Etnopedagogikada jismoniy va mehnat - Педагогиka - Рефераты

Etnopedagogikada jismoniy va mehnat

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Etnopedagogikada jismoniy barkamollikning ijtimoiy axamiyati xakida. 2. Mehnatning ijtimoiy ahamiyati va mehnatsevarlikning ulug’lanishi. 3. Xayoliy mehnat qurollari va mehnat ahlining e‘zozlanishi .

www.arxiv.uz 1. Etnopedagogikada jismoniy barkamollikning ijtimoiy axamiyati xakida Utmishda insonning tabiat stixiyalariga qarshi kurashdagi ojizligi noma‘lum tuyulgan hodisalarga javob topishga undagan. Bo’ron, sel, toshqin, zilzila kabi g’ayri tabiiy ko’ringan kuchlarga qarshi kurasha oluvchi qahramonlar yaratishga olib kelgan. Shuning uchun “Avesto” da Anaxita xushqomat, zabardast, kamtarin, to’g’riso’z go’zal qiz sifatida namoyon bo’ladi. U kishilarga kuch-qudrat baxsh etuvchi, suvning mo’l bo’lishini ta‘minlovchi ma‘buda. “Avesto” yovuzlikka qarshi kurashuvchi pahlavonlar g’olib bulishida Allohdan madad so’raydi. “Odami Od” hikoyasida Odami Od obrazi ham jismoniy barkamollikda tengsiz qahramon sifatida tasvirlanadi. Uning bo’yi bulutga yetadi, kuchli, dengizda baliqni qo’li bilan tutib, quyosh taftida pishirib yeydi. U Nuh payg’ambarni yelkasiga mindirib, toqqa olib chiqibdi. Tog’da to’rtta bahaybat chinorni tomiri bilan sug’urib, ustiga Nuh payg’ambarni o’tirg’izib, dengiz bo’ylab ravona bo’libdi. Nonushtaga bir hovuz suvga non to’g’rab yer ekan, chinordan kema yasab, hamma odamlarni kemaga solib, dengizga tushib, o’zi kemani tortib ketibdi. “Avesto” dagi adolatli shoh Jamshid ham shunday qudratli qahramon sifatida tasvirlangan. Yetti yuz yil Amudaryoda hukmronlik qilgan er Xubbi, qahramonlik rivoyatlaridagi To’maris, Shiroq, Zarina, Rustam, Siyovush, Alpomish singari qahramonlar ham o’z jismoniy barkamolligi tufayli yovuzlikka qarshi kurashganlar. Hozirgi paytda unumdor yerlar, tabiiy boyliklar, suv resurslarining kamayishi, alkogolizm, narkomaniyaning kuchayishi singari salbiy omillar insonning jismoniy barkamolligi, sog’lig’i, yoshlar salomatligini asrashni taqoza etmoqda. Komil shaxs tarbiyasida jismoniy tarbiya muhim yo’nalishga aylandi. Xalq hamisha jismoniy tarbiya – salomatlik garovi ekanligini tushungan. Shuning uchun yoshlarga o’yinlar, milliy kurash turlari, sport musobaqalariga, toza havodan foydalanishga alohida e‘tibor bergan. Quyosh nuri va suvdan foydalanib, sog’liqni

www.arxiv.uz saqlash mumkinligini qadimdayoq tushunib yetgan. Ba‘zan o’z sog’lig’iga e‘tiborsiz qaragan yoshlarga qarata aytiluvchi o’gitlar shular jumlasidandir: “Ikki narsa yo’qotilganidan so’ng qadrlanadi – sog’liq va yoshlik”, “Tan sihatlik – tuman boylik”, qozoqlar: “Kambag’alning boyligi - sog’lig’i”, - desa, turkmanlar: “Sog’liq bo’lsa, erkinlik bo’ladi” deyishadi. Shuningdek, xalq sog’liqni saqolash uchun “Boshingni salqin, oyog’ingni issiq tut” deb pand beradi. Sog’liqni saqlashda ovqatlanish madaniyatiga amal qilishga chaqiradi: “Qorning og’risa – og’zingni, ko’zing og’risa – qo’lingni tiy” va b. Zararli odatlar oqibati achchiq ekanligi ta‘kidlanadi: “CHekuvchining ichi ham, puli ham kuyadi”. O’z avlodlarini sog’lom, baquvvat, botir bo’lishini orzu qilgan xalq farzandlariga Quvvat, Polvon, Arslon, Botir, Qahramon, Bahodir, Murod, Komil singari ismlar qo’yishni taomilga kiritgan. Dostonlar va ertaklar qahramonlari qahramonlar darajasida tasvirlangan. Ular vositasida yoshlar jasoratiga, mardlik va insonparvarlikka undalgan. Jismoniy tarbiyada “Ko’pkari”, “Qiz quvdi”, “Olomon poyga”, “Uloq tortish”, “Kurash” singari milliy o’yinlarning ahamiyati katta bo’lgan. Ular hozir ham muhim ahamiyatga ega. Mehnat tarbiyasi ham jismoniy barkamol qiluvchi, ham moddiy to’kin – sochinlikni ta‘minlovchi vosita sifatida talqin etilgan. Mehnatsevar yoshlarni tarbiyalash xalqning bosh maqsadi sifatida qo’yilgan: “Mehnat – mehnatning tagi rohat”, “Mehnatdan kelsa boylik, turmush bo’lar chiroylik”. 2. Mehnatning ijtimoiy ahamiyati va mehnatsevarlikning ulug’lanishi haqida O’rta Osiyo va Qozog’iston sharoitida mehnat tarbiyasi yoshlar tarbiyasining ajralmas qismi sifatida qaralgan. Uni amalga oshirishda avvalo oila, so’ngra jamoatchilik mas‘ul hisoblangan. Mehnat vositasida madaniyat, san‘at, axloqiy sifatlar, ona Yerga muhabbat hissi tarbiyalangan. Chorvachilik, dehqonchilik,

www.arxiv.uz bog’dorchilik, pillachilik turkigo’y xalqlarda qadimdan asosiy mehnat turi hisoblanib, bolalar ularni amaliy hayot jarayonida o’rganganlar. Xalq pedagogikasi shuni ta‘kidlaydiki, inson faqat mehnati bilan aziz. Shuning uchun “Ko’mirchi yuzi qora bo’lsa ham uyalmaydi”, yoki: “Gap bilguncha, ish bil!”, “Bugungi ishni ertaga qo’yma!” deb o’git beradi xalq. Xalq hamisha yosh avlod mehnatsevar bo’lishi bilan birga u hunarli ham bo’lishini, hunarni quruq o’rganish emas, balki “qo’li gul usta” bo’lishni targ’ib etadi. Shuningdek: “Ortiqcha kasb boshni aylantirmaydi”, yoki: “Bir yigitga qirq hunar oz” deydi xalq. Ayni paytda o’z ishining ustasi bo’lish insonga darhol nasib etmasligi eslatiladi. Buning uchun irodali, sabr-toqatli bo’lishga chaqiriladi. Mehnatni sifatli qilish (ishning o’zini bilguncha, ko’zini bilish) kelajakda pan berishning oldini olishi alohida ta‘kidlanadi. Xalq yengil ish ortidan quvuvchilar, ishyoqmaslar ustidan kuladi, yoshlarni ulardan ibrat olmaslikka chaqiradi; ularni “oqbilak”, “tannoz” deb ataydi. “Dangasaning kosasi oqarmas” ligi, “Ishyoqmasga it boqmas” ligini ta‘kidlaydi. Shunday qilib, xalq vijdonan, muntazam, aql bilan ijtimoiy foydali mehnat qilish lozim deb hisoblaydi: “Yomg’ir bilan yer ko’karar, mehnat bilan el ko’karar”, “Yer yuzini er ochar, er yuzini yer ochar”, “Obro’ osmondan tushmas, mehnatdan kelar”, “Tekinning minnati ko’p, mehnatning ziynati ko’p” va boshqalar. Xalq ertaklarida, afsona va rivoyatlarda, dostonlardagi qahramonlar o’z mehnatsevarligi, mehnatda toblanganligi, bir necha kasb-hunar sohibi bo’lganligidan hayot qiyinchiliklarini, og’ir sinovlarni yengib, o’z maqsadlariga erishadi, keng xalq ommasining baxti, manfaati uchun kurashadilar. Chunonchi, A. Navoiyning “Farhod va Shirin” dostonidagi Farhodning mehnati o’z ijtimoiy xarakteri bilan, xalq ertagi “Zumrad va Qimmat” dagi Zumrad mehnatsevarligi va ijobiy axloqiy sifatlari bilan o’quvchini o’ziga tortadi. Markaziy Osiyoda mehnat tarbiyasi berish bilan bolalarni yoshligidan mustaqil hayotga tayyorlashgan. Jumladan, hatto A. Vamberi ham, bizda qiz bolalarga to’qish, bichish, tikish, sut mahsulotlari tayyorlash, 7-8 yoshdan dehqonchilik, chorvachilik ishlarida qatnashishga o’rgatilishini ta‘kidlagan.

www.arxiv.uz Chunki xalq: “Terga botgan rohatga botar”, “Ter to’ksang, dur terasan”, “Uyqu – g’adolat, mehnat - rohat”, “Xotin chiroyi erdan, hosil chiroyi yerdan”, “Qolgan ishga qor yog’ar”, “Quldek ishlasang, bekdek yotib yeysan”, “Qo’rada ko’rsam – qornim to’q”, “Hunar - birlikda, rizq - tiriklikda”, “Ko’pning rizqi mo’l bo’lur”, “Baraka - ko’pchilikda”, “Ko’pdan quyon qochib qutulmas”, “Maslahatsiz bo’lgan ish, boshga keltirar tashvish” va boshqalar. 3. Xayoliy mehnat qurollari va mehnat ahlining e‘zozlanishi Ma‘lumki, ibtidoiy odamlar o’ziga noma‘lum bo’lib ko’ringan tabiat kuchlaridan talvasaga tushar ekan, ayni paytda ularni yengishga harakat qilgan. Ba‘zan buning uddasidan chiqa olmay, g’ayri tabiiy hodisalarga sig’ingan, ularni totemistik tasavvurga aylantirgan. Jonsiz narsalarga jonli deb qarashdan iborat ibtidoiy qarashlar animizm nomini, g’ayritabiiy jonzodlar (qirq boshli ilon, ikki boshli odamsifat shoxli hayvon ...) totemizm nomini olgan. Totemizm ibtidoiy jamiyatda paydo bo’lib, unda odamning hayvon, o’simlik yoki tabiat hodisalari bilan aloqasi borligiga ishonishga undaladi. “Yoriltosh” da tosh yorilib, qizni ofatlardan saqlash uchun o’z bag’riga olsa, “Qilich botir” da qahramonning joni qilichida deb uqtiriladi. Shuningdek, o’tmishda turkiy xalqlar ot, xo’kiz, ilon, bo’ri, it kabi hayvonlarga e‘tiqod qo’yganlar, og’ir kunlarda bo’ri va otlardan najot kutganlar. O’zbek xalq dostonlarida G’irot, Boychibor, Jiyronqush, Majnunko’k singari otlar obrazlari mavjud. Hatto sohibqiron Amir Temurning “Kuno’g’lon” deb atalgan oti ham g’ayri tabiiy hisoblangan. Qadimgi etnopedagogika manbalarida hayvonlarda mavjud bo’lmagan xususiyatlar haqida ham fikr yuritiladi. Jumladan, otning qulog’ini burash bilan ko’kka parvoz qilish, suvda suzish, dunyoning narigi chetiga, baland tog’lar osha “uchar gilam” da borish samolyotlarning kashf etilishiga, suv ostida suzuvchi qayiqlar – suv osti kemalarining yaratilishiga, “sehrli etikcha” lar ega mashinalarning yaratilishini orzu qilish tufayli vujudga kelgan. “Sehrli oyna” haqidagi afsona va orzu televizor misolida ro’yobga chiqqan bo’lsa, sehrli dastgoh

www.arxiv.uz sehrli dasturxon haqidagi orzular ish unumi juda yuqori bo’lgan dastgohlarning ishlab-chiqarish uskunalarining yaratilishiga olib kelgan. Chunki, har bir yangilik dastlab orzularda, hayol (fantaziya) da tug’iladi. So’ngra inson uni amalga oshirishga harakat qiladi. Chunki, ijtimoiy taraqqiyotning ma‘lum bosqichida mavjud bo’lgan ish qurollari, asboblar, mehnat unumini jamiyat talabi darajasida qondirmagach, yangi qurollar haqida o’ylanadi. Hind badiiy filmi “Ramayana” dagi yoy paykonlarining uchishi, boshqarilishi raketalar haqidagi eng ibtidoiy tasavvurga o’xshaydi. Etnopedagogikada mehnat ahli g’oyat ulug’lanadi. Mehnatning tarbiyaviy ahamiyatiga ham yuqori baho beriladi: Donoga ish – shonu shuhrat, Nodonga ish – g’amu kulfat. Hosiling kam bo’lsa, havodan ko’rma! Qolgan ishga qor yog’ar. Qarasang, qand yersan, Qaramasang, pand yersan. Qo’li qimirlaganning og’zi qimirlar. CHo’pchak degan – cho’p bo’lar, Teraversang, ko’p bo’lar. Ertalabki ish – ko’ngilni qilar xush. To’kilsa, manglay tering, Unumli bo’lar yering va shu kabilar.

www.arxiv.uz Mol boqqanning barmog’idan moy tomar. Molga bersang soz yemish, boqar seni yozu qish. Moling zotli bo’lsa, yemishing totli bo’ladi ... Hozirgi zamon pedagogikasida mehnat tarbiyasini tadqiq etgan buyuk pedagoglar tadqiqotlarini o’rganish shunday xulosaga olib keladiki, ular o’z pedagogik fikrlarini xalq pedagogikasiga tayanib yaratganlar. Hozirgi paytda yoshlarning mehnat tarbiyasini takomillashtira borish xalq xo’jaligi ehtiyojini qondirishga qaratilgan bo’lib, ayni paytda bu jarayon komil inson shaxsini shakllantirish vositasi hamdir. Chunki, mehnatning mohiyatini, uning inson hayoti uchun zarur omil ekanligini tushunishgina, mehnatni, mehnat ahlini, moddiy ne‘matlarni, tabiatni, madaniy yodgorliklarni asrashga, hurmat qilishga o’rgatadi. Xalq pedagogikasida ta‘kidlangan bu boradagi fikrlar mazkur muammoni hal qilishga yordam beradi: Ko’p yurganga ergashma, ko’p bilganga ergash! Mullaning qilganini qilma, aytganini qil. Otang ta‘zirini yemay desang, otang ta‘sirini ol! Oldingdan oqqan suvning qadri yo’q. O’z qadrini bilmagan, kishi qadrini bilmas. Aytuvchi nodon bo’lsa, tinglovchi dono kerak. Ustoz otangdan ulug’. Ish ustasidan qo’rqar. Asil aynimas, sariyog’ sasimas. Bir kattaning gapiga kir, bir kichikning .. .

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. T., O’zbekiston, 1997. 2. Pedagogika tarixi. A. Zunnonov tahriri ostida. T., O’qituvchi, 1997. 3. Hoshimov K.X. va b. Pedagogika tarixi. Toshkent, “O’qituvchi”, 1996. 4. Pedagogika tarixidan xrestomatiya. Tuzuvchi-muallif. O. Hasanboeva. Toshkent, “O’qituvchi”, 1993. 5. Izmaylov A.E. Narodnaya pedagogika: pedagogicheskie vozzreniya narodov Sredney Azii i Kazaxstana. M., “Pedagogika”, 1991. 6. Jumaeva X. Folklor va tarbiya. T., O’qituvchi, 1980 va b. 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Etnopedagogikada insonparvarlik va nafosat tarbiyasi masalalari

Etnopedagogikada komil inson tarbiyasi muammosi

Xalq pedagogikasida ilm va uni egallashning afzalligi xususida

Iqtisod va mehnat tarbiyasi

Jismoniy madaniyat darsi