Дарсларда дидактик уйинлар оркали самарадорликка эришиш усуллари - Педагогиka - Рефераты

Дарсларда дидактик уйинлар оркали самарадорликка эришиш усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

716 KB

Дарсларда дидактик ўйинлар орқали самарадорликка эришиш усуллари РЕЖА: 1. Миллий дастур 2. Тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни ўрганиш, қайта тарбиялашда тасвирий санъат, чизмачилик ва меҳнат таълими дарслари дидактик ўйинларни қўллаш орқали самарадорликка эришиш усуллари. 3. Ким тез ясай олади

Миллий дастурнинг вазифаларидан келиб чиққан ҳолда, таълим сифати ва самарадорлигини ошириш халқ таълимидаги долзарб масалалардан биридир. Маълумки ДТС талаблари ўқувчиларга қўйилган бўлсада, қуйи синфдан йилма-йил ҳар бир синфда ўқувчиларнинг янги дастурлар бўйича билим, кўникма ва малакалари назорат қилиб борилади. Кўрсаткичлари паст бўлган таълим муассасалари, синфларда маниторинг натижаларини таҳлил қилиш, кўрсаткичларнинг паст бўлиш омилларини аниқлаш ва шу асосида таълим- тарбия самарадорлигини ошириш юзасидан ўз вақтида чора-тадбирлар белгилаш ҳамда уларни амалга ошириш мақсадга мувофиқ. Ўқувчи кундалик ўтилган мавзулар матнини ёдлаб «аъло» баҳога жавоб бериши, чорак давомидаги назорат ишларидан юқори натижага эришиш мумкин. Лекин босқичма-босқич олган билимлари бир-бири билан мантиқий боғлаб борилмаганлиги учун бўш билим, кўникма ва малакалар билан мактабни тугатишлари мумкин. ДТС талаблари – бу синфдаги ўқувчиларнинг барчаси эгаллаши шарт бўлган талабларни ифодалайди. Шунинг учун назорат материалларини мураккаб қилиб юбормай балки, барча ўқувчилар эгаллаши шарт бўлган топшириқлардан иборат бўлишини инобатга олиш керак. Мониторинг натижасининг ишончли ва холисоналигини таъминлаш учун назорат материаллари ҳар бир ўқувчига алоҳида берилиши зарур. Бу паст ўзлаштирувчи ўқувчининг ҳам ўз кучини намойиш этишга, ўзгалар билими ва меҳнатини ўзлаштиришнинг олдини олишга, бошқалар қатори ўз билимини ошириш учун таълим олишга ундайди. ДТС ижроси мониторингини ўтказишда олинган натижалар тегишли маъмурий чоралар кўришга эмас, балки таълим самарадорлиги пастлиги сабабларини аниқлашга, ўқувчилар билимида аниқланган бўшлиқларни тўлдиришга, ўқитувчиларга методик ёрдам кўрсатишни ташкил этишга хизмат қилиши даркор. Ўқувчи билимидаги бўшлиқлар аниқлангач, уларни тўлдириш мақсадида методик ёрдам беришни тўғри ташкил этиш керак.

Тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни ўрганиш, қайта тарбиялашда тасвирий санъат, чизмачилик ва меҳнат таълими дарслари дидактик ўйинларни қўллаш орқали самарадорликка эришиш усуллари. Тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни аниқлаш бўйича қатор тадқиқотлар амалга оширилган. Уларнинг келиб чиқиш сабабларини аниқламасдан туриб, профлактика ишларини олиб бориш мумкин эмас. Шунинг учун тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларда юзага келишга сабаб бўлган омилларни, уларни генетик илдизини аниқлаш ғоят зарур, ножўя ҳатти-ҳаракатларининнг келиб чиқиш сабабларини ва уларни бунга мажбур қилган турткилар нималардан иборат эканлигини аниқлаш мураккаб жараёндир. Кундалик ҳаётда телевидения орқали намоимиш этилаётган кино филмлар (видео кассеталар), турли мазмундаги савол-жавоблар, қўл телефони каби шахсий буюмларни ўзига майл қилиши, рағбатлантиришларнинг тескари таъсири, тобе этиш, синфдаги ажратишлар, қўрқитишлар ўқувчини бўш ўзлаштиришига сабаб бўлади. Ўзига хос методларга тўхталиб ўтамиз. Бинобарин: 1. Тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчиларга ўзлари қизиққан ёки акс таъсир этувчи воқеаликни тасвирловчи ҳикоялар ўқиб бериш. 2. Сюжетли фотография ва расмлардан фойдаланиш, бунинг асл мақсади ўқувчиларда қандай мативлар мавжудлигини аниқлашдан, қайси таъсирларга берилиши юзасидан маълумот олишдан иборат. Бунда ҳар бир ўқувчи расм сюжетини ўзлаштиришида ундаги воқеани тўғри идрок қилмасдан, балки ўз қараши ва интилишини ифодалашга ҳаракат қилади. 3. Индивидуал (якка тартибда) суҳбат ёрдамида тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларнинг қандай кечинмалар билан яшаётганликларини аниқлаш, бу каби болалар хусусиятларини ўрганишга қўл келади, ана шундай методлар орқали уларни турли ҳатти-ҳаракатлари юзасидан кенг кўламда маълумот олинади. Ҳатти–ҳаракатларини баҳолаш ҳам талаб этилади. Ўқувчилар билан ўтказилган суҳбатлар, уларнинг руҳий дунёсига

шундай таъсир қилиши керак-ки, натижада унда фанга, билимга бўлган муносабат, майл, истак, қизиқиш, қобилият пайдо бўлсин ва ўзгарсин. Суҳбат қуриш орқали боланинг келажак режалари, орзу-умидлари, интилишлари, жисмоний ва ақлий меҳнат қилишга яроқлилиги аниқланади. Буларнинг барчаси улар билан якка тартибда ишлаш, таълим-тарбия жараёнини қайта ташкил этиш учун муҳим маълумотларни тўплаб беради. Бинобарин, якка тартибдаги суҳбатнинг тарбиявий аҳамияти тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчига ижобий таъсир кўрсатади. Тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчиларни тўрт гуруҳга ажратиш мумкин. Биринчи гуруҳга; балоғатга етмаган қайсар ўқувчилар киради. Бундай болаларни шахсий қарашлари, ўзга кишиларга ёки тенгқурларига баҳо беришлари ахлоқ нормасига зид бўлганлиги учун қонун ёки қоида бузилади. Қайсарлиги туфайли у ҳар қандай эҳтиёжини мактаб, оила ва жамоатчиликка қарши қўйишга уринади. Иккинчи гуруҳга; беқарор ёки субитсиз, яъни мустақил шахсий фикрга эга бўлмаган ўқувчилар киради. Булар аҳлоқан тубанликка кетмаган бўлиб, қандай йўл тутиш мумкин ва қандайлари мактаб томонидан таъқиқланади, деган мулоҳазаларни тушуниб етади. Уларнинг юриш-туришлари, маънавий эътиқоди, қарашлари, кишиларнинг ҳатти-ҳаракатларини баҳолашлари фавқулоддаги вазиятга, яъни кимнинг кетидан бараётганлигига боғлиқдир. Учинчи гуруҳга; Бошқа типларда учрамайдиган хусусиятлар, кечинмаларга бой бўлган ўқувчилар киради. Тўртинчи гуруҳга; жамоада ўзини кўрсатиш қобилиятига эга бўлмай юрган ўқувчилар кўп, улар пассив ҳаракат қиладилар. Кўпчилик назаридан четда қоладилар. Инжиқ табиатли, хафахон бўладилар. Тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларнинг вужудга келишига ижтимоий муҳитдан ташқари педагогик-психологик сабаблар ҳам мавжуд. Тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчи ўқувчилар ҳатти-ҳаракатини ижобий йўнилишга буриб юбориш учун уларда маъсулият, ғурур, жавобгарлик, ишонч каби инсоний хислатларни таркиб топтириш лозим. Бу улуғвор мақсадни амалга ошириш учун уларнинг

ёшига, кучи, қобилияти ва қизиқишлари қараб топшириқлар бериш ва уларни бажаришга ўргатиш, кичик жамоа ва гуруҳларга раҳбарлик қилишни ишониб топшириш орқали салбий феъл-атворини ижобий томонга ўзгартириш мумкин. Тасвирий санъат, чизмачилик ва меҳнат таълими фанларида тарбияси қийин бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни ижобий томонга ўзгартиришда яна бир йўналишни қуйидаги муаммоларни ечишга қаратиш керак: - ўзлаштиримасликнинг олдини олишда уй вазифасининг роли; - ўқувчини мустақил ишларини уюштириш, билим олишга ўргатиш; - дарс жараёнида улгурмовчи ўқувчилар билан ишлаш; - касб-ҳунарга йўналтириш; - бўш ўзлаштирувчиларнинг бўш вақтларини мазмунли ўтказиш масалалари; - дидактик ўйинлар орқали бўш ўзлаштирувчиларга ижобий таъсир ўтказиш. Ўзлаштириш ўз моҳиятига кўра нисбий тушунча бўлиб, таълимнинг мазмунига қўйилаётган Давлат талабларига мос равишда ўзгариб боради. ДТС ўқув дастурида келтирилган материалларни (параграфлар, боблар) ўқувчиларнинг белгиланган вақт (дарс, чораклик, ярим йиллик, йиллик) оралиғида қаноатланарлидан паст бўлмаган баҳо, балл нормативи даражасида эгаллашларига ўзлаштириш дейилади. ДТСнинг муайян талабларини бажарилмаслик ўзлаштирмасликдир. «Ўзлаштириш» ва «ўзлаштиримаслик» тушунчалари бир жараённи икки қарама-қарши томони бўлгани каби, «ўзлаштиримаслик»нинг олдини олиш ҳам айни тушунчалар бўлмасдан, биринчиси натижавий, иккинчиси профлактик характердаги тушунчалардир. Ўзлаштирмасликнинг олдини олишдагина бўш ўзлаштирувчи ўқувчилар ижобий томонга ўзгарадилар. Тарбияси қийин бўш ўзлаштирувчи ўқувчилар топшириқни бажариши ўша топшириқнинг қандай тартибда берилишига, ўқитувчининг уй вазифасини беришга қандай даражада тайёрланганлигига ҳам боғлиқ. Бўш ўзлаштиришга яна бир сабаб, ўқитувчи томонидан топшириқларни етарли даражада тушунтирмаяпганлигидир. Бунда ўқувчиларни тасвирий санъат, чизмачилик ва меҳнат таълими фанларидан ўзлаштиришларига қараб қуйидаги гуруҳларга ажратиш мумкин.

1) Тасвирий санъат, чизмачилик ва меҳнат таълими фанлари бўйича қобилиятли ўқувчилар; 2) Яхши ўзлаштирувчилар; 3) Ўртадан юқори ўзлаштирувчилар; 4) Ўрта ўзлаштирувчилар; 5) Бўш (суст) ўзлаштирувчилар; 6) Жуда бўш (суст) ўзлаштирувчилар. Келтирилган гуруҳларни ҳар бири учун дарсликда режалаштирилган уй вазифасини миқдори бир тарзда сақланиб мазмунига ўзгартиришлар киритилади. Бизнингча тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларга алоҳида топшириқлар, якка тартибда тестлар, савол топшириқлар бериш тавсия этилади. Ўқитувчи мавзулар кетма-кетлигига, материаллар ўзаро боғланганлигига эътибор қаратиши, тушунарсиз сўзларатама ва луғатлар дарс жараёнининг ўзида изоҳлаб бериши зарур. Тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларнинг мустақил ишлашларини ташкил этишда бир қатор усулларни қўллаб келинмоқда. Шулардан бири бўш ўзлаштирувчиларни ижодий ишлаш, улар тафаккурини ўстиришга қаратилган тестлар, махсус топшириқлардан (тарқатмалар) фойдаланиш усулидир. Топшириқлар ҳар бир синф бўйича алоҳида мавзу материаллари асосида ўқувчиларнинг билимларини такрорлаш, мустаҳкамлашга қаратилган. Тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларга топшириқлар тузишда қуйидаги тавсияларни асос қилиб оламиз. 1. Ўқув дастурини ҳар бир мавзуси ёки бўлими бўйича тузиладиган айни бир топшириқни уч вариантда: А) бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларга мўлжаллаб тузилган топшириқлар. Б) ўртача ўзлаштирувчи ўқувчиларга мўлжаллаб тузилган топшириқлар. В) яхши ўқийдиган ўқувчиларга мос ҳолда тузилган якка ҳолдаги топшириқларни такомиллаштириш зарур. 2. Топшириқларнинг ҳар бир вариантида қуйидаги тўрт хил характердаги вазифаларни бўлишини таъминлаш:

А) ўқув дастурини асосий ўқув материалини ўзлаштиришга қаратилган вазифалар. Б) ўқувчиларнинг тасвирий санъат, чизмачилик ва меҳнат таълими фани бўйича ўқув ва малакаларини шакллантириш ва мустаҳкамлашга қаратилган топшириқлар; В) тасвирий санъат, чизмачилик ва меҳнат таълими фанини дидактик томондан таъминланганликка ундайдиган вазифалар. Г) ўқувчиларнинг ижодий қобилиятларини ва мустақил равишда билим олиш малакаларини ўстиришга қаратилган вазифалар белгиланиб тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни мустақил ишларини уюштириш усуллари орқали ижобий натижаларга эришиш лозим. Демак, ўқитувчилар ўз мавзулари хусусиятига қараб турли усуллардан, тажрибали, моҳир ўқитувчилар эса бир дарсда бир неча илғор методлардан фойдаланадилар ва тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчиларга ижобий таъсир кўрсатадилар. Тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни ижобий натижаларга эришиш усулларидан бири таълим-тарбиянинг самарадорлиги дарснинг қай даражада сифатли ва самарали ташкил этилишига боғлиқ, мазкур тасвирий санъат, чизмачилик ва меҳнат таълими фанларидан ўқувчи паст билимларга эга бўлсада, кўтариб баҳо қўйилиши уларнинг ўзлаштириш даражасига салбий таъсир этишини кўрсатади. Умумтаълим мактабларини мазкур фанларни кузатиш юқоридаги камчиликларга қуйидагилар сабаб эканлигини кўрсатади: - аввало кўпчилик ўқитувчилар дарсдаги таълим жараёнини тўғри режалаштиришни билмайдилар. Натижада ҳар бир дарсда берилиши лозим бўлган асосий ва қўшимча билимлар ўқувчиларга ажратиб берилмайди. Бу эса асосий билимларга эътиборни сустлаштиради; - амалий машғулотлар сифати паст (МСНИ) баъзан асосий, бажарилиши лозим бўлган ишлар ўқитувчи ҳикояси билан алмаштирилади; - ўқувчилар билимини аниқлаш ва баҳолаш усулларини такомиллаштириш лозим.

Сўнгги пайтларда ўқув дастурлар бирмунча ўзгарди, унга янги материаллар киритилди. Лекин мактабларда кўпчилик ўқитувчилар дарслик билангина чекланиб қолиб, қўшимча материаллардан фойдаланмай янги материалларни ўқувчиларга етказа олмайдилар. Афсуски, тасвирий санъат ва меҳнат таълимидан янги дарсликлар йўқлиги шунингдек, ўқувчига кундалик ҳаётда юзага келадиган билимлар вақтида етказиб берилмаслиги, дарсда ўтилиши лозим бўлган мавзулар айрим сабабларга кўра ўқитилмай қолиши, яхши самарадорлик бермайди. Натижада бўш ўзлаштирувчилар сони кўпаяверади. Дарсларда самарадорликни оширишда қуйидагилар ўқитувчиларга ёрдам бериши мумкин: I. Дарсларни тўғри режалаштириш ва лойиҳалаш, ҳар бир мавзуга оид материални тўғри тақсимлашга, дарс ишланмани, ҳар бир синфнинг билим даражасини, ўқувчиларнинг мавзуларни қай даражада ўзлаштира олинишини ҳисобга олиши, катта мавзуга ажратилган соатни кичик мавзуга тўғри тақсимлай билиши зарур. Энг муҳими, ўқитувчи ўқувчиларга асосий ва қўшимча билимларни ажратиб тушунтиришлари керак. Шундагина асосан билимларга ўқувчилар диққати кўпроқ жалб қилинади. Дарслар мавзусини режалаштириш вақтида ҳар бир дарс мақсади, мазмуни, унинг ўзига хос хусусиятлари аниқланади. Бинобарин режалаштиришда қуйидагиларга эътибор бериш керак: 1) Дарсдан қандай таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи мақсадлар кўзда тутилиши; 2) Қандай билим, кўникмалар ҳосил бўлиши ва уларни мустаҳкамланиши; 3) Қўйилган мақсад ва вазифаларни ҳал этишда қандай методларни қўллаш лозимлиги; 4) Қандай таълим воситаларидан фойдаланиш зарурлиги; 5) Ўқувчилар томонидан бажарилиши лозим бўлган амалий ва мустақил ишларга.

II. Дарс самарадорлигини оширишдаги муҳим омиллардан бири ўқувчиларнинг билиш фаолиятини ташкил қилишдир. Ўқувчиларнинг бу фаолияти кўп жиҳатдан таълим методларини танлай олишга боғлиқ. Маълумки, таълим методларини танлашда дарсни мақсади, мазмуни, ўқувчиларнинг якка тартибдаги қобилиятлари ҳисобга олинмоғи керак. Масалан, дарс мазмунларида назарий билимлар устун бўлса, ўқувчиларда бу мавзуни ўзлаштириш учун зарур бўлган таянч билимлар ҳам етарли бўлиши лозим. Бундан ташқари янги мавзуни мустақил ўрганиш асосида ҳам ўрганиш мумкин. III. Дарсларни режалаштиришда турли таълим воситаларидан оқилона фойдаланиш, дарс самарадорлигини оширишда муҳим омиллардан бири ҳисобланади. IV. Дарс самарадорлигини оширишда ўқувчиларга бериладиган уй вазифалари, топшириқларининг ҳажми ва бажарилиши муҳим рол ўйнайди. Уйга бериладиган топшириқлар олдиндан режалаштирилиши ва унинг муҳим хусусиятлари тушунтирилиши керак. Бериладиган вазифалар режалаштириш жараёнидаёқ аниқланиб қўйилиши лозим. Масалан, оддий чизмалар, схемалар, жадваллар чизиш ва тўлдириш вазифаларини бериш тавсия этилади. Ўқувчиларнинг топшириқни қизиқиш билан бажаришга эришишда уларга индивидуал (якка тартибда) ёндашиш тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчиларга ижобий ёрдам беради. Тарбияси қийин бўш ўзлаштирувчиларни тарбиялаш ва ўзлаштириш даражасини фаоллаштириш учун бўш вақтларини тўғри ташкил этиш талаб этилади. Ўқувчиларнинг бўш вақти уларнинг ўз савияси ва хохишига кўра фойдаланадиган вақтидир. Ўқувчиларни бўш вақтини қуйидагича таснифлаш мумкин: 1. Ўқувчиларининг ижтимоий ахборотларни ўзлаштириш билан боғлиқ фаолиятлари: (бадиий китоб, рўзнома, журналлар ўқиш, кинофильмлар, телевизон кўрсатувлар, театр томошаларини кўриш, музей ва кўргазмаларга бориш);

2. Ўқувчиларнинг ижтимоий муносабатлар билан боғлиқ фаолиятлари (суҳбат, ўртоқлари билан сайр, муҳокама, учрашувлар, жамотчилик ишлари, турли байрамлар, кечалар, саёҳатлар ва ҳоказо); 3. Ўқувчиларнинг спорт билан боғлиқ фаолиятлари (жисмоний тарбия дақиқалари, миллий ҳаракатли ўйинлар, спорт ўйинлари, ўқувчиларнинг хоҳишлари кўра ўтказиладиган ўйинлар); 4. Ўқувчилар бўш вақтини индивидуал ўтказишлари (бадиий ҳаваскорлик машғулотлари, пассив дам олиши, якка ҳолда сайр қилиши); 5. Ўқувчиларнинг бошқа фаолиятлари (тўгарак машғулотлари, мактаб ховлисида ишлаш «Камолот» ва бошқа ишлар). Ўқувчиларнинг бўш вақти масаласини ҳал этишда қуйидаги тадбирлар роль ўйнайди: 1) бўш вақтни кўпайтиришнинг энг қулай йўналишларини аниқлаймиз; 2) ўқув ва бўш вақтнинг бир-бири билан боғлиқлиги ва алоқадорлиги қонуниятларини очиш; 3) ўқувчиларнинг мактабда ва мактабдан ташқари (якшанба, байрам ва таътил кунлари) машғулотлар тизимини ишлаб чиқиш; 4) бўш вақт машғулотларини ўтказишнинг моддий-техника базасини яратиш йўллари ва мазмунини белгилаш; 5) ўқувчиларнинг бўш вақтини уюштиришда ўқитувчилар, тарбиячилар, ота-оналар ва жамоатчилик ҳамкорлигини йўлга қўйиш. Бўш вақтни сифат жиҳатдан кўпайтириш эса бўш вақт машғулотларини такомиллаштириш ўқувчиларни ундан самарали фойдаланишга ўргатишдан иборатдир. Бўш вақтнинг уюштиришнинг йўналишлари иҳтиёрийлик, мустақиллик ва рамантикадир. Иҳтиёрийлик - бўш вақт мазмунидан келиб чиқади, чунки бундай вақтда болаларнинг характери уларнинг истаги ва ташаббуси бўйича амалга ошади. Ҳар қайси ўқувчига барча имконият ва лаёқатини кўрсатиш учун шароит яратилади. Болалар бўш вақтида ўтказиладиган тадбирларнинг ташкилотчилари ва ижрочилари бўладилар. Бу шароитда ўқувчининг ташаббускорлик,

ишчанлик, мустақиллик, ташкилотчилик малакаси, жамоатчилик каби хислатлари таркиб топади. - мустақиллик дам олиш ўйнаш, бирор нарса билан шуғулланишни ўқувчиларни ўзлари ўз хоҳишлари билан белгилайдилар; - романтика болаларнинг эҳтиёж ва қизиқшларидан келиб чиқади. Болаларнинг бўш вақтларини уюштиришда унинг моддий-техник базасини вужудга келтириш катта аҳамиятга эга. Ўқитувчилар ўқувчиларнинг уйларига бориб уларнинг оилавий шароити билан танишишлари, ўқувчиларнинг уйдаги бўш вақтларини уюштиришлари учун ота-оналарга педагогик маслаҳатлар беришлари фойдалидир. Тарбияси қийин бўш ўзлаштирувчи ўқувчилар билан олиб бориш зарур бўлган фаолият соҳаси касб танлашдир. Танланган касб кишидан маънавий қониқиш ҳиссини уйғотиши, жамият учун наф келтириши ўқувчилар томонидан англаб етилган тақдирдагина ижобий натижа бериш мумкин. Тарбияси қийин бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларнинг касб танлашда уч муҳим жиҳатга эътибор қилиш зарур: Биринчидан, халқ хўжалиги эҳтиёжини ҳисобга олиш; Иккинчидан, ўқувчига ҳаётга тўғри йўл топишга кўмаклашиш ҳамда ёқтирган касби билан шуғулланиш имкониятини яратиш; Учинчидан, уларни жамиятда ўз ўрни вазифасини эгаллашга ёрдамлашиш ва бошқалар. Бу жараён ўқувчиларни асосий ва онгли касб танлашга йўналтирган чора-тадбирлар тизимидан иборат бўлмоғи зарур. Касб танлашга йўллаш ўқувчи шахсини кўп қиррали диагностик методикалар ёрдамида ўрганишдан иборатдир. Бу эса бланкада ифодаланган график, топишмоқли расмлар, асбобларга жойлаштирилган тестлар, шунингдек, анкета ва савол варақалари ёрдамида амалга оширилади. Ўқувчиларни касбга саралаш учун даставвал уларнинг муайян касбга яроқлилик даражасини кўрсатиш учун жисмоний ҳамда психологик сифатлари аниқланади. Натижада касбга мос муҳим жиҳатлар ўқувчида қандай номоён бўлиши ўрганилиб, бир-бирлари билан қиёсланади.

Мактаб ўқувчиларининг касбга яроқлилигини кўрсатувчи асосий мезонлардан бири касбга мослашиш (адаптациялаш) ҳисобланади. Уларни касб эгаси сифатида ўзини кўрсатишлари учун назарий билимлардан амалиётга меҳнат қилишига ўтиш жараёни алоҳида аҳамият касб этади. Танланган меҳнат ва касб турига мослашиш, кўникиш аста-секин амалга ошади. Бунда мактаб қучоғида эгалланган кўникма ва малакалар аниқ меҳнат турига тадбиқ қилиб кўрилади. Тарбияси қийин бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни ижобий томонга йўналтириш учун яна бир йўналиш тасвирий санъат, чизмачилик ва меҳнат таълими фанларидан дидактик ўйинлар ташкил этишдир (Педагогика фанлари номзоди И. Раҳмонов «Чизмачиликдан дидактик ўйинлар» тажрибасидан намуналарни тавсия этамиз). Ким тез ясай олади? Бу ўйин симдан ясаладиган деталларнинг кўринишларига қараб уларнинг моделларини сим бўлакларидан ясашга мўлжалланган. Мақсад. Чизмаларни ўқишни такомиллаштириш ва ўқувчиларнинг фазовий тафаккур қилиш қобилиятларини, кўз билан чамалаш, қўл ҳаракатларининг ҳар хил нарсалар ясашга бўлган маҳоратини ўстириш. Жиҳозлаш. Ўқувчиларда яхши кўринадиган катталикда чизилган симдан ясаладиган деталларнинг кўринишлари ва яққол тасвирлари (1-шакл), алюминий ёки мис сим бўлаклари. Бориши. Симдан ясаладиган деталларнинг кўринишлари чизилган чизмаси илиб қўйилади ва яққол тасвирлари тўсиб қўйилади. Ҳамма ўйин қатнашчиларига сим бўлаклари тарқатиб чиқилади ва симдан деталь кўринишларига қараб уларнинг моделларини ясаш таклиф қилинади. Симдан ясалаётган модель аслидан каттароқ ёки кичикроқ бўлиши, қисмлари орасидаги нисбатлар ҳам тахминий олиниши, қолган сим бўлакчасини кесиб ёки буклаб қўйиш мумкин. Ўқувчиларга симдан модель ясаш қийинлик қилса, деталларнинг яққол тасвирлари бир оз вақтга очиб қўйилади, сўнгра яна ёпиб қўйилади.

Якун. Ўйин тугагач, энг яхши ва аниқ ҳамда тўғри ясалган модель эгалари ғолиб деб эълон қилинади. Бу ўйинни ўтказишдан олдин ўқувчилар билан ҳар хил бурчаклар, квадрат, параллелограмм, ромб, айлана кабиларнинг моделларини симдан ясаб, машқ ўтказиш тавсия этилади. Сўнгра иккита ва учта текисликларга эга бўлган деталларнинг моделларини симдан ясаб, уларнинг кўринишларини чизиш яхши натижа беради. Шунда ўқувчилар чизмаларни кузатиш билан бир қаторда модель ясашда қўл маҳоратини ўстириб борадилар. 1-шакл Қани, ким тез расм чиза олади? Бу ўйин деталь кўринишларига қараб уларнинг техник расмларини чизишга мўлжалланган. Мақсад. Ўқувчиларда қўлнинг ҳар хил ҳаракат қилиш маҳоратини ошириш, кўзнинг чамалаш қобилиятини такомиллаштириш, фазовий фикрлаш, техник расм чизиш билим ва кўникмаларини ўстириш. Жиҳозлаш. Ҳар бир ўйинчига етадиган, лекин унча мураккаб бўлмаган, деталларнинг кўринишлари тасвирланган карточкалар (2-шакл). Узоқроқдан яхши кўринадиган деталь кўринишлари ва техник расмлари тасвирланган чизма (3-шакл). Бориши. Ҳар бир ўқувчига биттадан деталь кўринишлари чизилган карточкалар тарқатилади ва уларнинг техник расмларини чизиш топширилади. Ўқувчилар деталларнинг техник расмларини чизишга қийналса, уларга ёрдам бериш мақсадида деталь кўринишлари ва техник расм тасвирланган чизма илиб қўйилади.

Якун. Тез фурсат ичида яхши ва тўғри техник расм бажарган ўқувчилар ғолиб деб эълон қилинади. Бу ўйинни ўтказишдан олдин ўқувчилар билан геометрик сиртларнинг техник расмларини чизишни машқ қилиш тавсия этилади. 2—3 та геометрик сиртлардан тузилган деталларнинг расмларини чизиш машқи ўтказилади. Ярим айлана, айлана, квадрат, мунтазам олтибурчакларнинг расмини чизишда, уларнинг қайси проекциялар текисликларида жойлашганлигини ҳисобга олинсагина, расмларни тўғри тасвирлаш мумкин бўлади. 2-3 шакл Ким тез таҳлил қила олади? Бу ўйин деталлардаги геометрик сиртларни таҳлил қилишга мўлжалланган. Мақсад. Ўқувчиларда геометрик сиртларни ҳар хил вазиятларда ва комбинация-ларда конкрет техник деталлар ҳосил бўлишини идрок қилишга ўргатиш. Техик деталларни таҳлил қилиш, уларни ташкил қилган геометрик

сиртлар комбинациясидан ҳосил бўлаётган деталлар хилма-хиллиги орқали лойиҳалаш қобилиятларини ўстириш ҳамда чизмаларни ўқишни такомиллаштириш. Жиҳозлаш. Барчага кўринадиган катталикда ҳар хил мураккабликдаги деталларнинг чизмалари тайёрланади. Чизиш учун танланган деталлар конкрет геометрик сиртлардан тузилган бўлиши керак (4-шакл). Ҳар хил геометрик сиртларнинг алоҳида кўринишларда тасвирланган ёрдамчи чизма тайёрланади (5 шакл). Бориши. Ўқитувчи деталь кўринишлари тасвирланган плакат-чизмани илиб қўйиб, ўқувчиларга шу деталлар кўринишларида қандай геометрик сиртлар мавжуд деган саволни беради. Агар савол қийин бўлса, ўқувчиларга ёрдам тариқасида геометрик сиртларнинг алоҳида тасвирланган ёрдамчи чизмага мурожаат қилишлари айтилади. Якун. Энг кам вақт ичида тўғри жавоб берган ўқувчилар ғолиб деб эълон қилинади. Имконият бўлса, бу ўйинни деталнинг асл нусҳасига қараб ўтказиш мумкин. Бунинг учун геометрик сиртлар аниқ кўриниб турадиган деталлар ўқувчиларга тарқатилади ва улардан оғзаки ва ёзма равишда жавоб олинади. Бу ерда деталнинг кўринишларини чизиш шарт эмас, аммо унинг сирт чегараларини аниқ кўрсатиш зарур.

4-5 шакл Ким тез топади? Мақсад. Ўқувчиларнинг яққол тасвир ва кўринишлар бўйича олган билим ва кўникмаларини такомиллаштириш. Уларни деталларнинг яққол тасвирига қараб унинг куб томонларига чизилган кўринишларидан фойдаланган ҳолда комплекс чизмани тўғри тузиш ва ўқишга ўргатиш. Жиҳозлаш. Томонлари 100×100 мм ли тўртта куб ясалади. Битта кубнинг олтита томонига олти хил деталнинг яққол тасвирлари (6-шакл) чизиб чиқилади. қолган учта кубнинг биттаси томонларига яққол тасвирлари бажарилган деталларнинг бош (7-шакл), иккинчисига устидан (8-шакл), учинчисига ёнидан (9-шакл) кўринишлари чизилади. Деталнинг яққол тасвирлари ва кўринишларини алоҳида қоғозларга чизиб, кейин куб томонларига ёпиштириб чиқиш ҳам мумкин. Ёки кубнинг ёйилмаси бажарилиб, деталь кўринишлари чизилгандан кейин куб ҳолатига келтириш мумкин. Тўртта куб сиғадиган қути ясаб, унинг ичига шаклда кўрсатилгандек, деталнинг яққол тасвири ва кўринишлари бир-бирига мос келмайдиган қилиб жойлаштирилади. Бориши. Ўқитувчи куб томонларига чизилган яққол тасвирлардан бирини кўрсатиб, қолган куб томонларига чизилган деталь кўринишларини унинг яққол тасвирига мос келгунча айлантириб топиш таклиф қилинади. Шу тартибда олтита деталнинг комплекс чизмалари тузилади. Якун. Энг кам вақт сарф қилиб комплекс чизмалар тузган ўқувчилар ғолиблар саналади. Бу ўйиндан чизмаларни ўқишда ҳам фойдаланиш мумкин. Бунинг учун ўқитувчи ўзаро мос келадиган учта кўринишни жойлаштириб комплекс чизма тузади ва ўқувчилардан шу деталнинг яққол тасвирини тўғри топиш таклиф қилинади. Ўқувчилар ўз навбатида яққол тасвирлар чизилган кубни айлантириб деталнинг кўринишларига мос келадиган яққол тасвирни танлайди 10-11 шакл

10-11 шакл Бу ўйинга ўқувчиларнинг қизиқишини ошириш мақсадида куб томонларидаги яққол тасвирлар ва кўринишларни тез-тез янгисига алмаштириб туриш тавсия этилади. Ўйиннинг бошида соддароқ, кейинчалик мураккаброқ деталлар танланса, ўйин тобора қизиқарли ўтади. (Р.Ҳ.Жўраев, Ў.Қ.Толипов, Ш.С.Шариповларни тавсияларига кўра қуйидаги тавсияни берамиз) Топқирлик дарси Меҳнат таълимида касбга йўналтириш машғулотларида ўқувчиларнинг мустақил, ижодий фикрлаш қобилиятларини ривожлантириш усулларидан бири топқирлик дарсларини ташкил этишдир. Масалан, V-VII синфлардаги меҳнат таълими дарсларида буни қуйидагича амалга оширса бўлади. Мисол тариқасида "Ёғочларга ишлов беришда ишлатиладиган иш ва ўлчов асбобларини ўрганиш" мавзусини олайлик. Режага мувофиқ машғулотлар соатга мўлжалланган. Ўқитувчи ўқувчиларга мавзуга оид тушунча ларни бериб, олган билимларини такрорлаш ва мус таҳкамлаш жараёнида топқирлик дарсидан фойдаланади. Бунда ўқитувчи: - қани, ўқувчилар, ҳозир биз сизлар билан ажойиб ўйин ўйнаймиз. Ўйинимиз шарти қуйидагича: барча миз икки гуруҳга ажраламиз: 1-гуруҳ номи - қурувчи дурадгор. 2-гуруҳ номи - мебелсоз дурадгор.

Мен сизларга битта-биттадан асбоблар тасвири туши рилган расмни кўрсатаман. Эътибор қилинг: расм тенг бўлакларга ажратилиб, рақамлар билан ифодаланган. Рақамлар сиз топишингиз керак бўлган сўзларнинг биринчи ҳарфи бошланишини билдиради. Ҳушёр бўлинг! қайси ас боб тасвири туширилган бўлса шунга оид маълумотлар сўралади. Топқирлар, ким топса, ишора қилинг айтишга ва ёзишга рухсат оласиз, - дейди. 1-мисол (1-расм). Ўқитувчи болға тасвири туширилган расмни ҳавола қилади. Бўйига: 1. Болға муҳраси қайси маркали пўлатдан тайёрланади. 2. Муҳранинг тузилиши қандай шаклда 3. Бу асбобдан кўпроқ қайси касб эгалари фойдалан ишади? 2 3 1-расм Шунда болалар бирин-кетин излана бошлайдилар. ўқитувчи буларни эшитиб, кузатиб боради. Гуруҳлардаги аъзолар бир-бири билан маслаҳатлашиш имкониятига эга бўладилар. Ҳар бир жавоб учун белгиланган баллар қўйиб бори лади. Тасвирда берилган шартлар, саволларга жавоблар то пилгач, гуруҳларнинг йиққан баллари эълон қилинади. Хулосаланади: Демак, 1-шарт - У7. 2 - шарт - квадрат. 3 - шарт - чилангарлик. Мустаҳкамлаш: 1. У7 нимани ифодалайди? 2. Муҳра тузилишига кўра неча хил бўлади? 3. Металларга ишлов берувчи касб турлари неча хил? Бундай мисолларни кўплаб топиш ва фойдаланиш мумкин.1

Морфологик жадвал усули Маълумки, меҳнат таълимидан ўтказиладиган амалий машғулотлар касбга йўналтириш ишларини ташкил қилиш Жараёнида муҳим аҳамиятга эга бўлиб, бунда ўқувчилар тур- ли хил буюмларни ясаш бўйича амалий машқлар бажаради лар. Бундай машғулотларда ўқувчиларни миллий халқ ама лий санъати намуналари билан таништириш, ижодий- амалий ишларни ташкил этиш учун катта имкониятлар мавжуд. Ижодий ихтирочилик кўринишидаги масалаларни ечишнинг 40 дан ортиқ усуллари ишлаб чиқилган бўлиб, улардан бири морфологик анализ ва синтез усулидир. Бу усул ўзининг соддалиги, ўқувчиларнинг ёш хусусиятларига мос келиши билан ажралиб туради. Бизнинг меҳнат дарсларида амалга оширган педагогик тажрибаларимиздан шу нар са аниқландики, бу усул берилган бирор турдаги буюмларни ясашда ўқувчиларни кам вақт сарфлаб, ўзларига маъқул бўлган кўринишни танлаб олишларида, уларни бошқалар билан таққослаб кўришларида жуда қўл келар экан. Ҳозир биз ана шу усулдан фойдаланиш ҳақида қисқача тўхталиб ўтамиз. Айтайлик, бизга телефон қўйиш учун манзарали стол ча тайёрлаш вазифаси берилган бўлсин. Бундай столчаларн турли хил кўринишларда тайёрлаш мумкин. 1-босқич. Бунда масала шартини тахлил қилган ҳолда тайёрланиши талаб этилган столчанинг қандай қисмлардан тузилиши, бу қисмларнинг материали, шакли, безатилиши қандай бўлиши кераклиги таҳлил қилиниб, аниқлаб олина ди. Шундан сўнг аниқланган маълумотлардан фойдала нишни осонлаштириш учун махсус морфологик жадвал ту зилади. Телефон қўйиш учун шаклдор столча ясашга оид морфологик жадвал Муқобил кўринишлар Столча қисмлари 1 2 3 4 5 I .Устки тахтаси 1.Материали Тахта Пластмасса Металл Фанер Ойна ёки

2.Шакли 3.Безатилиши Юмалоқ Расмсиз Овалсимон Расм чизилган 4 қирра расм ўйилган 5 қирра Инкурстация қилинган сопол 8 қирра Расмсиз II .Асоси (устунчаси) 1.Материали 2.Шакли 3.Безатилиши Ёғоч (тахта) Думалоқ Шаклсиз силлиқ Пластмасса 3 қирра Шаклдор Металл 4 қирра Расм ўйилган Сунъий ойна 6 қирра Расм чизилган Фанер 7 қирра Инкурстаци яланган III.Оёқлари 1.Материали 2.Шакли 3.Безатилиши Ёғоч (тахта) Думалоқ Ёйсимон Расимсиз Пластмаса 3 қирра тўғри шаклдор Метал 4 қирра тўғри расм чизилган Сунъий ойна 6 қирра тўғри расм ўйилган Фанер 8 қирра тўғри Инкурстаци яланган IV.Қўшимча вазифаси: Гул қўйиш учун Дафтар ва ручка қўйиш учун китоб қўйиш учун Шахмат қўйиш учун Бошқа нарсаларни қўйиш учун Мазкур ҳолатда жадвал масалани ечишдаги асосий во сита бўлиб хизмат қилади. Шу сабабли уни тузишга алоҳида эътибор бериш зарур. Жадвалга буюмнинг (бизнинг мисол имизда - столчанинг) қисмлари: материали, шакли, безатилиши кабилар алоҳида устунчада, уларга оид маълумотл ар эса муқобил кўринишларда бошқа устунчаларда кўрсатилади. 2-босқич. Жадвал зарурий маълумотлар билан тўлдирилгач, ҳар бир ўқувчи ўзига маъқул бўлган кўринишдаги столчани танлайди. 3-босқич. Ўқувчилар ўзлари маъқул кўрган кўринишдаги столчани танлаб олганларидан сўнг, энди уни тайёрлашга киришадилар. Кўриниб турибдики, меҳнат таълими дарсларида бундай морфологик жадваллардан фойдаланиш ўқувчиларнинг вақтини тежашга, дунёқарашини кенгайтиришга, уларнинг ижодий-амалий фаолиятларини тасодифий эмас, балки маълум йўналишлар бўйича ташкил этишга, айни бир хил масалани бир неча хил кўринишда ечиш мумкинлигини кўрсатишга имкон беради.

Катта ўлчамли А4 форматли қоғозга исталган буюмни тайёрлаш юзасидан бундай жадваллар чизиб, улардан таълим жараёнида фойдаланиш мумкин. Турли бошқотирмалардан фойдаланиш Амалий машғулотларда ўқувчиларнинг билимларини мустахкамлаш, фикрлаш қобилиятларини ривожлантириш учун турли хил ўйинларни ташкил қилиш мумкин. Шундай ўйинлардан бири бошқотирма ўйинидир. Бу ўйинни ташкил қилиш учун ўқитувчи томонидан ёзув тахтасига бошқотирма жадвали чизилади ва қаторлар рақамлар билан белгилаб чиқилади (ёки плакат кўринишида чизиб тайёрлаб олинади). Масалан: 1 6 2 3 4 5 Ушбу қатордаги сўзларни топиш учун қуйидагича са воллар тузилади: Энига: 1. қишин-ёзин бир хил кийимда 2. Тез ўсадиган терак номи 3. Ёғоч сиртига ишлов берувчи асбоб 4. Ёғоч материалларини ёришда ишлатиладиган асбоб 5. Қурилишда кўп ишлатиладиган ёғоч мате риали Бўйига: 6. Энг узоқ яшайдиган дарахт. Шу саволлар билан ўқувчиларга мурожаат қилинади. Жавобини топган ўқувчилар жавоб бергач ўқувчи томонидан шу сўзлар ёзув тахтасига ёзилади. Ўқувчилар томонидан топилган сўзларнинг ҳарфлари катакларга мос тушиши лозим. Шу тариқа ўйин давом этади ва бошқотирмадаги барча катаклар сўзлар билан тўлдирилади. Бундан ташқари амалий машғулотларда ўқувчилар билимини ошириш учун турли хил топишмоқ, тез айтиш кабилардан фойдаланиш мумкин. Меҳнат таълимига оид топишмоқлар ёки меҳнат дарс ларида ишлатиладиган

асбоблар тўғрисидаги топишмоқлар ўқитувчи томонидан берилиши ёки ўқувчиларнинг ўзлари бир-бирларига беришлари мумкин. Жавобини тўғри топган ўқувчилар дарс давомида баҳолаб борилади. Амалий машғулотларда қуйидаги топишмоқлардан фойдаланиш мумкин: Гир-гир дейди гириллайди, Кесган жойи зириллайди. (арра ) Дурадгорлар ясайди, Нон юзини безайди. (чекич) Г А З Л А М А 1. Газлама хоссаларидан бири 2. Жаҳонга машҳур мато 3. Иссиқлик ишлови берувчи асбоб 4. Газлама таркиби 5. Ўзбекистондаги машҳур фирма 6. Тикувчилик касбларидан бири 7. Чоклар кетма-кетлиги Т И К У В Ч И

1. Кундалик либос тури 2. Чақалоқлар бош кийими 3. Аёллар либоси 4. Устки кийим 5. Ёқа турлари 6. Эркаклар миллий кийими 7. Бош кийим Дарс охирида ўқувчиларга уйга вазифа сифатида халқ ижодидан ҳаётий, турли хил топишмоқлар ва бошқотирмалар топиб келишни топшириш ҳамда ҳаётга боғлаш мақсадга мувофиқдир. Хулоса Тарбияси қийин, бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларнинг дарс самарадорлигини оширишда қуйидагиларни амалга ошириш зарур: - ДТС асосида ўқув дастурини синфлар кесимида ўрганиб чиқиб, таҳлил қилиш; - ўқувчиларни ўзлаштириш даражасини аниқлаш мониторингини ўтказиш; - ўқувчилар ўзлаштириш рейтинг ойналарини ташкил этиб рейтинги паст бўш ўқувчиларни алоҳида гуруҳларга бўлиб фанлар бўйича қўшимча дарслар ташкил этиш; (бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларга якка тартибда ўқув жадвалини тузиш) - билим, кўникма ва малакаларга эришишлари натижалари асосида чораклар, йил давомида тест топшириқлари, ёзма иш материаллари, дидактик материаллар ва ўқув методик адабиётлардан кенг фойдаланиш тавсия этилади. - синф раҳбари ва фан ўқитувчиси ҳамкорлигида аниқланган бўшлиқни тўлдириш бўйича кундалик режа тузиб ҳамкорликда тадбирларни амалга ошириш керак; - фанлар кесимида бўш ўзлаштирувчилар учун очиқ эшиклар кунини ўтказиш;

- бўш ўзлаштирувчи ўқувчвиларнинг ота-оналари билан турли хил мавзулар асосида учрашувлар ташкил этиш; - дарс жараёнида вужудга келадиган қийинчиликларга мунтазам диққатни қаратиш ва муаммоларни ечиш луғатлар билан ишлаш; - Консультациялар, муаммо ва ечимлар амалий машғулотлар, семинар каби иш шакллари бўйича методик изланишлар олиб бориш талаб этилади; - янги педагогик технологиялардан фойдаланиб қизиқарли дарсларни ташкил этиш электрон жадваллар асосида бўш ўзлаштирувчилар билан ишлаш; - бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни ота-оналари ва уларни уйларига бориб тез- тез ҳабар олиб туриш алоқа дафтарларини ташкил этиш; - ҳафтада, ойда бир марта бўш ўзлаштирувчи ўқувчиларни ўтириш жойларини алмаштириб туриш ва аълочи ўқувчиларни бириктириш; - ўзлаштирмовчи, бўш ўзлаштирувчи ўқувчилар руҳий жараёнларини шаклланиш хусусиятларини чуқур билган ҳолда таълим жараёнини амалга ошириш; - меҳр-муруватли, самимий инсонпарварликни эзгулик тамойилларини амалга ошириш; - ўқитишнинг замонавий, дидактик ва техник воситаларидан таълим-тарбия жараёнида самарали фойдаланиш; - тарбияси қийин бўш ўзлаштирувчи ўқувчилар билан турли хил мавзуларда профлактик ишларни амалга ошириш талаб этилади; - таълим-тарбия жараёнида ҳимояловчи педагогиканинг тартиб ва мезонлари ва уларга риоя қилиш малакасини эгаллаш; - дарсларни таҳлил этиш, муҳокама қилиш, метод алмашиш; - бўш ўзлаштирувчи ўқувчилар билан қўшимча машғулотлар ўтказиш дафтарларини ташкил этиш ва юритиш. Буни қуйидагича амалга ошириш лозим: 1-жадвал № Тарбияси қийин бўш ўзлаштирувчи ўқувчилар Ф.И.Ш Синфи қайси фандан бўш Бириктирил ган ўқитувчи Бириктирилг ан жамоатчи ва аълочи Бўш ўзлаштир увчининг

ўзлашти ради ўқувчилар ота- оналари 2-жадвал № Тарбияси қийин бўш ўзлаштирувчи ўқувчилар Ф.И.Ш Синфи Ўзлаштирмаслик сабаби Ўзлаштирмаган мавзулар устида ишлаш (қўшимча машғулот) Фан ўқитув чиси

Фойдаланилган адабиётлар 1. И.А. Каримов. Баркамол авлод-Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори-Т. "Шарқ" 1997 йил. 2. Ш. Қурбонов, Ҳ. Саидов, Р. Аҳлиддинов «Баркамол авлод орзуси» Тошкент «Шарқ» 1999 йил. 3. Ж. Фозилов, Р. Султонов, Ҳ. Саидов. «Ўқувчи маънавиятини шакллантириш» Тошкент «Шарқ» 2000 йил. 4. Умумий ўрта таълимнинг Давлат таълим стандартлари ўқув дастури. "Таълим тараққиёти" 4 махсус сон Тошкент "Шарқ" 1999 йил 5. А. Умронхўжаев Мактабда чизмачилик ўқитиш методикаси- "Ўзбекистон" 2002 йил. 6. Р.Ҳ. Жўраев, Ў.Қ. Толипов, Ш.С.Шарипов. Узлуксиз таълим тизимида ўқувчиларни касб-ҳунарга йўналтиришнинг илмий-педагогик асослари. Т. "Фан" нашриёти. 2004 йил.

Похожие

Дарсларда коммуникатив ўйинлардан фойдаланиш

Дарсларда интерфаол иннавацион усуллардан фойдаланиш

Болаларни мактабга тайёрлашда аклий тайёргарлик

Дидактик ўйинли технологиялар

Таълимни ташкил этиш турлари ва шакллари