga qaratilgan, o‘qitishni aniq maqsad qilib qo‘ygan vaziyatlar sharoitida pedagogik natijalarni yaqqol ko‘rinishda namoyon etadi, bunda holatni o‘z-o‘zini boshqarilishi takomillashtiriladi. Pedagogik o‘yinlar Ishbilarmonlik o‘yinlari (IO‘)Shaxsning o‘zini ifoda va o‘zini ro‘yobga chiqarishga bo‘lgan fundamental ehtiyoji O‘quv fanining tushuncha, mavzu, bo‘limlarini o‘zlashtirish Didaktik: Bilim ko‘nikma, malakalarni qo‘llash; yangi ko‘nikma, malakalarni shakllantirish, dunyoqarashni kengaytirish Tarbiyalovchi: Mutaqillik, iroda, etik va estetik qarashlar, hamkorlik, jamoaga intilish Rivojlantiruvchi: Diqqat, xotira, nutq, fikrlash, ijodiy qobiliyatlar, malakalar tahlili, o‘qishga qiziqish Maxsuslashtiruvchi: Muhit sharoitiga jamiyatning meyor va qadriyatlariga moslashuv O‘rgatuvchi, trening nazoratchi, umumlashtiruvchi Bilim oluvchi, tarbiyalovchi, rivojlantiruvchi Reproduktiv, produktiv, ijodiy Kommunikativ, diagnostik, kasbga yo‘naltirilgan psixotexnik imitatsion operatsion rolli o‘yinlar ish teatri psixodrama, ijtimoiy drama Bu o‘yin bilan bir vaqtda bilim olish (o‘rganish) Т а ъ р и ф и Konseptual asos Qo‘llanish sohalari «II» maqsadi yo‘nalishlari Pedagogik jarayon mazmuni bo‘yicha O‘yin uslubiga ko‘ra «IO‘» farqli xususiyatlari va yagonaligi

Ishbilarmonlik o'yini (10') o'zida mutaxassisning kelajakdagi kasbiy faoliyatining predmeti va ijtimoiy mazmunini tiklash shaklini mujassamlashtiradi, faoliyat yaxlitligini belgilovchi shunday munosabatlar tizimini modellashtiradi. Belgili vositalar (til, nutq, grafddar, jadvallar, hujjatlar) yordamida, ishbilarmonlik o'yinida asosiy muhim belgilariga ko'ra haqiqiy vaziyatga o'xshash kasbiy vaziyat vujudga keltiriladi. Shu bilan birga ishbilarmonlik o'yinida, qisqa vaqt ichida faqat turdosh umumiy vaziyatlar qayta tiklanadi. Ishbilarmonlik o'yigi kelajakdagi kasbiy faoliyatning pridmeti iihatini (shartli amaliyot) talabalarning boshqa rolll holatdagi vakillar bilan o'zaro muloqotda bo'luvchi ijtimoiy jihatini vujudga keltiradi. Shunday qilib, ishbilarmonlik o'yinida jamoaviy o'quv faoliyatning yaxlit shakli - ishlab chiqarish, kasbiy faoliyati sharoiti modelida yaxlit obyektda amalga oshiriladi. Ishbilarmonlik o'yinida talaba o'zida o'quv va kasbiy elementlarni uyg'unlashtirgan o'xshash kasbiy faoliyat bajaradi. Bilim va ko'nikmalami o'zlashtirilishi abstrakt darajada emas, balki kasbiy mehnat kontekstida amalga oshadi. Kontekstli o'qitishda bilimlar kelajak uchun bekorga emas, balki o'quvchining real o'yin jarayonidagi harakatini ta'minlaydi. Bir vaqtning o'zida, o'quvchi kasbiy bilimlar bilan qatorda maxsus xislatga - odamlar bilan muloqotda bo'lish va boshqarish, jamoaviy qarorlar qabul qilish malakalari, rahbarlik qilish va bo'ysunish ko'nikmalariga ega bo'ladi. YA'ni, ishbilarmonlik o'yini shaxsiy sifatlarni tarbiyalaydi, ijtimoiylashuv jarayonini jadallashtiradi. Ammo bu «jiddiy» kasbiy faoliyat o'yin shaklida ro'yobga chiqarilganligi sababli, o'quvchi aqliy va hissiy jihatdan erkinlashadi, ijodiy tashabbusini namoyon etadi. Ishlab chiqarish dinamikasi, mutaxassislarning harakatlari va munosabatlarini modellashtirib, o'xshatib, ishbilarmonlik o'yini, bilimlami dolzarblashtirish, qo'llash va mustahkamlash vositasi va amaliy fikrlash vositasi sifatida xizmat qiladi. Ushbu holat, o'yinning ma'lum berilgan aniq vaziyatida yoki ishlab chiqarish vaziyatida ishtirokchilaming o'zaro munosabatlari orqali amalga oshiriladi. Ishbilarmonlik o'yini o'xshatma modelda o'yinli o'quv masalalarini qo'yish va yechish bo'yicha qo'shma faoliyat kabi ro'yobga

chiqariladi. Qo'shma faoliyat qoidalari va me'yorlari, o'xshatish tili va aloqalar oldindan qabul qilinadi yoki o'yin jarayonida ishlab chiqiladi. Ishbilarmonlik o'yini munozarali muloqot maromida o'tkaziladi, u qo'shrejali faoliyat hisoblanadi, chunki unda ikkita maqsadga erishiladi: o'yinli va pedagogik. Pedagogik faoliyat ustuvor bo'lsa ham, o'yinni poymol etmasligi kerak. O'yin jarayonida quyidagilar o'zlashtiriladi: ■ kasbiy harakatlar me'yorlari; ■ ijtimoiy harakatlar me'yorlari - ishlab chiqarish jamoasidagi munosabatlar. Bunda o'yinning har bir ishtirokchisi faol holatda bo'ladi, sheriklari bilan o'zaro munosabatda bo'ladi, o'z qarashlarini sheriklariniki bilan taqqoslaydi va shuning natijasida jamoa bilan munosabati orqali o'zini o'zi o'rganadi. Imitatsion o'yinlar - bo'lim, sex, korxona tashkilotning faoliyati-imitatsiya qilinadi. Imitatsion o'yinlar ssenariyasi, hodisa syujetidan tashqari, imitatsiya qilinadigan jarayon va obyektlar tarkibi va ahamiyati haqidagi tafsilotlarni o'z ichiga oladi. Operatsion o'yinlar - tegishli ish jarayoni, ularni bajarish shart-sharoitini modellashtiradilar. Ular ma'lum bir o'ziga xos operatsiyalarni: - masalalar yechish, ma'lum bir usulni o'zlashtirishga yordam beradilar. Rolli o'yinlar - ma'lum bir shaxsning vazifa va majburiyatlarini bajarishdagi ruhiy holatlari, xatti-harakati ishlanadi, rollar majburiy mazmuni bilan taqsimlanadi. Ishbilarmonlik teatri - qandaydir bir vaziyat va bu vaziyatdagi odamni xatti-harakati ishlab chiqiladi. Vaziyatning tafsiloti, ishtirok etuvchilaming vazifa va majburiyatlarini, maqsadlari ko'rsatilgan senariy tuziladi. Bu yerda, ma'lum shaxsning haqiqiy qiyofasiga kirib borish, uning xatti-harakatlarini anglash, vaziyatni baholash va to'g'ri xatti-harakatni tanlash, muhim hisoblanadi. Psixodrama va sotsiodrama - bu rolli o'yinga, ishbilarmonlik teatriga o'xshagan bo'lib, faqat bu yerda sotsial-psixologik masalalar yechiladi. Bunday masalalar jumlasiga jamoadagi vaziyatni his kila olish, boshqa kishini ruhiy holatini to'g'ri baholash va uni o'zgartira olish, u bilan unumli muloqotga kira olish kiradi.

Ishbilarmonlik o'yini texnologiyalari uch bosqichdan iborat (3.12-rasm). I . TАYYORLАSH BОSQICHI 1.1.O’yinni iShlаb chiqiSh Sцеnаriyani iShlаb chiqiSh Yo’riqnоmа mаzmunini iShlаb chiqiSh Mоddiy tа’minоtni tаyyorlаSh Guruhni ShаkllаntiriSh 1.2.O’yingа kiriShiSh Rоllаr tаqismоti Muаmmо vа mаqsаdlаrni vujugа kеltiriSh SHаrtlаr, qоidаlаr, rеglаmеnt o’rnаtiSh Mаslаhаtlаr bеriSh II . O’TKАZISH BОSQICHI 2.1.TоpShiriq ustidа guruh bilаn iShlаSh Mаnbаlаr bilаn iShlаSh Trеning Miyalаr hujumi O’yin tехniki bilаSh iShlаSh 2.2. G uruhlаrаr о munоzаrа Guruhlаrning chiqiShi Nаtijаlаrni himоya qiliSh Munоzаrа qоidаsi Tаqrizchilаr (ekspеrt) iShi III . TАHLIL BОSQICHI 3.1. O’yindаn chiqаriSh 3.2. Tаhlil 3.3. IShni bаhоlаSh vа o’zigа bаhо bеriSh 3.4. Хulоsа vа umumlаShtiriSh 3.5. Tаvsiyalаr 3 .12-rasm. Ishbilarmon o'yinning texnologik sxemasi O'yinni tayyorlash bosqichi. Bu bosqich o'z navbatida ikki qismdan iborat: o'yinni ishlab chiqish, o'yinga kirishish. O'yinni ishlab chiqish - o'yin senariysini ishlab chiqish, yo'riqnomalar tuzish va moddiy ta'minotni ta'minlashni o'z ichiga oladi. Ishbilarmonlik o'yini, senariyasi quyidagilardan iborat: o'quv maqsadi; o'yin vazifasi, o'rganiladigan muammo tafsiloti; vaziyatning tafsiloti va ishtirok etuvchilarning tasnifi. O'yinga kirishish quyidagilarni anglatadi: - guruhni shakllantirish; - mashg'ulotlarning bosh maqsadini ifodalash;

- muammo va vaziyatni vujudga keltirish; - rollarni taqsimlash, - o'yin reglamentini o'rnatish; - materiallar, yo'riqnomalar, qoidalar va ko'rsatmalar to'plamini tarqatish; maslahatlar berish. Rollar qur'a tashlash yo'li bilan taqsimlanadi. Reglamentga, muloqot etikasiga, faollikni namoyish etishga va o'yirmi oxirigacha ishtirok etilishiga alohida e'tibor qaratiladi. O'yinni utkazish bosqichi. Bu bosqich - guruh bilan vaziyatni barpo etish ishlari va guruhlararo munozaradan iborat. Ishtirokchilarning roliy holatlari, ishbilarmonlar o'yinini shakliga bog'liq va quyidagicha bo'lishi mumkin. 1) guruhdagi ish mazmuniga k о 'r а - g'oyalarni yaratuvchi va uzatuvchi ishlab chiquvchi, taqlidchi, tashxischi, zukko, xulosa qiluvchi. 2) ishtirokchilarning tashkiliy vaziyatlariga ko'ra - tashkilotchi, muvofiqlashtiruvchi, yig'uvchi, nazoratchi, murabbiy, boshqaruvchi. 3) yangilikka nisbatan munosabatiga ko'ra - tashabbuskor, ehtiyotkor tanqidchi, yangilikka qarshilik ko'rsatuvchi (konservator). 4) uslubshunoslik holatiga ko'ra - uslubshunos tanqidchi, uslubchi, muammochi, dasturchi. 5) ijtimoiy-psixologik holatiga ko'ra - yetakchi, hurmat qilinuvchi, qabul qilinuvchi, mustaqil, qabul qilinadigan, rad etiluvchi. O'yin jarayonida hech kim o'yinga ta'sir qilish huquqiga ega bo'lmaydi. Faqat boshlovchigina, zaruriyat tug'ilganida, o'yin ishtirokchilari harakatlariga tuzatishlar kiritishi mumkin. O'yin natijalarini taxlil etish bosqichi quyidagilarni o'z ichiga oladi: taqrizchilarni chiqishlari, fikrlar almashinuvi, ishtirokchilarning o'z qarorlari va xulosalarini himoya qilishi, yakun yasash. Modulli o'qitishning mohiyati «Modulli o'qitish» termini xalqaro tushuncha - modul bilan bog'liq bo'lib («modul», lat. modulus), uning bitta ma'nosi faoliyat ko'rsata oladigan o'zaro chambarchas bog'liq elementlardan iborat bo'lgan tugunni bildiradi. Bu ma'noda

u modulli o'qitishning asosiy vositasi sifatida, tugallangan axborot bloki sifatida tushuniladi. Modul - bu fanning fundamental tushunchasini takdim etadi: muayyan jarayoni yoki qonuni, bo'limi, muayyan katta mavzusi, o'zaro bog'liq tushunchalar guruhidir. Modul - bu fanning bir yoki bir necha tushunchalami o'zlashtirishga yo'naltirilgan, ishlab chiqilgan tamoyillar asosida shakllangan mantiqan tugallangan o'quv materialidir. 1982 y. YUNESKOning anjumandagi ma'ruzasida modulga "Mashqlarni xususiy tezlikda diqqat bilan tanishish va ketma-ket o'rganish orqali individual yoki guruh mashg'ulotlarida bir yoki bir necha malakaga ega bo'lish uchun mo'ljallangan alohida o'rgatuvi paket (to'plam)" deb ta'rif berilgan edi. Modulli o'qitish - o'qitishning istiqbolli tizimlaridan biri hisoblanadi, chunki u odam bosh miyasining o'zlashtirish tizimga eng yaxshi moslashgandir. Modulli o'qitish asosan inson bosh miyasi to'qimalarining modulli tashkil etilganligiga tayanadi Inson bosh miyasi to'qimasi, qariyb 15 mlrd. neyronlardan (nerv hujayralari) yoki shartli modullardan iborat. To'qima hujayralari bir-biri bilan ko'p sonli to'qnashuvlarda bo'lishadi. Bir hujayra va uning o'simtasini boshqa hujayra va uning o'simtasi bilan to'qnashuvlari soni 6 mingtagacha yetib boradi. Demak, bosh miya to'qimasidagi to'qnashuvlar (kontaktlar) soni astronomik sonni (15000000000x6000) tashkil etadi. Shu nuqtai nazardan, modul o'quv jarayonining bir hujayrasi sifatida qaraladi. Bu hujayra bir vaqtning o'zida axboriy umumiylikka o'ziga xos yaxlitlik va tizimlilikka ega bo'lgan elementlardan tashkil topgan bo'ladi. O'qitishning modul tizimi haqida rasmiy ravishda birinchi marta, 1972 yil , YUNESKOning Tokiodagi Butunjahon Konferensiyasida so'z yuritilgan edi. Modulli o'qitish texnologiyasi funksional tizimlar, fikrlashning neyrofiziologiyasi, pedagogika va psixologiyalarping umumiy nazariyasidan kelib chiqadi.

Bu sohalardagi izlanishlarga ko'ra, to'qimasi modulli tashkil topgan inson miyasi, axborotni kvant ko'rinishda (boshqacha aytganda, ma'lum hissalar ko'rinishida) eng yaxshi jihatdan qabul qiladi. Modulli o'qitish, kasbiy ta'limning quyidagi zamonaviy masalalarini har tomonlama yechish imkoniyatlarini yaratadi: • modul - faoliyatlik asosida o'qitish mazmunini optimallash va tizimlash dasturlami o'zgaruvchanligi, moslashuvchanligini ta'minlash; • o'qitishni individuallashtirish; • amaliy faoliyatga o'rgatish va kuzatiladigan harakatlarni baholash darajasida o'qitish samaradorligini nazorat qilish; • kasbiy motivatsiya (qiziqtirish) asosida, o'qitish jarayonini faollashtirish, mustaqillik va o'qitish imkoniyatlarini to’la ro'yobga chiqarish. Modulli o'qitishning hozirgi zamon nazariyasi va amaliyotida ikki xil yondashuvni ajratib ko'rsatish mumkin: fan bo'yicha faoliyat yondashuvi va tizimli faoliyat yondashuvi. Bu yondashuvlar doirasida modul asosida mutaxassislar tayyorlashning bir qator konsepsiyalari ishlab chiqilgan. Barcha konsepsiyalar zamirida faoliyat yondashuvi yotadi va bu nuqtai nazardan, o'qitish jarayoni to'laligicha yoki muayyan fan doirasida, modulli ta'lim dasturi mazmuniga muvofiq kasbiy faoliyat elementlarini o'quvchi tomonidan ketma-ket o'zlashtirishga yo'naltirilgan bo'ladi. Turli konsepsiyalar doirasida, modulli ta'lim dasturlari, turli xil tarkib va tarkibiy tuzilmalardan iborat bo'ladi, turli shakldagi hujjatlarda taqdim etiladi, ammo ularning barchasi quyidagi uchta asosiy tarkibiy qismni majburiy ravishda o'z ichiga oladi: maqsadli mazmuniy dastur; turli ko'nnishlarga taqdim etilgan axborotlar banki; o'quvchilar uchun uslubiy ko'rsatmalar. Modulli o'qitishning tamoyillari Quyidagi tamoyillar modulli o'qitish texnologiyasining asosini tashldl etadi: 1. Faoliyatlik tamoyili: Bu tamoyil, modullar mutaxassisning faoliyat mazmuniga muvofiq shakllanishini anglatadi.

Bu tamoyilga ko'ra modullar fan bo'yicha faoliyat yondashuvi yoki tizimli faoliyat yondashuvi asosida tuzilishi mumkin. Modulli o'qitish texnologiyasida fan bo'yicha faoliyat yondashuvida, modullarni o'quv rejasi va dasturlar tahlili natijasida, tuzishni taqozo etadi. Tizimli faoliyat yondashuvida, modullar bloki, mutaxassisning kasbiy faoliyat tahlili asosida, shakllantiriladi. 2. Tenglik, teng huquqlik tamoyili. Bu tamoyil, pedagog va o'quvchining o'zaro munosabati subyekt - subyekt xarakterligini belgilaydi. Bu esa , modulli o'qitish texnologiyasini, shaxsga yo'naltirilgan texnologiyalar toifasiga taalluqliligini ko'rsatadi. YA'ni modulli o'qitish texnologiyasi, shaxsning individual psixologik xususiyatlariga moslashgan bo'Iadi. 3. Tizimli kvantlash tamovili. Bu tamoyil axborotni siqib berish nazariyasi, muhandislik bilimlar konsepsiyasi, didaktik biriiklarni yiriklash nazariyalarining talablariga asoslanadi. Shular bilan bir qatorda, bu tamoyil quyidagi psixologik-pedagogik qonuniyatlarni hisobga olishni taqozo etadi: • katta hajmdagi o'quv materiali, qiyinchilik bilan va xohishsiz (istalmasdan) eslanadi; • ma'lum tizimda qisqartirilgan holda berilgan o'quv materiali, osonroq o'zlashtiriladi; • o'quv materialidagi, tayanch qismlarning ajratilib ko'rsatilishi, eslab qolish faoliyatiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi.

4.1.-rasm. Modulli o‘qitishning blok-sxemasiO‘quv jarayonini tashkil etish shakli bo‘lib, bunda o‘qitish o‘quv materialining mantiqan tugallangan birligi – modullarni bosqichma- bosqich o‘zlashtirishga asoslanadi Bosh miya to‘qimalarining modulli tashkil etilishi Shaxsning individual psixologik xususiyatlari O‘qitish mazmunini optimallash va tizimlash O‘qitish dasturlar o‘zgaruvchanligini ta’minlash va shaxsga yo‘naltirish Motivatsiya (qiziqish uyg‘otish), mustaqillik va talabalar imkoniyatlarini maksimal darajada ro‘yobga chiqarish Amaliy faoliyatga o‘rgatishMODULLI O‘QITISH Faoliyatlik tamoyili – modullarni fan bo‘yicha yoki tizimli faoliyat yondashuv asosida tuzish Modullilik tamoyili – modulli dasturlarning o‘zgaruvchanligi va moslanuvchanligi ta’minlanadi. Tizimli kvantlash tamoyili – modul materialini tizimlashni talab qiladi Motivatsiya (qiziqish uyg‘otish) tamoyili - talabaning o‘quv-bilim olish faoliyatini rag‘batlantirishdan iborat bo‘ladi Tenglilik tamoyil – pedagog va talabaning o‘zaro munosabatidagi tenglikni belgilaydi Muammolik tamoyili – muammoli vaziyatlar yaratish va mashg‘ulotlarni amaliy yo‘naltirilganligi orqali ta’minlanadi Xatoliklarga tayanish tamoyili – o‘qitish jarayonida xatoliklarni izlash uchun vaziyatlar yaratiladiKognitiv-vizuallik (ko‘z bilan kuzatiladigan) tamoyili – o‘qitishdagi ko‘rgazmalar nafaqat surat vazifasini, shu bilan birga kognitiv vazifasi ham bajarishi kerak. O‘quv vaqtini tejash tamoyili –o‘quv vaqti zahirasi yaratiladi.Konseptual asoslar Maqsadli yo‘nalishlar Ta’rif Modulli o‘qitish tamoyillari Texnologik tamoyil –o‘qitishning rejalashtirilgan natijalariga erishish kafolatlanadi. Uzviylik tamoyili – o‘quv rejadagi soatlar mosligi ta’minlanadi.

Modul umumiy ko'rinishda quyidagi elementlardan iborat bo'lishi mumkin: • tarixiy - bu muammo, teorema, masala, tushunchalarni tarixiga qisqacha sharx berish; • muammoli - bu muammoni shakllantirish; • tizimli - bu modul tarkibining tizimli namoyon etish; • faollashtirish - bu yangi o'quv materialini o'zlashtirish uchun zarur bo'lgan tayanch iboralar va harakat usullarini ajratib ko'rsatish; • nazariy - bu asosiy o'quv material! bo'lib, unda - didaktik maqsadlar, muammoni ifodalash, gipoteza (faraz)ni asoslash, muammoni yechish yo'llari oehib ko'rsatiladi; • tajribaviy - bu tajribaviy materialni (o'quv tajribasi, ishni va boshqalarni) bayon etish; • umumlashtirish - bu muammo yechimining tasviri va modul mazmunini umumlashtirish; • qo'llanish - bu harakatlarning yangi usullarini va o'rganilgan materialni amaliyotda qo'llash bo'yicha masalalar tizimini ishlab chiqish; • xatoliklar - o'quvchining modul mazmunini o'rganishdagi o'zlashtirishda kuzatiladigan bir turdagi xatoliklarini ochib tashlash, ularning sababini aniqlash va tuzatish yo'llarini ko'rsatish; • ulanish - o'tilgan modulni boshqa modullar bilan shu jumladan yondosh fanlar bilan bog'liqligini namoyon etish; • chuqurlashtirish - iqtidorli o'quvchilar uchun yuqori murakkabli o'quv materialini taqdim etish; • test-sinovlash - modul mazmunini o'quvchilar tomonidan o'zlashtirish darajasini testlar yordamida nazorat qilish va baholash. O'quv materialining o'zlashtirilishiga mashg'ulotlar paytida modulning amaliy ahamiyati qay darajada ochib ko'rsatiiganligi, modul mazmunini boshqa modullar bilan bog'liqligi, shu modulni o'rganishdagi o'quvchilarning bir xil xatoliklari tahlili muhim ahamiyatga ega.

4. Motivatsiva (qiziqishni uyg'otish tamoyili. Bu tamoyilning mohiyati, o'quvchining o'quv-bilim olish faoliyatini rag'batlantirishdan iborat bo'ladi. Bu asosiy qoidadir. Modulning o'quv materialiga qiziqishni uyg'otish, bilim olishga rag'batlantirish, mashg'ulotlar paytida faol ijodiy fikrlashga da'vat etish, modulning tarixiy va muammoli elementlarining vazifalari hisoblanadi. 5. Modullik tamoyili. Bu tamoyil o'qitishni individuallashtirishning asosi bo'lib xizmat qiladi. Birinchidan, modulning dinamik strukturasi fan mazmunini uch xil ko'rinishda namoyon etish imkoniyatini beradi: ■ to'la ■ qisqartirilgan ■ chuqurlashtirilgan. O'qitishning u yoki bu turini tanlash o'quvchiga havola qilinadi. Ikkinchidan, modul mazmunini o'zlashtirishda, usul va shakllarning turliligida ham modullik namoyon bo'ladi. Bu esa o'qitishning faollashtirilgan shakl va usullari (dialog, mustaqil o'qish, o'quv va imitatsion o'yinlar va hokazo), hamda muammoli ma'ruzalar, seminarlar, maslahatlar bo'lishi mumkin. Uchinchidan, modullik, yangi materialni pog'onasimon o'zlashtirishda ta'minlanadi, ya'ni har bir fan va har bir modulda o'qitish oddiydan murakkabga qarab yo'nalgan bo'ladi. To'rtinchidan, modulga kiruvchi o'quv elementlarining moslanuvchanligi tufayli, o'quv materialini muntazam ravishda yangilab turish imkoniyati ko'zda tutiladi. 6. Muammolik tamoyili. Bu tamoyil muammoli vaziyatlar va mashg'ulotlarni amaliy yo'naltirilganligi tufayli, o'quv materialining o'zlashtirilish samaradorligini oshishiga imkon beradi. Mashg'ulotlar paytida gipoteza (faraz) qo'yiladi, uning asoslanganligi ko'rsatiladi va bu muammoning yechimi beriladi. Ko'pchilik hollarda bizning o'qituvchilar darslarda faqatgina dalillar keltiradilar (ular hatto yangi bo'lsa ham), ammo misol uchun AQShda o'qituvchi masalani o'rganish uslubini, o'zi qo'ygan

muammoni yechish yo'llarini, tajriba xususiyatini, uning natijalarini ko'rsatadi va tushuntiradi. Ya'ni u tadqiqotchi sifatida namoyon bo'ladi. Birinchi navbatda, ayniqsa, ana shu narsa o'quvchini qiziqtirib qo'yadi, unda ijodiy fikrlash va faollikni tug'diradi. 7. Kognitiv vizuallik (ko'z bilan kuzatiladiganl tamovil. Bu tamoyil psixologik-pedagogik qonuniyatlardan kelib chiqadi, ularga ko'ra o'qitishdagi ko'rgazmalar, nafaqat surat vazifasini, shu bilan birga kognitiv vazifani bajargan taqdirdagina o'zlashtirish unumdorligini oshiradi. Aynan, shuning uchun kognitiv grafika-sun'iy intellekt nazariyasining yangi muammoli sohasi bo'lib, murakkab obyektlar kompyuter suratchalaii ko'rinishida tasvir etiladi. Modulning tarkibiy tuzilmasi bo'lib, rangli bajarilgan, kognitiv-grafik o'quv elementlari (rasmlar bloki) xizmat qiladi. Shuning uchun rasmchalar, modulning asosiy bosh element! hisoblanadilar. Bu esa: Birincbidan, o'quvchining ko'rish va fazoviy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi, ya'ni o'rganish jarayoniga miyaning tasviriy o'ng yarim shari boy imkoniyatlari qo'shiladi. Ikkinchidan, o'quv materiali mazmunini o'zida zich joylashtirib ravshan ko'rsatuvchi surat (rasm), o'quvchida tizimli bilim shakllanishiga yordam beradi. Uchinchidan rangli suratlar, o'quv informatsion materiatni qabul qilinish va eslanish samarasini oshiradi, hamda o'quvchilarni estetik tarbiyalash vositasi bo'lib xizmat qiladi. Insonning bilim olishi, fikrlashning xuddi ikkita mexanizmdan foydalanganidek bo'ladi: ulaming biri simvolli bo'lsa, ikkinchisi geometrik (algebraik) bo'ladi. Kognitiv grafikaning asosiy vazifasi bilim olish jarayonining faollashtiruvchi fikrlashning simvolli va geometrik (algebraik) mexanizmlarni o'z ichiga olgan, bilim berishni uyg'unlashgan modellarini yaratishdan iboratdir. Grafik (ko'zga ko'rinuvcbi) axborot miyaning o'ng yarim shari imkoniyatlarini faollashtiradi, oliy ma'lurnotli mutaxassis uchun zarur bo'lgan, tasviriy

fikrlash qobiliyatini , intuitsiyasini rivojlantiradi. Buyuk olim A.Eynshteyn aytganidek «inruitsiya xaqiqatda eng katta boylikdir. Mening ishonchim komilki, bizning fikrlashimiz asosan simvollar orqali shu bilan birga biz anglamasdan kechadi». Haqiqatda ilm-fan gepotezasiz (farazsiz), faraz zsa intuitsiyasiz mavjud bo'lmaydi. Shu bilan birga, ko'rgazmali axborot og'zaki axborotdan ko'ra, ahamiyatliroq va unumliroqdir. Ko'rish mexanizmining axborotni qabul qilish qobiliyati, eshitishnikidan ko'ra ancha yuqoridir. Bu esa o'z navbatida, ko'rish tizimiga, inson qabul qilinadigan axborotning qariyb 90 foizini yetkazish imkoniyatini beradi. Undan tashqari ko'rgazmali axborot bir vaqtning o'zida beriladi. Shuning uchun axborotni qabul qilish va eslashga og'zaki axborotdan ko'ra kam vaqt talab etiladi. Ko'rgazmali axborot ishlatilganda, tasavvur hosil bo'lishi og'zaki bayondan ko'ra o'rtacha 5-6 martaba tezroq kechadi. Insonning ko'rgazmali axborotdan ta'sirlanishi, og'zaki axborotdan ko'ra ancha yuqori bo'ladi. Ko'pchilik hollarda u oxirgisini o'tkazib yuboradi. Ko'rgazmali axborotni qayta takrorlash oson va aniqroqdir. Odamning ko'rgazmali axborotga ishoncbi, og'zaki axborotdan ko'ra yuqori bo'ladi. Shuning uchun «yuz bor eshitgandan ko'ra, bir bor ko'rmoq afzabroqdir» deb bejiz aytilmagandir. Shu bilan birga, ko'rgazmali axborotda, qabul qilish va eslash unumi, uni ko'rsatilishi orasidagi muddatni uzoqligiga bog'liq bo'lmaydi, og'zaki axborotning o'zlashtirilishi esa bunga bog'liq bo'ladi. O'rni kelib yana bir muhim tafsilotni qayd etish lozim: simvolli-ko'rgazmali axborotni qabul etish, o'qitish samarasini oshiradi. Shuning uchun o'quv-ilmiy adabiyotdan va kompyuter texnikasi vositasida olinadigan axborotni ko'paytirishga shart-sharoit yaratish zarur. Bu esa, o'qitishni individuallashtirish zarurligini ko'rsatadi. 8. Xatoliklarga tayanish tamoyili. Bu tamoyil o'qitish jarayonida doimiy ravishda xatoliklarni izlash uchun vaziyatlar yaratilishiga, o'quvchilarning ruhiy faoliyati funksional tizimi tarkibida oldindan payqash tuzilmasini shakllantirishga qaratilgan didaktik materiallar va vositalarni ishlab chiqishga yo'naltirilgan bo'ladi. Bu tamoyilning amalga oshirilishi, o'quvchida tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlanishiga yerdam beradi.

9. O'quv vaqtini tejash tamoyili. Bu tamoyil o'quvchilarda individual va mustaqil ishlash uchun o'quv vaqtining zahirasini yaratishga yo'naltirilgan bo'ladi. To'g'ri tashkil qilingan modulli o'qitish, o'qish vaqtini 30% va undan ortiq tejash imkoniyatini beradi. Bunga esa modulli o'qitishning barcha tamoyillarini to'la amalga oshirilganda, o'quv jarayoni kompyuterlashtirilganda, yondosh fanlarning o'quv dasturlari muvofiqlashtirilganda erishish mumkin. 10. Texnologik tamovili, Bu tamoyil o'quvchilar tomonidan o'qitishning ko'zlangan natijalarga erishish kafolatini ta'minlovchi, o'qitish va bilimni o'zlashtirish jarayonini, tizimli modulli yondashuv asosida ro'yobga chiqarishni anglatadi. Mazkur tamoyil quyidagilar orqali ta'minlanadi: - maksimal aniqlashtirilgan o ' quv maqsadlarni ishlab chiqish , ularni o ' lchash va baholash mezonlarini tanlash ; - qo ' yilgan o ' quv maqsadlarga erishishiga yo ' naltirilgan o ' quv jarayonini ishlab chiqish va aniq tasvirlash ; - o ' quv maqsadlarini , butun o ' quv jarayonini o ' qitish natijalariga kafolatli erishishga yo ' naltirish ; - o'qitish natijalarini tezkor baholash va o'qitishga tuzatishlar kiritish; - o'qitish natijalarini yakuniy baholash. Texnologik tamoyili , o ' qitishni qayta takrorlanadigan jarayonga aylanishiga imkon beradi . Modulli o'qitish tizimida o'rgaruvchi sikllar soni, o'quv fanining modullari soniga teng bo'ladi. O'quv maqsadlariga erishish uchun o'quv me'yoriy hujjatlaming uzviyligini ta'minlash tayanch sharoitlarini яратиш зарур. Ушбу мақсадларда узвийлик тамойилини кўллаш тавсия этилади. 11. Uzviylik tamoyili. Bu tamoyil o'quv maqsadlariga erishish imkoniyatini ta'minlash uchun o'quv rejasi va dasturlarni ishlab chiqishda tizimli yondashishini anglatadi. Bunda fanlarning maqsadlariga ko'ra, o'quv rejadagi soatlar mosligi ta'minlanadi.

Modulli o'qitish tamoyillari - modulli o'qitish texnologiyalarning nazariy asoslaridir. Fan bo'yicha faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o'qitish texnologiyasi Fan bo'yicha faoliyat yondashuvi ta'limning fanli tizimida modul metodologiyasini qo'llashni anglatadi. Bunday modulli o'qitish texnologiyasini oliy ta'lim tizimida akademik litseylarda va kasb-hunar kollejlarida, pedagog va muhandis-pedagoglar malakasini oshirish tizimlarida qo'llash maqsadga muvofiqdir. Fan bo'yicha faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o'qitish texnologiyasida modul o'zida quyidagilarni mujassamlashtiradi: • o'quv fanining fundamental tushunchalari - muayyan hodisa, yoki qonun yoki bo'lim, yoki yirik bir mavzu, yoki o'zaro bog'liq tushunchalar guruhi • o'quv fanining bir yoki bir necha fundamental tushunchalarini o'rganishga (o'zlashtirishga) qaratilgan. Odatda modul - 3-6 soatli ma'ruzaviy mashg'ulotlar va shu bilan bog’liq bo'lgan amaliy (seminar), laboratoriya mashg'ulotlaridan iborat bo'ladi. Fanning tushuntiruv apparatini qatiy tizimli (ko'p qirrali) tahlili asosida, eng samarali modul tuziladi. Bu esa fundamental iboralar guruhini ajratish, materialni mantiqan va kompakt guruhlash imkoniyatini beradi. Modul - mustaqil tarkibiy birlik bo'lgani uchun, ba'zi hollarda, alohida o'quvchilarga fanni to'laligicha emas, balki faqatgina bir qator modullarni tinglash imkoniyatini beradi. Bu esa iqtidorli o'quvchilarning individual va mustaqil ishlarini optimal rejalash imkoniyatini rug'diradi. Modulli o'qitishda, o'quv dasturlarini to'la, qisqartirilgan va chuqurlashtirilgan tabaqalash orqali, o'qitishni tabaqalashtirish imkoniyati mavjud bo'ladi, ya'ni o'qitishni individuallashtirish mumkin bo'ladi Modulli o'qitishga o'tishda quyidagi maqsadlar ko'zlanadi: • o'qitishning (fanlar orasida va fanning ichida) uzluksizligini ta'minlash; • o'qitishni individuallashtirish; • o'quv materialini mustaqil o'zlashtirish uchun yetarli sharoit yaratish;

• o'qitishni jadallashtirish; • fanni samarali o'zlashtirishga erishish. Shunday qilib , modulli o ' qitishda o ' quvchilarni o ' z qobiliyatiga ko ' ra bilim olishi uchun to ' la zaruriy shart - sharoitlar yaratiladi . O'qitishning modul tizimiga o'tish samaradorligi, quyidagi omillarga bog'liq bo'ladi: • o'quv muassasasining moddiy-texnikaviy bazasi darajasi; • professor-o'qituvchilar tarkibining malakaviy darajasi; • o'quvchilarning tayyorgarlik darajasi; • ko'zlangan natijalarni baholash; • didaktik materiallarni ishlab chiqish; • natijalarning tahlili va modullarni maqbullashtirish. Modulli о 'qitishga о 'tishda quyidagilarni amalga oshirish ко 'zda tutiladi: - ishchi o'quv rejani chuqur tahlili asosida, o'zaro chambarchas bog'liq fanlar guruhi aniqlanadi, ya'ni butun o'quv rejasi alohida makromodullar to'plami sifatida qaraladi. Ko'pchilik hollarda quyidagi uch turdagi makromodullar tuzilishi mumkin: a) gumanitar fanlarni o'z ichiga oladigan; b) iqtisodiy fanlami o'z ichiga oladigan; v) umumta'lim, umumtexnik umumkasbiy va ixtisoslik fanlami fanlami o'z ichiga oladigan. Har qaysi makromodulning mutaxassisni shakllantirishda, o'z maqsad va vazifasi bo'ladi. Ma'lum makromodulni o'rganish maqsadi, unga kiradigan fanlaming o'rganish maqsadlaridan kelib chiqadi. Har qaysi makromodulning o'rganilish maqsadlari to'plami, Davlat ta'lim standartlarida aks ettirilgan, mutaxassis tayyorlashning bosh maqsadini tashkil etadi. Har qaysi makromodulning maqsadi aniq tuzilgan bo'lib, birinchi fani o'rganila boshlaganida, o'quvchilarga yetkazilishi lozim. Har qaysi makromodul ichida, o'rganiladigan fanlarning maqbul ketma-ketligi va ularni o'rganish muddatlari

o'rnatiladi. YA'ni o'qitishning uztuksizligini ta'minlab, fanlarning o'rganilish muddatlarini va shu orqali makromodulni o'rganilish muddatlarini qisqartirishga erishish zarur. O'quv soatlari hajmi katta bo'lmagan (haftada 1-2, ayrim hollarda 3 soatli auditoriya mashg'ulotlari) fanlar, blok fanlar ro'yxatiga kiritilishi, maqsadga muvofiq bo'ladi va ular o'quv semestrning birinchi yoki ikkinchi yarmida o'tilishi mumkin. Makromodullar vertikal yakin o'zaro bog'liqliklami hisobga olish asosida tuziladi, ammo ularni o'rganilish muddatlarini o'ratishda makromodullar orasidagi gorizontal bog'lanishlar hisobga olinishi lozim. o'quv materialining takrorlanishini oldini olish maqsadida, makromodulga kiruvchi fanlarning, o'quv dasturlarini o'zaro bog'liqligi ta'minlanadi. Fanning ishchi o'quv dasturi, alohida mavzularini modulda guruhlanishi hisobidan qaytadan ko'rib chiqiladi. Har qaysi modul uchun nazariy va amaliy ahamiyati ko'rsatilgan maqsadlar tuzilishi zarur. Modul o'z ichiga 2-3 ma'ruza va shu ma'ruzalar bilan bog'liq amaliy darslar va laboratoriya ishlarini qamrab olishi mumkin. Har qaysi modul bo'yicha quyidagi materiallar tayyorlanadi: • o'quvchilar bilimini nazorat qilish uchun testlar; • individual ishlar uchun topshiriqlar; • mustaqil ishlar uchun topshiriqlar; • o'quv-uslubiy tarqatma materiallar; • o'quv-ilmiy adabiyotlar ro'yxati; • ishchi o'quv dastur. Har bir modul test - sinovlari bilan tugallanishi lozim : joriy modul uchun bu o ' tilgan materialni nazorati bo ' lsa , keyingi modul uchun esa bu kirish ( boshlang ' ich ) nazorati bo ' ladi . Har qaysi modul uchun tarqatma va tasvirli materiallar to'plami tuziladi va ular o'quvchiga mashg'ulotdan oldin beriladi. Modul, tavsiya qilinadigan ko'rgazma materiallar va adabiyotlar to'plami bilan ta'minlanadi, har bir materiallarni o'zlashtira borib, bir moduldan ikkinchi modulga o'tadi. Iqtidorli o'quvchilar boshqalarga bog'liq bo'lmasdan test sinovlaridan

o'tishlari mumkin. Pedagogning vazifasi axborotchi-nazoratchidan boshlab, maslahatchi-muvofiqlash-ttruvchigacha o'zgarishi mumkin. Oxirgisi, ya'ni pedagogning maslahatchi-muvofiqlashtiruvchi vazifasi, o'qitish o'rgatuvchi modullar asosida amalga oshirilganida, namoyon bo'ladi. O'rgatuvchi modul - o'qitishning muayyan modul biriigi bo'yicha mazmuni, o'quvchining o'quv harakatlarini boshqarish tizimi, muayyan mazmun bo'yicha bilimlar nazorati tizimi va uslubiy ishlanmalar mazmunidan iboratdir. O'rgatuvchi modullami ishlab chiqish juda murakkab jarayondir, u ko'p vaqt sarfini va juda ko'p sonli uslubiy tajribalami umumlashtirishni talab etadi. Ammo ulami amaliyotda qoilash, o'qitishni juda yuqori samaradorligini ta'minlaydi. Modulli o'qitish, fanning asosiy masalalari bo'yicha umumlashtirilgan axborotlar beruvchi muammoli va yo'riqli ma'ruzalar o'qilishini taqozo etadi. Ma'ruzalar o'quvchilarning ijodiy qobiliyatini rivojlantirishga qaratilmog'i lozim. Modulning amaliy va laboratoriya mashg'ulotlari ma'ruzalar bilan birga tuziladi, ular ma'ruzalar mazmunini o'rganiladigan yangi material bilan to'ldiradi. O'quvchilar amaliy ko'nikmalarga ega bo'ladilar. Ma'ruzalar matnini tayyorlashda, strukturalash va tizimlash usullarini qo'llab, materiallarni blok-sxema, rasmlar bloki ko'rinishida taqdim etilishi maqsadga muvofiq bo'ladi. Bunda materialning o'zlashtirish samaradorligi oshadi, chunki: • modulning pirovard maqsadi tushunib yetiladi; • o'quv materialining elementlari orasidagi bog'lanishlar va o'tishlar yaqqol ko'rsatiladi; • asosiy jihatlari ajratib ko'rsatiladi; • o'quv materialining (modulning) burun hajmi, o'quvchining ko'z oldida yaqqol gavdalanadi. Modul, tizimida o'quv materialining mazmunini strukturalashda eng avvalo axborotni «siqish» vazifasi ko'zlanadi. Bilimlarni to'la, foydalanish uchun qulay holda taqdim etilishiga harakat qilish lozim.

O'quv axboroti bir vaqtning o'zida to'rt xil - rasmli, sonli, simvolli va og'zaki ko'rinishda uzatilganida eng mustahkam o'zlashtirishga erishiladu Modulli ta'lim uslubiyotida, bu holat asos bo'lib xizmat qiladi. На r qaysi modul bo'yicha rasmlar bloklarida simvolli alomatlarni (savollar qo'yilishi tarzida) joylashtirish, savollarni rasm tarzida tasvir etish, formulalar, jadvallar, grafiklar va uslubiy ko'rsatmalarni taqdim etish, maqsadga muvofiq bo'ladi. Umuman olganda, rasmlar bloki, blok-sxemalar va boshqa kurgazmali materiallar talabalar uchun tarqatma material vazifasini o'tashi mumkin. Shu bilan birga har bir fan, jumladan, modul bo'yicha atamalarning izohli lug'ati tuzilishi maqsadga muvofiq bo'Iadi. Modulli o'qitish samaradorligini oshirish maqsadida o'qitishninng quyidagi usullaridan foydalanish tavsiya etiladi: aqliy hujum, muammoli munozara, evristik (savol-javobli) suhbat, o'quv ishbilarmonlik o'yinlari va hokazo. Shunday qilib, modulli o'qitishga utish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi: I bosqich: O'quv rejadagi fanlarni makromodullarga ajratish. II bosqich: O'qitish davri siqilganida, fanlarni o'rganishning eng maqbul ketma-ketligini o'rnatish. III bosqich : Makromodul fanlari o'quv dasturlarimng o'zaro bog'liqligini ta'minlash. IV bosqich: Fanlarning modullarini shakllantirish. V bosqich: Modulning o'quv-ko'rgazmali materialini ishlab chiqish VI bosqich: Modulli o'qitish tamoyillari asosida o'qitish texnologiyasini Ioyihalash. VII bosqich : Bir vaqtning o'zida o'rganiladigan fanlarning maqbul sonini e'tiborga olib, mashg'ulotlar jadvalini tuzish. O'quv jarayonining tashkil etilishini, modulli o'qitish tizimining tarkibiy qismi sifatida qarash mumkin. O'qitishning modulli tizimi xususiyatlaridan biri o'quv jarayonini jadallashtirish hisoblanadi, ushbuni ikki aspektda talqin etish mumkin.

- o'qitish jarayonida modulli o'qitish tamoyillari asosida o'quv axborotini «siqish»; - o'qitish davrini «siqish» yo'li bilan o'quv grafigini va uning asosida mashg'ulotlar jadvalini maqbullashtirish. O'quv jarayonini samarali tashkil etish shakli bu mashg'ulotlarni haftalik modulli rejalashtirish va talabalar bilimini reyting baholash hisoblanadi. YA'ni, bitta modul (2-3 ma'ruza va ularga tegishli amaliy va laboratonya ishlari) bir haftaga rejalashtirihshi va u talabalar bilimining testlar yoki boshqa nazorat turi yordamida baholanishi bilan tugallanishi zarur. O'qitishning modul tizimi mazmunidan uning quyidagi afzalliklari namoyon bo'ladi: • fanlar, fanlar ichidagi modullar orasidagi o'qitish uzluksizligi ta'minlanishi; • har bir modul ichida va ular orasida o'quv jarayoni barcha turlarining uslubiy jihatdan asoslangan muvofiqligi o'raatilishi; • fanning modulli tuzilish tarkibining moslanuvchanligi; • o'quvchilar bilimini muntazam va samarali nazorat (har qaysi moduldan so'ng) qilinishi ; • o'quvchilarning zudlik bilan qobiliyatiga ko'ra, tabaqalanishi (dastlabki modullardan so'ng, o'qituvchi ayrim o'quvchilarga fanni individual o'zlashtirishni tavsiya etishi mumkin); • informatsiyani «siqib» berish natijasida, o'qishni jadallashtirish, auditoriya soatlaridan samarali foydalanish va o'quv vaqti tarkibini ma'ruzaviy, amaliy (tajribaviy) mashg'ulotlar, individual va mustaqil ishlar uchun ajratilgan soatlarni - optimallashtirish. Buning natijasida, o'quvchi yetarli bilimlarga ham, ko'nikmaga ham, malakaga ham ega bo'ladi. • Fan bo'yicha faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o'qitish texnologiyasi har qaysi modul uchun ishlab chiqilgan pedagogik-texnologik xaritalar orqali ro'yobga chiqariladi (4.2-jadval). • Shunday qilib modulni o'qitishdan foydalanib yuqori malakali mutaxassisni

tayyorlash, quyidagilar asosida ta'minlanadi: • o'qitishning uzluksizligi (bunda fanlarni o'zlashtirish samaradorligi oshadi); • o'qitishni jadallashtirish burring natijasida axborotning ko'p qismi, individual va mustaqil isbJash paytida, kompyuter tarmoqlari orqali o'zlashtiriladi; • o'qishni individuallashtirish (o'quvchi o'z qobiliyatiga ko'ra bilim olish imkoniyatiga ega boiadi). Mutaxassisni faoliyatini inobatga olgan holda muayyan o'quv fani bo'yicha tuzilgan modullarni ketma-ket o'zlashtirishni ta'minlash fan bo'yicha faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o'qitish texnologiyasining mohiyatini tashkil etadi. Ushbu o'quv jarayonini maqbullashtirish o'qitishni moslashtirish va individuallashtirishga imkon beradi. Tizimlifaoliyat yondashuvi asosidagi modulli o'qitish texnologiyasi Tizimli faoliyat yondashuvi mutaxassisning faoliyatini o'rganishi, ushbu faoliyatini amalga oshirish uchun o'rganish lozim bo'lgan o'quv fanlarni ro'yxatini, o'quv materiallarni mazmunini aniqlanishi, modullarni tuzilishi va o'quv jarayonini mashkil etilishi bilan xarakterlanadi. Modulli texnologiyaga tizimli faoliyat yondashuvi, eng avvalo kasb-hunar ta'limida qo'llaniladi. Buning yorqin misoli bo'lib, YUNESKO ning xalqaro mehnat tashkiloti tomonidan ishlab chiqilgan «Mehnat ko'nikmalari modullari (MKM) konsepsiyasi» hisoblanadi. Konsepsiya, o'quv fanlariga bo'linmasdan, yaxlit o'qitishga yo'naltirilganligi bilan ajralib turadi. Konsepsiyaning afzalliklari bo'lib, modullar texnologiyalarining loyihalash jarayonining aniq tarkiblashtirish va modulli variantdagi o'quv-dasturiy hujjatlar shaklini to'la shakllanganligi hisoblanadi. MKM- o'qitishning modulli dasturi, mutaxassis faoliyatining tahlili, uning mazmuni va tarkibini o'rganish asosida tuziladi va modulli bloklar hamda o'rgatuvchi modullari yig'indisidan iborat bo'ladi Mutaxassisning ishlab chiqarish faoliyati, qator ishlab chiqarish topshiriqlar bajarilishini o'z ichiga oladi. Ular o'z navbatida belgilangan ketma-ketlikda

bajariladigan ishlab chiqarish amallaridan (ishlar qadami) iborat bo'ladi. Ishlab chiqarish topshirig'i tarkibiga kiruvchi amallarni bajarish uchun, ishchi ma'lum darajadagi nazariy bilimlar va amaliy malakalarga ega bo'lishi kerak. Bunga ishlab chiqilgan o'rgatuvchi modullarni o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilishi orqali erishiladi. MKM dasturlar kasb-hunar ta'limi tizimining muayyan ixtisosligi bo'yicha ishlab chiqiladi. Modulli o'qitishning mazkur konsepsiyasi kasb-hunar kollejlarida, ixtisoslikka o'rgatish uchun juda ham mos keladi. Bu esa eng avvalo «Kasbiy ta'lim» olayotgan talabalarga tizimli faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o'qitish texnologiyasini o'zlashtirishni taqozo etadi. Mazkur dasturlarni, oliy o'quv yurtlarining «Kasb ta'limi»» yo'nalishlari bo'yicha ta'lim olayotgan talabalarni ixtisoslikka o'rgatishda ham qo'llash mumkin bo'ladi. Oliy o'quv yurtlarda ixtisoslikka o'rgatish uchun «Kasb mahorati» fani o'quv rejalarga kiritilgan. Demak, mazkur fanni tizimli faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o'qitish texnologiyasi bo'yicha talabalar tomonidan o'zlashtirishini tashkil etilishi maqsadga muvofiqdir. Yuqorida ifoda etilganlarni hisobga olib, tizimli faoliyat asosidagi modulli o'qitish texnologiyasining quyidagi asosiy xususiyatlarini qayd etish mumkin: • o'qitish mazmuni, mutaxassis faoliyatining tizimli tahlili asosida, shakllantiriladi; • modulli dastur tarkibi mutaxassis faoliyati tarkibiga mos shakllantiriladi. O'qitish dasturi alohida Elementlardan, modullardan, o'rgatuvchi modullardan, modulli bloklardan iborat bo'ladi. Modul o'qitish dasturining tarkibiy qismi bo'lib, mutaxassis harakatining «boshlanishi va oxiri» aniq ko'rsatilgan tugallangan ish bo'lagidir. • har qaysi modulni o'rganish «O'rgatuvchi modul» deb ataluvchi maxsus ishlangan uslubiy qo'llanmalar bo'yicha amalga oshiriladi. Unda bilim va malakalarni shakllantirish uchun zaruriy axborotlar, nazorat testlari keltiriladi. • zaruriyat tug'ilganida, har qaysi o'quvchi uchun individual o'qitish dasturlari tuziladi. Ular ta'lim buyurtmasi talablari va boshlang'ich tayyorgarlik darajasi asosida tayyorlanadi. • o'rgatuvchi modul o'quvchiga, mustaqil ravishda o'quv materialini o'zlashtirishga imkoniyat beradi, Pedagog va o'quvchining o'zaro munosabati teng

huquqlilik va bilvosita asosida kechadi. Shunday qilib, modulli o'qitish dasturlarni muayyan vaziyat uchun ma'lum ishchi o'rin uchun zarar bo'lgan modulli blok va o'rgatuvchi modullardan tuzish mumkin. Ushbu dasturni bu afzalligi o'rgatuvchi modullar pedagoglarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimida qo'llash imkoniyatini yaratadi. Modulli o'qitish dasturlar yangi modulli bloklar va o'rgatuvchi modullar bilan to'ldirilishi mumkin, bu esa yangi texnologiyalarni o'zlashtirishda katta ahamiyatga ega bo'ladi. Mazkur dastur, o'zgaruvchan (harakatchan) o'quv dasturiy hujjat bo'lib, texnologiyalar, jihozlar, asboblar va materiallar takomillashgani bilan uni yangilashga imkoniyat mavjud bo'ladi. Modulli o'qitish dasturini amalga oshirish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat bo'ladi: • O'qitish individual modulli dastur, mustaqil, qadamba-qadam o'zlashtirish shaklida amalga oshirilganda. Bunda har bir talaba o'rgatuvchi modul bilan ta'minlanadi, nazariy bilim va amaliy malakalarga ega bo'lish uchun shart-sharoitlar yaratiladi. • Bilimlar va malakalar shakllanishini qadamba-qadam nazorat qilish. O'rgatuvchi modullar har bir egallangan malaka uchun alohida tuziladi va shuning uchun bilim va malakalarni shakllanganligi har bir malaka bo'yicha uzluksiz nazorat asosida amalga oshiriladi, bunda nazorat topshiriqlari, savollar va testlardan foydalaniladi. O'rgatuvchi modullar asosida o'qitishda, pedagogning asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: muvofiqlashtiruvchi, maslahatchi, nazoratchi. Modulli o'qitish dasturlar, o'quvchining individual ehtiyojlariga osonlik bilan moslashadi va erkin vaqt omiliga ega bo'ladi, chunki bu yerda individuallashtirilgan o'qitish jarayoni ustunlik qiladi. Modulli o'qitish dasturini o'zlashtirish uchun zaruriy vaqt talabaning tabiiy qobiliyatlariga bog'liq bo'ladi. Tizimli faoliyat yondashuvi asosidagi modulli o'qitish texnologiyasi o'quv materialini individual va mustaqil o'zlashtirishga to'la imkoniyat yaratilishi tufayli ixtisoslikka samarali о 'rgatishni ta 'minlaydi

Foydalaniladigan adabiyotlar ro'yxati: 1. Ochilov M. Yangi pedagogik texnologiyalar. - Qarshi.: Nasaf, 2000. 1. Tolipov O'., Usmonboyeva M. Pedagogik texnologiyalaming tadbiqiy asoslari. - Т .: 2005. 2. Avliyakulov N. X., Musayeva N. N. Pedagogik texnologiya. Oliy o'quv yurtlari uchun darslik. 3. Azizxodjayeva N.N. Pedagogicheskiye texnologii i pedagogicheskoye masterstvo. -Tashkent: Moliya, 2002. 2. Azizxodjayeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat - Т .: Fan, 2006. 4. Yo'ldoshev J.G'., Usmonov S. Ilg'or pedagogik texnologiyalar. — Т .: O'qituvchi, 2004.

Похожие

Ishbilarmonlik o'yinlari texnologiyasi

Bumerang texnologiyasi

Ta’lim texnologiyasi

Masofaviy ta'lim texnologiyasi

Muammoli o'qitish texnologiyasi