Dаrs jаrаyonlаrini nаzоrаt qilish mеtоdikasi - Педагогиka - Рефераты

Dаrs jаrаyonlаrini nаzоrаt qilish mеtоdikasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Darsning psixologik jihatlari 2. O`qituvchining talabalarga qo`yadigan talablarining xarakteri 3. Darsning maromi.

www.arxiv.uz Ma`ruza bo`yicha aniqlashtirilgan o`quv maqsadlari. Talaba bu ma`ruzani puxta o`zlashtirganidan so`ng: -Mohir pedagoglarni tajribasini o`rganadi; -Mustaqil ishni tashkil etish mahoratini egallaydi; -Darsda qaytuvchan aloqani o`rganishga ahamiyat beradi; -Pedagog faoliyatida madaniyatga e`tibor berishi; -Darsda psixologik tartibga amal qilish; -Pedagogni talabalarga qo`yadigan talablarini mohiyatini va tavsilotni o`rganish; -Darsda xissiy-intelektual oxangni yaratish; -Darsda xazil mutoyiba sezgisini yaratish; -Darsning maromi pedagog tomonidan ish jarayonini tanlash; -Darsda o`z-o`zini nazorat qilish. Mohir o`qituvchi tajribasiz o`qituvchiga nisbatan oz mehnat va vaqt sarf qilib ko`zlangan maqsadga erishadi, chunki talabalarni doimo mustaqil bilim olishga o`rgatib boradilar. Ular "agar mavzuni o`zlashtirishga talabalarning kuchi yetmasa mustaqil o`zlashtira olmasa, aks holda materialni o`qituvchining o`zi tushuntirib berish kerak", degan qoidaga amal qiladilar. O`qituvchilar darsda talabalarning mustaqil bilim olishlarini ta`minlovchi juda ko`p usullardan foydalanadilar. Ulardan dastlabkisi takrorlash xarakteriga ega bo`lgan ishlardir. Bunga oldin o`zlashtirilgan bilimlarni amalda qo`llashga oid mashq va masalalar o`qituvchi topshirig`iga binoan darslikdan o`qish, oldin o`zlashtirilgan ma`lumot va dalillarni o`rgatuvchi grafik ishlar (sxema va jadvallar)ni bajarish va boshqalarni misol qilib ko`rsatish mumkin. Amaliy mashg`ulotlarda ham mustaqil ishdan talabalarni yangi bilimlar bilan qurollantirish maqsadida samarali foydalanish mumkin. Nazariy yoki amaliy dars bo`lishidan qat`iy nazar talabalarning mustaqil ishlari o`qituvchi tomonidan boshqarilishi lozim. Tajribali o`qituvchilar talabalarni kitob bilan ishlashga, konspekt tuzishga, ijodiy ishlarni tashqil etishga va bajarishga o`rgatishga alohida e`tibor beradilar.

www.arxiv.uz Masalan, V. F. Shatalov talabalarni bevosita yaratuvchi fikrlashlarini rivojlantirishga oid usullar sistemasini qo`llaydi, keng ko`lamdagi topshiriqlarni, turli xil o`ziga xos mustaqil ishlarni bajartiradi. Topshiriqlarni aksariyat qismini talabalarning o`zlari mustaqil bajaradilar. Bunga erishish uchun u darsda etalon masala yechimini talabalarga ko`rsatadi va qaysi masalalar shu turdagi masalalar ekanligini talabalardan so`raydi. Bu masalalarni (ularni yechish va murakkabligi cheklanmagan holda) talabalar o`zlari mustaqil ishlaydilar. Masalalarni to`g`ri yechilganligini talabalar o`zaro yoki o`qituvchi tomonidan tekshiriladi. Har bir talaba o`z kuchiga mos masalani tanlab yechadi, bilimi kuchli talabalarga esa murakkabrok masalalar tavsiya qilinadi. Ayniqsa, dalillarni mustaqil tahlil qilib, umumlashtirib va xulosa yasab, yangi bilimlarni o`zlashtirishda talabalar mustaqil ishi nihoyatda foydali bo`ladi. Darsda talabalarni kitob bilan mustaqil ishlarini tashkil qilishda o`qituvchi tezkor talabani to`xtatmaydi, asta-syokin o`zlashtirayotgan talabani shoshiltirmaydi savolga to`g`ri javob bergan talabaga darhol navbatdagi savolni beradi, xatolikka yo`l qo`ygan talabaga esa qo`shimcha topshiriq beradi. Yosh o`qituvchilar talabalar mustaqil ishlarini tashkil etishga yetarli darajada mas`uliyat bilan e`tibor bermaydilar. Talabalar ham ularga moslashib, o`qituvchi hammasini tushuntirib qo`yishini, o`quv materialidagi muhim joylarni nimaga ko`proq e`tibor berish kerakligini ham o`qituvchi aytib berishini ko`tadilar. Natijada talabalar aksariyat hollarda mustaqil ishlashga o`rganmay qoladilar. Talabalarning individual qobiliyatlarini doimo ko`zatib, o`rganib va e`tiborga olib boruvchi o`qituvchilar esa mustaqil ishlashni tashkil etish mahoratini egallaydilar. Talaba kitob bilan mustaqil ishlashga elektron kitobdan foydalana oladimi? Darsda qaytuvchan aloqani o`rnatish Talabalarning bilimlarini o`zlashtirish jarayonini to`g`ri tashkil etish uchun darsda qaytuvchan aloqani mohirona o`rnatish katta ahamiyatga ega. Kuzatuvchanlik qobiliyati va tafakko`ri yaxshi rivojlangan har bir qadamini mulohaza bilan tashlaydigan o`qituvchilar bunday malakalarni tezroq egallaydi.

www.arxiv.uz Psixolog olimlar (A. A. Bodalev va V. S. Kondratevlar) aniqlaganlaridek, mohir o`qituvchilarning "a`lo", "yaxshi", "qoniqarli" baholarga o`qiydigan va o`zlashtirmaydigan talabalar haqidagi tasavurlari o`z ishiga loqaydlik bilan qaraydigan o`qituvchilarga nisbatan anchagina keng bo`lar ekan. Tajribali o`qituvchilar darsni o`zlashtirmaydigan talabalarni o`zlashtirmaslik sabablari bo`yicha turlarga ajratganlar. Ular: bilish doirasini kam rivojlanganligi (e`tiborsiz, xotirasi yomon fikrlash operatsiyalarning shakllanmaganligi va hokazo); hissiy irodaviy doirasida kamchiliklarni mavjudligi (sekin qo`zg`aluvchanlik, ortiqcha jahldorlik, muhimlikning yo`qligi va hokazo); shaxsning integral sifatlarini yetarli darajada ifodalanmaganligi (bilishga oid qiziqishlari). Pedagogik faoliyat madaniyati Biz pedagogik mahoratni egallash uchun o`qituvchi o`z fanini chuqur bilishidan tashqari talabalari kishilarni siyosat, fan, madaniyat, texnika va sinfi sohalari bo`yicha nimalar qiziqtirayotganligi bilan ham xabardor bo`lib turishi lozimligi haqida to`xtaldik. Dars to`la o`quv jarayoni kabi ijtimoiy yo`nalishga ega bo`lishi lozim. Dars bu ham kafedra, ham minbar, umuman olganda o`qituvchi dunyoqarashi (pozitsiya)ni ifodalaydi, o`qituvchi o`zining va talabalarning hayotga boshqa mafkuraga nisbatan munosabatini shakllantiradi. Pedagogik mahoratni egallash kaliti ham darsning o`zidadir. Darsning psixologik jihatlari O`qituvchi o`z faoliyatida talabalarning rivojlanish darajasi, xotirasi, diqqati, irodasi, fikrining ixchamligi va muhim ishlash qobiliyatlarini har doim sinab boradi. Bunda nimalarga amal qilish kerak? Eng avvalo u o`z talabasi-inson haqida yomon fikr aytishga shoshilmasligi zarur. Talabalarda sodir bo`layotgan o`zgarishlarni sinchkovlik bilan o`rganish va ularni tushunishi, mulohazali ish tutishi, talaba qalbiga, uning ruhiyatiga to`g`ri yo`l topish bunyodkor o`qituvchilarga xos bo`lgan hislatlardir. Darsda qanday qilib eng maqbul psixologik tartibga amal qilish kerak? Eng avvalo guruh xonasidan talaba diqqatini chalg`itadigan, unga halaqit beradigan narsalarni chiqarib tashlash kerak.

www.arxiv.uz Yosh o`qituvchi darsda kimning yo`qligi va talabalar nima bilan shug`ullanayotganliklariga befarq qaramasliklari lozim. Bunday holat har bir fan o`qituvchisiga xosdir, chunki o`qituvchida talabalarga ta`sir etish mahorati yetishmaydi. Talabalar esa nihoyatda sertashvish bo`ladilar. Matematikadan tayyorlanmagan uy vazifasi, qiziqarli badiiy asardan hozirgina o`qilgan obraz, u yoqtiradigan futbol yoki hokkey komandasining omadsizligi, do`stlar bilan aytishib qolishi-bularni hammasi talaba xotirjamligini buzadigan omillardir. Shuning uchun ham o`qituvchi talabalarni yuz ifodasidan tushunish, ularning diqqatini boshqara olishi-uni qo`zg`atish kabi psixologik bilimlarga va amaliy malakalarga ega bo`lishi lozim. Shundagina eng qaysar talaba ham darsga qaytishi, tinglab o`tirishi mumkin. Talabalar qiziqishlarini, qobiliyatlarini, fikrlash sur`atini, sinfdagi har bir talabaning harakteri va hislatlarini bilishi darsga ijobiy yondoshishining psixologik omillaridir. Ularning e`tiborga olish-pedagogik faoliyatning birinchi kunidan to so`nggi daqiqalarigacha qiziqarli bo`lishini ta`minlaydi. O`qituvchining talabalarga qo`yadigan talablarining xarakteri Turli darslarda o`tkazilgan oddiy hisob-kitob 45 minutli bir darsda o`qituvchi talabalarga o`rtacha 100 ta talab qo`yar ekan. Bu ozmi yoki ko`pmi? Bu savolga javob berish uchun A. S. Makarenkoning "Agar mendan biror kishi siz o`z pedagogik tajribangizni qisqa shaklda qanday qilib ta`riflay olasiz, deb so`rasa, men insonga iloji boricha ko`proq talab qo`yish va uni iloji boricha ko`proq xurmat qilish kerak, deb javob bergan bo`lar edim. " -degan fikrini eslash kifoya. Albatta bu yerda gap talabaga qancha talab qo`yish haqida emas, balki qanday talab qo`yish zarurligi haqida borayotir. Talab qilishga qanday o`rganish kerak? Balki darsga kirib o`qituvchi qanday talab qilayotganligini, talabalar esa ularni qay tarzda bajarayotganligini ko`zatish kerak. Albatta busiz ish bitmaydi. Lekin bunday ish boshlash to`g`ri ham bo`lmaydi. Bu haqda biz juda ko`p turli-tuman, murakkab va ko`p qirrali dalillarni aniqlaymiz. Eng avvalo biz talab qo`yishning mohiyatini, ularni tafsilotini o`rganishimiz kerak.

www.arxiv.uz Buning uchun albatta pedagogika, psixologiya va o`qitish metodikasiga oid chuqur bilimlarga ega bo`lish kerak. Bunday bilim va metodlarni yaxshi o`zlashtirgan o`qituvchilar dars davomida talabalarning ayrim hatti-harakatlarini hisobga olib boradilar va dars yakunida ularni rag`batlantirish, tanbeh berish, jazolash metodlarini qo`llaydilar. Ular qaysi talabaga qanday talab qo`yish lozimligini biladilar. Bu talablarni bajarish jarayonida esa talabalar aniq bir xulq-atvor uslubiga ko`nikib boradilar. Talab qo`yishning aniq bir shaklini tanlashda pedagogik vaziyatni, ya`ni bu talablarni bajarilish sharoitlarini e`tiborga olish asosiy omillardan biridir. Eng muhimi, pedagog talabi ijrochiga mos va uni bajarilishini oxirigacha yetkazilishidir. Darsining hissiy-intellektual ohangini yaratish Darsda talabalar faqat predmet va hodisalarni faollik bilan o`rganibgina qolmay, balki ularga nisbatan o`z munosabatlarini ham shakllantiradilar. Ba`zi xodisalar ularni hayajonlantiradi, ba`zilariga esa loqayd qaraydilar, ba`zi o`qituvchilarni esa juda yaxshi ko`radilar, ba`zilarini xush ko`rmaydilar. Psixologlar ijobiy hissiyotlar inson faoliyatining kuchli ko`zg`atuvchisi va ilhomlantiruvchisi ekanligini ta`kidlaydilar Hissiyotsiz inson hech kachon haqiqat sari intilmaydi. Darsning hissiy-intelektual ohangi turli usullari bilan saqlab turiladi. Birinchidan, o`tilayotgan mavzu va qo`shimcha materialda talabalar uchun nihoyatda qiziq bo`lgan ma`lumotning bo`lishi bilan. Masalan, tarix darsida o`qituvchi: "Planetamiz tarixida 14513 ta katta va kichik urushlar bo`lib, ularda 3 mln. 640 ming kishi halok bo`lgan. Agar bu urushlarda ko`rilgan talofatni oltinga aylantirsak, qalinligi 8 metr va kengligi 10 km. bo`lgan oltin kamar Yerni ekvator bo`ylab o`rab chiqishga yetgan bo`lar edi", degan ma`lumotni aytadi. Ikkinchidan, dars mazmuni biror kashfiyot haqida ko`proq buyuk olimlar hayoti va faoliyati, inson aql-zakovati haqidagi misollar va hikoyalar bilan boyitib, talabalarni ijodiy izlanish tomon ilhomlantirish lozim. Darsning hissiy-intelektual ohangini saqlab turishning uchinchi yo`nalishi - talabalarni qiziqarli va ijodiy ishga jalb qilishdir. Buning mavjud usullari juda

www.arxiv.uz ko`p. Ularni tanlash muammoli vaziyatlarning turini tanlash bilan bog`liq. Muammoli vaziyat talabalarni har doim bilish va bilmaslik chegarasida, hayajonlanish holatida bo`lishlarini ta`minlaydi. Ana shu hayajonlanish talabalarda navbatdagi muammoni tushuntirishda muhim ahamiyatga ega bo`ladi. Va nihoyat, o`qitishni talabalarning ijobiy hissiyotlariga asoslanib olib borishning to`rtinchi yo`nalishi o`qituvchini o`quv materialiga bo`lgan hissiy munosabati bilan bog`liqdir. O`qituvchi darsga juda puxta tayyorgarlik ko`rishi, Lekin uni muvaffaqiyatli o`tkaza olmasligi mumkin. Yosh o`qituvchilar shuni yodda tutishlari kerakki, o`quv materialini juda chiroyli, qiyofali, hissiyotlarga boy holda mohirona bayon qilib, talabalarni o`ziga rom etishi mumkin. Bu haqda Flober shunday degan edi: "Ishonch bilan gapirganda so`z ham, tinglovchilarni mahliyo qilish ham o`z-o`zidan kelaveradi". Darsda hazil-mutoyiba sezgisi Olimlar izlanishlarining ko`rsatishiga qaraganda, tajribali o`qituvchining shaxsiy sifatlari orasida "quvnoq xarakter" doimo ajralib turadi. Chunki, u talabalarni nihoyatda charchagan, diqqatlari o`ta tarqaluvchan bo`lgan holda ham o`qituvchiga darsda ishchi vaziyatni yaratish imkonini beradi. Bunday holda u talabalarga bir oz dam beradi, birgalikda sevimli qo`shiqni kuylashni taklif etadi, ba`zan esa biror qiziqarli hikoya yoki voqeani aytib talabalardagi charchoqni bartaraf qiladi. Tajribasiz o`qituvchilar esa aksincha, hajviy hikoyalarni tushuntirayotganida ham, talabalarni qo`lishiga yo`l qo`ymaydi, ularni jerkib, tartibni bo`zmaslikka chorlab turadilar. Hazil-mutoyiba sezgisi bo`lmagan o`qituvchi hatto talabalarning yengil hazilini ham kechira olmaydilar, ularga qo`pol muomalada bo`ladilar. Bu kabi misollar o`qituvchi-talaba muomilasiga salbiy ta`sir ko`rsatadi. "Maktabdagi xushchaqchaq hayotga xuddi dushmanga, qo`pol xatoga bo`lgandek munosabatda bo`lish biz ko`pchilik hollarda yo`l qo`yadigan jiddiy kamchiligimizdir" - deydi L. N. Tolstoy. Darsning maromi Dars maromi o`qituvchi mehnatining madaniyatigina bo`lib qolmay, balki uning intizomi, darsning sifati hamdir. Dars maromi yuqori, Lekin talabalarga mos

www.arxiv.uz bo`lishi lozim. Shuning uchun ham mohir o`qituvchilar darsni yuqori maromda o`tib talabalarda amaliy ko`nikmalar (masalan hisoblash)ni tarkib toptirishga muyassar bo`lmoqdalar. Tajribasiz o`qituvchilar esa ulgurmay qolish dan qo`rqib darsni talabalar imkoniyatlarini, o`zlashtirish jarayonini hisobga olmay, juda yuqori maromda olib boradilar. Me`yordagi maromni har qanday buzilishi talabalarning rosmana ishchi kayfiyatiga salbiy ta`sir ko`rsatadi. Ularni tezda charchashlariga sabab bo`ladi. Darsda eng maqbul maromga erishish uchun quyidagilar tavsiya etiladi: darsda ko`pchilikni qanoatlantiruvchi "o`rtacha" maromni tanlash, talabalarning individual xususiyatlarini e`tiborga olish, darsda yakka tartibda va hamkorlikda bajariladigan ishlarni oqilona uyg`unlashtirish, talabalar faoliyatlarini turli-tuman shakllarini qo`llash, vaqtdan iloji boricha samaraliroq foydalanish. Dars maromini asta-syokin oshirib borish lozim. Dars maromi o`qituvchi tomonidan faqat ish jarayonidagina tanlanadi.

www.arxiv.uz АDАBIYOTLАR: 1. Kаrimоv IА Bаrkаmоl аvlоd — O`zbеkistоn tаrаkkiyotining pоydеvоri. T. 1997. 2. Kаrimоv I.А. Kаdrlаr tаyyorlаsh milliy dаsturi. T. 1997. 3. "O`zbеkistоn Rеspublikаsi Tа`lim to`g`risidа"gi Qоnuii.1997. 4. G`аybullаеv N.R., Yodgоrоv R., Jdаrkin L.P., Tоshmurоdоvа K... Mаmаtqulоvа R. vа bоshqаlаr. Pеdаgоgikа. "Univеrsitеt", 1999. 5. G`аybullаеv N.R. Yodgоrоv R., Jdаrkin L.P., Tоshmurоdоvа Q.А., Mаmаtqulоvа R. vа bоshqаlаr. Pеdаgоgikа (Bаrchа bаkаlаvr yo`nаldshlаri uchun). 2000. 6.Inоg`оmоv R., Tоshmurоdоvа Q. Pеdаgоgаkа fаni XXI аsrdа. T. 2000. "Yangi аsr аvlоdi" nаshriyoti.

Похожие

Xаlq bo'limlаri vа mаktаbgаchа tа`lim muаssаsаlаrini nаzоrаt qilish

Xаlq tа`limi bulimlаri vа mаktаbgаchа tа`lim muаssаsаlаrini nаzоrаt qilish

Pеdаgоgikа Fаnlаri Tizimi

Tаlаbаlаrni pеdаgоgik tеxnоlоgiyagа tаyyorlаsh mеtоdikasi

Mustаqil ishlаsh vа uni tаkоmillаshtirish mеtоdikasi