И.А.КАРИМОВнинг «Узбекистон иктисодий ислохотларни чукурлаштириш йулида» номли асари - Педагогиka - Рефераты

И.А.КАРИМОВнинг «Узбекистон иктисодий ислохотларни чукурлаштириш йулида» номли асари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

101.5 KB

И.А.КАРИМОВнинг «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида» номли асари Режа: 1. Иқтисодий ислоҳотлар стратегияси ва йўлини шакллантириш механизми. 2. Иқтисодий ислоҳотлар хуқуқий негизининг барпо этилиши. 3. Мақсадимиз - кучли ижтимоий кафолатни таъминловчи демократик давлатни қарор топтириш.

1. Бозор иқтисодиётини белгилаб берувчи қуйидаги қатор шарт- шароитлар мавжуддир: - иқтисодий неъматларни ишлаб чиқариш борасидаги вазифаларни одамлар, одамлар гуруҳлари ва минтақалар ўртасида тақсимланишига эришиш орқали эркин товар алмашувига ўтиш; - Мустақил давлат ҳамда замонавий иқтисодиёт қонунларини яхши биладиган, қолаверса, уларни ижодий ривожига хисса қўша оладиган, иқтисодий қонунларни амалиётга тадбиқ этишга қодир бўлган ижтимоий- сиёсий кучлар туб ислоҳотларни ўтказишга тайёр бўлишлари; - эркин тадбиркорлик, пул талаби ва бозор рақобати ишлаб чиқарувчиларни жамият учун зарур бўлган сифатли маҳсулотларни етказиб беришга буйруқлар ва кўрсатмаларга қараганда бирмунча жиддийроқ мажбурлайди; - кенг ишлаб чиқариш омилларига (жумладан ишчи кучига ҳам) эга бўлиш учун замонавий ишлаб чиқариш воситалари, етарли ишчи кучи, ахборот бозори, ривожланган бозор хўжалиги зарур; - рақобат бўлгандагина бозор меъёрида ишлайди. Ҳар қандай монополиялар бозор қонунларига амал қилинишига тўсқинлик қилади. Ўзбекистон давлат мустақиллигига эришгач, ижтимоий ларзаларсиз, қатъият ва изчиллик билан бозор муносабатларига ўтиш, турмуш даражаси юксак бўлган мамлакатлар қаторига чиқиб олишни таъминлайдиган қудратли иқтисодий негизни вужудга келтираётган давлатчиликнинг мустаҳкам пойдеворини вужудга келтириш зарур эди. Собиқ иттифоқ шароитида хом ашё базасига айланиб қолган Ўзбекистонни эндиликда тайёр маҳсулотлар ишлаб чиқарадиган, барча истеъмол товарлари ва техника-технология билан ўзини-ўзи таъминлайдиган, четга жаҳон андозалари талабларига мос рақобатбардош товарлар ишлаб чиқаришга қодир бўлган республикага айлантириш мақсади мустамлака-тоталитар тузум меросининг оғир оқибатларини тугатиш ҳамда кенг миқёсда туб иқтисодий ислоҳотлар ўтказишни объектив шарт қилиб қўйди.

Ўзбекистон Республикаси ички сиёсатининг негизи - инсон манфаатларига қаратилган меҳнатга рағбатлантиришнинг кучли механизмига эга бўлган ва аҳолининг ижтимоий ночор қатламларини давлат йўли билан ҳимоя қиладиган бозор иқтисодиётини қуришдир. Лекин шуни таъкидлаш керакки, бозор фақат мақсад эмас, балки янги қадриятларни шакллантириш, инсонлар фаровонлигини сифат жиҳатдан тубдан юқори даражага кўтариш услуби ва воситасидир. Бозорга эришиш учун уни энг кам йўқотишлар билан амалга ошириш, ижтимоий ларзаларга йўл қўймаслик керак. Ўзбекистон Республикасининг ички сиёсати ҳам янгиланиш ва ижтимоий тараққиёт йўлимизнинг умумий тамойилларидан ҳамда республикага хос хусусиятлардан келиб чиқади. Бозор томон ҳаракат қилинган сари, ижтимоий сиёсатнинг устивор йўналишлари ҳам, ижтимоий ҳимоя тадбирлари ҳам ўзгариб боради. "Ислоҳотларнинг турли босқичига - дейди И.А.Каримов ижтимоий сиёсатнинг ўзига хос қоидалари мос келади". Ижтимоий ҳимоялаш тизимининг асосий йўналиши - кам даромадли табақаларга, қийин аҳволга тушиб қолганларга амалий ёрдам кўрсатиш ҳисобланади. Нархларнинг ўсиши муносабати билан иш ҳаки миқдорини қайта кўриб чиқиш ҳамда аҳолини ижтимоий ҳимоялаш мақсадида жамғармалар, шахар ва туманларда меҳнат биржаларининг ташкил қилиниши муҳимдир. Ижтимоий соҳанинг энг муҳим тармоқлари ҳисобланувчи соғлиқни сақлаш, таълим, жисмоний тарбия ва маданиятнинг моддий базасини қўллаб- қувватлаш ҳамда мустаҳкамлашга эътибор берилади. Ўзбекистонда ислоҳотларнинг дастлабки босқичида ишлаб чиқилган ва амалга оширилган ижтимоий сиёсат ўз олдига қўйган барча вазифаларни тўла-тўкис бажарди. Шу муносабат билан кейинги пайтда ижтимоий ҳимоялаш чора-тадбирлари энди бутун аҳолига эмас, балки фақат шундай ҳимояга мухтож бўлган кишиларга нисбатан қўлланилиши лозим деб топилди. Бутун тизимни текисчилик, тайёрига айёрлик кайфиятини тугатишга қаратиш зарур бўлиб қолди. Олдин ижтимоий ҳимоялашнинг

асосий субъекти давлат бўлиб, у даромадларнинг бир қисмини марказлаштирилган тартибда ижтимоий эҳтиёжлар учун қайта тақсимлаб келган эди. Бозор иқтисодиётига кириб борган сари меҳнаткашларнинг ўзларига ва хўжалик юритувчи субъектларга кўпрок иқтисодий эркинлик берилиши билан, давлат ижтимоий муҳофазага доир ваколатларни муқобил тузилмаларга топшириши керак бўлиб қолди. Шундай қилиб, ижтимоий ҳимоялаш давлатнинг ҳам, жамоат ташкилотлари ("Навруз", "Маҳалла", "Меҳр-шафқат" ва бошқалар)нинг ҳам, турли хайрия жамғармаларининг ҳам асосий вазифаси бўлиб қолди. Ислоҳотлар чуқурлашиб борар экан, юқорида таъкидлаб ўтканимиздек, меҳнатга яроқли аҳолининг боқимандалик рухиятини ўзгартириш улкан аҳамият касб этади. Бу гуруҳга кирувчиларни давлатнинг ёрдамидан бевосита ва билвосита фойдаланувчилардан ўз тақдири учун ўзи курашувчиларга, ўзининг ижтимоий фаровонлиги учун ўзи масъул бўлган кишиларга айлантириш лозим бўлади. Аҳолининг меҳнат фаолиятини кучайтириш ҳисобига уни якка тартибда ўзини-ўзи ҳимоя қилиш воситалари тўла ишга солиниши керак бўлди. Шуни алоҳида кўрсатиш керакки, самарали ижтимоий сиёсатни иқтисодиётни барқарорлаштириш, таркибий ўзгаришлар, бозор муносабатларини босқичма-босқич жорий этиш чора-тадбирлари билан қўшиб, уйғунлаштириб амалга оширилсагина ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётини барпо қилиш мумкин. Юқорига 2.Ўзбекистон ўзининг давлат мустақиллигини эълон қилган 1991 йил 31- августдан кейин ўтган қисқа тарихий давр ичида жамиятнинг барча ҳаёт жабҳаларида, жумладан мамлакат иқтисодиётида туб тизимли ўзгаришлар бошланиб давом этмоқда. Янги вазиятда янги давлат ҳокимиятининг иқтисодий сиёсати дастурини ишлаб чиқиб, уни амалга ошириш каби ўта долзарб ва ғоят масъулиятли, бурч вазифани бажариш Ўзбекистоннинг биринчи президенти И.А.Каримов зиммасига юклатилди. У ўзининг 1992

йилда чоп этилган "Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли" рисоласида иқтисодий сиёсат дастурини ишлаб чиқиб, амалиётга тақдим этди. Унда қуйидаги асосий иқтисодий сиёсат йўналишлари белгиланган- режаланган эди: - миллий бойликнинг кўпайишини, давлат мустақиллигини, фуқароларнинг муносиб ҳаёт кечириш ва меҳнат қилиш шароитларини таъминлайдиган қудратли, барқарор ва жўшқин ривожланиб борадиган иқтисодиётни барпо этиш; - ижтимоий жиҳатдан йўналтирилган бозор иқтисодиётини босқичма- босқич шакллантириш, ташаббускорлик ва ишбилармонликни бутун чоралар билан ривожлантириш, тадбиркорликка эркинлик бериш, тажрибалар ва иқтисодий янгиликларни рағбатлантириш, иқтисодий омиллар воситасини ишга солиш, тайёрга айёрликни батамом тугатиш; - мулк эгалари хуқуқларининг давлат йўли билан ҳимояланишини таъминлаш ва барча мулкчилик шаклларининг хуқуқий тенглигини қарор топтириш, шу асосда инсоннинг мулкдан бегоналаштирилишига бархам бериш; - иқтисодиётни ута марказлаштирмаслик, яккахокимликка бархам бериш, корхоналар ва ташкилотларнинг мустақиллигини кенгайтириш, давлатнинг хўжалик ҳаётига бевосита аралашувидан воз кечиш, буйруқбозлик билан ўз ҳукмини ўтказиб тазйиқ қилиш, ҳамма нарсани олдиндан тўраларча белгилаб қўйиш усулларини қатъиян тугатиш, иқтисодий воситалар устунлигини таъминлаш; - меҳнат қилиш, дам олиш, ҳар йили ҳаки тўланадиган таътилга чиқиш, ишсизларнинг ижтимоий муҳофаза хуқуқини амалга ошириш, инсоннинг ҳаёт таъминоти учун зарур бўлган иш ҳаки, пенсиялар, нафақаларнинг кафолатланган энг кам миқдорини жорий этиш; - табиий захиралардан аёвсиз фойдаланишга, атроф-муҳитга зиён етказилишига ва экологик вазиятни ёмонлашувига йўл қўймаслик, Оролни қутқариш ва Орол бўйи экологик шароитини соғломлаштириш

борасида бошқа давлатлар иштирокида самарали чора-тадбирларни амалга ошириш, мазкур минтақанинг иқтисодий ва ижтимоий соҳаларидаги фалокатли оқибатларни бартараф этиш; Ўзбекистон жумхуриятида амалга оширилиши режалаштирилган иқтисодий сиёсатнинг илмий-назарий ва методологик асосларини тако- миллаштириш ишларини давом эттириб, президент И.А.Каримов ўзининг" Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли" рисоласида унинг беш тамойилини илгари сурди. Мазкур тамойилларда давлат ҳокимияти иқтисодий сиёсатининг муштарак қонунлари билан бирга Ўзбекистонда ўтказилаётган иқтисодий ислоҳотларнинг ўзига хос хусусиятлари баён этилган. Биринчидан, иқтисодий ислоҳотларнинг ҳеч маҳал сиёсат орқасидан эргашиб юришига йўл қўймаслик керак, бинобарин, иқтисодиётнинг у ёки бу сиёсий мафкурага бўйсундирилиши ҳам мумкин эмас. Демак, иқтисодиётнинг сиёсатдан устунлигини, ички ва ташқи иқтисодий муносабатлар сиёсатсизлантирилишини ва мафкурасизлаштирилишини таъминлашга қаратилган иқтисодий сиёсат юритилиши лозим. Иккинчидан, бош ислоҳотчи бурч-вазифасини давлат ҳокимияти бажариши зарур, чунки давлат мулки ҳукмронлигига ҳам, ундан мулкчилик шаклларининг хилма-хиллиги воситасида бозор иқтисодиётига ўтиш ҳам шуни тақозо этади. Давлат мулкини унинг тасарруфидан чиқариб хусусийлаштириш, мулкчиликнинг барча шаклларини тенг хуқуқли тарзда амал қилдириш орқали бутунлай янги ишлаб чиқариш муносабатларига ўтиш жараёнларини фақат демократик давлат ҳокимиятигина бошқаришга қодир бўлиб, унга муқобил келадиган бошқа ижтимоий куч жамиятда йўқдир. Учинчидан, иқтисодий ислоҳотларни амалга ошириш давлат сиёсати фақат демократик равишда, парламент орқали яратилган қонунлар асосида, қонун устуворлиги ва қонунларни сўзсиз бажариш тартиб-қоидалари, талаб- эҳтиёжлари заминида ифода топиши мумкин.

Тўртинчидан, мамлакат худуди доирасида аҳоли жойлашишини ҳисобга оладиган кучли ижтимоий сиёсат юритиш учун мустаҳкам пойдевор яратиб бера оладиган иқтисодий сиёсат амал қилиши лозим, бозор муносабатларини жорий қилишда олдиндан режалаштириб ифода топган аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш чора-тадбирларини амалга ошириш зарур бўлади. Бешинчидан, бозор иқтисодиётига ўтиш жараёнлари пухта ўйлаб ишлаб чиқилган ва босқичма-босқич тарзда, "инқилобий сакрашларсиз", эволюцион равишда содир этилиши лозим, чунки асосий аҳолининг аксарият кўпчилигини кўп болали оилалар ташкил этади, умумий аҳолининг 60 фоизи 25 ёшгача бўлган ёшлардан иборат мамлакатда бозор иқтисодиёти муносабатларига кескин тарзда, шошма-шошарлик билан ўтиш сиёсати жамиятни парокандалашга, ижтимоий-сиёсий ва миллий можароларга, пировардида, олдиндан кўриб бўлмайдиган фалокатли оқибатларга олиб келиш эҳтимоли мавжуддир. Ўзбекистон давлат ҳокимияти ҳозирги кунда амалга ошираётган иқтисодий сиёсат ўзининг моҳиятли мазмуни, асосий йўналишлари жиҳатидан тарихий тажриба синовидан муваффақиятли ўтаётганлиги нафақат жумхурият аҳолиси, балки Собиқ Иттифоқ ўрнида вужудга келган давлатлар, жаҳон жамоатчилиги кенг ва теран эътироф этаётганлиги мазкур иқтисодий сиёсат йўли нақадар тўғри танланганлигидан далолат бериб турибди. Иқтисодий ислоҳотларнинг биринчи босқичи асосан якунланиб, унинг иккинчи босқичи вазифаларини бажаришга бел боғлаган Ўзбекистон халқи босиб ўтилган йўлнинг якунлари ва сабоқларини сарҳисоб қилиш билан бирга унинг истиқбол режаларини белгилаб олиб, уларни ҳам муваффақиятли бажаришга киришганлиги ижобий самиараларга умид бахш этади. Якунлар ва режалар акс этдирилган иқтисодий сиёсат дастурини яна президент И.А.Каримовнинг 1995 йилда нашр қилинган "Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида" номли асарида пухта ва ҳар томонлама ишлаб чиқилганлигини эътироф этиш зарур.

Мазкур китобда Ўзбекистон давлат ҳокимиятининг иқтисодий сиёсати асослари, унинг асосий моҳият мазмуни, асосий йўналишлари, асосий биринчи босқич якунлари ва иккинчи босқичнинг асосий режа-вазифалари чуқур илмий таҳлил қилинган. Унда янги жамият қуришга ўтиш даври 2 босқичли бўлиб, "биринчи босқич бутунлай янги иқтисодий тизимнинг хуқуқий негизларини яратишга, давлатчиликни шакллантириш ва мустаҳкамлашга, эскича фикрлаш тарзларини онгимиздан чиқариб ташлашга қаратилган эди. Бу босқичда янги тузум учун ишончли пойдевор яратиш вазифаси қўйилди ва хал қилинди" - деб таъкидланади. Биринчи босқичда икки хал қилувчи вазифа: 1) маъмурий-буйруқбозлик тизимининг оғир оқибатларини енгиш, тенг- баробарликка бархам бериш, иқтисодиётни барқарорлаштириш; 2) Ўзбекистоннинг ўзига хос шароитлари ва хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда бозор муносабатларининг негизларини шакллантириш муаммолари иқтисодий сиёсатни амалга ошириш жараёнида ўз ечимини топди. Ҳозирги ўтиш даври иқтисодий сиёсатининг мағзи бўлган иқтисодий ислоҳотлар ўтказишнинг биринчи босқичида унинг хуқуқий асосларини яратишга Ўзбекистон шарт-шароитларига хос ёндашувлар, қонун хужжатларини ишлаб чиқиб қабул қилишда ўзига хос механизмлар вужудга келтирилди. Натижада, иқтисодий ислоҳотларни давлат ҳокимияти хуқуқий жиҳатдан бошқаришининг яхлит тизими таркиб топди. Янги иқтисодий сиёсатнинг амалиёти мулкчиликнинг ҳамма шакллари тенг хуқуқли эканлигин конституцион тарзда эътироф этилишини таъминлади. Иқтисодий ислоҳотлар ўтказиш биринчи босқичининг ғоят муҳим вазифаси давлат мулки монополизмини тугатиш ва бу мулкни хусусийлаштириш ҳисобига кўп укладли иқтисодиётни шакллантиришдир. Давлат мол-мулки эса фақат янги мулкдорларга сотиш воситасидагина мулкчиликнинг бошқа шаклларига айлантирилиши мумкин. Ҳозир мулкни давлат тасарруфидан чиқариб хусусийлаштириш бўйича 20 дан ортиқ давлат дастурлари қабул қилиниб, улар изчил амалга оширилмоқда.

Биринчи навбатда кичик хусусийлаштириш дастури амалга оширилиб, бу жараён ниҳоясига етди, давлат мулкини бошқариш ва уни мулкчиликнинг бошқа шаклларига айлантириш муассасалари тизими ва махсус идоралар тузилиб, бу энг асосий якун тарзида баҳоланиши лозим. Хусусийлаштириш натижасида 54 минг корхона ва объект давлат тасарруфидан чиқарилди. Улардан 18,4 мингги хусусий мулк, 26,1 мингги хиссадорлик, 8,7 мингги жамоа, 661 таси ижара корхоналарига айланди, хусусийлаштирилган корхоналар негизида чет эл капиталини жалб қилиш йўли билан қўшма корхоналар тузилмоқда ва уларнинг сони 20 мингтадан ошиб кетди. Ҳаммаси бўлиб ҳозирги кунда давлатга қарашли бўлмаган секторда 4 млн.дан ортиқ одам меҳнат қилмоқда. Ўзбекистон давлат ҳокимияти ўтказаётган иқтисодий сиёсатда қишлоқ хўжалигини ислоҳ қилиш, аграр муносабатларнинг янги турини шакллантириш алоҳида ўрин эгаллайди, зеро ҳозирги кунда мамлакат ялпи ички маҳсулотининг 24 фоизидан кўпроғи, халқ хўжалигида банд бўлганларнинг 37 фоизи ва барча аҳолининг ярмидан кўпроғи қишлоқларда яшайди. Шунинг учун ҳам иқтисодиётнинг аграр секторини тубдан ислоҳ қилиш ва уни жадал ривожлантириш муаммолари иқтисодий ва сиёсий ислоҳотларнинг ҳозирги босқичида ҳамда бозор муносабатларига ўтиш сиёсатини амалга оширишда ҳал қилувчи аҳамият касб этади. Ўзбекистон ҳокимият муассасалари юритаётган аграр сиёсатнинг энг муҳим асосини ерга мулкчилик ташкил этади, шунинг учун ҳам бу ҳакда қабул қилинган фармонлар, "Ер тўғрисида"ги қонун қишлоқда бозор муносабатларининг ривожланишига, деҳқоннинг ерга эгалик хиссини қайта тиклашга, унга ерни мерос қилиб қолдириш хуқуқи билан умрбод фойдаланиш учун бериб қўйишга қаратилгандир. қишлоқда бошқарув тузилмаларини қайта қуриш жараёнида бирламчи хўжалик бўғини сифатида ширкат ўрин эгаллаши мақсадга мувофиқ деб топилди. У фермер хўжаликларини бирлаштирадиган, уларга хизмат қиладиган ва йўл-йўриқ кўрсатадиган ҳамда моддий-техникавий таъминот, техника, агрокимё

хизмати масалаларида ёрдам берадиган хўжалик бўғини вазифасини бажаради. Иқтисодий ислохотлар ўтказиш сиёсатининг биринчи босқичида 1137 давлат хўжалигидан 1066 таси мулкчиликнинг хиссадорлик, жамоа ва ижара шаклларига айлантирилиб, улар заминида 530 жамоа хўжалиги, 350 ширкат, 100 дан ортиқ ижара корхоналари ташкил этилди, 1516 қорамолчилик фермаси меҳнат жамоаларининг мулки қилиб берилди. Натижада давлатга қарашли бўлмаган аграр ишлаб чиқариш бутун қишлоқ хўжалиги маҳсулотининг 95 фоизини бермоқда. Иқтисодий сиёсатнинг аграр йўналишида одамларга ер ажратиб берилиши чинакам инқилобий аҳамият касб этади, улар фойдаланишлари учун қўшимча 550 минг гектар суғориладиган ерлар берилди. Шахсий томорқа учун берилган ер 700 минг гектарга етди. Натижада, 9 млн жумхурият фуқаролари ер ҳосилидан фойдаланиб келмоқдалар, қорамолларнинг 70 фоизини, қўй ва эчкиларнинг ярмини шахсий хонадонларда боқмоқдалар. Деҳқон (фермер) хўжаликларини рағбатлантириш сиёсати амалга оширила бориб, уларнинг молиявий, хуқуқий шарт-шароитлари яратилди, ҳозир уларнинг сони 25 мингдан ошиб кетди. қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини туб ислоҳ қилиш сиёсатининг оғишмай амалга оширилиши натижасида деҳқон фермер хўжаликлари тобора бозор иқтисодиёти муносабатлари оқимига мослашиб кирмоқда. Айниқса, қишлоқларда агросаноат мажмуаларининг кенг ўрин эгаллаб бориши жараёнлари уларда меҳнатни индустрлаштириш имкониятларини оширади, унга янги техника ва технологияларни жорий қилиш кучаяди, меҳнат унумдорлиги кўтарилади. Мустақил Ўзбекистонда изчил амалга оширилаётган иқтисодий сиёсатнинг жуда муҳим йўналишларидан бирини ёнилғи мустақиллигига эришиш ташкил этади, зеро нефть ва унинг маҳсулотларини сотиб олишга, ғалла харид қилишга сарфланаётган валюта маблағларини тежаб, иқтисодий ислохотлар суръатларини оширишга хизмат қилиши мўлжаллангандир.

И.А.Каримовнинг "Ўзбекистон иқтисодий ислохотларни чуқурлаштириш йўлида" асарида иккинчи босқич вазифалари ва устувор йўналишлари давлат ҳокимияти амалга ошираётган иқтисодий сиёсатнинг энг муҳим таркибий қисми сифатида берилгандир. Унда қуйидаги асосий вазифалар алоҳида аҳамият касб этади: 1) давлат мулкларини хусусийлаштиришни охирига етказиб якунлаш; 2) ишлаб чиқаришнинг пасайишига бархам бериб, макроиқтисодий барқарорликни таъминлаш, корхоналар, тармоқлар, умуман давлатнинг иқтисодий ва молиявий барқарорлигига эришиш; 3) миллий валюта - сўмни янада мустаҳкамлаш" иқтисодий барқарорлигининг ўзига хос кўрсаткичи, белгиланган ислохотларни муваффақиятли амалга оширишнинг асосий мезони бўлган ўз валютамизни мустаҳкамлаш мамлакатимизда амалга оширилаётган иқтисодий ислохотларнигина эмас, балки ижтимоий ислохотларнинг ҳам энг устувор йўналишидир. Қачон миллий валюта кучли ва обрули бўлса, иқтисодиёт ушандагина мустаҳкам бўлади". 4) миллий иқтисодиёт тизимини тубдан ўзгартириш, хом ашё етказиб беришдан тайёр маҳсулот ишлаб чиқаришга ўтиш, унинг сифатини ва рақобатга бардошлигини жаҳон бозори талабларига кўтариш. Истиқболга йўналтирилган иқтисодий сиёсатнинг мазкур илмий-амалий дастури пировардида Ўзбекистон жумхуриятининг иқтисодий мустақиллигини таъминлашга, унинг жаҳон хамжамияти қаторидан ўзига муносиб ўрин эгаллашига қаратилган бўлиб, тўла ва изчил ҳаётга жорий этилиши Ўзбекистоннинг гуллаб-яшнашига, ҳар томонлама равнақ топишига, чинакам истиқболга эришишига хизмат қилади. Юқорига 3. "Иқтисодий ислохотни амалга оширишнинг асосий нуқталаридан бири бозор иқтисодиётининг хуқуқий негизини яратишдан иборатдир". И.А.Каримов Ўзбекистон иқтисодий ислохотларни чуқурлаштириш йўлида. 29-бет.

Янги қонунлар туркумини ишлаб чиқиш ва қабул қилиш бир қанча сабаблар туфайли зарур эди. Биринчидан, илгари амал қилиб келган қонунлар аввалги тоталитар тузумни ҳимоя қилиш манфаатларига хизмат қилиб келарди. Уларда корхоналарнинг иқтисодий эркинлигига ҳам, хўжалик юритишдаги ташаббусга ҳам, тадбиркорликка ҳам ўрин йўқ эди. Иккинчидан, илгари Ўзбекистонда қабул қилинган қонун хужжатларининг ҳаммаси умумиттифоқ талабларига мослаштирилган бўлиб, Республикамизда ўзига хос хусусиятларни ҳисобга олмас эди. Учинчидан, жаҳондаги демократик меъёрлар ва етакчи давлатларнинг қонун чиқариш соҳасидаги тажрибаларини ўрганган ҳолда Ўзбекистоннинг ўз тараққиёт йўлига мос келадиган замонавий қонунчилик негизини шакллантириш, ислохотларни хуқуқий жиҳатдан таъминлаш бўйича ўз механизмимизни яратиш зарур эди. "Мустаҳкам хуқуқий негиз бўлгандагина ўзини оқламаган эски тизимни ишонч билан қайта қуриш, маданий бозор иқтисодиётига эга бўлган янги жамият қуриш мумкин" И.А.Каримов. Ўзбекистон иқтисодий ислохотларни чуқурлаштириш йўлида. 29-бет Республика иқтисодиётининг хуқуқий асослари Президентнинг қатор фармонларида, қонунларда, хукумат фармойишларида ва бошқа меъёрий хужжатларда янада такомиллаштирилган. Бозор муносабатларининг хуқуқий тизими шундай қурилганки, тараққиётнинг ҳар бир босқичида ва аниқ бир холат ёки ходиса муносабати билан қўлланиладиган муҳим ва Конституцияда мустаҳкамланган юридик хуқуқий меъёрлар давлат бошлиғининг фармонлари билан аниқланади ва одатда, тараққиётдаги янгича йўналишни кўрсатади. Кейинчалик бу янги қоидалар қонунларда ўзининг ҳар томонлама асосланган хуқуқий заминини топади ва шунга мувофиқ равишда уларни

амалга оширишнинг бутун механизмларини ўз ичига олган батафсил меъёрий хужжатлар ижро этувчи ҳокимият органлари томонидан ишлаб чиқилади. Иқтисодий ислоҳотларнинг хуқуқий асосларини яратиш бир неча муҳим йўналишлар бўйича амалга оширилди. Бир неча муҳим йўналишлар бўйича иқтисодий ислоҳотларнинг хуқуқий асослари вужудга келтирилди. Биринчи йўналиш - Ўзбекистоннинг давлат мустақиллиги ва иқтисодий эркинлигининг хуқуқий асосларини яратиш, давлат бошқаруви тамойилларини тартибга соладиган қонунлар қабул қилиш. Бу йўналиш доирасида "Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллиги асослари тўғрисида", "Ер ости бойликлари тўғрисида", "Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси тўғрисида" ва бошқа қонунлар қабул қилинди. Қабул қилинган қонунлар натижасида республика ва маҳаллий миқёсдаги бошқарув тизимларининг вазифалари аниқ белгиланди. Айниқса, миллий шароитларга мос келадиган ва жойларда ваколатли ҳокимиятнинг тўла хуқуқли органи бўлган ҳокимиятлар таркиб топди. Тарихан таркиб топган ва ўз илдизлари билан халқнинг қадимий анъаналарига бориб тақаладиган ноёб механизм – фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш усули бўлган маҳаллалар қайта тикланди. Иккинчи йўналиш - изчил ва мунтазам ўзгаришларга, сифат жихатидан янги иқтисодий муносабатларига, энг аввало, мулкчиликка муносабатга асос яратадиган қонунлар мажмуини шакллантириш. Бундай қонунлар сирасига мулк тўғрисида, ер ҳақида, мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида, ижара ҳақида, давлат уй-жой фондини хусусийлаштириш ҳақидаги ва бошқа қонунлар киради. Учинчи йўналиш - хўжалик юритишнинг янги механизмлари ва ижтимоий қурилиш шаклларидаги ўзгаришлар учун тегишли шарт-шароитлар яратиш. Бу йўналиш корхона ва ташкилотларнинг хўжалик юритиш фаолиятини ҳар томонлама тартибга соладиган, бозорнинг мисли кўрилмаган янги

тузилишларнинг - инфратузилишларининг вужудга келишини таъминлайдиган кўплаб қонунлар ва меъёрий хужжатларни ўз ичига олади. Иқтисодиётнинг турли тармоқларида хўжалик юритувчи субъектларнинг мақомини, хуқуқ ва иқтисодий эркинликларини белгиловчи қонунлар қабул қилинди. Корхоналар ҳакидаги, кооперация ҳакидаги, деҳқон хўжалиги ҳақидаги, хўжалик уюшмалари ва ширкатлар ҳақидаги қонунлар шулар жумласига киради. Бу қонунларнинг амалга киритилиши билан корхоналарнинг ташкилий- хуқуқий шакллари ҳам ўзгарди, ўз тури ва фаолиятига, бошқарувни ташкил этиш тизимига анча мос келадиган бўлди. Бозор инфратузилишининг вужудга келиши ва фаолият кўрсатиш жараёнларини тартибга солишни таъминлайдиган қонунчилик меъёрлари фаол шаклланди. Уларнинг асосий қоидалари банклар ва банк фаолияти тўғрисидаги, пул тизими тўғрисидаги, тадбиркорлик тўғрисидаги, суғурта тўғрисидаги, аудиторлик фаолияти тўғрисидаги, қимматли коғозлар ва фонд биржаси тўғрисидаги, акционерлик жамиятлари ва акциядорларнинг хуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги ва бошқа қонунларда ўз ифодасини топган. Бу қонунларнинг қабул қилиниши билан республикада бозор механизмларини ривожлантириш ишига мустаҳкам пойдевор қўйилди. Унинг учун Ўзбекистон Республикасининг Хўжалик процессуал Кодекси қабул қилинган ва хўжалик суди ташкил этилган. Тўртинчи йўналиш - Ўзбекистоннинг халқаро муносабатларда тенг хуқуқли субъект эканлигини белгилайдиган хуқуқий меъёрларни яратиш. Ташқи иқтисодий фаолият тўғрисида, Ўзбекистон Республикаси етакси халқаро ташкилотларда аъзолиги тўғрисида, эркин иқтисодий минтақалар тўғрисида қабул қилинган қонунлар шулар жумласидандир. Республика иқтисодига хорижий инвестицияларнинг кенг жалб этишни таъминлайдиган, хорижий инвестицияларнинг манфаат ва хуқуқларини ҳимоя қилишга ишончли кафолат яратадиган қонунчилик хужжатларининг қабул қилиниши Ўзбекистон учун алоҳида аҳамиятли бўлди.

Бешинчи йўналиш - инсоннинг ишончли конституциявий ва юридик хуқуқларини, аҳолининг ижтимоий қўллаб-қувватланиши ва ижтимоий кафолатини таъминлайдиган қонунчиликни шакллантириш. Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисидаги, ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилиш тўғрисидаги, фуқароларни давлат нафақалари билан таъминлаш тўғрисидаги, таълим тўғрисидаги, виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида қабул қилинган қонунлар бозор муносабатларига ўтишнинг мураккаб шароитида аҳолининг бирмунча мухтож қатламлари манфаатларини қонун кучи билан ҳимоя қилиш, кишиларнинг рухий, ижодий имкониятларини очиш, ислоҳотларни мустаҳкам ижтимоий асослар билан таъмин этишига имконини яратади. "Мустақиллик йилларида Республикада халқаро амалиётда қабул қилинган, инсон хуқуқ ва эркинликлари устуворлигидан келиб чиқадиган хуқуқий қоидалар ва нормаларга асосланган кенг хуқуқий макон вужудга келтирилди." И.А.Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида 201-бет. Бозор иқтисодиётига ўтиш институционал (муассасалар соҳасидаги) ўзгаришларни, бошқарув тизимини тубдан ислох қилишини талаб қилади. "...тоталитар тузумдан демократик тузумга, марказлаштирилган тартибда қайта таксимлаш механизмидан бозор механизмига, қаттиқ маҳкамачилик ва маъмурий-буйруқбозликдан иқтисодий омиллар ва рағбатлантириш чоралари асосида ўзини-ўзи бошқаришга ва ўзини-ўзи идора этишга ўтиш қийин, баъзан машаққатли бўлди". И.А.Каримов. Ўзбекистон иқтисодий ислохотларни чуқурлаштириш йўлида. 76-бет Иқтисодий ислохотларнинг биринчи босқичидаёқ, маъмурий- буйруқбозлик, тўрачилик тизимининг ўзагини ташкил этган Давлат режа

қўмитаси, Давлат таъминот қўмитаси, Давлат нархлар қўмитаси, Давлат агросаноат қўмитаси ва шуларга ўхшаш бошқа Давлат қўмиталари ва вазирликлари, катта маъмурий аппаратлар тугатилди.

Похожие

Таълим назарияси, дидактика ва амалиёт асослари, гигеник тарбия

Тарбия назарияси ва амалиёти асослари

Педагогиканинг метологик асослари

Маънавий баркамол инсон тарбияси. Билимдонлик махнавий баркамоллик мезони. Шахс маънавиятини юксалтириш-жамият ривожининг омили

Муслиҳиддин Саъдий. Гулистон ( Садийнинг гулистон асари )