ДАВЛАТ ТАЪЛИМ СТАНДАРТЛАРИНИ МАКТАБ ҲАЁТИГА ТАДБИҚ ЭТИШ МОНИТОРИНГИ - Педагогиka - Рефераты

ДАВЛАТ ТАЪЛИМ СТАНДАРТЛАРИНИ МАКТАБ ҲАЁТИГА ТАДБИҚ ЭТИШ МОНИТОРИНГИ

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

81.5 KB

ДАВЛАТ ТАЪЛИМ СТАНДАРТЛАРИНИ МАКТАБ ҲАЁТИГА ТАДБИҚ ЭТИШ МОНИТОРИНГИ Режа: 1. ДТС мониторингини олиб боришнинг аҳамияти. 2. ДТС мониторингини олиб боришни режалаштириш. 3. Назорат материалларини тайёрлаш методикаси. 4. Маъмурият йўналишидаги назорат ишлари.

Ҳукуматимиз томонидан тасдиқланган «Умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандартлари» янги ўқув дастурлари билан биргликда 1999-2000 ўқув йилидан бошлаб таълим-тарбия жараёнига босқичма-босқич жорий этилмоқда. Президент Фармонида ва қонунларда белгиландек таълим тизимига мониторинг жорий этилди. Бу нима дегани? Мониторинг деганда биз хукумат ва вазирлик қарорларида белгиланган вазифалар ижросини кузатиш, таҳлил қилиш, бахолаш ва шу асосда таълим - тарбияни ривожлантириш истиқболини башорат қилиш жараёнини тушунамиз. Мониторингнинг мақсади таълим муассасалари ва таълимни бошқариш органларининг таълим сохасида қабул қилинган ҳукумат қарорларини амалга ошириш, таълим ва тарбия мазмунини такомиллаштириш, ўқувчилар билим сифатини ошириш билан боғлиқ фаолиятларни ўрганиш ва таҳлил этиш, аниқланган камчиликларни тезкорлик билан бартараф этиш ҳамда муассасалар жамоаларига амалий ёрдам беришдан иборатдир. Вазирлик мониторинг жараёнини ҳаётга тадбиқ этишни ташкилий – педагогик ишлардан бошлади. Жумладан, вазирликда замонавий талабларга жавоб берувчи, таълимнинг ривожланишига самарали таъсир этувчи, такомиллаштиришига ижобий йўл очувчи фаолиятининг тегишли дастури белгиланиб, иш услуби ва йўналишлари қайта кўриб чиқилди, бошқарув тузилмасининг мақбул кўринишлари қайта жорий этилди. Буни давлат таълим стандартлари мониторинги бошқармаси мисолида қўриш мумкин. Вазирлик тавсиясига асосан Қорақалпоғистон Республикаси Ҳалқ Таълими вазирлиги, Ташкент шаҳар халқ таълими бош бошқармаси, вилоятлар (Жиззах вилоятидан ташқари) халқ таълими бошқармалари таркибида ички имкониятлар ҳисобидан, штатлар жадвали доирасида мониторинг бўлимлари ташкил этилди ва улар ўз фаолиятини бошлади. Шундай қилиб халқ таълими вазирлиги ва унинг жойлардаги ташкилотларида мониторинг тизими жорий этилди. Маълумки, ўқувчиларнинг билим, кўникма ва малакаларига қўйиладиган минимал талабларни қамраб олган ДТС бошланғич (4-синф) ҳамда умумий ўрта таълим (9-синф) битирувчиларига қўйилган. Шунинг учун ўқувчиларнинг ДТС асосидаги ўқув дастурларини ўзлаштиришдаги таълим самарадорлигини қуйи синфдан бошлаб ташқи назоратлар орқали эса чоракма-чорак назорат қилиб борилиши мақсадга мувофиқ. Бу билан ДТС талаблари бажарилишини таъминлашга замин бўлиб боради. Республика, туман ва шахар миқёсида ташқи назорат сифатида ўтказиладиган мониторинг сайланма тарзда бўлиб, бундан ҳар бири ўқувчининг ДТС асосидаги ўқув дастурларини ўзлаштиришдаги сифат кўрсаткичларини назорат қилиб бориш имконияти

чеклангандир. Бундай вазифа фақат ички назоратни ташкил этадиган мактаб миқёсида мониторинг орқали бажарилиши мумкин. Ўтган икки йиллик тажрибамиз шуни кўрсатдики, мактабга ДТС мониторингини олиб кириш: - биринчидан ДТС асосидаги ўқув дастурларини ҳар бир ўқувчи томонидан нечоғли ўзлаштирилишини аниқлашга; - иккинчидан, синфларда мониторинг натижаларини таҳлил қилиш, ўзлаштириши ДТС талаби даражасида бўлмаган ўқувчиларни аниқлаш, кўрсаткичларнинг паст бўлиш омилларини излаш, таълим-тарбия самарадорлигини ошириш юзасидан ўз вақтида чора-тадбирлар белгилаш ва уларни амалга оширишга; - учинчидан , кўпчилик ўқувчилар учун қийин бўлган мавзуларни аниқлаш ва бу мавзуларнинг ўқитиш методикасини қайта кўриб чиқишга; - тўртинчидан , мониторинг натижаларини мактабнинг Мониторинг хонасида жадвал ва диаграммалар кўринишида мужассамлаштириш орқали синф ва мактаб миқёсида ўқувчиларнинг эгаллаган билим, кўникма ва малакалари бўйича ўзаро рақобатни шакллантиришга; - бешинчидан , таълим самарадорлигига қараб фан ўқитувчиларига холисона баҳо беришга, мониторинг натижаларини ота-оналарга етказиш орқали фарзандларининг таълим-тарбиясига бўлган эътиборларини кучайтиришга; - олтинчидан , пировард натижада таълим самарадорлигини оширишга имкон беради. Тажриба шуни кўрсатдики, ДТС мониторинги синфлар ва ўқув фанлари бўйича белгиланган жадвал (график) асосида оралиқ назорат тарзида ҳар чорак якунида мактаб раҳбарияти маъсуллигида ўзга ўқитувчиларни жалб қилган ҳолда ўтказиш мақсадга мувофиқ. Назорат ишларини ўтказиш жараёнида дарс берувчи ўқитувчи кузатувчи сифатида иштирок этиши мумкин. Назорат материаллари ҳар бир ўқувчига алоҳида тарзда берилади. Улар дарс якунида жавоб варақаси ёки бажарган ишлари билан биргаликда қайтариб олинади. Ўқувчиларнинг бажарган ишлари шу куни текширилади ва ведомость тузилади. Мактабда ушбу ўқув фани бўйича параллел синфларда мониторинг ишларини бир кунда ўтказиш тавсия этилади. Бунда назорат материаллари бир ҳил бўлади. Агар дарс жадвали бўйича бир кунда ўтказишнинг имкони бўлмаса, бошқа кунда мониторинг ўтказиладиган синфлар учун бошқа назорат материалларини қўллаш лозим бўлади. Умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандартилари мониторингини ўтказишда қўйилган мақсадга тўлақонли эришиш, мониторинг натижалари самарасини намоён қилиш учун уларни илмий - методик жиҳатдан қайта ишлаш, таҳлил қилиш,

жадвал ва диаграммалар тарзида расмийлаштириш, тегишли хулосалар чиқариш лозим. Бу ишларнинг бажарилиши барча ўқув фанлари учун деярли бир ҳил тарзда амалга оширилади. Шу боис, уларнинг маълум бир синфда ўтказилган бирор ўқув фани мисолида кўриб чиқиш этарлидир. Мисол тариқасида математикадан 5-синфда 4- чоракда ўтилган 18 соатлик «Касрларни кўпайтириш ва айириш » мавзусига доир оралиқ назорат ўринда тест шаклида ўтказилган мониторинг жараёнини келтирамиз. Мактабда параллел бўлган 5-синфлар сони 6 та бўлиб, бу синфларнинг барчасида математикадан назорат ишлари дарс жадвалига мувофиқ 2 кунда олинди. Биринчи ва иккинчи куни ўтказилган мониторинг материаллари топшириқлари турлича қилиб тайёрланди. Тест синови 3 та вариантда тайёрланиб битта синфдаги ўқувчиларга етарли даражада кўпайтирилди. Мониторингнинг биринчи куни 4 та синфдан, иккинчи куни қолган 2 та синфдан тест синови ўтказилди. Иккинчи куни ўтказилган тест синови материаллари биринчи кундаги тест топшириқларидан бошқа бўлса-да, улар тенг кучли қилиб танлаб олинди. Ўқувчиларга 20 тадан тест топшириқлари берилди. Тўғри жавобга- 1, нотўғри жавобга- 0 қўйилди. Натижалар жадвал шаклига акс эттирилди. Жадвал устида 20 та топшириқнинг ҳар бири учун тўғри жавоблар сони жамланди. Бу синф бўйича қайси мавзу яхши, қайси бири паст ўзлаштирилганлигини билишга ёрдам беради. Масалан, тест синовининг 1- топшириғида оддий касрларни кўпайтиришга доир мисол берилган эди. Бу топшириқни 35 та ўқучидан 31 таси тўғри бажарган. Лекин 3-топшириқда берилган аралаш касрларни кўпайтиришга доир мисолни ўқувчиларнинг деярли ярмиси еча олмаган. Демак, ўқитувчи ушбу мавзу устида ўқувчилар билан қўшимча шуғулланиши керак. Ушбу жадвал ҳар бир ўқувчи қайси мавзулар бўйича ўз устиларида ишлаш зарурлигини ҳам аниқлаб беради. Бундай жадвал параллел ҳар бир синф учун тайёрланади. Уларни математика хонасининг Мониторинг ойнасига жойлаштириб қўйилади. Параллел синфларнинг ҳар бирида ўтказилаган мониторнинг натижалари асосида 5- синфлар бўйича математикадан энг юқори балл олган 10 нафар ўқувчининг эгаллаган ўрни бўйича алохида жадвал қилиб мактабнинг Мониторинг хонасига қўйиш мумкин. Мониторинг натижаларининг бундай жадвалларда келтирилиши ўқувчилар орасида мусобақа руҳини шакллантиради. Бошқа ўқув фанлари бўйича ҳам ўтказилган мониторинг шу каби расмийлаштирилиши мумкин.

Мониторинг натижаларига кўра, паст натижалар кўрсатган ўқувчиларнинг ўзлаштириш даражасини ошириш учун чора-тадбирлар кўриш, уларнинг ота-оналари билан суҳбатлашиш зарур. Барча ўқув фанларидан ДТС мониторингини фақат чоракнинг охирида ўтказиш шарт эмас. Чунки, назорат ишларининг бир вақтда ўтказилиши ўқувчиларнинг психофизиологик хусусиятига салбий таъсир этиши мумкин. Бир кунда битта синфда иккитадан ортиқ ўқув фанидан ўтказиш мумкин эмас. Шунинг учун мониторингни оралиқ назорат сифатида чорак давомида ўқув фанлари буйича белгиланган жадвал асосида навбатма-навбат ўтказиш мақсадга мувофиқ. Ички назоратни ташкил этадиган мониторингни ўтказиш расмиятчиликка айланиб қоли ши керак эмас. Назорат ишлари холисоналик, демократик асосда ўтказилиши зарур. Бу тадбирларнинг барчаси хукуматимиз томонидан тасдиқланган «Умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандартлари» ни педагогик амалиётга тўла қонли жорий этишга, ДТС да белгиланган талабларнинг тўлиқ бажарилишига, ўқув дастурларини ўзлаштиришдаги сифат кўрсаткичларини кўтаришга, пировард натижада таълим-тарбия самарадорлигини оширишга хизмат қилиши керак. Давлат таълим стандартлари ижросини тўлиқ таъминлаш учун таълим жараёнини ва назорат ишларини мақсадга йўналтирилган ҳолда қўйи синфдан бошлаб ташкил этиш лозим. Бунда: 1. Тегишли ўқув фанидан давлат таълим стандарти асосида ўқув дастурининг ҳар бир бўлими ёки йирик мавзулар бўйича минимал талаблар, яъни ҳар бир ўқувчи ўзлаштириши шарт бўлган билим, кўникма ва малакалар белгилаб олиниши лозим. Уларни ўқув йили бошида ўқувчиларга ва уларнинг ота-оналарига етказиш мақсадга мувофиқ. 2. Минимал талаблар белгиланган ҳар бир бўлим ёки йирик мавзу бўйича намунавий топшириқлар (тест, ёзма иш, оғзаки саволлар, амалий машғулотлар ва бошқалар) тайёрланиши ва улар ўқувчиларга ўқув йили бошида берилиши мақсадга мувофиқ. 3. Дарс жараёнида ҳар бир мавзуни ўтишда ва ўқувчилар билимини назорат қилишда белгиланган шу минимал талаблар ўз вақтида ўзлаштирилишини таъминлаб бориш зарур. 4. Ўқувчиларга аввалдан берилган намунавий топшириқларга ўхшаш бўлган топшириқлар асосида ҳар бир бўлим ёки йирик мавзу бўйича уларнинг белгиланган минимал талабларини қай даражада ўзлаштираётганликларини аниқлаб олиш керак. Оралиқ назоратда минимал талаблар асосида тузилган энг осон топшириқлардан

ташқари, ўқув дастури бўйича ўртача ва мураккаброқ бўлган топшириқларни ҳам назорат ишларига киритиш мақсадга мувофиқ. 5. Оралиқ назоратдаги минимал талаблар асосидаги топшириқлар ҳар бир ўқувчи томонидан тўғри бажарилишига эришиш зарур. Бундай топшириқларни бажара олмаган ўқувчи қўшимча яна шуғулланиши, ўз билимларини бажара олмаган топшириқларни уддалай олиш даражасига етказишлари шарт. Акс ҳолда ўқишни тугатишларида давлат таълим стандарти талабларини бажара олмайдилар. 6. Ўқув йили якуни бўйича минимал талаблардан келиб чиққан ҳолда назорат ишларини ўтказиш, бунда ҳам ҳар бир ўқувчи давлат таълим стандартларининг шу ўқув йилига оид қисмини тўлиқ бажарган бўлишлари зарур. Оралиқ назорат материаллари қандай тайёрланади? Назорат топшириқларининг 60-70 фоизи ДТС асосидаги минимал талаблар доирасида, 20- 30 фоизи ўқув дастури материали доирасидаги ўртача мураккабликдаги топшириқлар, қолган 10-20 фоизи қобилиятли ўқувчиларга мўлжалланган мураккаброқ кўринишдаги топшириқлар ташкил этиши лозим. Қобилиятли ўқувчиларга мўлжалланган топшириқлар ҳам ўқув дастури бўйича ўтилган мавзулар доирасида бўлиши керак. Масалан, мактабнинг 5- синфларида тест синови орқали назорат ўтказилмоқчи, дейлик. Тест синовини 45 минутлик дарсда ўтказиш мулжалланган бўлса, топшириқлар сони 20 та бўлиши мақсадга мувофиқ. Улардан 13 таси (65 фоиз) минимал талаблари доирасидаги осон топшириқлар, 4 таси (20 фоиз) ўртача мураккабликдаги топшириқлар, 3 таси (15 фоиз) мураккаброқ кўринишдаги топшириқлардан иборат бўлиши мумкин. Агар назорат ёзма иш шаклида ўтказилса, топшириқлар сони 5 та бўлиши, улардан 3 таси (60 фоиз) осон, 1 таси (20 фоиз) уртача ва яна 1 таси (20 фоиз) мураккаброқ бўлиши мақсадга мувофиқ. Назоратнинг бошқа шакллари – диктант, баён, сухбат, оғзаки сўров, амалий топшириқлар орқали натижаларни баҳолашда ҳам ДТС талаблари ва ўқув дастурларида келтирилган ўқувчиларнинг билим, кўникма ва малакаларига қўйиладиган талаблар асос қилиб олинади. Маъмурият йўналишидаги назорат ишлари Мактаб маъмурияти вақти-вақти билан ўқувчиларнинг билим, маҳорат ва куникма даражасини текширади. Олдиндан тайёрланган саволлар бўйича ўқувчилар ўртасида оғзаки сўров ўтказиш, назорат ишлари, тест синовлари, тажриба топшириғи ва бошқа иш шакллари текшириш шакли бўлиши мумкин. Текширишларнинг даврийлиги ҳар хил: чораклар бўйича, ярим йилликлар бўйича бўлиши мумкин. Мактабнинг айрим раҳбарлари текшириш ишларини ўқув йили бошида ҳам ўтказадилар. Шуни тан олиш керакки, бу

етарли даражада мақсадга мувофиқдир, чунки заиф томонларини аниқлаб, шу вақтнинг ўзида камчиликларни тугатишга қаратилган зарур ҳаракатларни қўллаш мумкин. Текшириш ишларини ўқув режаси фанлари бўйича режали, мавзули ва ёппасига ўтказиш зарурдир. Текшириш ишларини ўтказишга тайёргарлик кўра туриб, мактаб рахбари тегишли методик бирлашма раиси билан биргаликда нимани аниқлашни,қандай маҳорат ва кўникмаларни текширишни, дастурнинг қайси бўлимларининг ўзлаштирилишини текширишни аниқ - равшан белгилаши зарур. Фақат шу саволларга жавоб бергандан сўнггина назорат топшириқларини тузишга киришиши лозим. Назорат топшириқларини туза туриб, ўқувчиларнинг билим даражаси давлат таълим стандартлари талабларига мослигини, мантиқий фикраш даражасини, уларнинг ақлий маҳоратларини аниқлаш назарда тутилиши лозим. Шу мақсадда турли даражадаги топшириқлар тайёрланади. Улардан айримларини кўриб чикамиз: 1- даражада – тайёр ҳолда тақдим қилинган, ўрганилган материални ўзлаштиришни ва шу асосда турли топшириқларни ечишни талаб қиладиган топшириқлар; 2- даражада – стандарт вазиятларда маҳоратларни мустақил қўллашни (намунали топшириқларни ечиш учун хотирада ахборотни тинглашни) талаб қиладиган топшириқлар; 3- даражада – ностандарт вазиятларда маҳоратни фикрлаб қўллашни, қайта қуриш ва аввал ўзлаштирилган маҳоратларни синтез қилиш асосида мустақил ечим излашни талаб қиладиган топшириқлар; 4- даражада – ижодий турдаги топшириқлар, ностандарт вазиятларда аввал ўрганилган материални ва қўшимча манбаларни жалб қилган ҳолда топшириқларни ечишнинг ўзига хос хусусиятлари. Ўқувчиларда таҳлил ва синтез қилиш қобилиятларини ривожлантириш даражасини текшириш учун бир неча босқичда ечиладиган, таҳлилий фикр юритишни талаб қиладиган топшириқларни ечиш учун таклиф қилиш мумкин. 4-даража тестларида ечимнинг тайёр эталонлари бўлмаслиги мумкин ва билимлар сифати тўғрисида билимларни қўллаш маҳорати ва ўзига хос жавоблар бўйича хулоса чиқариш мумкин. Топшириқларнинг биринчи ва иккинчи даражасини оммавий мактабларнинг кўпчилик ўқувчилар муваффақиятли бажариши лозим, 3 ва 4- даражали топшириқлар эса чуқурроқ тайёргарликка эга бўлган ўқувчиларга мўлжалланган. Маъмурий назорат ишларини ўтказишнинг асосий босқичи уларнинг натижаларини диагностик таҳлил қилишдир. Бундай таҳлилни ўтказиш шакли мактаб раҳбарининг танлашига боғлиқ.

Адабиётлар 1. Р.Ахлиддинов ва бошқалар. «Ўзбекитонда таълимни бошқариш: муаммолар, изланишлар, ечимлар». «Таълим тараққиёти» 2000 йил 3- сон. 2. Р.Ахлиддинов, Ф.Носирова, М.Ражабова «Мактаб бошқарувида ички назорат». Тошкент «Шарқ». 1996 йил. 3. «Таълим тараққиёти». Тошкент «Шарқ». 1999 йил. 1-сон. 4. «Таълим тараққиёти». Тошкент «Шарқ». 2001 йил. 3-4 сонлар. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Ёрдамчи мактаб махсус таълимнинг давлат таълим стандарти

Мактаб кутубхоначиларига қўйилган давлат талаблари. Умумий ўрта таълим муаассасалари кутубхонаси Низоми

Мактаб кутубхонасида КБКни тадбик этиш

Таълим тўғрисидаги қонун ва кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг ижроси бўйича амалга оширилган ишлар ва иккинчи босқичдаги вазифаси

Ўзбекистон Республикасининг кадрлар сиёсати. Кадрлар тайёрлаш миллий дастури