Фан ва тараққиёт - Педагогиka - Рефераты

Фан ва тараққиёт

Загружено в:

05.05.2023

Скачано:

0

Размер:

529 KB

Фан ва тараққиёт Режа: 1. Фан ва методология 2. Ўзбекистонда Кадрлар тайёрлаш Миллий моделида фанининг вазифалари 3. Мумтоз фан – боқий тараққиёт омили 4. Шарқ олимлари ва мутафаккирлари илм-фан ҳақида 5. Ғарб халқлари мутафаккир, олимларнинг илм-фан ҳақидаги қарашлари

Фан ва методология ХХI асрда фаннинг яратувчанлик қудратини ошиб бориши, ишлаб чиқариш кучига айлангани илмий тадқитотларнинг долзарблигидан далолат беради. Ҳар бир фаннинг методологияси фаншуносликнинг таркибий қисми, фаннинг тараққиёти эса унинг мукаммал методологиясини яратилганлигига боғлиқ. Фан объектив борлиқ ҳақида билимлар тизими, воқейликни илмий назарий акс эттиришдир. Ҳозирги глобаллашув жараёнида, аввало, ҳар бир ахборотга илмий ёндашиш, қолаверса, фаннинг жамият ижтимоий, иқтисодий, маънавий ривожланишида ҳозир жавоб бўлиш давр талабидир. Барча ижтимоий-гуманитар фанлар қатори педагогика ҳам бюракратик методология занжиридан қутилди, минг-минг йиллар жаҳон халқлари баҳраманд бўлган бизнинг бобокалонларимизнинг илмий мероси асосида фанларнинг методологик пойдевори яратилди, Кадрлар тайёрлаш ўзбек моделида фаннинг ўрни истиқболи белгилаб берилди. Илм-фаннинг диалектик хусусияти, давр талаби, жамият буюртмасига мос истиқболли вазифаси ҳар бир фаннинг методологик асосини такомиллаштиришни тақозо этади. Ўз навбатида фанларнинг тез ривожланиши; ҳар 3-4 йилда узлуксиз таълим мазмуни ўзгариб туриши; ҳар томонлама ривожланган, интеллектуал салоҳиятли баркамол авлодни тарбиялашдек долзарб муаммони илмий-методик таъминлаш методологиясини ишлаб чиқишни тақазо этади. ” Фандаги ҳар бир янги қадам фақат олдинги ютуқларга таянган ҳолда бойитиш мумкин; - янги билим эски билимни мукаммаллашган тўлиқроқ ва аниқроқ шакли бўлиб, ҳақиқатни янада аниқроқ акс эттиради; - ўтмишдаги фан тараққиёти янги фан учун замин тайёрлайди; - ўтмишдаги билимларнинг фақат ҳозирги давр илмий назарияларига мос келувчи элеминтларгина аҳамиятлидир”. Фалсафа луғатида: “фан реаллик ҳақидаги объектив билимларни тайёрлаш ва назарий

тизимлаштириш функциясига хос инсон фаолияти соҳасидир. Тарихий тараққиётда фан жамиятда ишлаб чиқариш кучига ва муҳим ижтимоий институтга айланади. Фан тушунчаси ўзига янги билимни эгаллашдаги фаолият ва шу фаолият натижасида дунёнинг илмий манзараси ҳақидаги шу давргача бўлган илмий билимларни мужассамлаштиради: ”Фан” атамаси илмий билишнинг алоҳида соҳаларини белгилашда ҳам ишлатилади ва бошқа манбаларда фан реаллик ҳақидаги объектив билимларни яратиш ва назарий тизимлаштириш хусусияти кўрсатилган. Проф. Н. Шермуҳаммедова фаннинг моҳияти ҳақида қуйидагча хулосага келади: 1.Умумийлик ва тизимлилик; 2.Умумаҳамиятлилик (интерсубъективик); 3.Объективлик (билиш субъектига боғлиқ эмаслиги); 4.Махсус билиш методларининг мавжудлиги (назарий ва экспиментал); 5.Асосланганлик (верфикация); 6.Танқидийлик (фалсофикация); 7.Тўлдирувчанлик (кориускуляр – тўлқинли дуализмдан П.Файербенднинг методологик анархизмигача); 8. Ворисийлик (мос келиш тамойилида намоён бўлади); Ўзида методология ёки ўз методи ҳақидаги таълимотни мужассамлаштирган билиш фаолияти соҳаси ҳақиқий фан бўлиши мумкин”, деб ёзади. Фаншуносликда фанлар аввало икки туркумга бўлинади: табиат ҳақидаги фанлар ва ижтимоий гуманитар инсонни ўрганадиган фанлар. Барча фанларни табиий деб аташ мумкин, зеро инсоннинг ўзи табиатнинг бир бўлагидир, демак унинг маънавий ва моддий фаолияти барча тирик мавжудотлар фаолияти табиий бўлгани каби табиийдир. Инсон буюк мавжудот, унинг жисмоний моҳияти, ҳаётий фаолияти серқирралиги ижтимоий гуманитар фанлар тизими ва уларнинг инсоншунослик предметидан билиш мумкин.

Инсоншунослик фанлари Инсон, инсонийлик ва инсоният предметида инсоншунослик фанларининг ўзаро ҳамкорлиги фаншуносликнинг методологик асосига боғлиқ. Проф. Н. Шермуҳаммедова методологияни “уч даражасини”, - кўрсатади. - фалсафий даража; - умумий даража; - хусусий илмий даража; Методологиянинг фалсафий даражаси гносеология (эпесемология, билим назарияси, билиш ҳақидаги таълимот) муаммоларига яқин. Методологиянинг умумийлик даражаси алоҳида илмий билим билан фалсафий билмнинг ўзига хос синтезидир. Методологиянинг алоҳида илмий даражаси эса, ўз навбатида, умумийлик методология билан тегишли хусусий Инсон табиатини ўрганадиган фанлар Жамиятни ўрганадиган фанлар Тиббиёт - табобат - кишилар соғлиғини сақлаш ва мустаҳкамлаш Антропология - одамнинг пайдо бўлиш ва эволуцияси Инсон руҳиятини ўрганадиган фанлар Инсонни камол топтириш ҳақидаги фанлар Физиология - организмдаги физик ва кимёвий жараёнлар Фалсафа - табиат, ж амият ва тафаккур ривожланиши қонуниятлари Психология - объектив реалликни индивидга инъекос этиш қонуниятлари Мактабгача таълим тарбия қонуниятлари Мактаб ёшидаги таълим - тарбия қонуниятлари Санъатшунослик - объектив реалликни эстетик таъсир этиши қонуниятлари Педагогика фанлари Касбий таълимда таълим - тарбия қонуниятлари Социология - жамият, ижтимоий гуруҳлар, тизимлар, тараққиёт қонунлари Эстетика - гўзаллик қонунияти асосида яшаш Дефекталогия жисмоний кимтик ёшларга таълим - тарбия қонуниятлари Адабиё тшунослик - объектив оламни ва жамиятни образлар воситасида идрок этиш қонуниятлари Тилшунослик - тил қонуниятлари Ҳуқуқшунослик - жамиятнинг ҳуқуқий асослари Мантиқ - муҳокама юритишнинг қонуниятлари Оилада таълим - тарбия қонуниятлари Олий мактабда таълим - тарбия қонуниятлари

фан билимлар тизимини синтези демакдир”. Фан методологияси, аввало, умумметодологик тамойилларга асосланади ва ўз предметига асосан тадқиқот объектини илмий билиш ўзига хос методик имкониятлардан, таълимотлардан фойдаланади. Ҳар бир фандаги сингари умумийлик ва хусусийлик тамойили педагогик тадқиқотларнинг методологик асосидир. Юқорида таъкидланганидек, фалсафий қонун ва категориялар, тамойиллар барча табиий фанлар сингари ижтимоий – гуманитар, жумладан, педагогик тадқиқотларнинг умумметодологик асосидир. Ҳозирги даврда илмий билиш кўпроқ фалсафа ва фанларнинг ўзаро боғлиқлиги билан ҳарактерланади. Инчунун, фан фалсафаси (Н. Шермуҳаммедова) фанларнинг умумметодологик моҳиятини ифодалайди. Объектив борлиқни илмий билишда философия махсус фанлар ютуғидан фойдаланади, философия билиш назариясини умумлаштирса, педагогик билиш жараёнининг қонуниятлари, мазмуни, метод воситаларини тадқиқ этади, философиянинг диалектик қонунияти барча фанлар учун умумметодологик ҳарактер касб этганидек, ижтимоий фан фундаментал тадқиқотлари илмий дунёқараш концепциясини ривожланишига таъсир этади. Айрим олимларнинг фикрича: педагогика амалий фалсафадир. Диалектик материализм илмий билиш назарияси педагогиканинг педагогик тадқиқотлар предмети, таълим – тарбия воқелигини чуқурроқ англатса, тадқиқот методларини танлаш ва истиқболини белгилаш имкониятини беради. Умумметодология олимнинг илмий тафаккурини, диалектик қонуният, категория ва принциплар бўйича бойитади, ҳар бир назариянинг моҳиятини чуқурроқ билишга шароит яратади, илмий дунёқарашини оширади. Анализ ва синтез, индукция ва дедукция, назария ва амалиёт бир-бирига боғлиқлиги, ижтимоий тажриба ҳақиқат мезони эканлигини англаб етади.

Ўзбекистонда Кадрлар тайёрлаш Миллий моделида фанининг вазифалари Ўзбекистон мустақиллигидан кейин мамлакатимиз фанини жаҳон илмфанига интеграциясида улкан ютуқларга эришилди. Республикамиз Президенти Ислом Каримов «Фан равнақисиз буюк давлат қуриб бўлмайди» деган эди. Ўзбекистоннинг ўзига хос тараққиёт йўлида фаннинг устувор соҳаларидан бири эканлиги ривожланиш барқарорлигини таъминламоқда. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурида фан алоҳида ўрин тутади. Кадрлар тайёрлаш Миллий моделининг юқори малакали мутахассислар тайёрловчи ва улардан фойдаланувчи, илғор педагогик ва ахборот технологияларини ишлаб чиқувчи асосий таркибий фан қисми эканлиги кўрсатилган. Фаннинг салмоқли вазифалари уч йўналишда белгилаб берилади: 1. Табиат ва жамият тараққиёти қонунлари тўғрисида янги фундаментал ва амалий билимларни шакллантириш, ўрганиш ва фойдаланиш учун керакли илмий натижаларни жамлаш – бу борада олий малакали илмий ва педагогик кадрлар тайёрлашни амалга ошириш; - Кадрлар тайёрлаш жараёнини илмий-тадқиқот жиҳатдан таъминлаш инфраструктурасини вужудга келтириш, таълимнинг ахборот тармоқларидан фойдаланиш мақсадида билимнинг турли соҳалари бўйича ахборот базасини шакллантириш; - Мамлакатимиз илм-фанининг жаҳон илм-фанига интеграцияси – замонавий илм-фан ва технологияларнинг энг муҳим муаммоларини ҳал этиш учун илмий ютуқлар ва кадрларни халқаро миқёсида алмашинувини амалга ошиши; 2. Кадрлар тайёрлаш тизимига илм-фаннинг узвий равишда кириб бориши ҳақида: - илғор педагогик технологияларни яратишни ўзлаштириш юзасидан мақсадли инновацион лойиҳаларни шакллантириш ва амалга ошириш йўли

билан илм-фаннинг таълим амалиёти билан алоқасини таъминалаш чоратадбирларини ишлаб чиқди; - илғор ахборот ва педагогик технологияларни ташкил этиш учун экспериментал майдончалар барпо этиш орқали илмий тадқиқотлар натижаларини ўқув-тарбия жараёнига ўз вақтида жорий этиш механизмини рўёбга чиқариш. 3. Кадрлар тайёрлаш Миллий дастурини самарали тарзда таъминлаш бўйича: - юқори малакали кадрлар тайёрлаш сифатини ошириш, ёшларнинг илмий ижодиётини ҳар томонлама қўллаб қувватлаш. Таълим муассасаларида илмий тадқиқот ва илмий педагогик ишлар даражасини баҳолашга замонавий ёндашувни рўёбга чиқариш, илмий тадқиқотлар ва технологик ишланмалар натижалари тижоратлашуви асосида олимларнинг обрў-эътибори ва ижтимоий мақомини ошириш кабилар. Бу вазифалар кўламидан маълумки, барча фанлар, айниқса педагогика фани Кадрлар тайёрлаш миллий дастурини илмий методик таъминлашга хизмат қилади. Узлуксиз таълим тизимида ҳар бир фаннинг ўрни, узлуксиз таълим стандартларини ишлаб чиқишда фанлараро алоқа бўлиши акс этади. Маълумки, ҳар бир фаннинг ўқитиш методикаси фанлараро педагогик тамойилларига асосланади. Ҳар бир фан ва амалий билим ва кўникмага айланиши унинг аҳаитятини орттиради. Фанларнинг юқори малакали мутахассислар тайёрловчи ва ундан фойдаланувчи вазифасида ана шу узвийлик ифадаланади. Фанлараро алоқада таълим -тарбия самарадорлигини оширади КТМД нинг амалга оширишда педагогика фани билан бевосита боғлиқлида иш тутади ва фанлараро алоқанинг маркази, ташкилотчиси вазифасини бажаради. КТМД ни амалга оширишда фанлараро алоқа тизимини қуйидаги тузмада кўриш мумкин. Кадрлар тайёрлаш Миллий дастурини амалга оширишда фан ва фанлараро алоқа .

Биринчи йўналишдаги вазифаларда барча фанларнинг ўзаро алоқаси, назариянинг амалиёт билан боғлиқлигини кўриш мумкин. Иккинчи, учинчи йўналишдаги вазифаларни амалга оширишда педагогиканинг бошқа фанлар билан алоқаси ифодаланади. Кадрлар тайёрлаш Миллий моделида Фан – юқори малакали мутахассислар тайёрловчи ва ундан фойдаланувчи, илғор педагогик ва ахборот технологияларини ишлаб чиқувчи, таркибий қисм эканлиги кўрсатилган. XXI аср таълим-тарбия жараёнида педагогик технологиялар асри бўлади.

Кадрлар тайёрлаш Миллий дастурини методик таъминлаш, таълимтарбия тизимини давр талабига асосан тубдан ислоҳ қилиш, педагогика фанининг фанлараро ҳамкорлик истиқболли йўналишларини белгилаб беради. - минг йиллар мобайнида жаҳонда машҳур бўлган буюк мутафаккир бобокалонларимизнинг, халқимизнинг инсоншунослик борасидаги илмий мероси миллий педагогиканинг тараққиёт омили бўлди. Инсоншунослик фанларининг ўзаро ҳамкорлиги, инсонни бир бутунликда ўрганиш методологиясини яратиш: - таълим-тарбия жараёнининг педагогик технология механизмини ишлаб чиқиш; - узлуксиз таълим тизимида узвийликни таъминлаш; - ахборот технологияларидан кенг фойдаланиш, масофавий таълим назарий ва амалий асосларини яратиш; - узлуксиз таълимда илғор педагогик технологияларни умумлаштириш; - узлуксиз таълимда шахс ўзлигини билиш мазмун методларини ишлаб чиқиш, шахсга йўналтирилиган таълимнинг назарий асосларини яратиш; - жаҳон халқлари илғор тажрибаларини инновацион технологияларини жорий этиш; - инсоншунослик фанларини ўзаро боғлиқлик қонуниятларини илмий асослаш, фанларнинг ўзаро ҳамкорлик йўлларини ишлаб чиқш - ҳар томонлама ривожланган баркамол комил инсон таълимотини ривожлантириш; - тарбиянинг мазмуни ва ҳар бир инсоний фазилатнинг ҳозирги даврдаги моҳиятини англаш тарбия мазмунида миллийлик, умуминсонийлик уйғунлигига эришиш, жаҳон халқлари миллий қадриятларини ўрганиш ва оммалаштириш; - тарбияга бир бутунликда ва тизимли ёндашиш методикасини яратиш. Ақлий тарбия милий дунёқараш, миллий онг, тафаккур маданиятини шакллантириш, ватанпарварлик маънавий-ахлоқий тарбия, ҳуқуий эстетик,

меҳнат, касб, иқтисодий, экологик, жисмоний тарбия мазмуни ва методларини, педагогик технологиясини такомиллаштириш; - шахсни жамоада тарбиялаш, бозор иқтисодиёти шароитида меҳнат жамоаларининг хусусиятлари, ўқувчилар, талабалар жамоасини шакллантиришнинг педагогик асосларини такомиллаштириш; - тарбиянинг умумий методларини такомиллашириш, шарқ халқларининг тарбия борасидаги тажрибаларини қўллаш методикасини яратиш. - Тарбия мазмуни ва методини инсоншунослаштириш инсонийлаштириш; - истиқлол мафкураси асосида ёшларнинг миллий дунёқаришини шакллантириш, ўқув фанларининг ақлий камолот имкониятини ошириш, синфдан ва мактабдан ташқари таълим -тарбия ишларининг дунёқарашни таркиб топтириш даражасини ошириш; - маънавий-ахлоқий тарбия мазмунини такомиллаштириш миллий ва умуминсоний қадриятлар билан бойитиш. Ахлоқий тарбияда шарқона намуна методини қўллаш технологиясини яратиш. Маҳаллада, оилада ахлоқий тарбия назарияси ва оммабоп методикасини ишлаб чиқиш; - ҳуқуқий фуқаролик тарбиясининг назариясини ишлаб чиқиш, фуқаролик-демократик жамиятнинг ҳуқуқий асосларини ёшларга сингдириш методикасини такомиллаштириш, ҳуқуқий маданиятли шахс моделини ва ҳуқуқий фуқаролик тарбияси технологиясини яратиш; - эстетик тарбияда миллийлик ва умуминсоний уйғунлиги мазмуни ва методларини такомиллаштириш. Шарқ эстетик қадриятларини ўрганиш, таълим-тарбия жараёнида ёшларни гўзаллик қонуниятлари асосида яшашга тайёрлаш педагогик технологиясини яратиш; - касб ва меҳнат тарбиясини такомиллаштириш, касбга йўллаш таълим- тарбия устуворлиги ҳар бир касб кишисининг моделини, касбномаларини ишлаб чиқиш. Боқимандалик иллатидан қутилиш, ёшларни ҳаётга, меҳнатга тайёрлаш, меҳнатни ижтимоий заруратга айлантириш методикасини

такомиллиштириш. Меҳнат шахс камолотининг омили, комил инсон фазилатининг таркиби эканлигини илмий асослаш. Бозор иқтисодиёти шароитида ёшлар ижтимоий-фойдали меҳнати мезонини ишлаб чиқиш; - иқтисодий таълим ва тарбия концепциясини ишлаб чиқиш, бозор иқтисодиёти шароитида ёшларда иқтисодий маданиятни шакллантириш, тадбиркорликка йўллаш методикасини яратиш. Иқтисодий таълим ва тарбия педагогик технологиясини ишлаб чиқиш, бу борадаги ривожланган мамлакатлар тажрибаларини ўрганиш ва оммалаштириш; - минтақанининг экологик муаммосидан келиб чиқиб, экологик тарбиянинг мазмуни ва методларини такомиллаштириш. Ёшларда экологик маданиятни шакллантириш концепциясини ишлаб чиқиш, фанларни ўқитишнинг экологик тарбиявий имкониятларини ошириш; - соғлом авлод дастури асосида жисмоний тарбия назарияси ва методикасини такомиллаштириш, миллий спортни тарғиб қилиш, ахлоқий, эстетик, меҳнат ва жисмоний тарбияга комплекс ёндошиш педагогик технологиясини яратиш; Маънавият ва маърифат ишларининг педагогик қонуниятлари, принциплари, мазмуни, методлари ва воситаларини ишлаб чиқиш бўйича: - шахсни маънавий шакллантириш, қонуниятларини ўрганиш, комил инсонни тарбиялашда маънавиятнинг тутган ўрни, миллий мафкурадан келиб чиқадиган маънавий ахлоқий тарбиянинг мазмунини ишлаб чиқиш; - миллий мафкура, миллий ғояни ҳар бир социал гуруҳга сингдириш, ёшларни ижтимоий онгини шакллантириш методикасини яратиш. Маънавият ишларини амалга ошириш қўлланмаларини тайёрлаш, узлуксиз таълим тизимида маънавий тарбия мотодикасини яратиш; - маънавият-маърифат ишларида фан ва санъатнинг ўзаро боғлиқлигини асослаш, маърифатнинг дидактик қоидалари, маънавият ва маърифат ишларининг самарали шакллари ва воситаларини такомиллаштириш;

Ижтимоий ва касб педагогикасини такомиллаштириш, XXI асрда маънавиятнинг устуворлиги ва ҳар бир ёш социал гуруҳ, шахсни ривожолантиришнинг педагогик асосларини ишлаб чиқишни тақозо этади. Ижтимоий педагогика алоҳида йўналишда ривожланади, жамиятни педагоглаштиришда ҳизмат қилади. Ижтимоий педагогика: оила педагогикаси, маҳаллада таълим-тарбия ишлари, маънавият ва маърифат ишлари педагогикаси йўналишларида таркиб топади. Оила педагогикаси бевосита мактабгача тарбия, мактаб педагогикаси билан боғлиқ ҳолда ривожланади. Халқимизнинг менталетити, миллий ва умуминсоний қадриятлар асосида оилада таълим-тарбия жараёни, ёшларни ҳаётга тайёрлашнинг қонуниятларини ўрганади, умумлаштиради. Оилада бола тарбиясининг мазмуни, методлари ва воситаларини такомиллаштиради. Оилада маънавий-ахлоқий, меҳнат, эстетик, ҳуқуқий ва иқтисодий тарбияни амалга изчил ошириш қўлланмалари яратилади. Ёшларни оилавий ҳаётга тайёрлаш тизимини ишлаб чиқиш, оталар- оналар тарбияси назарияси ва методикасини яратиш; - ота-оналарни тарбия фаолиятига тайёрлашни такомиллаштириш, отаоналар мактабларини янги тизимларини ишлаб чиқиш; ота-оналар мактаби таълим мазмуни дастурини яратиш, педагогик билимларни тарғиботини, бола тарбиясидаги илғор тажрибаларни тарғиб қилиш; - мустақиллик туфайли эришилган қадриятлар, маҳалланинг ёшлар тарбиясидаги масъулиятини ошириш, маҳаллада маънавият-маърифат ишларининг педагогик асосларини ишлаб чиқиш; - маҳалла ҳаётини педагоглаштириш, ахлоқсизликларни олдини олиш, бола тарбиясидаги тажрибаларни оммалаштириш педагогика фанининг асосий вазифалари бўлиб қолади. Мактабгача тарбия педагогикаси умумпедагогик қонуниятлар асосида матабгача тарбиянинг ўзига хос хусусиятларини ўрганиш, оила ва мактабгача тарбия муассасасининг таълим-тарбиядаги ҳамкорлиги, ўзаро боғлиқлиги,

тарбиядаги узвийлик ва узлуксизлик методикасини, педагогик технологиясини такомиллиаштириш. Мактабгача тарбиянинг оптимал мазмуни, тарбиядаги миллийлик ва умуминсонийлик уйғунлиги асосларини ишлаб чиқиш. Мактабгача ёшдаги болаларнинг лаёқати ва қобилиятларини аниқлаш, илғор тажрибаларни оммалаштириш бўйича: - кадрлар тайёрлаш Миллий дастурига асосан: «Малакали тарбиячи ва педагог кадрларни устувор равишда тайёрлаш»; - мактабгача таълимнинг самарали псиҳологик-педагогик услубларини яратиш ва жорий этиш; - болаларни оилада тарбиялашни ташкилий, псиҳологик-педагогик ва услубий жиҳатдан таъминлаш; - замонавий ўқув-услубий қўлланмалар, техник воситалар, ўйинчоқлар ва ўйинлар яратиш ҳамда уларни ишлаб чиқариш; - Мактабгача тарбия ёшидаги болаларни бой маданий-тарихий мероси ва умумбашарий қадриятлар асосида маънавий-ахлоқий жиҳатдан тарбиялаш учун шарт-шароит яратиш кабилар. Касб-ҳунар педагогикаси умумий ўрта таълим негизида ўқиш муддати 3 йил бўлган академик лицей ва касб-ҳунар коллежларида таълим-тарбия жараёнининг ўзига хос хусусиятларини, қонуниятларини ўрганади, педагогик технологиясини ишлаб чиқиш бўйича; - ёшларни қобилияти, касбга лаёқати, қизиқишини аниқлаш методикасини яратиш; - касб тарбиясининг мазмуни, методлари ва воситаларини такомиллаштириш; - академик лицейларда ўқувчилар ўзи танлаган фанлари бўйича таълимни дифференциаллаш уларнинг иқтидорини ошириш педагогик технологиясини яратиш; - академик лицейларда маънавий-ахлоқий, мафкура, эстетик, ҳуқуқий ва бощқа тарбия мазмуни, методлари, тарбияга индивидуал ёндошиш технологиясини ишлаб чиқиш;

- академик лицейларда таълим-тарбиянинг узвийлиги ва узлуксизлиги унинг умумтаълим мактаблари ва олий ўқув юртлари билан ҳамкорлиги шакллари ва усулларини тадқиқ қилиш; - касб-ҳунар коллежларида таълим-тарбиянинг узлуксизлиги ва узвийлигини ўқитиш ва касб тарбиясининг боғлиқлигини мазмуни ва шаклларини ўрганиш. Касб-ҳунар коллежларида таълим-тарбия, маънавият- маърифат ишлари методикасини яратиш; - касбномаларни яратиш, касб маҳорати мезонларини ишлаб чиқиш; - ривожланган мамлакатларда касб-ҳунар таълими педагогик технлогиясини ўрганиш ва оммалаштириш кабилар. Олий мактаб педагогикаси касб таълимининг ўзига хос хусусиятлари, қонуниятларини ўрганади, олий таълимнинг педагогик технологиясини яратади. Олий таълимнинг жаҳон андозалари асосида тубдан ислоҳ қилишни методик таъминлайди. Унинг вазифаси Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури асосида: - таълимнинг фан ва ишлаб чиқариш билан интеграциясни таъсирчан механизмини ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий этиш; - ўқишни, мустақил билим олишни индивидуаллаштириш ҳамда масофавий таълим тизими технологияси ва воситаларини ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий этиш; - илғор педагогик ва ахборот технологиялари тайёргарликнинг модул тизимидан фойдаланган ҳолда талабаларни ўқитишни жадаллаштириш; - халқнинг бой маънавий ва интеллектуал мероси ва умумбашарий қадриятлар асосида таълимнинг инсонпарварлик йўналишини таъминлаш каби масалаларнинг назорат ва амалий асосларини ишлаб чиқиш; Олий мактабда фанларни ўқитиш мазмуни, методлари, воситалари ва шаклларини такомиллаштириш; - олий таълим тизимида мафкура ва маънавият тарбияси, ахлоқий, эстетик, ҳуқуқий, экологик, иқтисодий ва жисмоний тарбияни самарадорлигини оширишни методик таъминлаш;

Касб-ҳунар педагогикаси умумий ўрта таълим негизида ўқиш муддати 3 йил бўлган академик лицей ва касб-ҳунар коллежларида таълимтарбия жараёнининг ўзига хос хусусиятларини, қонуниятларини ўрганади, педагогик технологиясини ишлаб чиқади. - ёшларни қобилияти, касбга лаёқати, қизиқишини аниқлаш методикасини яратиш; - касб тарбиясининг мазмуни, методлари ва воситаларини такомиллаштириш; - академик лицейларда ўқувчилар ўзи танлаган фанлари бўйича таълимни ддифференциаллаш уларнинг иқтидорини ошириш педагогик технологиясини яратиш; - академик лицейларда маънавий-ахлоқий, мафкура, эстетик, хуқуқий ва бощқа тарбия мазмуни, методлари, тарбияга индивидуал ёндошиш технологиясини ишлаб чиқиш; - Академик лицейларда таълим-тарбиянинг узвийлиги ва узлуксизлиги унинг умумтаълим мактаблари ва олий ўқув юртлари билан ҳамкорлиги шакллари ва усулларни тадқиқ қилиш; - касб-ҳунар коллежларида таълим-тарбиянинг узлуксизлиги ва узвийлигини ўқитиш ва касб тарбиясининг боғлиқлиги мазмуни ва шаклларини ўрганиш. Касб-ҳунар коллежларида таълим-тарбия, маънавият- маърифат ишлари концепциясини яратиш; - касбномаларни яратиш, касб маҳорати мезонларини ишлаб чиқиш; - ривожланган мамлакатларда касб-ҳунар таълими педагогик технлогиясини ўрганиш ва оммалаштириш; - малака ошириш тизимини, педагогик кадрлар тайёрлаш жараёнини такомиллашириш, методик таъминлаш. Олий мактабда илғор педагогик тажрибаларни ўрганиш ва оммалаштириш; - бўлажак мутахассислаарни маънавий шакллантиришда ижтимоий гуманитар фанларнинг ўзаро боғлиқлик, ҳамкорлик қонуниятларини ўрганиш методлари ва шаклларини такомилаштириш;

Ўзбекистон Республикаси умумдавлат классификаторига асосан «Олий таълим йўналишлари ва ихтисосликлари» бўйича «Ўқитувчилар тайёрлаш ва педагогик фанлар» кодлари бакалавр ҳамда магистр тайёрлашни назарий ва методик таъмиинлаш; - умумтаълим фанлари бўйича ўқитувчилар тайёрлаш мазмуни ва методларини такомиллаштириш, умумтаълим фанлари ўқитувчи педагоглар моделини яратиш, уларни янги педагогик технология билан қуроллантириш; - ўқитувчилар тайёрлаш борасида жаҳон тажрибаларини ўрганиш ва оммалаштириш, педагоглар тайёрлаш концепциясини ишлаб чиқиш; - машинасозлик йўналиши бўйича, самолётсоз педагог, автомобилсоз педагог, қишлоқ хўжалиги машинасозлиги педагоги тайёрлашни методик таъминлаш, мутахассис моделини яратиш, ихтисослик фанларини ўқитиш методикасини ишлаб чиқиш; - металларга ишлов бериш, кимёвий технологиялар йўналишларидан бакалавр педагоглари ва магистрлари тайёрлашни методик таъминлаш, мутахассислар моделини ишлаб чиқиш, бакалавр ва магистратура таълим мазмуни ва методларини такомиллаштириш. Бу борадаги тажрибаларни оммалаштириш, педагогик амалиёт қўлланмаларини яратиш; - энергетика, радиоэлектроника, телекоммуникация йўналишларидаги бакалавр педагог ва магистрлар тайёрлаш тизимини методик таъминлаш, мутахассислар моделини яратиш; - енгил саноат озиқ овқат маҳсулотлари саноати, матбаа саноати йўналишида бакалавр педагоглар ва магистрлар тайёрлаш тизимини методик таъминлаш, ихтисослик фанларини ўқиш методдикасини такомиллаштириш, фанларнинг таълимий-тарбиявий самарадорлигини ошириш; - транспортдан фойдаланиш ва таъмирлаш, қурилиш педагоги ва газ саноати педагогик йўналишларида бакалавр ва магистр тайёрлаш тизимини методик таъминлаш, мутахассислар моделини ишлаб чиқиш, фанларни ўқитиш ва маънавият-маърфат ишлари педагогик асосларини ишлаб чиқиш, илғор педагогик технологияларни ўрганиш ва оммалаштириш;

- агроинженерия педагоги, мелиорация педагоги, фермерчилик педагоги, ўрмончилик иши педагоги йўналишларида бакалавр ва магистр тайёрлаш тизимини методик таъминлаш, ишлаб чиқариш педагогик асосларини ўрганиш, педагоглар касбномасини яратиш, бўлажак мутахассисларни маънавий шаклантиришни такомиллаштириш; - тиббий-педагог иши, иқтисодиёт педагоги, хуқуқшунослик педагоги, социология педагоги, банк иши педагоги йўналишларида педагогик фаолият тизимини методик таъминлаш, мутахассилар моделини яратиш, педагогик таълим ва касб тарбиясини такомиллашириш; - ҳарбий педагогика хорижий мамлакатлар тажрибаси асосида ҳарбий таълимни такомиллаштириш, миллий каҳрамонлар намунасида ҳарбийларни ватанпарварлик руҳида тарбиялаш тизимини яратиш, ҳарбий ўқув юртларини методик таъминлаш; - ҳарбий фанларни ўқитиш самарадорлигини ошириш педагогик технлогиясини ишлаб чиқиш; - ёшларни ҳарбий ватанпарварлик руҳида тарбиялаш назарияси ва педагогик технологиясини яратиш. Касб педагогикаси таркибида ҳар бир фаннинг ўқитиш методикаси алоҳида ўрин тутади. Умумтаълим мактабларида, касб-ҳунар коллежларида, академик лицей ва олий ўқув юртларида давлат стандартлари асосида ҳар бир фанни ўқитиш методикасини ишлаб чиқиш қуйидагаларни талаб этади: - ҳар бир фан оптимал мазмунини аниқлаш, мавзу нима учун ўқитилишини илмий асослаш; - таълимнинг техника воситаларини кенг қўллаш усулларини яратиш; - ҳар бир фаннинг таълимий-тарбиявий имкониятларидан самарали фойдаланиш; Ишлаб чиқаришда яъни техника ва технологияларни янгиланиб бориши, касб таълими ва тарбиясини узлуксиз такомиллаштириб боришини тақозо этади. Ишлаб чиқариш жараёнида ҳар бир мутахассиснинг билим, малакасининг ошириб бориш, касбга муҳаббат, маънавий тарбияси,

тадбиркорлик ва иқтисодий маданиятни ишлаб чиқариш педагогикасини такомиллаштириб боради. Ишлаб чиқариш педагогикаси масофавий интернет орқали таълим-тарбия беришни таъминлайди. Махсус педагогика (сурдо педагогикаси, олигофренопедагогика, тифлопедагогика, дефектология) жаҳон илғор тажрибалари асосида ривожланиди. - малака ошириш тизимини, педагогик кадрлар тайёрлаш жараёнини такомиллашириш, методик таъминлаш. Олий мактабда илғор педагогик тажрибаларни ўрганиш ва оммалаштириш; бўлажак мутахассислаарни маънавий шакллантиришда ижтимоий гуманитар фанларнинг ўзаро боғлиқлик, ҳамкорлик қонуниятларини ўрганиш методлари ва шаклларини такомилаштириш кабилар. Мумтоз фан – боқий тараққиёт омили Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовнинг 15 май 2014 йил Самарқандда ўтказилган халқаро конференцияда “Ўрта асрлар Шарқ алломалар ва мутафаккирларининг тарихий мероси, унинг замонавий цивилизация ривожидаги роли ва аҳамияти” мавзуида сўзлаган нутқида ва дунёнинг кўпгина мамлакатларидан келган нуфузли олимлар, экспертлар, ЮНЕСКО раҳбарлари томонидан эътироф этилганидек, буюк аждодларимизнинг мероси бутун инсониятнинг маънавий бойлигидир. Бу жаҳоншумул эътироф мустақилликнинг давстлабки йилларида башорат қилинган “тарихий хотирасиз келажак йўқ” таълимотининг мантиқий давоми ўтган даврда мамлакатимиз тараққиётидаги исботи бўлди. Таълим-тарбияда тарихийлик, миллийлик, умуминсонийлик педагогик қонуният ва методологик тамойил сифатида асосланади. “Шарқнинг улуғ алломалари томонидан амалга ошрилган кашфиётлар замонавий илм фан ва тараққиёт учун нақадар долзарб ва зарур эканини очиб беришнинг аҳамияти шунчалик муҳим деб ҳисоблайман.

Ўрта асрлар Шарқ тарихи шундан далолат берадики, маданият ва таълимтарбия, тиббиёт, адабиёт, санъат ва архитектура соҳасидаги беқиёс юксалиш, илмий мактабларнинг вужудга келиши. янги-янги истеъдод тўлқинларнинг пайдо бўлиши ва вояга етиши - буларнинг барчаси биринчи навбатда иқтисодиёт, қишлоқ ва шаҳар хўжалигининг анча жадал ўсиши, ҳунармандчилик ва савдо-сотиқнинг юксак даражада ривожланиши, йўллар қурилиши, янги карвон йўлларининг очили ши ва авваламбор нисбий барқарорликнинг таъминланиши билан боғлиқ бўлган”,─ дейди Ислом Каримов. Президентимиз таъкидлаганидек, халқимиз жаҳон тараққиётига ҳисса қўшган Шарқу-Ғарбни ўзаро боғлаган, буюк цивилизациялар туташган юртимиз ҳудудига илм-фан, маданият азалдан ривожланган. Айниқса, ўрта асрларда она заминимиздан минглаб олиму шоирлар, буюк мутафаккирлар етишиб чиққан, математика, физика, кимё, астрономия, этнография, тиббиёт, тарих, адабиёт, фалсафа, аҳлоқшунослик каби кўплаб соҳаларга оид асарлар яратилган. “Буюк ипак йўли орқали Европага, Европадан Осиёга, Шарқ ва Ғарб улуғ алломалари, мутафаккирларининг фаолияти тўғрисидаги маълумотлар оммалашган”. Хивада ташкил топган Маъмун академияси - “Байтулҳикма”, яъни “Донишмандлар уйи” номи билан шуҳрат қозонган Боғдод академияси, XV асрда шаклланган Мирзо Улуғбек илмий мактабининг фан тараққиётида тутган ўрнини фахр билан қайд этилди. Маъмун академиясига асос солган, “Байтулҳикма” да илмий ишларни бошқарган Муҳаммад ибн Мусо ал-Хоразмий ҳақида шундай дейди: “АлХоразмий алгебра фанига асос солди, илмий маълумот ва трактатларни баён этишнинг аниқ қоидаларини ишлаб чиқди, у астрономия, география ва иқлим назарияси бўйича кўплаб илмий асарлар муаллифидир. Алломанинг дунё илмфани ривожидаги хизматлари умумэътироф этилган бўлиб, Шарқ олимлари орасида фақат унинг номи ва асарлари “алгоритм” ва “алгебра” каби замонавий илмий атамаларда абадийлаштирилди”. Жаҳон экспертлари

олдидаги бу ифтихор ва эътироф бутун дунё Хоразмийнинг илм-фан ривожи йўлидаги ҳиссасини юксак қадрлашидан далолат беради. Аҳмад Фарғонийнинг “Астрономия асослари” номли асари ўн иккинчи асрда лотин ва иврит тилларида таржима қилинган, кейинчалик Италия, Германия, Франция, Голландия ва АҚШ каби кўплаб мамлакатларда қайтақайта чоп этилгани нақадар унинг улкан аҳамиятга эга эканлигини кўрсатади. “Ернинг ўлчови” ҳақидаги дастлабки маълумотлар, сайёрамизнинг шарсимон кўринишга эга экани хусусидаги далиллар мавжуд бўлиб, мазкур китоб XVII асрга қадар Европа университетларида астрономия бўйича асосий дарслик сифатида ўқитиб келинган ҳамда буюк географик кашфиётлар даврида Колумб, Магеллан ва бошқа саёҳатчиларнинг кашфиётлари учун илмий асос бўлиб хизмат қилгани” таъкидланди. Ўрта асрлар Шарқ илм-фан ривожида Хоразм Маъмун академияси алоҳида ўрин тутган. Улкан кутубхона, мадраса, таржима ва ҳаттотлар мактаби каби тузилмаларга эга бўлган бу даргоҳда юздан ортиқ алломалар, истеъдодли талабалар илмий изланишлар олиб борган. Абу Наср ибн Ироқ, Абу Райҳон Беруний, Муҳаммад Хоразмий ва Аҳмад Фарғонийларнинг умумбашарий тафаккур ривожига қўшган ҳиссаси беқиёсдир. Аввало, ана шулар каби пируустозларнинг намунаси, қолаверса, мамлакатимизда яратилган шарт-шароит учун, “Оққан дарё - оқиши” да илм аҳли масъулдир. Жаҳон илмий анжуманида мамлакатимиз раҳбарининг Абу Райҳон Беруний ҳақида фахрланиб айтганлари бунга мисолдир: Улуғ қомусий аллома Абу Райҳон Беруний илмий даҳоси билан яртаилган мислсиз кашфиётларга тўлиқ баҳо беришнинг ўзи қийин. Берунийнинг 150 дан зиёд илмий изланишларидан бизгача фақат 31 таси етиб келганига қарамасдан, аллома қўлёзмаларининг қўлимиздаги ана шу тўлиқ бўлмаган намуналари ҳам унинг нақадар серқирра мерос қолдирганидан далолат беради. Беруний дунё илм-фанида биринчилардан бўлиб, денгизлар назарияси ва Ернинг шарсимон глобусини яратиш юзасидан ўзига хос янги ғояларни таклиф этди, Ер радиусини ҳисоблаб чиқди, вакуум, яъни бўшлиқ ҳолатини

изоҳлаб берди, Колумб саёҳатидан 500 йил олдин Тинч ва Атлантика океанлари ортида қитъа мавжудлиги ҳақидаги қарашни илгари сурди, минераллар таснифи ва уларнинг пайдо бўлиш назариясини ишлаб чиқди, геодезия фанига асос солди. Шунинг учун ҳам XI аср бутун дунёдаги табиий фанлар тарихчилари томонидан “Беруний асри” деб аталиши бежиз эмас. – деб таъкидлайди. Буюк аллломаларнинг ижод устахонаси, илҳом манбаи ҳақида янги маълиумотлар аниқланмоқда. Улуғ бобокалонимизнинг асли исмлари Муҳаммад бўлгани (чунки ўша давр анъанаси шундай эди) райхон гулини яхши кўрганлари учун ўзларининг лақабларини ва қизларининг номини Райҳон деб атаган эканлар. Фаншунослик масаласи ҳақида фикр юритганда, буюк бобокаланимиз Абу Али ибн Сино номини дунё фани ва маданияти тарихида зарҳал ҳарфлар билан битилганини; доимо яшил бўлиб турувчи тропик ўсимлик “Авецения”, медицина “Мадади Сино” деб аталиши; кўплаб мамлакатларда кўчалар, ўқув ва тиббиёт муассасаларига унинг номи қўйилгани; аллома шарафига медаль ва мукофот таъсис қилинганини фахр ва ифтихор билан қайт этиш мумкин. Президентимиз Ислом Каримов 1998 йил 6 ноябрда ЮНЕСКОнинг халқаро Абу Али ибн Сино олтин медали билан тақдирланганини халқимизнинг умумбашарий цивилизация тараққиётига қўшган ҳиссаси ва хизматини тан олиниши давлатимиз томонидан тарихи, маданий маънавий меросни асрабавайлаш, соғлом ва баркамол авлодни вояга етказиш борасида хизматларни муносиб баҳоси бўлди. Анжуманда Ислом Каримов у ҳақда: “Ислом оламининг энг машҳур файласуфи ва қомусий алломаси ҳамда инсониятнинг энг буюк мутаффаккирларидан бири” деган унвонга сазовар бўлган Абу Али ибн Синонинг ҳаёти ва фаолияти авлодларда алоҳида ғурур ва эҳтиром туйғуларини уйғотади. Илмий тадқиқот ишларини 16 ёшидан бошлаган бу улуғ зот ўз умри давомида 450 дан ортиқ асар яратди. Уларнинг аксарияти аввало тиббиёт ва фалсафа, шунингдек, мантиқ, кимё, физика, астрономия, математика, мусиқа, адабиёт ва тилшунослик соҳаларига бағишланган.

Леанардо да Винчи, Микеланжело, Фрэнсис Бекон ва бошқа кўплаб олимлар унинг асарларини ўқиб ҳайратга тушганлар. Биз доим ғурур ва ифтихор билан эътироф этамизки, тиббиёт тарихида энг машҳур бўлган “Тиб қонунлари” деб аталган ўзининг бебаҳо фундаментал асари билан Ибн Сино кейинги бир неча юз йил тиббиёт фанлари тараққиётининг асосий йўналишларини олдиндан белгилаб берди, ҳозирги кунда ҳам ўз долзарблигини йўқотмаган амалий тиббиёт ва фармокология соҳаларининг энг муҳим усулларига асос солди. Бежиз эмаски, бу китоб Европада ХV асрда чоп этилган дастлабки китоблардан бири бўлган ва Европанинг етакчи университетларида қарийб 500 йил давомида тиббиёт илми айни шу асар асосида ўқитиб келинган”. Президентимизнинг халқаро конфренция иштирокчиларига қарата Ибн Сино ва Берунийнинг Аристотелнинг “Коинот ҳақида китоб” асари юзасидан таҳлилий ёзишмалари, илмий мулоқотлари антик давр фалсафий қарашларни чуқур англаши ва уларни ривожлантириш борасидаги нақадар юксак даражага кўтарилганликларининг мумтоз намунаси эканлиги ифтихор билан баён қилди. Улар каби буюк алломалар инсоният тарихида чуқур из қолдирган илмий мактаб Маъмун академиясини шаклланишига асос бўлгани қайт этилди. ЮНЕСКО томонидан Маъмун акдемиясининг 1000 йиллиги нишонлангани, унинг фаолияти қайта тиклангани малакатимизда аждодлар хотрасига, илм-фан ривожига қаратилаётган эътиборнинг ёрқин намунасидир. Фанлар тарихи ҳақида фикр юритганда қомусий олим Абу Наср Фаробийнинг “Моҳият хусусида сўз”, “Фанларнинг пайдо бўлиши ҳақида китоб”, “Тафаккур моҳияти” ва бошқа 160 дан ортиқ асарларини мисол келтириш мумкин. Президентимиз таъкидлаганидек, ─ “Х асрнинг қомусий алломаси Абу Наср Фаробийни замондошлари универсал билимга эга бўлгани боис “Шарқ Аристотели” деб атаганлар”. Ўрта асрларда фан тараққиёти, олиму мутафаккирларни бутун бир авлоди ҳақида фикр юритганда “Мирзо Улуғбек бамисоли ёрқин юлдуз”

эканлиги таъкидланди. У бир қатор шаҳарларда мадрасалар қурдирган, Самарқандда илмий мактаб-том маънодаги акдемия яратган, унда 200 дан ортиқ олим фаолият кўрсатган. “Зижи Улуғбек”, “Зижи жадиди Кўрагоний” асарларида 1018 юлдузни ўрни ва ҳолати аниқлаб берилган. Унинг ҳисоб- китоблари ҳозирги замон технологияларидан деярли фарқ қилмайди. “Мирзо Улуғбек астрономия соҳасидаги буюк аллома сифатида шуҳрат қозонган ва унинг номи ҳақли равишда Коперник, Жордоно Бруно, Голелей ва бошқа улуғ илм-фан даҳолари қаторида тилга олинади”, ─ деди Илом Каримов конфренция қатнашчиларига қарата. Мирзо Улуғбек академиясида фаолият кўрсатган Қозизода Румий, Али Қушчи ва унинг сафдоши Ал-Коший каби алломаларнинг фан тараққиётидаги ютиқларини эътироф этди, Ал-коший биринчи бўлиб ўнлик касрларни илмий истеъмолга киритгани қайт этди. Истиқлол йилларида Мирзо Улуғбек меросини ўрганиш борасида улкан ишлар қилинди, 1994 йил мамлакатимизда Улуғбек йили деб эълон қилинди, унинг 600 йиллиги жаҳонда кенг нишонланди, Париж шаҳрининг ЮНЕСКО қароргоҳида буюк алломанинг илмий меросига бағишланган халқаро анжуман ўтказилди. Жаҳонда буюк алломаларнинг илм-фандаги ютуқлари қадрланади, уларнинг меросини ўрганишга қизиқиш ортиб бормоқда, уларнинг хотирасига ёдгорликлар барпо этилган. Белгия ва Латвияда Ибн Синога, латвияда Мирзо Улуғбекка, Япония, Россия ва Азарбойжонда Алишер Навоийга, мисрда Аҳмад Фарғонийга ўрнатиган ҳайкаллар бунинг ифодасидир. Ренессанснинг бешиги бўлган Шарқда фаннинг кўпгина соҳалари ривожланган. Адабиётшунослик, санъат, тарихнавислик, тилшунослик каби ижтимоий фанлар жаҳоншумул асарлар яратилган. Абу Абдуллоҳ Рудакий, Фирдавсий, Низомий Ганжафий, Саъдий, Ҳофиз Шерозий, Жомий, Алишер Навоий, Бобур каби файласуф, маърифатпарварларнинг асарлари шулар жумласидандир. Президентимизнинг нутқида дунё тарихида биринчи туркий тиллар луғати Маҳмуд Кошғарийнинг “Девони луғатит турк” китоби,

Маҳмуд Замахшарийнинг араб тили грамматикаси дунёда биринчи марта кўп тилли арабча-форсча-туркий луғати, Юсуф Хос Ҳожибнинг дидактик асарларини мисол келтириш мумкин. Тарихий халқаро анжуманда Ислом Каримов “буюк мероснинг мингдан бир қисмигина бизгача етиб келганини” таъкидлади. “Бугун ҳеч бир муболағасиз айтиш мумкин ва буни мен алоҳида қайд этмоқчиман. Ўрта асрлар Шарқ лдаҳоларининг буюк кашфиётларидан иборат илмий мероснинг чуқур қатламлари ҳали тўлиқ ўрганилмагани ва ўз тадқиқотчиларини кутмоқда, ─ дейди юртбошимиз. Ҳақикатдан ҳам Самарканд, Тошкент, Хива, Шахрисабз, Бухоро, Қарши каби қадимий маданият марказларининг ЮНЕСКО қарори билан тарихи, шу жараёнда ижтимоий-иқтисодий, маданий-илмий тараққиётини ўрганиш борасида анчагина тадқиқотлар олиб борилди, борилмоқда. Президентимиз тарихимизни ўрганишга даъвати мустақиллик дастлабки йилларидан бошланган эди. Анжуманда “Барчамиз яхши тушунамизки, ─ деди Ислом Каримов ─ эришилган билимларни, ўтмишда, жумладан, ўрта асрлар Шарқида амалга оширилган оламшумул кашфиётларни чуқур ўзлаштирмасдан туриб на илм-фанда, на бошқа соҳаларда янги, янада юксак марраларни забт этиб бўлмайди. Биз келгуси фаолиятимизда ҳам айни шу тамойилларга қатъий амал қиламиз”. Фаннинг тарихини ўрганиш, аввало, илмий тадқиқотнинг мезони, асосий тамойилидир. Макон ва инсон, инсон ва макон, замон ва инсон, инсон ва замон диалектик уйғунлик шу она заминда келажак авлодни яшаши ижтимоий иқтисодий қонуниятлари, тарихийлик ─ миллийлик ─ умуминсонийлик триада педагогик тадқиқотларнинг истиқболи ва методологик асосидир. Иккинчидан, баркамол авлод миллий ғурур, ватанпарварлик туйғусини шакллантириш омилидир. Бу тамойил юртбошимизнинг анжуманда сўзлаган нутқининг хулосасида ўз ифодасини топди: “Ўзининг тарихий, маданий ва интеллектуал меросини асраб- авайлашга, бойитиш ва кўпайтиришга, шунингдек, униб-ўсиб келаётган ёш

авлодни миллий ва умуминсоний қадриятлар руҳида тарбиялашга етарли эътибор қаратмайдиган, ҳар томонлама уйғун ривожланган, мустақил фикрлайдиган, ўз қараш ва ёндашувига, гражданлик позициясига эга бўлган шахсни камол топтиришни ўз олдига мақсад қилиб қўймайдиган ҳар қандай давлат ва жамият тарих ва тараққиёт йўлидан четга қолиб кетишга маҳкум экани биз ўзимизга яхши тасаввур қилиб келганмиз ва яхши тасаввур этамиз”. Бу ҳақиқат мамлакатимиз тараққиёти уни жаҳоннинг машҳур олимларининг анжумандаги эътирофида ўз исботини топди. Анжуманда ЮНЕСКО бош директорининг ўринбосари Хуберт Гизен нутқида шундай деганди: “Ал -Хоразмий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино, Улуғбек Ал-фарғоний, Алишер Навоий каби буюк аллома ва мутафаккирлар дунё илм-фани, фалсафа ва маданият ривожига улкан ҳисса қўшганлар ва ушбу минтақа довруғини бутун жаҳонга таратганлар. Улар амалга оширган тадқиқотлар ва илмий ишларнинг натижалари бир неча асрлар давомида Европанинг етакчи университетларида илм-фаннинг муҳим манбаи бўлиб хизмат қилган ва бугунги кунда ҳам ўз долзарблигини йўқотмасдан келмоқда. Демак, ушбу алломаларнинг илмий ва ҳаётий жасорати, бебаҳо кашфиётлари нафақат Марказий Осиё минтақасида, балки бошқа қитъаларда ҳам бугунги давр олимлари, айниқса, ёшлар учун сабоқ бўлиб келмоқда, ўрнак ва намуна вазифасини ўтамоқда”. Шарқ олимлари ва мутафаккирлари илм-фан ҳақида Олдинги бобда халқ педагогикаси педагогиканинг “булоқбоши”, пойдевори эканлиги, қадимги нақллар, ривоят, афсона, ҳикоят ва достонларда объектив борлиқ мифалогик асосда ифодалангани қайд этган эдик. Унда кўпроқ умуминсоний масалаларга, оламни яралиши, табиат ҳодисалари, коинот ва одамзод алоқалари, инсон онги, тафаккури ва маънавиятнинг моҳияти мазмуни турлича ёритилган. Оламни билиб олинган

қонунлари, нарса ва воқеаларнинг имкониятидан фойдаланганлар, англамаганларини илоҳийлаштирганлар. Узоқ вақт илм-фан Ғарбдан Шарққа ўтган деган асоссиз ғоялар талқин қилиниб келинди, бугунги кунда мамлакатимиз ва жаҳон олимлари илм-фан Шарқдан Ғарбга нур сочганини исботламоқдалар. Мавжуд халқ оғзаки ижоди намунасидагина бунга мисол бўлмоқда. Ёзма манбалар “Авесто” каби қанчадан қанча алломалар номлари ва мероси даставвал македониялик Александр, сўнгра Грек – Бақтриянинг тўрт юз йиллик хукмронлиги, кейинроқ араб истилоси даврида йўқ қилиб юборилган бўлиши мумкин. “Юнонистонлик фалсафани фан даражасига кўтарган Арасту ўз фалсафий тизимини яратиш ва такомиллаштиришда “Авесто” дан фойдалангани маълум. Худди шунингдек, жаҳон мамлакатлари Хоразмийдан, Коперникни эса Улуғбекдан илҳомлангани ҳам рост”. Олдинги бобда таълим-тарбия муаммоси, комил инсон модели масаласида дин ва фаннинг, педагогика ва тасаввуф тарихан узвий боғлиқлиги, жумладан, “Авесто” ни қиммати ҳақида илмий манбаларга асосан фикр юритдик. Илмий билиш мавзуси “Моний даври” (милоднинг III-IV асри, асосчиси Моний 216-276 йилларда яшаган) фалсафий-илоҳий таълимотида ҳам яққол ифодаланган. Моний фикрича, икки дунё – “Зулмат ва зиё дунёси” мавжуд, биринчисида адолатсизлик, зулмат, зўравонлик ҳукм суради, иккинчиси абадий, доимий емирилмайдиган ҳақиққатлар дунёсидир. Моний таълимотида зардўштийлик, буддизм, иудизм ва христианликнинг асосий ғоялари, жамланган, уларнинг умумий тизими мифология, фалсафа, космогония, алхимия, астрономия ва бошқа ижтимоий боғлиқда баён этилган. Уйғониш даври мутафаккирлари Хоразмий, Абу Наср Форобий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али Ибн Сино, Мрзо Улуғбек каби мутафаккир олимлар, Ал-Бухорий, Ат-Термизий, Нажмиддин Кубро, Аҳмад Яссавий, Баҳовуддин Нақшбанд каби тасаввуф илмининг забардаст алломалари, Лутфий, Юсуф Хос Хожиб, Навоий, Бобур, Бедил, Машраб каби

инсоншуносликни бадиий талқин ва тадқиқ этган алломалари илмий билишнинг кўпгина томонларини яратганлар. Аввало, уларнинг илмий фаолияти, фандаги яратувчанлик, ихтирочилик тимсоли замонамиз олимлари, изланувчилари учун илҳом ва ғурур қудрати. Бугунги кунда педагогик тадқиқ математикалаштириш долзарб муаммодир. Ўз даврда Ал. Хоразмий асарлари дидактикани математикалаштириш, илмий билишни математика тилида алгоритм тилида фанга хизмат қилаётган фикримиз далилидир. Хоразмий табиий-илмий билиш соҳасидаги замондошларида илгарилаб кетди. У квадрат ва чизиқли тенгламаларни ечиш йўлларини, иррационал сон (жазр-олсам), икки алгебрик ифодани кучайтириш, кўпайтмаларни радикал келтириш, радикалларни кўпайтириш усулларини таърифлаб берди. Олим тенгламаларни ечиш усулларини ишлаб чиқди. Уларни олтита нусхага ажратиб, таҳлил қилди. Хоразмий ҳарфий белгиларни сўзлар орқали ифодалаган. Бундай белгилар сал кейинроқ, Европада XIV асрда ишлатила бошлаган. Олим ўн рақамли саноқ тизимида бажариладиган тўрт амалнинг ҳар бири ҳақидаги алгоритмик қоидани ҳам таърифлаб берган. Демак, Хоразмий дидактик тамойилларга Европа олимларидан етти аср олдин асос солган. Ал Хоразмий, Абу Али Ибн Сино педагогиканинг долзарб муаммоси таълим технологиясининг методологик пойдеворига асос солган. Педагогик воқеликнинг қонуниятларини математик тилда ёритиш методикасини ишлаб чиққан. Аҳмад Фарғоний “Китоб фи усул илм ан нужум”, (“Австрономия усуллар ҳақида китоб”) “Ал Фарғоний жадваллари”, “Етти иқлим ҳисоби”, Устурлоб илмий тадқиқотнинг кузатиш, ўлчаш, қиёслаш, далилларни солиштириш, анализ ва синтез каби усуллардан фойдаланиш намунасидир. Маълумки, методология тушунчасига илк таъриф Аристотелнинг “Оргонон” асарида берилган, Аристотел асарларини таҳлил этган Шарқда методология фанига катта ҳисса қўшган Абу Наср Форобийдир. Проф. М.Хайруллаев “Абу Наср Форобий руҳий процесслар ва таълим-тарбия

тўғрисида” (Т 1993 й) асарида: таълим, тарбия, категорияларининг арабча илк таҳлили; касб тарбиясининг ижтимоий, илмий моҳияти; маънавий- аҳлоқий қадриятлар; онгли тафаккурнинг аҳамияти каби педагогик масалалар таҳлил этилган. Шуниси ҳарактерлики Абу Наср Форобийнинг биоқувватлар ҳақидаги таълимоти ҳанузгача педагогик таҳлили ва тадқиқотини топганича йўқ. Абу Райҳон Беруний (973-1048) нинг асарлари, илмий билиш ҳақидаги таълимоти таққослаш, далилларни бир-бири билан қиёслаш, натижаларни умумлаштириш ва фикрий эксперимент намунасидир. Ер шаърини ҳаритасини тузиш Америка китаъсини мавжудлигини башорат қилиши фикрий эксперименти қиёслаш натижасидир. Илмий билиш методологик масаласи Абу Али Ибн Синонинг юзга яқин асарларида ўз ифодасини топган. Унинг “Адолат” номли фалсафий энциклопедияси, “Шарқ фалсафаси”, “Яхши илм ва гуноҳ” асарлари бизгача етиб келмаган. Таълим-тарбияга доир “Донишнома” (дониш- билишномахатлар) “Тиб қонунлари” асарларида ҳиссий билиш, сезгилар, ички сезгилар, ташқи сезгилар, хотира, тасаввур, тафаккур, тажриба каби билиш усуллар баён қилинган, амалиётда умумлаштирилган. Ўрта асрларда методологик таълимот ривожи тасаввуфда инсоншунослик масаласи ҳақида олдинги бобда мулоҳаза юритдик. Шарқ мутаффаккирларини илм-фан ҳақидаги ҳикматларини илова қилишни лозим топдик. Одамдан юқори тураркан олам, Билим оширмоққа муҳтождир одам Абу Абдулло Рудакий Илмдан яхшироқ хазина бўлмас, Қўлингдан келганча тера олсанг, бас. Абу Абдулло Рудакий Ҳаёт сабоқларини этолмаса ёд, Уни ўргатолмас ҳеч қандай усод.

Абу Абдулло Рудакий Кимнингки қузғундан раҳбари бордир, Унинг гузари ҳам ўлаксазордир. Абу Абдулло Рудакий Вужуд сирлари хом, пиширилмай қолди, Бу қиммат дур ипга тизилмай қолди. Ҳар ким ўз ақлича бир сўз деди-ю, Аммо асл сир ҳеч очилмай қолди. Абу Наср Фаробий Билиминг осмонга етган бўлса ҳам, Бошқалар илмига қулоқ сол ҳар дам. Абу Шукур Балхий Билимим шу жойга етиб келдиким, Билимсизлигимни энди тушундим. Абу Шукур Балхий Ёшлик чоғида ўрганиш билан Ақл ҳам идрок топишинг осон. Хоҳлаган томон эгиб қўяди Ниҳоллигида дарахтни боғбон. Эгрилигин ҳ еч ким тўғрилаёлмас, Ниҳол улғайиб, бўлганда йўғон. Абу Шукур Балхий Жаҳон бошдан-оёқ ҳикмат-ку ҳикмат, Нечун ғафлат бўлибдир бизга қисмат. Абулқосим Фирдавсий Ҳар илмдан эшитсанг бир сўз, Ўрган уни кечаю кундуз. Бир шуъласи дилга тушган он- Билурсенким, илм бепоён. Абулқосим Фирдавсий Тажрибали ит барсни тутиб ер, Қочар тулкидан жанг кўрмаган шер.

Абулқосим Фирдавсий Шубҳа йўқ, илмдан тирикдир инсон, Машаққат-меҳнатни енгади осон. Абулқосим Фирдавсий Билим яхши, деди унга пир бир кун, Билимли оламда ҳаммадан устун. Абулқосим Фирдавсий Билим билан бўлур одамда имон, Билимдан девни ҳам боғламоқ осон. Абулқосим Фирдавсий Қудратлидир кимки бўлса билимдон, Билимдан кексалар дили навқирон. Абулқосим Фирдавсий Кимники етаклар билим умр отин, Ўзи ўлганда ҳам ўчмагай оти. Абулқосим Фирдавсий Кўз кўрмаган, тўймаганни то Одам илм билан қилади барпо. Абулқосим Фирдавсий Дилу жонга доим илм берди нур, Ғафлатдан қутулмоқ илмдан бўлур. Қийин меҳнатга кўрсатиб сабот, Илмдан қидирилган ҳожатга нажот. Абулқосим Фирдавсий Илмдан кишига иззат-обрў ҳам, Илмсиз ҳеч ерга қўймағил қадам. Абулқосим Фирдавсий Билимсизлик билан ишга киришсанг, Фойдаси бўлмайди қанча тиришсанг. Асадий Тусий

Билим бойлигига тўймайди одам, Камаймас бошқага қанча берса ҳам. Оламда билимдир ганжи бебахо, Ким билим эгаси- ўша подшо. Асадий Тусий Ақл айтур: абадий гавҳарлараро Топилмас билимдан яхшироқ кимё. Носир Ҳисрав Кимнингки бойўғли бўлар раҳбари, Харобадур кўрган ва билганлари. Носир Ҳисрав Кимки шогирдликка чин дилидан шод, Бир куни ўзи ҳам бўлғуси устод. Носир Ҳисрав Агар ҳурралик истарсан, сўроқла илм ила ҳикмат, Ўшанда илму донишманд олурсан мевайи ҳожат. Носир Ҳисрав Билимдан шод бўлур доим дилу жон, Билимсиз оламда ҳайрон, саргардон. Носир Ҳисрав Ёшликда биз шогирд, ўзгалар устод, Сўнгра устод бўлиб, дилни этдик шод. Умар Хайём Дилим илмлардан маҳрум бўлмабди, Бир сир қолмабдики, мафҳум бўлмабди. Туну кун ўйладим - етмиш икки йил, Англадим – ҳеч нарса маълум бўлмабди. Умар Хайём Жаҳонда илмни ажрата билгин, Шиш билан семизлик фарқини қилгил.

Абулмажид Саноий Насиҳатим ол, эй ўғлим якбор, Ота пандидан бўлгил ҳосилдор. Низомий Ганжавий Кимки ўрганишни уят, ор демас, Сувдан дур топади, тошдан лаъл, олмос. Низомий Ганжавий Билимсиз бўлса киши, Дуруст чиқмас ҳеч иши. Низомий Ганжавий Илм агар оз бўлса ҳам ҳеч этма ҳор, Оз илмнинг ҳам буюк қиммати бор. Фаридиддан Аттор Кимда илм-маърифат ҳосил бўлмайди, Мақсудига асло восил бўлмайди. Фаридиддан Аттор Қувватим борида фойдам билмадим, Тушунган вақтимда кучим бўлмади. Фаридиддан Аттор Кимда бўлса ақлу илм ҳам тамиз, Ақлу дониш аҳлин тутади азиз. Фаридиддан Аттор Ҳар ким устоддан қочган замонда,

Давлат муроддин қочар жаҳонда. Жалолиддин Румий Баний одам илмдан топмиш камол, Бекор бунда мансабу бойлик ва мол. Саъдий Шерозий Истар эсанг отангдан мерос, Боғла отанг илмига ихлос. Саъдий Шерозий Ҳадиси шарифда илм ҳақида Илм-саҳрода дўст, Ҳаёт йўлларида таянч, Ёлғизлик дамларида йўлдош, Қувончли дамларда раҳбар, Қайғули онларда мададкор, Одамлар орасида зебу-зийнат, Душианларга қарши курашда қурол Ғарб халқлари мутафаккир, олимларнинг илм-фан ҳақидаги қарашлари Методологик таъминот ривожида Ғарб мамлакатлари халқларининг буюк мутафаккир олимларини ўзига хос ўрни бор. Мамлакатларнинг ижтимоий, иқтисодий тараққиётида фанлар муҳим омил бўлган, фанларни ривожи эса методологик таъминоти билан боғлиқ. Масалан, асосан Лакония Аттика давлатларидан иборат бўлиб ўзаро рақобат туфайли Афина (Қадимги Юнон давлати бош шаҳри), ва Спарта (Лакония давлатининг бош шаҳри)

таълимтарбия тизимининг ўзига хос тизими ва фан таркиб топган. Суқрот, Платон, Аристотел, Демокрит каби файласуфлар етишиб чиққанлар. Суқрот таълимотида маънавий комиллик билан жисмоний баркамоллик, дунёқараш билан амалий турмуш, сўз билан уйғунлиги алоҳида аҳамиятга эга. Унингча билим чексиздир. “Одам – дейди Суқрот, - ҳамма нарсага оқил, донишманд бўлолмайди, демак ким нимани билса шу соҳада оқил донишмандир”. Платонининг билиш назарияси унинг ғоялар таълимоти ва руҳ, жон ҳақидаги қарашларидан келиб чиқади. Билишни ақлий билиш, тафаккурий билиш ва ҳиссий билишга бўлади. Унинг фикрича ғоялар билимлар орқали билинади ва билимларни ҳам ғояларга нисбатан билиш мумкин. Платон диалектика борлиқ, борлиқнинг ҳақиқий мавжуд моҳияти ва ғоялар ҳақидаги таълимот деган хулсага келди. Платоннинг шогирди Аристотел диалектика ҳақидаги назарияни ривожлантирди. Унинг фикрича илмий билиш иккига бўлинади диалектал билиш ва ҳақиқий билиш. Ҳақиқий билиш тажриба орқали билиш дейди. У методология тушунчасини фанга киритган. Ғарб мамалакатлари ўрта асрларда тез ривожланишида фаннинг, фаншуносликнинг аҳамияти катта бўлди. Антик даврдан сўнг ўрта асарларда фан тараққий этди. Масалан инглиз олими Френсис Бекон (1601-1686), 1620 йили “Янги оргонон” (Билишнинг янги қуроли) асарини ёзди. Аристотелнинг Оргононидан фарқли равишда фаннинг вазифалари ва индукцияни янгича талқин этди. Бекон фикрича, индукция умумлаштириш жараёни сифатида сезгидан алоҳида далиллардан қадам-бақадам кўтарилиб, сакрашларсиз, тадрижий тарзда умумий ҳолатларга етиб боради. Бекон ушбу услуб моҳиятини муфассал ишлаб чиқди. Унинг таркиби қуйидагилардан иборат: 1. далилларни кузатиш; 2. уларни тартибга солиш ва ажратиш; 3. кераксиз далиллардан қутулиш; 4. асосий ҳолатларни аниқлаш;

5. тажриба асосида далилларни аниқлаш; 6. далилларни умумлаштириш. 7. Кузатиш жараёнида тадқиқотчи далилларни йиғади, илмий тажрибага таяниб, уларни текширади ва умумлаштиради. Француз олимларри Рене Декарт (1596-1650) фан тарихида рационализм асосчиси, ҳамма нарсага ҳақиқийликка эришишни оқилона ёндашишни тавсия этади. Шунингдек, Жон Локк, Жорж Беркли, Давид Юм, Иммуниал Кант, Гегел каби олимларнинг методологик таълимоти Европада фанларнинг тараққиёт омили бўлди. Уларни ҳикматлари жамланмасини илова қилиш илмий тадқиқотларга фойдали бўлади деган умиддамиз. Халқлар тараққий этиб, ўса олиши, шон-шарафга бурканиб, муваффаққиятли равишда фикрлай ва ишлай олиши учун, - ҳаётларининг негизида тараққиёт ғоялари ётиши керак. Э.Кастелар Цивилизация нима дегани? Бу олға кетаётган инсон ақли ғар қадамда юзага келтираётган доимий кашфиётлардир: тараққиёт сўзининг ўзи ҳам шундан келиб чиққан. В.Гюго Фан тараққиёти олимларнинг меҳнати ва улар яратган кашфиётларнинг қиммати билан белгиланади. Л.Пастер Ким олға юрмаса, у ортга кетади: бир жойда тўхтаб қолиш ҳолати йўқ. В.Г.Белинский Янгиликни пешона тери билан яратиш керак, эски нарса эса ўзи яшайверади ва урф-одат ҳассасига таянганча маҳкам тураверади. А.И.Герцен Фан кучдир, у моддий нарсаларнинг муносабатини уларнинг қонуниятлари ва ўзаро ҳаракатларини очиб беради. А.И.Герцен Фан ватаннинг энг юксак қиёфаси бўлмоғи зарур, зотан барча халқлар ичида фикр ва ақлий фаолият соҳасида бошқалардан ўзиб кетган халққина биринчи ўринни олади. Л.Пастер Фаннинг иши дастёрлик, фанлар фароғатга эришиш воситасидирлар. Д.И.Менделеев

Ҳамма фанларнингн ҳақиқий ва қонуний мақсади инсон ҳаётини янги ихтиролар ва бойликлар билан тўлдира боришдан иборатдир. Ф.Бекон Фан инсон ҳаётидаги энг муҳим, энг ажойиб ва зарур нарсадир. А.П.Чехов Фанда одамзоднинг тажриба, тафаккур самарали асралади ва одамларнинг тушунчаси, кейин эса ахлоқи ва ҳаёти асосан фан заминида яхшиланади. Н.Г.Чернешевский Фан тараққиёти, эҳтимол миллатнинг моддий жиҳатдан гуллаб- яшнашидан ҳам кўра унинг ахлоқий ривожи учун кўпроқ зарурдир. Фан интеллектуал ва ахлоқий савияни оширади, фан буюк ғояларнинг тарқалиши ва тантанасига шароит яратади. Л.Пастер Агар фан ва санъат бўлмаганда, инсон ва инсон ҳаёти ҳам бўлмасди. Л.Н.Толстой Фан учун фан йўқ, санъат учун санъат йўқ – уларнинг бари жамият учун, одамни янада саховатли қилиш учун, юксакликка кўтариш учун, уни билим ва ҳаётнинг моддий қулайликлари билан бойитиш учун хизмат этади. Н.А.Некрасов Фан халққа сув-ҳаводек зарур. Уни тараққий эттирмаган мамлакат, шубҳасиз, мустамлакага айланади. Ф.Жолио-Кюри Фан ҳолис хизмат қилганларга ажойиб истиқболлар очади. Ф.Жолио-Кюри Фан ва санъат одамлар учун худди таомдек, сувдек, кийимдек, ҳатто улардан ҳам кўпроқ зарурдир. Л.Н.Толстой Фан руҳи ҳокимлик қилган жойда оз нарса биланҳам улканишлар кашф этилади. Н.И.Пирогов

Фан, бу тартбга солинган билимдир. Г.Спинсер Фан – тафаккурнинг дунёдаги биз билган ҳамма ҳодисаларни маълум услуб воситасида бир ерга жамлаш йўлида кўп асрлик ҳормай-толмай қилган меҳнатидир. А.Эйнштейн Фан борлиқнинг инъикосидан бошқа нарса эмас. Ф.Бекон Ҳайратланиш учун бир даққа кифоя, бирор ҳайратомуз нарса яратиш учун эса қанчадан-қанча йиллар керак. К.Гелъвеций Фан, инсон руҳини жасоратга даъват этишнинг энг қулай йўлидир. Ж.Бруно Инсон ўз табиатидаги номукаммалликни фан ёрдамида тузатишга қодир. И.И.Мечников Менинг имоним – инсониятга бахтни фан тараққиёти ато этишига ишонишимдадир. И.П. Павлов Фаннинг буюклиги ва афзаллиги одамлар меҳнати самарадорлигини ошириш ва зеҳнининг табиий қувватини кучайтириш йўли билан уларга келтирадиган мислсиз фойдасида мужассамлангандир. Д.И.Писарев Фан тугал бир китоб бўлмаган ва ҳеч қачон бўлмайди ҳам. Ҳар бир муҳим ютуқ янги саволларни туғдиради. Ҳар қандай тараққиёт вақт ўтиши

билан янгидан – янги ва янада чуқурроқ қийинчиликларни юзага келтиради. А.Эйнштейн Фан методикада эришилган ютуқлар билан боғлиқ равишда сакраб- сакраб ҳаракатланади. Методиканинг ҳар бир олға ташланган қадами туфайли биз бир поғона юқорига кўтариламиз ва олдимизда бизга илгари кўринмаган нарсалари билан янада кенгроқ уфқ намоён бўлади. И.П.Павлов

Адабиётлар : 1. Ислом Каримов. “Юксак маънавият – енгилмас куч.” Тошкент: Маънавият, 2008 2. “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” // Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент, 1997 3. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. Тошкент: Ўзбекисто, 2000 4. Ислом Каримов. “Юксак билимли ва интелектуал ривожланган авлодни тарбиялаш мамлакатни барқарор тараққий эттириш ва модернизация қилишнинг энг муҳим шарти” Тошкент 2012 йил феврал Ҳалқаро конференция. 5. Ислом Каримов. “Ўрта асрлар Шарқ алломалари ва мутафаккирларининг тарихий мероси, унинг цвилизация ривожидаги роли ва аҳамияти” 2014 йил май Ҳалқаро конференция. 6. Вазирлар Махкамасининг 2012-йил 28-декабрдаги 365-сон карори 7. Абу Али Ибн Сино. “Шеърлар ва тиббий достон” Тошкент 1981. 8. Абу Наср Фаробий. “Фозил одамлар шахри” Тошкент А. Қодирий номидаги Ҳалқ меъроси нашриёти 1993. 9. Абу Райхон Беруний. “Феруза” Тошкент А. Қодирий номидаги Ҳалқ меъроси нашриёти 1993. 10. “Авесто” Душанбе: Адаб 1990.

Похожие

Психик тараққиёт назариялари

Илм фан ва уларнинг жамият тараққиётидаги ўрни

Тарбия назарияси ва методикаси - укув фан сифатида

Таълим жараёнини бошқариш. Таълим ва ақлий тараққиёт. Таълимни индивидуаллаштириш

XIV-XVI асрларда тарбия, мактаб ва педагогик фикр тараққиёт