Гоя ва мафкураларнинг тарихий шакллари ва куринишлари - Педагогиka - Рефераты

Гоя ва мафкураларнинг тарихий шакллари ва куринишлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58.5 KB

Ғ оя ва мафкураларнинг тарихий шакллари ва кўринишлари Режа: 1. Тарихда турли ғояларнинг афсоналар шаклида номоён бўлиши. Диний, дунёвий кўриниши. 2. Тотемизм, анимизм фетишизм, политеизм, монотеизм. 3. Монеизм, дуализм, плюрализм, идеализм, материализм. 4. Фикрлар ва қарашлар ранг – баранглиги.

Тарих турли ғояларнинг эзгулик ва ёвузлик, озодлик ва истеъдод, маърифат ва жаҳолатга хизмат қилган мафкуралар шаклида намоён бўлганидан далолат беради. Уларнинг диний, дунёвий кўринишлари мавжуд. Ибтидоий ҳаёт даврида мифологияга асосланган диний- илоҳий қарашлар асосидаги Тотемизм, Анимизм, Фетшизм каби ғоявий тизимлар – мафкура шакллари бўлган. Уларда жоннинг абадийлиги, табиатдаги нарса ва ҳодисаларнинг илохий қувватга эга эканлиги тўғрисидаги хилма- хил ғоя ва қарашларга асосланган. Кейинроқ политеизм (кўп худолик) монотеизм (кўп худолилик) ғоялари вужудга келган. Юнонистонда дастлабки фалсафий моддиюнчилик таълимот мил. ав. VII - VI асрлар ўртасида Милет шаҳрида юзага келган. Милет мактаби файласуфларини иониялик файласуфлар ҳам деб аташган. Милет фалсафий мактабининг асосчиси Фалес (мил. ав. 624-547й) таълимотига кўра, табиатдаги тули-туман жисм ва ҳодисалар дастлабки ибтидо (ҳар бир нарсанинг бошланиши) модда-сувдан пайдо бўлган. Пировард оқибатда сувдан ташкил топган барча жисмлар яна сувга айланади. Анаксимандр Фалеснинг шогирди, мил. ав VII асрнинг оҳири VI аср башларида яшаб ижод этган. У Фалеснинг ғояси – дунё ва борлиқни сув билан чекланганлигини тан олсада, дунёнинг борлиғи чексиз газсимон апейрондан (модда) иборат дейди. Унинг фикрича, иссиқлик ва совуқлик, қуруқлик ва намлик апейрондан ажралиб чиқиб материянинг бир ҳолоатдан иккнчи ҳолатга ўтишини таъминлайди. Унинг ғояларини замондоши Анаксимен (мил. ав.

588-525 й.) давом эттирди. У дунёнинг асосига ҳавони қўяди. Унинг таълимотича ҳамма нарса ҳаводан пайдо бўлади ва провардида (интихоси-оҳири) яна ҳавога айланади. У жон ҳақида гапириб, «Жон-бу ҳаво. Жон, яъни ҳаво танимизни бамисоли чексиз ҳаво билан бутун коинотни ўраб, сақлагани каби сақлаб туради», -деган эди. Эрамиздан аввалги 3-2 минг йилликда Қадимги мисрда Плутарх» Исида ва Осирис ҳақида»асарида Ра худоси дунёни яратувчи»си деб таърифлаган. Мисрда кўпхудолилик (эр. ав. 3- минг йиллик) Политеизм, ундан сўнг ягона қуёш худоси Атонга ибодат қилинган. Қадимги Хитойда олий илоҳий ибтидо Осмон ҳисобланади. У олий умумийлик, уни севиб бўлмайди, тақлид қилинмайди, маҳлиё бўлинмайди. Подшо худонинг ўғли. Инсон 2 та жонга эга. 1. Моддий (по) -у ерга кўмилади. 2. Руҳий (Хунь) -у осмонга йўл олади. Кейинчалик миллий асосдаги Ҳиндуизм, Иудизм, Конфуцийлик каби диний мафкуралар шаклланган. Конфуцийлик- баркамол инсон идеалини кўтариб чиққан. Японлар - Синтоизмни яратган. Рим империяси шаклланган даврда Христианлик унинг мафкурасига айланди. Оламнинг вужудга келиши, мавжудлик, унинг асосини нима ташкил қилгани каби масалани фалсафий таҳлил қилиш натижасида Монеизм, Дуализм, Плюрализм ва Материализм сингари оқимлар пайдо бўлди. 1. Монеизм – Оламнинг асоси битта деб таълим берувчи йўналиш.

2. Дуализм – Оламнинг ибтидоси ҳам руҳий-илоҳий, ҳам моддий асосга эга деб эътироф этувчи оқим. 3. Плюрализм – Оламнинг асосида кўп нарсалар ётиши тўғрисидаги ғояларни илгари суради. 4. Идеализм – Олам, одам яралишида, борлиқ ва йўқлик масалаларида руҳий илоҳийлик устувор деб билади. 5. Материализм – айнан шу масалаларда модда (материя) устувор деб ҳисоблайди. Муайян тарихий даврларда диний мафкуралар давлат идеологияси даражасига кўтарилган. Даврлар ўтиши билан ўз мавқеини йўқотган, лекин миллат маънавиятининг таркибий қисми сифатида сақланиб қолган. Аммо идеализм ва материализм ўртасидаги баҳс-мунозара, уни муросага келтиришга уринувчи Дуализм қадимдан давом этиб келмоқда. Илоҳий қадриятларни рад этувчи Атеизм ҳам узоқ тарихга эга. Напалеон шахсига сиғинишни бошлаб берган, унинг офицери Шовен номи билан болиқ Шовенизм ғоялари пайдо бўлди. Кейинчалик у айрим шахс ёки миллатни улуғловчи мафкуравий ақидага айланди. И. Каримов «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида» асарида: «Шовенистик ва агрессив миллатчилик инерциясининг кучи ҳали шу қадар залворликки, бу куч унга дуч келганлар учун ҳам, уни бошқаларга қаратаётганлар учун ҳам нақадар ҳавфли эканлигини пайқамаслик мумкин эмас» - деган жумлаларини ўқир эканмиз Шовенистик ва Миллатчилик ғоялари ҳавфсизликка таҳдид эканлигига ишонч ҳосил қиламиз.

Ҳозирги даврда ҳам Косполитизм ҳамма нарсани инкор этишга, ҳеч қандай ижтимоий меъёр ва қонун-қоидаларни тан олмасликка даъват этувчи Нигелизм каби мафкуралар турли кўринишларда намоён бўлмоқда. (И. Каримов «Ўзбекистон буюк келажак сари». Тошкент. 1998 йил. 455-бет) Хуллас, инсон ва жамият бор экан, эзгу ғоялар зидди бўлган зулм, разиллик, қабоҳат ва жаҳолат сақланиб, янги шаклларда намоён бўлишга уринади. Лекин улар одамзоднинг адолат, тинчлик ва биродарлик, тараққиёт ва фаровонлик ғояларига таяниб олий мақсадлар сари интилишини асло тўхтата олмайди. 5. Фикрлар ва қарашлар ранг-баранглиги. Плюрализм, яъни фикрлар химла-хиллиги ва қарашлар ранг- баранглиги маърифий жамиятгагина хос бўлиб, муайян ҳақиқатни турлича изоҳлаш, тушуниш ва таҳлил этиш тамойилига асосланади. Мана шундай тамойил усутувор бўлган шарт-шароитни эътироф этадиган ва ўз ғояларини шу мезонлар асосида ривожлантирадиган мафкура илғор кучли ва ҳаётбахш бўлади. Бундай мафкура ҳеч қачон эркин фикрга тўсқинлик қилмайди. Ёлғон ва ғайриинсоний ғоялар асосида шаклланган мафкура эса ўзининг сохталиги ошкор бўлиб қолмаслиги учун унга йўл қўймайди. Якка ҳокимликка интилган мутлоқ ҳақиқатни даво қиладиган мафкуранинг истиқболи йўқ. Чунки, у якка ҳукмронлик ўрнатиш баробарида ўзини бойитиб борадиган манба-фикрлар ранг- баранглиги ва қарашлар хилма-хиллигидан узилиб қолади. Собиқ

иттифоқ даврида 70 йилдан зиёд якка ҳукмронлик қилган комунистик мафкуранинг танозули бунинг яққол далилидир. Муайян гуруҳ ёки сиёсий партия ғоялари ҳукмрон мафкурага айланса ҳур фикрлилик, виждон эркинлиги ва қарашлар хилма- хиллиги чекланади, мутлоқ ҳақиқатга эгалик давоси, мустақиллик тамойиллари кучаяди. Плюрализм тамойили эркин сайловлар, эркин матбуот сингари демократиянинг асосий шартларидан биридир. Кўп йиллик демократик тажрибаларга эга бўлган илғор мамлакатларда бу тамойил чуқур ўрин олиб, тараққиётга сезиларли таъсир кўрсатмоқда. Шу билан бирга тарих сабоқлари шундан далолат берадики, ўз эркин фикрини ифода этадиган шахс, гуруҳ ёки ижтимоий қатлам аввало, ўзининг аниқ равшан асосли қарашларига эга бўлиши керак, ўз нуқтаи назарининг оқибати учун масъулиятни ўз зиммасига олиши, бахс-мунозара маданияти талабларига амал қилиши лозим. Яъни фикрлар ранг-баранглиги ва қарашлар хилма- хиллиги муайян жамиятнинг миллий манфаатларини, умумбашарий қадриятларига қонун нормаларига, аҳлоқий мезонларига зид бўлмаслиги зарур.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР И. А. Каримов «Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли» Тошкент, Ўзбекистон – 1992 йил 1. И. А. Каримов Ўзбекистон истиқлол, сиёсат, мафкура. Тошкент, Ўбекистон, 1993 йил 2. И. А. Каримов биздан озод ва обод Ватан қолсин. Тошкент, Ўзбекистон, 1993 йил 3. И. А. Каримов Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент, Ўзбекистон, 1998 йил 4. И. А. Каримов Жамиятимиз мафкураси халқни – халқ, миллатни – миллат қилишга хизмат этсин. Тошкент, Ўзбекистон, 1998 йил 5. И. А. Каримов Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон хаёт пировард мақсадимиз. Тошкент, Ўзбекистон, 2000 йил 6. И. А. Каримов Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: ҳафсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Тошкент, Ўзбекистон, 1997 йил 7. И. А. Каримов Миллий мафкура – келажак пойдевори. Халқ сўзи, 1994 йил 8. И. А. Каримов Истиқлол ва маънавият. Тошкент, Ўзбекистон, 9. www.ziyonet.uz

Похожие

Мактабгача талимда миллий гоя ва истиклол мафкурасини болалар онгига ва калбига сингдириш шакллари ва усуллари

Жамият тараққиётининг ғоя, мафкуралар билан ўзаро боғлиқлиги

Таълимнинг методлари ва шакллари

Чет эл ва Россиядаги илгор педагогик гоя намоёндалари

Ижтимоий педагогиканинг метод ва шакллари