Ilmiy pedagogik izlanishlarni tashkil etishning prinsip va metodlari - Педагогиka - Рефераты

Ilmiy pedagogik izlanishlarni tashkil etishning prinsip va metodlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

Ilmiy pedagogik izlanishlarni tashkil etishning prinsip va metodlari Reja: 1. Ilmiy pedagogik izlanish prinsiplari. 2. Ilmiy pedagogik izlanishning metodlar tizimi. 3. Pedagogik izlanishlarni tashkillashtirish metodlari.

Asosiy tushunchalar: ilmiy izlanish qoidalari, prinsiplari, metodlar tizmi. Pedagogik izlanishlarda yuqorida aytganimizdek dialektik prinsiplarga asoslanish yaxshi natija beradi. Pedagogik izlanishlar keng qamrovli bo‘lgani uchun ham didaktik prinsiplar va dialektik prinsiplarga birgalikda asoslanish yaxshi natija beradi. Dialektik prinsiplar quyidaglardan iborat: 1. Yaxlitlik prinsipi. Pedagogika jarayonlarni o‘rganishda yaxlitlik prinspiga amal qilinganda inson tarbiyasi masalalarini to‘g‘ri tahlil qilishda muvafakiyatlarga erishish mumkin. Maslan: Ta’lim jarayoni yaxlit pedagogik jarayon sifatida o‘rganishgina inson tarbiyasi muammosini to‘g‘ri berishi mumkin. Shuningdek, ta’lim-tarbiyaning barcha bosqichlarida insonni shakllantirish masalasi hal etiladi. Maktabgacha tarbiya, umumiy ta’lim, o‘rta maxsus va oliy ta’lim – insonni tarbiyalash maqsadiga xizmat qiladi.Bular orasidagi aloqadorlikni yaxlit tassavvur qilish va o‘rganishgina ta’lim tarbiya jarayoni muvaffaqiyatini ta’minlashi mumkin. Aks holda ta’lim - tarbiya bo‘g‘inlari har biri o‘zicha ish ko‘radigan bo‘lsa, ta’lim - tarbiya tizimi komil insonni shakllantirish muammosini to‘g‘ri hal eta olmaydi. 2. Tizimlilik prinspi. Bu prinsip yordamida, eng avvalo ta’lim va tarbiya jarayonini bir butun tizim deb qaraladi.O‘sha bir butun tizimni tashkil etgan asosiy elementlar, komponentlar alohida olib tahlil qilinadi.Har bir element yoki komponent bajaradigan funksiya aniqlab beriladi. Shuningdek, tizim ichida yana alohida tarkibiy qismlar, borligi inobatga olinadi. Xuddi shu asosida ta’lim - tarbiya jarayonining quyi zvenosidan tortib, yuqori pog‘onasigacha, har bir etapda bu prinspga amal qilinishi lozim. 3. Sababiyat prinspi. Bu prinsip tasodif yoki zaruriyat,imoniyat va voqelik kabi kategoriyalar orqali ochib beriladi. Har qanday ijtimoiy tuzum tarbiya sohasida o‘z manfaati yo‘lidagi maqsad va vazifalarni amalga oshirishni zaruriyat qilib qo‘yadi.Ushbu zaruriyat esa ba’zi imkoniyatlarni mavjud bo‘lishini talab qiladi.Imkoniyatlarni yetarli yoki yetarli emasligi tarbiyaning maqsad va vazifalarini ro‘yobga chiqarishni ta’minlaydi. Imkoniyatlarni hisobga olmasdan qilingan har qanday harakat tarbiya sohasida katta xatolarning kelib chiqishiga olib

keladi. (Masalan: maktablarni ixtisoslashtirish sohasidagi harakatlar, 6-yoshlilarni o‘qitishga yoppasiga o‘tish va hakozolar imkoniyatlarni hisobga olinmasligi oqibatida biror bir natija bermadi). 4. Tarixiylik prinsipi. Bu prinsip har qanday pedagogik tadqiqotlarda tarixiylikka asoslanishni taqozo qiladi.Tarixiy ma’lumotlar xronologik izchillikka o‘rganilishi va bayon qilinishi obyektiv xulosalar chiqarishga yordam beradi. Pedagogik tadqiqotlarda bir qancha tadqiqot metodlar tizimidan foydalaniladi. Metod (lotincha-metodos-yo‘l so‘zidan) tadqiqot yo‘li, nazariya, ta’limot deb tarjima kilinadi. Ilmiy tushuncha sifatida “metod” o‘zi keng ma’noda muayyan maksadga yerishish yo‘lini, tor ma’noda - tabiat va ijtimoiy xayot xodisalari va konuniyatlarini bilish maksadida kandaydir vazifani xal yetish usulini bildiradi. Pedagogika fanining metodologik asosi va amal kiladigan negizi O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim haqida”gi konuni, ”Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, I.A. Karimovning asarlari, Oliy Majlis materiallaridir. Obyektiv dunyoni bilish, nazariyada nimani o‘rganish va o‘rgatish kerak, kimni va kanday tarbiyalash lozim degan masalalar mavjud bo‘lib, ular o‘zaro uzviy boglikdir. Pedagogika fani o‘z mazmun moxiyatini boyitishda, yangilashda mavjud pedagogik xodisa va jarayonlarni uning maksadi va vazifalariga muvofik keladigan usullari bilan o‘rganadi. Ushbu ilmning ilmiy tadkikot usullari deganda yosh avlodni tarbiyalash, bilimli kilish va o‘kitishning real jarayonlariga xos bo`lgan ichki aloka va munosabatlarni tekshirish, bilish yo‘llari, uslublari va vositalari majmui tushuniladi. Pedagogika fanining ilmiy tadkikot usullari kanchalik to`gri tanlansa, ta’lim-tarbiya mazmunini yangilash va takomillashtirish shu darajada yuksaladi: Ammo shuni ta’kidlamok lozimki, ilmiy tadkikot metodlari tizimi xali xozirgacha fanda to‘la yaratilgan, xal etilgan emas. Mavjud va ishlab chikilgan quyidagi ilmiy-tadkikot usullariga tayanib fikr yuritish mumkin. 1. Pedagogik kuzatish usuli. 2. Suxbat usuli.

3. Bolalar ijodini o‘rganish usuli. 4. So‘rovnoma, test usuli. 5. Maktab hujjatlarini taxlil qilish usuli. 6. Eksperiment, tajriba, sinov usuli. 7. Statistika ma’lumotlarni taxlil kilish usuli. 8. Matematika-kibernetika usuli. Pedagogik kuzatish – odatda tabiiy kuzatish orkali o‘kuvchilarning fanlarni o‘zlashtirishlari, ularning xulk-atvori va muomalalaridagi o‘zgarishlarni hisobga olish va tegishli ta’limiy-tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish yo‘llarini belgilash uchun qo‘llaniladi. Bu metod tadkikotchining pedagogik tajribaning muayyan bir tomoni va xodisalarini biror maksadni koo‘zda tutib idrok etish tashkil yetadi. Bunda kuzatishlar tezligi va soni, kuzatish obyekti, vakti, pedagogik vaziyatlarni kuzatish uchun ajratiladigan harakteristika va xokazolar hisobga olinadi. Kayd kilish usuliga karab kuzatish turlarga bo‘linadi. Bevosita va bilvosita kayd kilish usuli tadkikotchiga real pedagogik jarayon kuzatuvchilarning xatti- harakatlari va haqozolarni yozib ko‘yish imkonini beradi. Bevosita kayd kilish usuli biror-bir xodisaning okibatlari haqidagi faktik materialni boshka shaxslar orkali yoki kandaydir asbobni ko‘llash vositasida olishga imkon beradi. Ilmiy- texnika tarakkiyoti asrida kuzatishning vizual usullari xilma-xil texnika vositalari (kinofotosyomka, videozapis, televideniye va x.z.)ni ko‘llash bilan tobora ko‘p ko‘llanilmokda. Suxbat metodi – so‘rashning bir turi bo‘lgani xolda, tadkikotchining jiddiy tayyorgarlik ko‘rishini talab etadi, chunki u tekshirayotgan shaxs bilan bevosita alokada bo‘lish vaktida ogzaki suxbat tarzida, suxbatdoshining javoblarini yozmasdan yerkin muomala formasida ko‘llaniladi. Suxbat metodida – maktab o‘kituvchilari va o‘kuvchilar jamoasi bilan ota- onalar va keng jamoatchilik bilan, yakka va guruxli tartibda ish olib borilganda ko‘llaniladi. Suxbat metodidan farq kilib, intervyu olish metodi savollarni oldindan belgilangan izchillikda intervyu yo‘li bilan bayon kilishni nazarda tutadi. Bunda javoblar magnit tasmasiga yoki kassetalarga yozib olinadi. Xozirgi kunda

ommaviy so‘rash nazariyasi va praktikasida intervyu tashkil etishning ko‘p usullari mavjud: - guruxlar bilan; - intensiv; - sinash va x.k. Bolalar ijodini o‘rganish – o‘quvchilarning o‘ziga xos individual tartibdagi faoliyatlariga doir omillar taxlil kilinadi, xulosalar yasaladi. Pedagogik so‘rash metodi – tadkikotchining boshka kishilardan pedagogik tajribaning biror tomoni yoki xodisalari haqida axborot olish jarayoni bu metodningasosini tashkil kiladi. So‘rash savollarning mantikiy o‘ylangan sistemasini, ularning anik ifodalanishini, nisbatan kamchiligi (3-5ta) nazarda tutiladi. Shuningdek, kat’iy formadagi javobni (“xa”,”yo`k“) ham taqozo yetishi mumkin. Test, so‘rovnomalar - bu so‘rovnoma, ya’ni anketa usuli ko‘llanganda yaratilgan ilmiy farazning yangiligini bilish, aniklash, o‘kuvchilarning yakka yoki guruxli fikrlarini, karashlarini, kanday kasblarga kizikishlarini, kelajak orzu- istaklarini bilish va tegishli xulosalar chikarish, tavsiyalar berish maksadida o‘tkaziladi. Test savollaridan ko‘zlangan maksad oz vakt ichida o‘kuvchilarning bilimlarini yoppasiga baxolashdir. Mutaxassislarning bilimini va saviyasini aniklash uslublaridan biri – bu test yordamidagi sinovdir. Test yordamida sinov o‘quvchi yoki mutaxassisning bilimi, ilmi, ma’naviyati hamda yoshlarning kaysi yo‘nalish va mutaxassislikka layokati, iktidorini zudlik bilan aniklash yoki baxolashga imkon beradi. Test yordamida bilimni baxolashning pedagogika nuktai nazaridan ba’zi bir yutuklari va kamchiliklarida keltirilgan va baxolash jarayonini EXM yordamida avtomatlashtirish mumkinligi ta’kidlangan. Test savollari va masalalarining jozibadorligiga sabab, uning kiska va lo‘ndaligi, to‘g‘ri javobni umumiy javoblar ichida borligi va ularning o‘kuvchilarga ko‘rsatma bo‘lib xizmat kilishi, uning topishmokli o‘yinga o‘xshashligi va javobni topishda

xotira, intutsiya va topkirliklar ko‘l keladi. Test savollarini chop etish o‘kuvchilarning mustakil ishlashini yanada faollashtiradi. Test sinovini oliy va o‘rta maxsus o‘kuv yurtlariga kirish imtixonlarida qo‘llash quyidagi kator natijalar berdi. Imtixon oluvchi bilan imtixon topshiruvchi orasidagi subyektiv sabablar va psixologik to‘siklar koladi. Barcha abituriyentlarga beriladigan imtixon sharoitlari vakti variantlarning murakkablik darajasi, baxolash kriteriylari deyarli bir xil bo‘lishiga yerishiladi. Test natijalarini EXM yordamida avtomatlashtirilgan xolda ishlab chikish amalga oshirildi, o‘kuvchilarning qaysi fandan va uning qaysi bo‘limidan bilimlarining past yoki yukoriligini baxolash va uning respublikamiz regionlari, xatto ayrim maktab-litseylar bo‘yicha taxlil kilish imkoniyati yaratildi. Iktidorli yoshlarni tanlash, olimpiadalar o‘tkazish jarayonlarini sezilarli darajada yaxshilashga olib keldi. Oliy o‘kuv yurtiga kiruvchilar uchun test sinovi atigi 3 ta fandan bo`lib, albatta bu yetarli yemas. Ular bir necha fandan va bir necha boskichdan iborat bo‘lishi kerak. Oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlariga kiruvchi yoshlarning nutki, til bo‘yicha savodliligini nazorat kiluvchi yoshlarning fakat testlarni mexanik ravishda yodlash va tilga, boshka fanlarga e’tiborsizligiga barham berilishi mumkin. Test sinovlar metodi - bu yozma javoblarning ommaviy ravishda yig‘ib olish metodidir. Test sinovlarini (anketalarini) ishlab chikish murakkab ilmiy jarayon. Pirovard natijada tadkikot natijalarining ishonchliligi anketalar mazmuniga, berilayotgan savollar shakliga, to‘ldirilgan anketalar soniga bog‘lik bo‘ladi. Odatda test savollarining ma’lumotlarini kompyuterda matematik statistika metodlari bilan ishlashga imkon beradigan kilib tuziladi. Maktab hujjatlarini taxlil kilish usuli - bunda o‘quvchilarning umumiy mikdori, uning o‘sishi yoki kamayish sabablari tavsifi, o‘quvchilarning fanlar bo‘yicha o‘zlashtirish darajasiga, sinfdan kolishning oldini olish, rag‘batlantirish va jazolash choralari turlariga, maktabning moddiy bazasiga e’tibor beriladi.

Eksperiment-tajriba-sinov usuli - ushbu tajriba asosan ta’lim-tarbiya jarayoniga alokador ilmiy faraz yoki amaliy ishlarning tadbiki jarayonlarini tekshirish, aniklash maksadida o‘tkaziladi. Statistika ma’lumotlarini taxlil kilish usuli - xalk ta’limi soxasidagi, jumladan, ajratilgan mablag‘larning doimiy o‘sib borishi, darslik va o‘kuv qo‘llanmalari, ko‘rgazmali kurollar, o‘qituvchi kadrlar tayyorlash, maktab qurilishi, xo‘jalik shartnomalari va ulardan tushayotgan mablag‘lar statistika usuli orkali aniklanadi. Ilmiy tadqiqotning eng muhim tarkibiy elementlari katoriga quyidagilarni kiritish mumkin. 1. Tadqiqot predmeti (yoki obyekti), ya’ni nima o‘rganiladi (sifatning shakllanishi : uning boshqa sifatlar bilan aloqasi, hodisa yoki jarayonning harakteristkasi, ma’lum yoshdagi, ma’lum muhitdagi bola tarbiyasining tashqi va ichki omillari, tendensiyasi, sharoit va mohiyatini aniqlash). 2. Tadqiqotning maqsadi, ya’ni tadqiqotning predmeti nima uchun o‘rganiladi.( tarbiyaning ilmiy asoslarini ishlab chiqish, tadqiqot mavzusi yuzasidan yangi ilmiy informatsiyalarini topish, amaliy ishlar natijasini tahlil qilish,va boshqalar). 3. Tadqiqotning vazifasi, yangi o‘rganilayotgan ilmiy muammoni tekshirishning predmetga muvofiq maqsadini konkretlashtirish. Maqsad fanning umumiy holatiga ko‘ra pedagogik nazariyaning rivojlanishi zaruriyati belgilanadi. Tadqiqotning vazifasi faqat maqsaddan kelib chikibgina qolmay, maktabda tadqiqot ishlarini hisobga olish sharoitlari, tadqiqotning imkoniyatlari, amaliyot tajribalaridan kelib chikadi. 4. Tadqiqotning dastlabki konsepsiyasi, tadqiqotchi o‘z ishiga asos qilib oladigan nazariy qoidalar.Tadqiqotchining tayanch pozitsiyasi - fanning holatini chukur tahlil qilish natijasida, adabiyotlardagi eng muhim umumiy g‘oyalarini ko‘rsatish, qoida va tavsiyalar. Dastlabki konsepsiya fanda nima ma’lum, hamma tomondan tan olingan, qaysi masalalar bo‘yicha alohida qarashlar yo‘q, nima (ma’lum) kam o‘rganilgan, fanda qaysi savollarga javoblar yo‘q kabilarni

aniqlashga yordam beradi. Bu esa tadqiqotning maqsadi va vazifalarini aniqlashga, gepotezalar ishlab chiqishga yordam beradi. 5. Ilmiy gipoteza, ya’ni o‘rganilayotgan jarayon, hodisa qanday boradi, ma’lum sifat shakllanishi bilan bolada qanday o‘zgarishlar bo‘ladi, jarayonning borishi nimaga bog‘liq bo‘ladi va hakozolarni taxmin qilinmoqda. Gipoteza ongda bajaraladigan o‘ziga xos tadqiqot. U tadqiqot boshlanmasdan oldin ilmiy xodim tomonidan ishlab chiqiladi. 6. Tadqiqot metodikasi - tadqiqot vazifalari bajarilishiga yordam beradigan, ilmiy gipotezalarni tekshirishga, ishonchli ilmiy faktlarni olishga yordam beradigan priyom, yo‘l va usullar ro‘yxati. 7. Ishlab chiqarilgan tadqiqot metodlari sohasida ilmiy faktlar olish va ularni analiz qilish - pedagogik tadqiqotning natijalarini oilada va maktabda olib borilgan tarbiya natijalaridan ajratish va tadqiqot ishlarining mazmuni bilan bolalarning tarbiyalanganligini o‘rtasida bog‘liqlik o‘rnatish. 8. Ilmiy konsepsiyani ishlab chiqish, ya’ni tadqiqot natijasida olinganlarning muhimmlarini ajratish, pedagogik nazariya uchun g‘oya va xulosalar chiqarish. 9. Tadqiqot natijalarini amaliyotda qo‘llash - bu ishning yakuniy etapining muhim elementi. Unda konkret metodik tavsiyalar ishlab chiqiladi, metodik qo‘llanmalar yaratiladi, tadqiqotchining pedagogik g‘oyalarini ommaviy qo‘llash uchun targ‘ibot qilinadi. Har qanday pedagogik tadqiqot o‘z ichiga yuqoridagi izchillikni olishi va bu tarkibiy qismlar orasida uzviy bog‘liqlik bo‘lishi lozim. Pedagogik tadqiqotlarda asosan quyidagi yo‘nalishlar bo‘lishi mumkin. 1. Tarbiya nazariyasi. 2. Didaktika. 3. Oliy maktab pedagogikasi. 4. Pedagogik psixologiya. 5. Oila pedagogikasi, kasbga yo‘llash, chet el pedagogikasi va boshqalar. Tadqiqotning asosiy predmetlari qilib quyidagilarni olish mumkin. 1. O‘qituvchi (yoki ota- ona) faoliyati.

2. Pedagogik jamoa (yoki oila) faoliyati. 3. Bolalar jamoasi faoliyati. 4. Jamoatchilik ishlari (ishlab chiqarish, turar joylardagi maktabdan tashqari muassasalari, klublar, madaniyat uylari va hakozolar). 5. Bolalarning o‘z faoliyati. 6. Tarbiyaviy jarayon obyekti va subyektining o‘zaro ta’siri. Pedagogik tajribalarni umulashtirish, tadqiqot ishlarini o‘tkazishning eng muhim yo‘lidir. Masalan, ko‘pgina tajribali o‘qituvchilarning ish tajribalari pedagogik fikr taraqqiyotiga muhim ta’sir ko‘rsatadi. Ilg‘or pedagogik tajribalarga tayanish va uning ma’nosiga tushunish ko‘pgina ilmiy ishlarning manbai hisoblanadi. Ilg‘or pedagogik tajribalar umumlashtirish va ularni qo‘llash uchun quyidagilarga rioya qilish zarur: 1. Ilg‘or pedagogik tajribalar umumlashtirish oldin mamlakat maktablaridagi tajribaning ilg‘orligi nima bilan harakterlanadi, shahar yoki tumandagi maktabning ilg‘or tajribasi hosil bo‘lishida atrofdagi yoki mamlakatdagi ilg‘or tajribalar qanday ta’sir qiladi, maktab tarixi, uning an’analari qanday, pedagogik jamoa qandayligini aniqlash muhim. 2. Maktab hayotining hamma tomonlari bilan amaliy tanishish zarur. Buning uchun bir kunda biror sinfdagi hamma darslarni kuzatish, tadqiqotchining qiziqtirayotgan o‘quv predmeti darslarini kuzatish, shu sinfda bir hafta yoki bir oy davomida har - xil tarbiyaviy tadbirlarga qatnashish kerak. Agar tekshirishlarimiz bolalar bilan ishlashning ko‘pgina shakl va metodlarida aks etsa, u holda bunday tajtibalarni ommalashtirish zarur. 3. Pedagogik tajribalarni o‘rganishni o‘quvchilar jamoasini, tarbiyachilarni, ularning ish uslubini, o‘zaro munosabatlar, umumiy qarashlar, bir xil talablari kabilardan o‘rganishdan boshlash kerak.Mana shular ilg‘or tajribaning mohiyatini tashkil etadi. Bolalar va pedagoglar, o‘quvchi va o‘qituvchilar jamoasi o‘rtasidagi munosabatlar tizimni o‘rganish, shundan keyingina ilmiy xodimni qiziqtirgan muammo bo‘yicha material yig‘ishni bog‘lash kerak.

4. Pedagogik tajribani to‘g‘ri tushunish va baholash uchun uni chetdan turib kuzgatmasdan, balki shu pedagogik jamoani a’zosi sifatida ishlash kerak (ya’ni yetakchi, o‘qituvchi, sinf rahbari sifatida) yoki o‘quvchilarning tadqiqot guruhiga rahbar sifatida ishlash kerak) muammoli sovet tuzish. Har qanday holda ham ilmiy xodim maktabning o‘quv tarbiyaviy ishlarida faol qatnashishi lozim, aks holda u obyektiv xulosa chiqara olmaydi. 5. Mamlakatdagi ilg‘or o‘qituvchilarning ish tajribasini o‘rganishda pedagogika fani yutuqlariga asoslanib, hozirgi zamon fani pozitsiyasida turib, tahlil qilish kerak. 6. Faqat birgina maktab yoki o‘qituvchining tajribasi bilan cheklanib qolish ham to‘g‘ri kelmaydi. Shuning uchun ham bir necha maktab va bir necha o‘qituvchilar ish tajribalarini taqqoslash kerak. shundagina ilg‘or pedagogik tajribaning mohiyati aniqlanadi.

Adabiyotlar : 1. Mavlonova R.A., To’rayev O.T., Xoli q berdiyev K.M. - «Pedagogika» T., «O’qituvchi » - 2008 yil . 2. Bo’ri Ziyomuhedov. “ Ilm hikmati. ” Abu Ali Ibn Sino nomidagi tibbiyot nashriyoti. 1999 y 3. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida” gi Qonuni (Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori). 1997 yil. T.,“Sharq” nashriyoti. 4.R.Mavlonova, N.Vohidova, N.Raxmonqulova. «Pedagogika nazariyasi va tarixi». Darslik. Fan va texnologiyalar, T., 2010 yil. w.w.w. /pedagog/ uz..

Похожие

Ilmiy pedagogik tadkikot metodlari. Pedagogik jarayon va mutaxassislik

O‘qituvchi mehnatini ilmiy tashkil etish va pedagogik mahorat

Pedagogik tadqiqot funksiyalari va metodlari

O’quv jarayonini tashkil etishning turlari va shakllari

Pedagogik amaliyotni o‘rganish metodlari