Buddaviylik dini - Педагогиka - Рефераты

Buddaviylik dini

Загружено в:

10.02.2025

Скачано:

0

Размер:

23.96875 KB

Buddaviylik dini Reja: 1. Buddaviylik asoschisining hayoti va faoliyati. 2. Buddaviylik manbalari. 3. Buddaviylik ta’limoti. 4. Markaziy Osiyoda buddaviylik.

Tadqiqotchilar buddaviylik asoschisi real tarixiy shaxs ekanligini ta’kidlaydilar. Bu ta’limot to’g’risida xabar beruvchi adabiyotlarda u Siddxartxa – shaxsiy ism, Gautama – urug’ nomi, Shakyamuni – «Shakya qabilasidan chiqqan donishmand», Budda – «nurlangan», Tadxagata – «shunday kelib, shunday ketgan», Djina – «g’olib», Bxagavan – «tantana qiluvchi» kabi ismlar bilan zikr etiladi. Ular ichida eng mashhuri «Budda» bo’lib, shundan ushbu dinga buddaviylik nomi berilgan. Siddxartxa (topshiriqni bajaruvchi) Gautama mil. avv. 563-yilda Hindistonning shimoli-sharqiy qismida (hozirgi Nepalning janubida) podsho xonadonida tug’ilgan. (Ba’zi manbalarda mil. avv. 623-yilda tug’ilganligi ham qayd etilgan.) Uning otasi Suddxodan Hindistonning shimoli-sharqiy qismida sakiylar sulolasi asos solgan Kapi Lavasta podsholigining hukmdori bo’lgan. Siddxartxaning onasi Mayya ismli ayol bo’lib, u Siddxartxa tug’ilgach, 7 kundan so’ng vafot etgan. Etim qolgan Siddxartxani xolasi Maxaprajpati tarbiyalagan. Siddxartxa barcha shahzodalarga xos ta’lim-tarbiya olgan. Podsho Suddxodan o’g’lining jamiyat hayotining salbiy tomonlarini ko’rmasdan yashashini istagan. Shuning uchun ham unga shohona hayot yaratib bergan. U dunyoviy ruhda tarbiyalana boshlagan. 16 yoshida uylantirib qo’yilgan. Ko’p o’tmay Sidd xartxa o’g’illik bo’lgan. Siddxartxa 22 yoshigacha ana shunday shohona hayot kechirgan. Siddxartxa sayr payti hayot u o’ylagandek emasligining guvohi bo’lgan. Chunonchi, u yo’lda butun tanasiga yara toshib ketgan bir qari cholni, kasal yotgan bir odamni, bir oz yurgach esa, o’lib yotgan odam jasadini ko’radi. Bu hodisalar uning dunyoqarashini butunlay o’zgartirib yuboradi. U bu hayot behuda degan xulosaga keladi va bir kuni hech kimga bildirmay saroyni tark etadi. Bu dunyo lazzatlaridan voz kechib, tarfkidunyochilik hayotini boshlaydi. Ayni paytda, u odamlarni hayot azob-uqubatlaridan qutqarish yo’llarini izlaydi. 7 yil davomida mavjud muqaddas kitoblarni o’rganadi. Ular asosida mushohada yuritadi va nihoyat, najot yo’lini topadi. U bu yo’lni «hayot haqiqati» deb ataydi. Siddxartxa shahar hamda qishloqlar kezib, bu yo’l mohiyatini targ’ib etishga kirishadi.

Siddxartxa o’z ta’limotining asosiy qoidalarini «To’rt oliy haqiqat» nomi bilan bayon etadi. U Hindistonda birinchi monaxlik jamoasini tashkil etgan. Bu jamoa yangi din - buddaviylik ta’limotini targ’ib etishda juda katta rol o’ynagan. Budda 40 yil mobaynida Hindistonning turli joylarida bo’ladi, odamlarga o’z g’oyalarini etkazadi, singdiradi va 80 yoshida Kushtnagara degan joyda dunyodan o’tadi. Buddaning hayoti haqida turli asotirlar paydo bo’ldi. Ularda aytilishicha, Budda ko’p yillar davomida er yuzidagi turli mavjudotlar qiyofasida qayta tug’ilgan: 84 marta ruhoniy, 58 marta shoh, 24 marta rohib, 13 marta savdogar, 18 marta maymun, 12 marta tovuq, 8 marta g’oz, 6 marta fil, shuningdek, baliq, qurbaqa, kalamush, quyon qiyofalarida qayta tug’ilgan. Jami 550 marta qayta tug’ilgan. U doimo qaerda, qay qiyofada tug’ilishini o’ziga o’zi belgilagan. So’nggi marta uni xudolar insoniyatni to’g’ri yo’lga boshlashi uchun inson qiyofasida yaratganlar. Bu afsonalarning ba’zilariga ko’ra, er yuzida Gautamaga qadar 6 ta budda o’tgan. Shuning uchun buddaviylikning ba’zi muqaddas joylarida 7 ta ibodatxona barpo etilgan. 7 ta Bodxa daraxti o’tkazilgan. Ba’zi afsonalar 24 ta Budda avlodi o’tgan desa, ba’zilari minglab buddalar o’tgan deb da’vo qiladi. Bizgacha Buddaning bir necha biografiyalari etib kelgan: «Maxavostu» – milodning II asrida yozilgan, «Lalitavistara» – milodning II-III asrlarida yuzaga kelgan, «Buddxacharita» – buddist faylasuflardan biri Ashvagxosha tomonidan milodning I-II asrlarida yaratilgan, «Nidanakatxa» – milodning I asrida yozilgan va «Abnixishkramansutra». Mazkur biografiyalarda Buddaning qaysi yillarda yashaganligi turlicha berilgan. Ularda mil. av. IX- III asrlar oralig’idagi har xil muddatlar ko’rsatiladi. Rasmiy hisobga ko’ra, Budda mil.av. 623 yilda tug’ilib, 544 yilda vafot etgan. Biroq ko’pchilik tadqiqotchilar uning tug’ilishi mil. av. 564 yilda, o’limi esa 483 yilda deb hisoblaydilar. Ba’zan 560 va 480 deb yaxlit sonlar bilan ko’rsatadilar. Aytish joizki, yuqorida zikr qilingan biografiyalarda Buddaning haqiqiy hayoti bilan uning haqidagi afsonalar o’zaro qorishib ketgan. U larning barchasi Budda vafotidan bir necha yuz yillar o’tgandan keyin tuzilgan, mazmuni afsonalashtirilgan hikoyalardan iborat.

Buddaviylik dinining asosiy muqaddas kitobi - «Tripitaka» («Uch savat donolik») deb ataladi. Rivoyatlarga ko’ra, Siddxartxa o’z ta’limotini mazmuniga ko’ra uchga ajratgan va uch savatga joylashtirgan. Ularning har biriga alohida nom ham berilgan. Bular: 1. Vinoyapitaka (Axloqiy me’yorlar). 2. Sutta p itaka (Du o lar). 3. Ab x id x amma p itaka (Diniy-falsafiy masalalar bayoni)dir. Bu manbaning qo’lyozma nusxasi Shri Lankada saqlanib qolgan. U milodning boshlarida kitob shakliga keltirilgan. Ular – Budda targ’ibotining haqiqiy bayoni hisoblangan sutra matnlari – Sutra-pitaka, rohiblik axloqi, xonaqohlar nizomlariga bag’ishlangan, vinaya matnlari – Vinaya-pitaka, buddaviylikning falsafiy va psixologik muammolarini bayon qilib berishga bag’ishlangan abxidxarma matnlari – Abxidxarma-pitakadan iborat. Keyinchalik shakllangan sanskrit, xitoy, tibet, kxmer va yapon tillaridagi buddaviylikga oid adabiyotlar ancha keng tarqalgan, ammo ularning ilk buddaviylik tarixi uchun ahamiyati ozroq. Budda hayotiga tegishli rivoyatlarning asosiysi Tripitakada jamlangan. Shuningdek, mil.avv. II asrda tuzilgan, Buddaviy rohib Nagasena va yunon podshosi Milinda o’rtasidagi buddaviylik mohiyati to’g’risidagi suhbat, savol- javobdan iborat bo’lgan “Milindapankxya” (“Milindaning savollari”) hikoyasi ham buddaviylik manbalaridan biri hisoblanadi. Buddaviylik o’ziga xos nazariyot va amaliyotdan iborat bo’lgan diniy tizimdir. Budda yangi diniy qonun-qoidalar, rasm-rusumlar ishlab chiqmagan, balki har bir inson tug’ilish va o’lim mashaqqatlaridan qutilishi uchun amal qilishi lozim bo’lgan bir necha ko’rsatmalarni ishlab chiqdi. U vedalardagi gunohsizlik ta’limotini inkor qildi, hayvonlarni qurbon qilishni qoraladi, varna (kasta) tizimini va undagi ruhoniylarning boshqalardan ustunligini inkor qildi. Budda «Yaratuvchi oliy kuch»ning borligiga shubha va ishonchsizlik bildirgan. Budda ta’limotining asosida «hayot – bu azob, uqubat» va «najot yo’li mavjud» degan g’oyalar yotadi. Buddaviylik ta’limotiga ko’ra, inson o’ziga xos

mavjudot bo’lib, tug’iladi, o’zini o’zi halok qiladi yoki qutqaradi. Bu g’oyalar Buddaning ilk da’vatida ta’birlangan to’rt haqiqatda o’z ifodasini topgan. Birinchi haqiqat – «azob-uqubat mavjuddir». Ikkinchi haqiqat – «qiynoqlarning sabablari mavjuddir». Uchinchi haqiqat – «qiynoqlarni tugatish mumkin». To’rtinchi haqiqat – «qiynoqlardan qutilish yo’li mavjuddir». Bu yo’l sakkizta narsaga amal qilish orqali egallanadi. Buddaviylik ta’limoti uch qismdan iborat: I. axloq; II. meditatsiya; III. donolik. I. Axloq normalari – «Pancha shila» (Buddaning besh nasihati): 1. qotillikdan saqlanish; 2. o’g’rilikdan saqlanish; 3. gumrohlikdan saqlanish; 4. yolg’on, qalbaki narsalardan saqlanish; 5. mast qiluvchi narsalardan saqlanish. II. Meditatsiya. 1. to’g’ri tushunish (to’g’ri e’tiqod qilish) – Buddaning birinchi da’vatida so’z yuritilgan to’rt haqiqatni bilish va unga ishonish; 2. to’g’ri niyat qilish – dunyoviy lazzat-halovatlardan xalos bo’lishga, keraksiz fikrlar va boshqalarga zarar etkazib qo’yishdan saqlanishga intilish; 3. o’zini to’g’ri tutish – o’ziniki bo’lmagan narsaga ko’z olaytirmaslik, ortiqcha hissiyotga berilmaslik; 4. to’g’ri anglash – o’z tanasi va ruhiga o’zini yo’qotib qo’ymaydigan darajada nazoratda bo’lish hamda bunda ehtiroslar va iztiroblarga chek qo’yish; 5. to’g’ri harakat qilish – o’zidagi yomon tuyg’ularni jilovlash hamda ezgu tuyg’ular va harakatlarni rivojlantirish; 6. to’g’ri hayot kechirish – noma’qul hayot tarzidan saqlanish; 7. to’g’ri fikr yuritish – kamolotning to’rt bosqichini ketma-ket bosib o’tish; 8. to’g’ri gapirish – yolg’ondan, tuhmatdan, haqoratdan va befoyda gaplardan saqlanish. III. Donishmandlik – bu buddaviylikning asosiy maqsadi bo’lib, narsalar tabiatini to’g’ri tushunishdan iborat. Yuqorida ko’rsatilgan uch amaliyot bosqichini o’tagan inson oxir-oqibat oliy saodatga, ya’ni nirvana holatiga erishadi. Nirvana so’zining lug’aviy ma’nosi – «o’chish, so’nish». Unda hayotning har qanday ko’rinishiga intilish yo’qoladi.

Markaziy Osiyoda mintaqasida boshqa qadimiy dinlar bilan bir qatorda buddaviylikning ham keng yoyilganligini kuzatamiz. Bir guruh tadqiqotchilar mazkur din Markaziy Osiyoga kirib kelishini Kushonlar shohi Kanishka hukmronligi davriga taalluqli deb biladilar (I asrning oxiri-II asrning boshlari). Ikkinchi guruh esa bu jarayonning boshlanishini biroz ertaroq deb hisoblaydilar. Tadqiqotchi B.A.Litvinskiyning fikricha, buddaviylik Shimoli-G’arbiy Hindiston va Janubiy Afg’oniston (Qandahor) orqali taxminan mil. av. III asrda Baqtriyaga (O’zbekistonning janubiy hududlari) tarqala boshlagan. Hozirgi Termizdagi Qoratepa, Fayoztepa, Sayram, Quva va boshqa joylarda topilayotgan budda haykalchalari yoki ularning parchalari, Ayritom-dagi ayvon peshtoqi parchasidagi buddist musiqachilarning tasviri va boshqa osori atiqalar, saroy va ibodatxonalar Markaziy Osiyodagi buddaviylik haqida xabar beruvchi manbalardir. Bu dinga tegishli yozma manbalar qadim-gi turkiy yozuvda, uyg’ur bitiklarida va boshqa yozuvlarda saqlanib qolgan. Markaziy Osiyoning janubida Sarvastivada maktabining ilk ko’rinishi – Vaybxashika maktabining ta’limoti yoyilgan. U buddaviylikning Xinayana oqimiga tegishli. Markaziy Osiyoda buddaviylikga tegishli tarixiy obidalarning ko’pligi jihatidan Fayoztepa eng yirik yodgorlik hisoblanadi. U erdan chiqqan diniy bitiklar, haykallar bilan birga topilgan ibodatxonaning hududi ancha katta joyni egallaydi. 1926 yilda A.S.Strelkov tomonidan aniqlangan Eski Termizning sharqidagi Zurmala minorasi Markaziy Osiyo hududidagi birinchi ochilgan, katta ahamiyatga molik bo’lgan buddaviylik inshootidir. Dalvarzintepa majmuasi 1967-1968 yillarda qazib ochilgan bo’lib, Termiz yaqinidagi Surxon vohasining o’rta qismida joylashgan. Mazkur kompleks G.A.Pugachenkova va B.A.Turg’unov boshchiligidagi O’zbekiston san’atshunoslik akademiyasi tomonidan ochildi. Dalvarzintepada topilgan buddaviylik majmuasi bu din ta’limoti Kushon saltanatining shimoliy viloyatlariga I asrda yoyilganligini ko’rsatadi.

Markaziy Osiyoning Marv, Balx, Termiz, So’g’diyona viloyati, Quva, Koson, Samarqand va Buxoro kabi shaharlari, viloyatlari buddaviylik ta’limoti va marosimlarini ishlab chiqishda, boshqa o’lkalar, mamlakatlarda targ’ib va tashviq etishda, eng muhimi, buddaviylikning hozirgi zamonning ilg’or jahon dinlaridan biriga aylanishida favqulodda ahamiyatga ega markazlari bo’lgan. Turkiy xalqlar butun Osiyoni, Xitoy va Uzoq Sharqni nafaqat qilich va ot kuchi bilan zabt etishgan, balki mavjud bo’lgan diniy-falsafiy ta’limotlar, madaniyat, insonparvarlik sohalarida ham etakchilik qilganlar. O’zlaridan boshqa xalqlarni «varvarlar» deb atagan kalondimog’ qadimxitoy siyosatchilari ham bu jihatdan ularni tan olishga majbur bo’lganlar. Xinayana buddaviylikning asosiy yo’nalishlaridan biridir. Xinayana «kichik arava» yoki “kichik g’ildirak” ma’nosini anglatib, u diniy yo’nalish sifatida mil.av. I asrda shakllangan. Biroq, uning asosiy qoidalari ancha avval, shu jumladan, Tripitakada bayon qilingan. Xinayanaga ko’ra, dxarma tabiatini o’rganishga va nirvanaga ma’naviy yo’l bilan erishiladi. Bu yo’l og’irligi sababli faqat monaxlargina nirvana holatiga etishi mumkin. Maxayana Xinayana bilan bir qatorda buddaviylikdagi ikkinchi asosiy yo’nalish bo’lib, u ruhiy kamolot ahdiga rioya etuvchi, xudoga iltijo qiluvchi rohiblarga in’omlar berib yordam ko’rsatuvchi har qanday oddiy dindor najot topishi mumkin degan ta’limotga asoslanadi. Unga ko’ra, Budda tanasi jonzotlarni azobdan qutqarish uchun turli maxluqotlar shakliga kirishi mumkin va hayot zanjirining barcha vakillari uni o’rganishi, anglashi mumkin. Tszintu (Dzen-Buddizm) yo’nalishi Xitoyda vujudga kelgan va keyinchalik Yaponiyaga o’tgan. Unga Xuey-Yuan asos solgan. V-VII asrlarda uning shogirdlari bu yo’nalishni rivojlantirganlar. Shuningdek, ushbu yo’nalish Xitoy buddaviylikida sezilarli mavqega ega bo’lgan va rasman e’tirof etilgan. Xitoyshunos olimlarning ta’kidlashlariga qaraganda, Tszintu yo’nalishi daosizm, hatto qadimgi Xitoy «sinizm»i ta’sirida shakllangan. Tyantay yoki Tenday yo’nalishi. Bu nom ibodatxona nomi bilan bog’liq. Mazkur yo’nalishning ilk va ko’zga ko’ringan vakili biri monax Chji-I ta’limotiga

ko’ra, bu dunyodagi hamma narsa haqiqiy emas, ular faqat bo’shliqdan iborat bo’lib, vaqtinchalik mavjuddir. Ushbu ta’limotni Chjan-Jan (711-782) maktabining 9-patriarxi rivojlantirib, shunday xulosaga keldi: Budda hamma joyda, hamma narsada, hattoki jonsiz narsalarda ham mavjud bo’lib, ularda Budda-tabiatning bir bo’lagi mavjud. Tyantay yo’nalishi o’z tarafdorlari orasida katta obro’ga ega bo’lgan va XIV asrga qadar mavjud bo’lgan. Tantrizm Hindistonda birinchi ming yillik o’rtalarida vujudga kelib, keyinchalik Xitoyga o’tgan. Ushbu yo’nalish VIII asrga kelib taraqqiy topdi. Bunga yo’nalishning uch mashhur patriarxlari Hindistondan kelib faoliyat olib borishlari sabab bo’ldi. Tantrizm mustaqil hamda ta’sirchan yo’nalish sifatida Xitoyda uzoq qolmadi. Shan-Buddizm. Mazkur yo’nalishning nomi sanskrit tilidagi «dxiana» (meditatsiya, fikrni jamlash) so’zidan kelib chiqqan. Hindistonda vujudga kelgan dxiana buddaviylik maktabi tarafdorlari vaqti-vaqti bilan tashqi olamdan uzilib, ushbu abadiy tashvishlardan chetlanish va fikrni bir nuqtaga jamlash ta’limotini ilgari surganlar. Bu ishda kishi, haqiqatan ham, trans holatiga tushadigan bo’lsa, bu orqali haqiqatga erishish dxiananing oliy maqsadi hisoblanadi. Lamaizm buddaviylikning asosiy yo’nalishlaridan biri bo’lib, u tibet tilida «lama» – «eng ulug’» degan ma’noni anglatadi. Mazkur diniy yo’nalish rahbari shu nom bilan – lama deb ataladi. Lamaizm Tibetda VII-XIV asrlarda tibetliklarning qadimiy dini Bon-Po (shamanizmning bir turi) unsurlarini qabul qilgan Maxayana va Tantrizm asosida vujudga kelgan bo’lib, hozirda tibetliklarning asosiy dini hisoblanadi. U bir necha firqa va mazhablarga bo’linadi. Lamaizm XVI asr oxiridan mo’g’ullar, XVI asr boshlaridan Rossiya hududida yashovchi buryatlar, tuvaliklar va qalmiqlar orasida ham tarqaldi. Buddaviylikning barcha aqidalarini qabul qilgan lamaizmda inson faqat lamalar yordamida najot topadi. Lamalarsiz nirvanaga etishish u yoqda tursin, kishi bu dunyoga qaytib kelishda ham hech narsaga erisha olmaydi, deb ta’kidlanadi.

Lamaizmning an’anaviy qonunlashgan asosi Kanjur (108 jildli) va Tanjur (225 jildli) nomli muqaddas kitoblarda bayon qilingan. Lamaizmga ko’ra, lamalarga va dunyoviy hokimlarga so’zsiz bo’ysunish asosiy fazilat sanaladi. Masalan, buryat lamalari rus podshohlarini – avatara, ya’ni ma’buda Tsagan- Daraexening erdagi ko’rinishi, deb e’lon qilganlar. Lamaizm ta’limotiga ko’ra, odam o’ldirish, o’g’rilik, yolg’onchilik, tuhmat, g’iybat, bekorchi so’zlash, ochko’zlik, kek saqlash, zino qilish – o’nta «og’ir gunoh» sanaladi. Gunoh qilishdan o’zini tiyish insonga eng yaxshi qayta tug’ilishga imkon beradi. Lamaizm diniy hayotining markazini monastir tashkil qiladi. U erda Dalay- Lama, Lamalar diniy uyushmasi, rohiblar, talabalar faoliyat olib boradilar. Buddaviylik – dunyodagi eng yirik dinlar ichida qadimiylaridan biri hisoblanib, mil. av. IV-V asrlarda Hindistonda vujudga kelgan. Bu dinga e’tiqod qiluvchilar, asosan, Janubiy, Janubi-Sharqiy va Sharqiy Osiyo mamlakatlari: Shri- Lanka, Hindiston, Nepal, Butan, Xitoy, Singapur, Malayziya, Indoneziya, Mongoliya, Koreya, Vetnam, Yaponiya, Kombodja, Birma, Tailand, Laosda va qisman Evropa va Amerika qit’alarida, Rossiya Federatsiyasining Tuva, Buryatiya, Kalmikiya respublikalarida istiqomat qiladilar. Hozirgi kunda e’tiqod qiluvchilar soni jihatidan buddaviylik xristianlik, islom va hinduizmdan so’ng to’rtinchi o’rinni egallaydi. Buddistlarning soni taxminan 900 mln. atrofida bo’lib, ulardan 1 mln. ga yaqini rohiblardir. Buddaviylik turli milliy va diniy an’analar bilan kelishuvchanligi sababli ko’p millatlar tomonidan keng qabul qilindi. Buddaviylik hayotning barcha sohalari: diniy, madaniy, siyosiy va iqtisodiy qatlamlariga kirib bordi. Masalan, diniy qorishma sifatida hinduizm oriylargacha bo’lgan dinlar, hind-skif jamoalarining ibtidoiy diniy tasavvurlarini va qadimgi braxmanlarning buddizm bilan aralashgan qadimiy urf-odatlarini o’zida mujassam qilgan. Buddaviylikni din yoki falsafa, mafkura yoki madaniyat qoidalari to’plami yoxud hayot tarzi deb baholash mumkin. Ayni kunda bu dinga e’tiqod qilib kelayotgan Sharq mamlakatlaridagi buddaviylik ta’limotini o’rganish u erdagi

siyosiy-iqtisodiy, ma’naviy madaniyatni tushunishning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Bu davlatlarda ushbu dinga e’tiqod qiluvchilar nazarida buddaviylikning qoida va an’analari markaziy hukumat qonunlaridan ko’ra ustunroqdir, tabiiyki, buning zamirida uning potentsial kuchi yotadi. 1950-yilda Shri-Lankada buddaviylikning «Jahon buddaviylari birodarligi» tashkiloti tuzildi. 1956-yilda esa dunyo buddaviylari o’z dinlarining 2500 yilligini nishonladilar. Nazorat savollari. 1. Budda ismlarining ma’nolarini bilasizmi? 2. Buddaviylik ta’limotining asosi nimaga qurilgan? 3. To’rt haqiqat va sakkizlik yo’l to’g’risida gapiring 4. Buddaviylik manbalarini sanang. 5. Tripitaka qaysi qismlardan iborat? 6. Buddaning hayoti haqida nimalar bilasiz? 7. Markaziy Osiyoda buddaviylikka oid qanday yodgorliklar mavjud? 8. Xinayana va maxayana yo’nalishlari qanday farqlanadi? 9. Lamaizm haqida nimalar bilasiz? 10. Buddaviylik ta’limotining asosi nimaga qurilgan? 11. To’rt haqiqat va sakkizlik yo’l to’g’risida gapiring.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Raximdjanov D., Ernazarov O. Dinshunoslikka kirish. O’quv qo’llanma. – T.: «O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati» nashriyoti, 2018. – 304 b. 2. Kamilov D. Dinshunoslik. O’quv qo’llanma. – T.: Lesson Press, 2021. – 128 b. 5. Shermuxamedova N.A.Diniy fanatizm fenomeni//Inson falsafasi. – T.: Noshir, 2016. B.314-499. 3. Muratov D., Alimova M., Karimov J. Dinshunoslik, darslik. – Toshkent, «Navro‘z» nashriyoti, 2019. – 264 b. 4. Isoqjonov R. Qiyosiy dinshunoslik. O‘quv qo‘llanma. – T.: OOO «Complex print», 2020. – 198 b.

Похожие

Zardushtiylik dini 2

Islom dini g'oyalarining ta'lim-tarbiyaga ta'siri

Islom dini g`oyalarining ta`lim-tarbiyaga ta`siri

Ijtimoiy-madaniy faoliyat tarixi

Qiyosiy pedagogika fani haqida umumiy tushuncha