Ekologik va nafosat tarbiyasi - Педагогиka - Рефераты

Ekologik va nafosat tarbiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55 KB

Ekologik va nafosat tarbiyasiReja: 1. Ekologik tarbiyaning maqsadi va vazifalari. 2. Ekologiyaning inson hayotidagi o‘rni. 3. Ekologik tarbiyaning mazmuni va vositalari. 4. Ekologik tarbiyani amalga oshirish yo‘llari va usullari. 5. Estetik tarbiyaning maqsadi, vazifalari va mazmuni.

“Agar tabiatda chang-g‘ubor bo‘lmaganda, inson ming yil yashagan bo‘lar edi”, - degan edi Abu Ali ibn Sino. Demak tabiatning tozaligi, beg‘uborligi inson salomatligi va yashashining muhim shartlaridan biridir. Tabiatning tozaligi va tirik mavjudodlarning yashash sharoitini ekologiya fani o‘rganadi. “Ekologiya”- yunoncha so‘z bo‘lib, tirik mavjudotlarning yashash sharoiti va tevarak-atrofdagi muhit bilan o‘zaro munosabatlari hamda shu asosda yuzaga keladigan qonuniyatlarni o‘rganadigan fandir.“Ekologiya” atamasi 1866 yilda nemis zoolog olimi E. Gekkel tomonidan fanga kiritilgan. Yaqin vaqtlargacha bu atama faqat mutaxassislargagina ma‘lum edi. Endilikda atrof-muhitga, tabiat boyliklariga e‘tiborsiz bo‘lish butun sayyoraga jiddiy zarar yetkazishi aniq bo‘lib qoldi. Inson bilan tabiat o‘rtasidagi munosabatlar muammolarini yechish zarur iy ati tug‘ildi. Shu barobarida ekologik vaziyatni sog‘lomlashtirish asosiy ishlardan biri bo‘lib qoldi. O‘quvchilarda ekologik madaniyatni tarkib toptirish, ularga tabiat, atrof-muhit bilan qanday munosabatda bo‘lishni o‘rgatish pedagogika nazariyasi va maktablar amaliyotining eng dolzarb mavzusiga aylandi. “Tabiat va inson o‘zaro muayyan qonuniyatlar asosida munosabatda bo‘ladi. Bu qonuniyatlarni bo‘zish o‘nglab bo‘lmas ekologik falokatlarga olib keladi. Insonning tabiat imkoniyatlarini va uning rivojlanish qonuniyatlarini hisobga olmay, jadal kirilgan xo‘jalik faoliyati, Rim klubining “XX1 asr yo‘li” deb atalmish tadqiqotlaridan birida ko‘rsatib o‘tilganidek, yer yo‘zida tuproq nurashi, o‘rmonlardan mahrum bo‘lish, baliqlarning haddan tashqari ko‘p ovlanishi, to‘zli yomg‘irlar, atmosfera ifloslanishi, ozon qatlami bo‘zilishi va hokazolarning ro‘y berishiga olib keladi. ”. (I.Karimov O‘zbekiston XX1 asr bo‘sag‘asila. Xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Toshkent,”O‘zbekiston”, 1997 y.,112- bet.). O‘zbekiston Konstitutsiyasining 18-moddasiga yer va yer osti boyliklarini, suv manbalarini, o‘simlik va hayvonot dunyosini qo‘riqlash, bu boyliklardan ilmiy asosda, oqilona foydalanish, havo va suvni toza saqlash, tabiiy boyliklarni uzluksiz

ko‘paytirib borishni ta‘minlash, insonning atrof-muhitni yaxshilash uchun chora va tadbirlar ko‘rishi zarurligi ta‘kidlangan. O‘zbekiston Respublikisining 1992 yil 9 dekabrda o‘quvchi qilgan “Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi Qonuni, “Sog‘lom avlod uchun” ordening ta‘sis etilishi, shu nomda Davlat dasturi, “Ekologik ta‘lim-tarbiya kontseptsiyasi” ning ishlab chiqilishi, “Ekosan” jamg‘armasining tuzilishi mamlakatda ekologik muammolarni bartaraf etishga kirishilganidan dalolatdir. Ayniqsa, umumta‘lim maktablarida ham ekologik yo‘nalishdagi sinflarning tashkil etilishi, bu asosda litsey maktablarining shakllanishi yosh avlodga maktab partasidanoq tabiatga muhabbat ruhida tarbiya berishga astoydil kirishilganini ko‘rsatadi. Maktabni bitirib, mustaqil hayotga qadam qo‘ygan har bir yosh, qanday ixtisos egasi bo‘lishidan qat‘iy nazar, ekologiya va tabiatni muhofaza qilishga oid nazariy va amaliy bilimlarga ega bo‘lishi kerak. Tabiatni muhofaza qilish hozirgi zamonning asosiy masalalaridan biri bo‘lib qolganligini o‘quvchi ongiga singdirish ekologik tarbiya vazifalaridan biridir. Haqiqatdan ham tabiiy boyliklardan haddan tashqari darajada ko‘p foydalanish, yangi yerlarni rejasiz o‘zlashtirish oqibatida ekologik muvozanat keskin o‘zgardi, atrof-muhit ifloslandi. Ayniqsa qishloq xo‘jaligi ishlarini noto‘g‘ri rejalashtirish, kimyoviy o‘g‘itlarning me‘yoridan ortiq ishlatilishi tabiat kushandalarining ko‘payishiga sabab bo‘ldi. Bu holat hayvonot olamiga ham, o‘simliklar dunyosiga ham o‘zining salbiy ta‘sirini ko‘rsatmoqda. Keyingi 30 yil ichida tabiiy boyliklardan shunchalik ko‘p foydalanilganki, bu butun insoniyat tarixi davomida foydalanilgan tabiiy boyliklarga tengdir. Demak, jamiyatning iqtisodiy rivojlanish darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, uning tabiatga ta‘sir etish darajasi ham shunchalik ko‘p bo‘lar ekan. Aholi sonining tez o‘sib borishi natijasida ekologak muammolar ham ko‘payib bormoqda. Ayniqsa, aholini yer, suv, energetika, oziq-ovqat bilan ta‘minlash haqidagi muammolar butun dunyo (global) muammolariga aylanib bormoqda. Yer bag‘ridan har yili 120 mlrd tonnadan ortiq turli xildagi xom ashyo, qurilish materiallari, yoqilg‘ining qazib olinishi va sarf qilishini tabiiy boyliklar miqdorining kamayib borishiga sabab

bo‘lmoqda. Tabiatga zarar keltiradigan ko‘pgina zavodlarning oqar suvga yaqin joylashganligi sababli suv havzalarini toza saqlash muammo bo‘lib borayotir. Markaziy Osiyo hududida yashayotgan fuqarolarning salomatligi yomonlashib, kasalliklar ko‘paymoqda. Yer kurrasida insonning farovon yashashi endi ekologik muammolarni yechishga bog‘liq bo‘lib qoldi. Ekologik muammolarning ilmiy, iqtisodiy, texnik, gigienik, yuridik, estetik, pedagogik kabi yo‘nalishlari mavjud. Bu yo‘nalishlar ichida pedagogik yo‘nalish muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki ekologik muammolar inson faoliyati natijasida kelib chiqadi. Pedagogik yo‘nalishda ekologik ta‘lim va tarbiya berish ko‘zda tutiladi. Ekologik ta‘lim deganda o‘quvchilarga berilishi lozim bo‘lgan tabiat bilan inson orasidagi munosabatlarni tushunuvchi bilimlar tizimi tushuniladi. Ekologik tarbiya esa insonning atrof-muhitga nisbatan munosabatini tarbiyalashdir. Ekologik ta‘lim-tarbiya umumiy ta‘lim-tarbiyaning yangi shakli va tarkibiy qismi bo‘lib, maktabda barcha fanlarni o‘qitishda amalga oshirilishi ko‘zda tutiladi. Ekologik ta‘lim-tarbiyadan bosh maqsad ham yosh avlodda atrof- muhit va uning muammolariga ongli munosabatni shakllantirishdan iboratdir. Ekologik tarbiyalash jarayonida yoshlar tabiat boyliklarini tejab-tergashga, tabiatni muhofaza qilishga o‘rgatila boriladi. Atoqli pedagog V. A. Suxomlinskiy “Bolalarga jonim fido”asarida “Men Bolalar “Alifbe”ni ochib, birinchi so‘zini hijjalab o‘qishlariga qadar avval dunyodagi eng ajoyib kitob-tabiat kitobini mutolaa etishlarini istardim” deb ta‘kidlaganidek, bu boradigi barcha ishlarni Bolaning kichikligidanoq boshlash maqsadga muvofiqdir. Ekologik tarbiyada o‘quvchilarni o‘z maktabini yashaydigan muhiti-shahar va qishloq ko‘chalarini ko‘kalamzorlashtirish, mevali va manzarali daraxt ko‘chatlari ekish, xiyobonlarni, suv havzalarini ozoda saqlash, uy hayvonlariga qarash kabi ishlarda kuchi yetgancha qatnashishga jalb etish katta ahamiyatga ega. Ekologik savodxonlik va madaniyat, avvalo, oiladan boshlanadi. Ekologik dunyoqarashni shakllantirishning negizi oiladagi tarbiyaga bevosida bog‘liqdir.

Agar bu masala oilada to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilmagan bo‘lsa, uni maktablarda, keyingi ta‘lim bosqichlarida hamda mehnat jarayonlarida qaror toptirish qiyin bo‘ladi. Ajdodlarimiz Bola tarbiyasi masalasiga alohida e‘tibor bilan qaratilgan va bu borada ibratli an‘analarni vujudga keltirganlar. Bolalar go‘daklik chog‘idanoq ahloqiy va mehnat tarbiyasini oilada boshlaganlaganlar. Ularda mehnatga muhabbat, atrof- muhitga hurmat, obodonchilik va ko‘kalamzorlashtirish hissi sabot bilan singdarilgan. Masalan, atrof-muhitni ifloslantirmaslik uchun ahlatlarni alohida chuqurchalarga tashlash, hojatxonalarni ariq, soy, buloq suvlaridan uzoqroq joyda kovlash, yong‘in chiqmasligi chorasini ko‘rish, turli ehtiyojlar uchun yashnab turgan daraxtdan emas, balki qurib qolganlaridan foydalanish, nihollarni sindirib, payhon qilmaslik, qushlarni uyasini bo‘zmaslik kabi xatti- harakatlar shakllantirilgan. Oila davrasida farzandlarga “Suvga tuflama, uni iflos qilma, chunki barcha jonivorlar uni ichib bahra oladi”, “Gullab turgan mevali daraxtning shoxini sindirma, u meva beradi, uni o‘zing iste‘mol qilasan”, “Pishib yetilmagan o‘zumni o‘zma, agar o‘zsang katta gunoh ish bo‘ladi, chunki unda ahli mo‘minning nasibasi bor”deb pandu nasihatlar qilganlar. Ekologik ta‘lim va tarbiyalash tizimi Bolalar bog‘chalarida, umumiy ta‘lim maktablarida, keyingi Estetik tarbiya – go‘zallikni his etish va go‘zallikni yushunishni tarbiyalashdir. Estetikam (yunon. aisthetikos-hissiy idrok)-insonning voqelikka estetik munosabatlari va insoniyat badiiy rivojining eng umumiy qonun va kategoriyalari to‘g‘risidagifan. Estetik tarbiya- hayot va san‘atdagi go‘zallikni to‘g‘ri idrok etish hamda tushunishni rivojlantirish; estetik hissiyotlar, fikr-mulohazalar va didlarni, san‘atda hamda hayotdagi go‘zallikni yaratishda qatnashish mahoratini va ehtiyojini tarbiyalashdir. Estetik tarbiya umuminsoniy tarbiyaning tarkibiy qismidir. Estetik rivojlantirish – bu shaxsning estetik ongi, munosabatlari va estetik faoliyatining vujudga kelishi hamda takomillashuvidir. Estetik tarbiya shaxsning jamiyat estetik madaniyatini egallab olishiga bog‘liq bo‘lib, turli yo‘llar va shakllar yordamida amalga oshiriladi. Jamiyat va ayrim shaxslarning estetik madaniyati tushunchalari mavjud. Jamiyatning estetik madaniyati deganda insoniyat butun rivojlanish tarixi davomida to‘plagan moddiy

va ma‘naviy qadriyatlari majmui tushuniladi. O‘quvchining estetik madaniyati uning jamiyat madaniy merosini faol ijodiy o‘zlashtirishi natijasida hosil bo‘ladi. Shaxs estetik madaniyatining tarkibiy qismlari: estetik ong, ehtiyojlar,munosabatlar va estetik faoliyatdir. Estetik ong estetik idrok, bilim, mulohaza, bahs, estetik idealni qamrab oladi. Estetik ehtiyojlar va munosabatlar esa eng avvalo shaxsning estetik qimziqishlari,didi, estetik ehtiyojlarida ifodalanadi. Estetik ong ijtimoiy voqelik, tabiat, san‘at bilan bevosita muloqot jarayonida – nazariyalar, qarashlar, badiiy ta‘lim va tarbiya natijasida shakllanadi. Estetik ongning asosini estetik idrok tashkil etadi.. Estetik idrok – bu atrof voqelikdagi buyuml, hodisalarning estetik mohiyatini butun tarkibiy qismlari bilan birgalikda aks ettirishdir. Estetik idrok go‘zallik bilan uchrashuvda yuzaga keladi va aniq maqsadga qaratilgani bilan tavsiflanadi. Estetik mulohaza – shaxsning aniq bir estetik hodisaga munosabatini bildirgan aqliy faoliyatida ifodalanadi. Estetik mulohaza darajasi shaxsning xulq-atvori va bilim saviyasi, tajribasiga bog‘liqdir. Estetik ideal – bu shaxsning tabiat, jamiyat va san‘atdagi maqsad tarzida idrok etadigan, takomillashgan go‘zallik borasidagi bahosining aks etishidir. Estetik ehtiyoj deb, shaxsning voqelikni estetik jihatdan bilib olishga undovchi sub‘ektiv omillarga aytiladi. Estetik ehtiyojlar estetik axborotga qiziqishni kuchaytiradi. Estetik did – shaxsda uning shaxsiy va ijtimoiy xususiyatlarining qo‘shilishi natijasida hosil bo‘ladigan murakkab hodisadir. Did o‘z tabiatiga ko‘ra faqat shaxsga oid kategoriyadir. Estetik tarbiyaning mazmuni o‘quvchilarda estetik bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantrish hamda estetik his-tuyg‘u, qiziqish, ehtiyoj, baho berish kabi xislatlarni tarbiyalash masalasini o‘z ichiga oladi. Estetik tarbiya Bolaning yoshlik davridan boshlanadi. Oddiy musiqa kuyi, chiroyli gullar, suratlar dastlabki estetik kechinmani keltirib chiqaradi. Maktabgacha yoshdan ilgarigi (1yoshdan 3 yoshgacha) va maktabgacha yoshdagi (3 yoshdan 7 yoshgacha) O‘quvchi estetik tarbiyasi avvalo ularning “ko‘rish” va “eshitish”, tabiat ko‘rinishlari atrof-muhitdagi go‘zallikni ajrata bilish va baholash

ko‘nikmasini hosil qilishga qaratilgan. Buning uchun ashula, musiqali o‘yin, rasm solish, haykalchalar yasash mashg‘ulotlari keng qo‘llaniladi. Maktabda estetik tarbiya o‘quvchilarning barcha turdagi o‘quv-tarbiyaviy ishlari, ayniqsa ona tili va badiiy adabiyot, ashula hamda rasmni o‘rganish jarayonida amalga oshirilishi mumkin. San‘at vositalari bilan o‘quvchilarni tarbiyalashda maktabdan tashqi va sinfdan tashqi ishlar muhim rol o‘ynaydi. Estetik tarbiya aqliy, ahloqiy va jismoniy tarbiya bilar o‘zviy bog‘liq.

Adabiyotlar ro'yxati : I. А. Kаrimоv. Yuksаk mа`nаviyat еngilmаs kuch. T. Shаrq 2008. 2. I. А. Kаrimоv. Bаrkаmоl аvlоd O’zbеkistоn tаrаqqiyotining pоydеvоri. T. 1997. 3. Kаdrlаr tаyyorlаsh milliy dаsturi T. 1997. 4. Оchilоv M. Оliy mаktаb pеdаgоgikаsi.T. 2008. 5. Оchilоv. M. Muаllim қаlb mе`mоri. T. 2003. 6. Munаvvаrоv. Pеdаgоgikа. T. O’qituvchi 1996.

Похожие

Etnopedagogikada insonparvarlik va nafosat tarbiyasi masalalari

Ekologik tarbiya. Iqtisodiy tarbiya. Mehnat tarbiyasi

Iqtisod va mehnat tarbiyasi

Aql tarbiyasi

Sensor tarbiyasi