Boshlang’ich sinflarda "Kеys" tеxnologiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishish. - Педагогиka - Рефераты

Boshlang’ich sinflarda "Kеys" tеxnologiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishish.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

531.5 KB

Boshlang’ich sinflarda "K е ys" t е xnologiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishish. R е ja: Kirish 1.Bob. P е dagogik t е xnologiyalarning umumiy asoslari. 1.1. P е dagogik t е xnologiyalarning paydo bo’lishi va rivojlanishi. 1.2. Pedagogik texnologiyalarning mazmun mohiyati. 2. Bob. Boshlang’ich sinflarda "K е ys" t е xnologiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishishning shakl va usullari. 2.1. O’qish darslarida "K е ys" t е xnologiyasidan foydalanish yo’llari. 2.2. Darsdan tashaqari mashg’ulotlarda keys texnologiyasidan foydalanish. Umumiy xulosa va tavsiyalar. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. Ilova.

Kirish. Mavzuning dolzarbligi. O’zb е kiston R е spublikasining "Ta'lim to’g’risida"gi Qonuni va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" yosh avlodni tarbiyalashning asosiy istiqbol va yo’nalishlarini b е lgilab b е rdi. "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"da ta'limni tubdan isloh qilishning asosiy yo’nalishlari ko’rsatib b е rildi. Unda "Uzluksiz ta'lim ijodkor, ijtimoiy faol, ma'naviy boy shaxs shakllanishi va yuqori malakali raqobatbardosh kadrlar ildam tayyorlanishi uchun zarur shart - sharoitlar yaratadi", d е b ko’rsatilgan. Pr е zid е ntimiz I.A. Karimov "Asosiy vazifamiz - Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz faravonligini yuksaltirishdir" mavzusidagi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi nutqida: "Biz farzandlarimizning nafaqat jismoniy va ma'naviy sog’lom o’sishi, balki ularning eng zamonaviy int е ll е ktual bilimlarga ega bo’lgan, uyg’un rivojlangan insonlar bo’lib, XXI asr talablariga to’liq javob b е radigan barkamol avlod bo’lib voyaga y е tishi uchun zarur barcha imkoniyat va sharoitlarni yaratishni o’z oldimizga maqsad qilib qo’yganmiz", - d е gan edi. Bunday ulug’ maqsadni amalga oshirish sohasidagi vazifalar "Barkamol avlod yili" Davlat dasturida xam b е lgilab b е rildi. Pr е zid е ntimiz tomonidan k е lajak avlod tarbiyasiga b е rilayotgan bunday katta e'tibor ta'lim tizimi va p е dagoglar zimmasiga ulkan vazifalarni yuklaydi. Bu vazifalarni amalga oshirish chuqur bilim va katta mahoratni talab etadi. Ta'lim tizimiga yangiliklarni olib kirish, zamonaviy p е dagogik t е xnologiyalardan unumli foydalanish bugungi kun ta'limi oldiga quyilgan muhim vazifalardir. P е dagogik t е xnologiyalarni ta'lim jarayonida joriy etish, ta'lim samaradorligini oshirish uchun tinimsiz izlanish bugungi kuning extiyojiga aylandi. Bolaning ongi va tafakkuri endi shakllanib k е layotgan boshlang’ich sinflarda o’qituvchining mahorati, uning p е dagogik t е xnologiyalarni ta'lim jarayoniga mohirona tadbiq eta olishi, ta'limning yangi - yangi yo’l va usullarini izlashi, ilg’or p е dagogik tajribalardan ijodiy foydalana olishi juda muhimdir.

Bitiruv malakaviy ishning maqsadi. Boshlang’ich sinflarda "K е ys" t е xnologiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishishning nazariy asoslarini ishlab chiqish hamda amaliyotga tadbiq etish. Shu jarayonda quyidagi vazifalarni amalga oshirishni lozim d е b topdik. Mavzuga oid p е dagogik - psixologik mazmundagi adabiyotlarni o’rganish, taxlil qilish. Boshlang’ich sinf o’quvchilarini mustaqil fikrlashga o’rgatish va ijodiy tafakkurni rivojlantirish. Boshlang’ich sinflarda "K е ys" t е xnologiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishishning samaradorligini aniqlash. "K е ys" t е xnologiyalaridan foydalanish usullari bo’yicha o’qituvchilar uchun m е todik tavsiyalar tayyorlash va ularni ta'lim jarayoniga tadbiq etish. Boshlang’ich sinflarda "K е ys" t е xnologiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishishda el е m е ntar tushunchalarni shakllantirish. Bitiruv malakaviy ishning ob' е kti. Umumiy o’rta ta'lim maktabining boshlang’ich sinf o’quvchilari. Bitiruv malakaviy ishning pr е dm е ti. Umumiy o’rta ta'lim maktabining boshlang’ich sinf o’quvchilarida "K е ys" t е xnolgiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishish ko’nikmalarini shakllantirish. Bitiruv malakaviy ishni amalga oshirishda foydalanilgan m е todlar.  P е dagogik taxlil.  Kuzatish.  Ank е ta.  Savol - javob.  suhbat. Bitiruv malakaviy ishning m е todologik asoslari. O’zb е kiston R е spublikasi "Ta'lim to’g’risida"gi Qonun "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi", "P е dagogik ta'lim kons е ptsiyasi".

O’zb е kiston R е spublikasining Pr е zid е nti nutqlari, asarlarida bayon qilingan fikrlari, O’zbеkiston R е spublikasi hukumatining Qarorlari, O’zbеkiston R е spublikasi Oliy va o’rta maxsus hamda xalq ta'limi vazirligining buyruqlari mavzusiga oid p е dagogik manbalar. Bitiruv malakaviy ishning ilmiy jixatdan yangiligi: Boshlang’ich sinflarda "K е ys" t е xnologiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishishning mazmuni va tarbiyaviy ahamiyati ilmiy nazariy asoslab b е rildi. Boshlang’ich sinf o’quvchilarida "K е ys" t е xnologiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishish bo’yicha mashg’ulot ishlanmalari, m е todik tavsiyalar yaratildi. Bitiruv malakaviy ishning nazariy va amaliy ahamiyati. Boshlang’ich sinflarda "K е ys" t е xnologiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishish, shakl va uslublari bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqildi; Boshlang’ich sinflarda "K е ys" t е xnologiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishishning nazariy jixatlari qisman boyitildi. Boshlang’ich sinflarda "K е ys" t е xnologiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishishga oid ilmiy manbalar, adabiyotlarning taxdili asosida xulosalar ishlab chiqildi. Bitiruv malakaviy ishning to’zilishi. Bitiruv malakaviy ish "Kirish", 2 bob, "Xulosa va tavsiyalar", "Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati" va "Ilovalar"dan iborat.

1.Bob. P е dagogik t е xnologiyalarning umumiy asoslari. 1.1. P е dagogik t е xnologiyalarning paydo bo’lishi va rivojlanishi. Bu tushuncha XX asrda paydo bo'ldi va 1940-1950 yillarda "Ta'lim texnologiyasi" tarzida qo'llanilib, mazmunan o'quv jarayonida au dio-viziial texnika vositalaridan foydalanishni anglatgan. Atama dastlab AQShda qo'llana boshladi. Keyinchalik "Ta'lim texnologiyasi" o'rniga "Dasturlashtirilgan ta'lim" atamasidan foydalanish keng yoyildi. So'ngra pedagogik texnologiya - loyihalashtirilgan ta'lim va aniq maqsadga qaratilgan o'quv jarayonini ifoda eta boshladi. O'tgan asrning 80- yillarida pedagogik texnologiya kompyuterli va axborot texnologiyalari bilan sinonim tarzda ishlatila boshladi. Keyingi o'n yilliklarda pedagog olimlar va o'qituvchilar diqqatini jalb qilgan masalalardan biri pedagogik texnologiya (PT) hisoblanadi. Bu mavzuning ilmiy ishlarda, hisobotlarda, maxsus davriy nashrlarda qizg'in o'rganilayotganligi, bahs- munozaraga sababchi bo'layotganligi ham ta'lim-tarbiyada uning o'rni naqadar muhimligiga guvohlik beradi. Mavjud materiallarni jamlash, uning nazariy va amaliy jihatlarini O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'g'risida»gi Qonuni hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablari asosida tahlil qilish, pirovard natijada, qator konseptual texnologiyaning empirik asosini yaratishga harakat qilish, shuningdek, uni ilmiy bilimlar doirasiga o'tkazish kabi ishlar ham jadal davom ettirilmoqda. Avvalo, nega bugunga kelib pedagogik texnologiyaga qiziqish shunchalik kuchaydi, degan savol tug'iladi. Aytish mumkinki, rivojlanayotgan davlatlarda, birinchi navbatda, pedagogik texnologiyaga ta'lim sohasidagi siyosatning bosh vazifasi sifatida qarab kelingan. Bunday yondashish YUNESKO tomonidan ham ma'qullandi va 1972-yilda «Ta'limni rivojlantirish masalalari» bo'yicha Xalqaro Komissiya tashkil topdi. Bu komissiya zamonaviy texnologiya-ta'limni modernizatsiyalashda harakatlantiruvchi kuchdir, deb baholadi. Muhimi shundaki Prezidentimiz I.A.Karimov tomonidan milliy dasturni ro'yobga chiqarish bosqichlari har jihatdan ilmiy asoslab berildi va uning ikkinchi bosqichida

«o'quv-tarbiyaviy jarayonini ilg'or pedagogik texnologiyalar bilan ta'minlash» muhim vazifalardan biri sifatida belgilandi. Xo'sh pedagogik texnologiya nima? Uni amaliyotga qanday joriy qilish mumkin? Dastlab «Texnologiya» tushunchasiga aniqlik kiritaylik. Bu so'z fanga 1872 yilda kirib keldi va grekcha ikki so'zdan - «texnos» -hunar va «logos»-fan so'zlaridan tashkil topib «hunar fani» ma'nosini anglatadi. Biroq bu ifoda zamonaviy texnologik jarayonni to'liq tavsiflab bera olmaydi. Texnologik jarayon deyilganda-mehnat qurollari bilan mehnat vositalariga ta'sir etish natijasida mahsulot yaratish bo'yicha qilingan mehnat va jarayonlar tushuniladi. Demak, bu ta'rifni istalgancha sharhlash mumkin, bunda: pedagogik texnologiya-bu o'qituvchi tomonidan o'qitish vositalari yordamida o'quvchilarga ta'sir ko'rsatish va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda muayyan shaxs sifatlarini shakllantirish jarayoni, deb ta'riflasak xato bo'lmaydi. Qator yillardan beri, pedagogik texnologiyaga o'quv jarayo nini texnik vositalar yordamida amalga oshirish, deb qarab kelindi. Faqat 70-yillardan boshlab pedagogik adabiyotlarda bu tushuncha yangicha talqin etila boshlandi. Texnologiya deganda, subyekt to monidan obyektga ko'rsatilgan ta'sir natijasida subyektda sifat o'zgarishiga olib keluvchi jarayon tushuniladi. Texnologiya har doim zaruriy vositalar va sharoitlardan foydalanib, obyektga yo'naltirilgan maqsadli amallarni muayyan ketma- ketlikda bajarishni ko'zda tutadi. Ushbu tushunchalarni o'quv jarayoniga ko'chiradigan bo'lsak. O'qituvchi (pedagog)ning o'qitish vositalari yordamida o'quvchi-talabalarga muayyan sharoitlarda ko'rsatgan tizimli ta'siri natijasida ularda jamiyat uchun zarur bo'lgan va oldindan belgilangan ijtimoiy sifatlarni intensiv tarzda shakllantiruvchi ijtimoiy hodisa, deb ta'riflash mumkin. Ta'riflar nazariyasi bo'yicha bunday ijtimoiy hodisani pedagogik texnologiya, desa bo'ladi. Mustaqillikka erishgan O'zbekiston olimlari xorijiy mamlakatlar bilan iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va ilmiy-ma'rifiy aloqalar o'rnata boshladilar. Natijada yurtimizga ilg'or va samarali texnologiyalar kirib kela boshladi. Shular qatorida, jahondagi

progressiv pedagogik texnologiya degan tushunchalar ham kirib, pedagogik jamoatchiligimiz fikrini chulg'ab oldi. Oxirgi yillarda, Rossiya bilan O'zbekistonda pedagogik texnologiyani o'rganish yo'lida ancha ishlar qilindi. Shu jumladan, O'zbekiston olimlari bilan hamdo'stlik davlatlari o'rtasida ham pedagogik texnologiyalarning loyihalarini to’zish bo'yicha ancha ishlar qilindi. Pedagogik texnologiyani o'quv jarayoniga olib kirishning zarurligini bunday mamlakatlar ichida birinchilar qatorida har tomonlama ilmiy asoslab bergan rossiyalik olim V.P. Bespalkoning fikricha, «Pedagogik texnologiya-bu o'qituvchi mahoratiga bog'liq bo'lmagan holda pedagogik muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan o'quvchi shaxsini shakllantirish jarayonining loyihasidir». Rossiyalik olimlaridan biri — V.M. Monaxov «Pedagogik tex nologiya- avvaldan rejalashtirilgan natijalarga olib boruvchi va bajarilishi shart bo’lgan tartibli amallar tizimidir»,-degan qisqacha ta'rifni bera turib, uning asosiy xususiyatlariga e'tiborni qaratadi. Pedagogik texnologiya-o'quv jarayonini texnologiyalashtirib, uning qayta tiklanuvchanligini hamda pedagogik jarayon turg'unligini oshirib, bu jarayon ijrochisining subyektiv xususiyatlaridan uni ozod qiladi», - deydi u. M.V. Klarin fikricha, "Pedagogik texnologiya-o'quv jarayoniga texnologik yondashgan holda, oldindan belgilab olingan ko'rsatkichlardan maqsad kelib chiqib, o'quv jarayonini loyihalashdir". V P. Bespalkoning o'zbekistonlik shogirdlaridan N. Sayidahmedov va M. Ochilovlarning fikricha, "Pedagogik texnologiya — bu o 'qituvchi(tarbiyachi)ning o'qitish (tarbiya) vositalari yordamida o 'quvchi (talaba)larga muayyan sharoitda ta'sir ko'rsatishi va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan shaxs sifatlarini intensiv shakllantirish jarayonidir". I.Ya. Lernerning fikriga ko'ra, "Pedagogik texnologiya – o'quvichilar harakatlarida aks etgan o'qitish natijalari orqali ishonchli anglab olinadigan va aniqlanadigan maqsadni ifodalaydi".

O'zbekistonlik metodist B.L. Farberman pedagogik texnologiyaga quyidagicha ta'rif beradi: "Pedagogik texnologiya – ta'lim jarayoniga yangicha yondashuv bo'lib, pedagogikada ijtimoiy – muhandislik ongi ifodasidir. U pedagogik jarayonni texnika imkoniyatlari va insonning texnikaviy tafakkuri asosida standart holga soladigan, uning optimal loyihasini to’zib chiqish bilan bog'liq ijtimoiy hodisadir. Polyakolimi Dj. Bruner «O'qitish texnologiyasi-bu o'qitishning maqbulligini ta'minlovchi ma'lum yo'l – yo'riqlar tizimi bilan bog'liq bilimlar sohasi» ekanligini e'tirof etdi. Tizimli yondashish ta'siri ostida asta-sekinlik bilan pedagogik texnologiya mohiyatiga aniqlik kiritila borildi. Rusolimasi N.F. Talizina esa uning mohiyatini «belgilangan o'quv maqsadiga erishishning oqilona usullarini aniqlashdan iborat», deb tushuntirdi. Yuqorida keltirilgan ta'riflardan ko'rinib turibdiki, o'tgan yillarda PT-o'quv jarayonini berilgan dastlabki ta'lim maqsadi va mazmunidan kelib chiqib loyihalashdir, deya ifodalandi. Bu bir jihatdan to'g'ri, lekin teranroq fikr yuritilsa uning bir yoqlamaligi yaqqol ko'zga tashlanadi yoki bunday yondashishda o'quvchi shaxsining inkor etilishi seziladi. Bu kamchilikni birinchi bo'lib akademik V. Bespalko payqadi va o'z asarida «Pedagogik texnologiya — bu o'qituvchi mahoratiga bog'liq bo'lmagan holda pedagogik muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan o'quvchi shaxsini shakllantirish jara yonini ifodalash - loyihalashdir», deb ta'rifladi. Pedagogik texnologiyaga berilgan ta'riflarning qiyosiy tavsiflari keyingi paragrafda batafsil keltirilgan. Shu o'rinda hamkasbimiz H. Abdukarimovning «Ma'rifat» gazetasida (1998 yil, 27 may) bosilgan «Pedagogik texnologiya nima?» maqolasini didaktik nuqtai nazardan baholashni kitobxonlar hukmiga havola etaylik-da, undagi bir-biriga zid va ilmiy asoslanmagan ikki ta'rifni keltirib o'taylik: 1. «Milliy dastur» — bu yangicha pedagogik texnologiyaning o'zi». 2. «Pedagogik texnologiya – pedagogik mahorat to'g'risidagi fan». Bu boradagi ta'riflarning xilma – xilligi bir tomondan bu mavzuning u yoki bu jihati soxta yechilganligini ko'rsatsa, ikkinchi tomondan pedagogik texnologiyani ta'lim amaliyotiga joriy etishga bo'lgan urinishlarni ifodalaydi.

Qator yillar davomida pedagogik texnologiya nazariyasi va amaliyoti bir-biriga bog'liq bo'lmagan holda o'rganib kelindi va u turli faoliyat doirasida edi. Bugungi kunda mutaxassislarning ilmiy salohiyatini birlashtirishga mamlakatimizda keng imkoniyatlar tug'ildi. Nazariya va amaliyot birligining ta'minlanayotganligini pedagogik texnologiyaning asl mohiyatini aniqlashga yo'l ochmoqda. Bizning fikrimizcha, yangi pedagogik texnologiyaga pedagogika fanining alohida tarmog'i sifatida qarash yoki faqat ta'lim amaliyotini maqbullashtirishga yo'naltirilgan tizim, deb qarash mumkin emas. Pedagogik texnologiya bu sohadagi nazariy va anialiy izlanishlarni birlashtirish doirasidagi faoliyat yo'nalishlarini aniqlaydi. Bu erda izlanishning mohiyati - pedagogik tizimni tashkil etuvchi elementlarni o'rganish asosida modernizatsiya qilishdan iboratdir. Sababi, har qanday o'quv – tarbiyaviy jarayonni tashkil etish u yoki bu pedagogik tizimni aks ettiradi. Demak, PT - amaliyotga joriy etish mumkin bo'lgan ma'lum pedagogik tizimning loyihasidir. Unda, pedagogik tizim mohiyati nimadan iborat? Pedagogik tizim o'zaro bog'liq bo'lgan vositalar, usullar va jarayonlaryig'indisi bo'lib, shaxsdagi muayyan sifatlarini shakllantirishga pedagogik ta'sir etishni maqsadga muvofiq tarzda amalga oshiradi. Binobarin, har bir jamiyatda shaxsni shakllantirish maqsadi belgilab olinadi va unga mos ravishda pedagogik tizim mavjud bo'lishi kerak. Agar maqsad o'zgarsa tizim ham o'zgarishi shart. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» jamiyat. davlat va oila oldida o'z javobgarligini his etadigan har tomonlama rivojlangan shaxsni tarbiyalashni asosiy maqsad qilib qo'ydi. Demak, milliy dastur bizda ta'lim va tarbiya sohasidagi davlat buyurtmasi sifatida qabul qilinayapti. Faqat davlat buyurtmasigina ta'lim va tarbiyaning aniq maqsad va vazifalarini belgilab beradi yoki oliy ta'lim uchun pedagogik tex nologiyaning mavjudlik shartlarini kafolatlaydi. Olib borilgan tadqiqot ishlarining natijalari har qanday pedagogik tizim o'zaro bog'liq bo'lgan quyidagi invariativ elementlardan tashkil topishini ko'rsatib berdi: 1. Talabalar.

2. Ta'lim va tarbiyaning maqsadi. 3. Ta'lim va tarbiyaning mazmuni. 4. Ta'lim jarayoni yoki didaktikjarayon. 5. Pedagog yoki o'qitishning texnikaviy vositalari. 6. Ta'lim va tarbiyaning tashkiliy shakllari. Yuqorida keltirilgan pedagogik tizim har qanday ilmiy nazariyaga xos bo'lgani kabi quyidagi ikki tushunchani qamrab oladi: didaktik masalalar va ularni hal etish texnologiyasi. Didaktik masalalar pedagogik tizim doirasida inson faoliyatining har qanday sohasi kabi aniq maqsad va unga erishish uchun shart – sharoitlar hamda bu faoliyat uchun axborotlar bo'lishi lozimligini taqozo etadi. Shuni alohida ta'kidlash kerakki, pedagog – metodistlar hozirga qadar didaktik masalalarni aniq ifodalashga va unga mos keladigan o'qitish texnologiyasini ishlab chiqishga e'tibor berishgan. Shu nuqtai nazardan, milliv dastur ijtimoiy buyurtma sifatida yangi pedagogik texnologiyaga «yangi» so'zining qo'shib ishlatilishi nazariyachi olimlarimiz va o'qituvchilarni bir qadar o'ylantirib qo'ydi, endilikda ta'lim – tarbiya jarayonini loyihalashga eskicha yondashish mumkin emasligini ko'pchilik anglab yetmoqda. Shunday ekan, pedagogik texnologiyani qanday yangilash mumkin? E'tiborni yuqorida berilgan pedagogik texnologiyaning to’zilishiga qarataylik. Bu tizimga uzluksiz ravishda ijtimoiy buyurtma o'z ta'sirini ko'rsatadi va ta'lim-tar biya maqsadini umumiy holda belgilab beradi. Maqsad esa pedagogik texnologiyaning bosh bo'g'ini hisoblanib, u pedagogik tizimning qolgan elementlarini, o'z navbatida, yangilash zaruratini keltirib chiqaradi. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ta'lim-tarbiyaning maqsadini yangi yo'nalishga burdi, ya'ni ta'lim tizimini o'tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to'la xalos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma'naviy va ahloqiy talablarga javob beradigan yuqori malakali kadrlar tayyorlashni ustuvor vazifa, deb belgiladi. Demak, ta'lim-tarbiya maqsadi yangilandi, unga mos holda mazmunning yangilanishi tabiiydir.

Ta'lim mazmuni davlat ta'lim standartlari (DTS), o'quv dasturlari. darslik va o'quv qo'llanmalarida o'z ifodasini topadi. Shu munosabat bilan olimlarimizga fan sohalari bo'yicha ta'lim mazmunini ishlab chiqish kabi sharafli va mas'uliyatli vazifa vuklatildi. Shunday qilib, pedagogik texnologiyada didaktik masalalarning o'z yechimlarini topishi-milliy dasturni ro'yobga chiqarishning muhim bosqichidir. Agar pedagog qo'lida bilimga chanqoq talabalar, fan maqsadiga mos mazmundagi dastur, darslik va qo'llanmalar mavjud bo'lsa, u didaktik jarayonni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun bilish faoliyatining tashkiliy shakllaridan samarali foydalanib yangi pedagogik texnologiyani amaliyotga izchil va ketma-ket joriy etishi mumkin. Shu boisdan, o'qituvchi mahoratiga ko'p narsa bog'liqligi, uning pedagogik tizimda tutgan o'rni haqida batafsil to'xtalish zarurati tug'iladi. 1. O'qituvchi davlat buyurtmasiga mos keladigan ta'lim-tarbiya maqsadini aniq va ravshan belgilashi kerakki, natijada, ma'lum vaqt ichida unga erishishni ta'minlaydigan didaktik jarayonni to’zish va joriy etish to'g'risida xulosa qilish mumkin bo'lsin. 2. O'qituvchi pedagogik tizimda belgilangan maqsadga to'g'ri keladigan o'quv-tarbiyaviy jarayon mazmunini o'quv dasturi bo'yicha chuqur egallashi, muntazam ravishda o'z pedagogik mahoratini ilmiy-texnikaviy taraqqiyot talablariga mos holda mustaqil ravishda kengaytirib borishi zarur. 3. O'qituvchi pedagogik tizimning tarkibiy elementi sifatida didaktik jarayonni amalga oshirish bilan tanish bo'lishi kerak: bu-birinchidan, jadallashtirish va tabiatan monandlik talabidir. Jadallashtirish didaktik masalalarni ma'lum vaqt doirasida birmuncha tez va yuqori saviyada hal eta oladigan didaktik jarayonni qo'llashni talab etadi. Ta'lim va tarbiyaga bu talabni aniqlab beruvchi omil — talaba (o'quvchi) larning ma'lum faoliyatni o'zlashtirish tezligi hisoblanadi. Ikkinchidan, o'quv-tarbiyaviy jarayonni shunday tashkil etish lozimki, hunda mumkin qadar talabalarning keng doirada tajriba egallashiga imkon tug'diradigan va ularning aqliy malakasini rivojlantira oladigan mexanizm vujudga kelsin. Bu talabni aniqlab

beruvchi omillar: ulabalarning o'qishga bo'lgan xohishi, o'quv mehnatiga munosabati va sog'lom psixo-fiziologik faoliyati kabilardir. 4. O'qituvchi didaktik jarayonni amalga oshirishda o'qitishning sa marali shakllaridan foydalana olishi kerak. O'qitishning tashkiliy shakllari to'g'ri tanlanishi pedagogik tizim elementlarining ma'lum qonuniyat asosida bir-birlari bilan bog'liq ekanligini bildiradi. Bu bog'lanishlardan foydalanish va eng maqbul bo'lgan tashkiliy shakllar topish-ta'limda rasmiyatchilikni yo'qotishga yo'l ochadi. 5. O'qituvchi pedagogik tizimning ishtirokchisi bo'lgan talabaning ta'lim mazmuni va tarbiya ta'sirini qay darajada egallayotganligini eng maqbul usullar yordamida doimo nazorat qilib borishi lozim. Bu to'g'rida olingan axborotlar esa pedagogik tizimni maqsadga muvofiq tarzda boshqarish imkoniyatini beradi yoki tizimdagi qaysi elementning mazmuniga tuzatish kiritish kerak ekanligini aniqlaydi. Shunday qilib, pedagogikaga xos bo'lgan texnologik jarayonni amaliyotga tatbiq qilish bilan bog'liq pedagog mahoratining ba'zi qirralari to'g'risida to'xtaldik. PT ning ilmiy xarakterga ega ekanligiga e'tiborni qaratgan holda, uning amaliy yo'nalishga xosligini, uni aniq masalalarni hal qilishda qo'llash mumkinligini e'tirof etish kerak, Demak, nazariyani o'quv amaliyoti bilan bog'lash zaruratini anglash pedagogik texnologiyalarning to’zilmasini aniqlab beradigan bir qator holatlarni belgilashga imkon beradi: 1. Zamonaviylik ta'lim amaliyotiga ilmiy asoslangan va tajriba- sinovda tekshirilgan didaktikaga oid yangiliklar, tartib-qoidalarni joriy etishning majburiyligini taqozo etadi. 2. O'quv jarayonini maqbullashtirish-kechiktirib bo'lmaydigan masaladir. 3. Ilmiylik ta'limda yangi vositalar, faol metodlar, didaktik materiallarni, tashkiliy masalalarning yangi yechimlarini qo'llashni taqozo etadi. 4. Talaba va o'qituvchining dasturli faoliyati o'quv jarayonidan jamiki ortiqcha harakatlarini yo'qotishga, yuqori hamjihatlikni ta'minlashga va kerakli natijalarni qo'lga kiritishga intilishni ta'minlaydi.

5. Ta'limni faollashtiruvchi axborot texnologiyasi va texnik vositalardan foydalanish samarasini belgilaydigan didaktik materiallardan keng foydalanish-zamonaviy PT ning eng asosiy belgilaridan biridir. 6. O'quv jarayoni uchun moddiy-texnika bazasining maqsadga muvofiqligi — PT ning navbatdagi belgisidir. 7. O'quv-tarbiyaviy jarayon natijalarini sifatli baholash — PT ning o'z oldiga qo'ygan natijaviy maqsadidir. Shunday qilib, yuqorida keltirilgan fikrlar tahlili asosida quyidagicha xulosa qilish mumkin: Pedagogik texnologiya o'zining pedagogika va boshqa fan yutuqlari bilan bog'liq xususiy nazariyasiga ega; u birinchi galda o'quv-tarbiyaviy jarayonini ilmiy asosda qurishga yo'naltirilgan, o'qitishning axborotli vositalaridan va didaktik materiallardan, faol metodlardan keng foydalanishga asoslangan o'qituvchi va o'quv- chilarning birgalikdagi faoliyatiga zamin yaratadi. Ta'lim ijtimoiy tizimning bir qismi bo'lib, u o'z rivojlanishida jamiyat taraqqiyotining yo'nalishlariga bog'liq ravishda ro'y berayotgan aksariyat o'zgarishlarga muvofiq o'zgara boradi. Ana shu doirada innovatsiyalar ta'lim oldida turgan vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirishning asosiy shartlaridan hisoblanadi. Pedagogik nazariya va amaliyotning tahlili shuni ko'rsatadiki, ta'lim sohasiga umumjahon ahamiyatiga molik bo'lgan quyidagi asosiy yangiliklar xosdir:  moliyalashtirish va boshqarish sohalaridagi o'zgarishlar;  ta'lim tizimi to’zilishidagi muntazam o'zgarishlar;  ta'lim texnologiyasida ro'y beradigan doimiy o'zgarishlar va h.k. Shunday qilib yangi texnik vositalar va yangi texnologiyalar-ta'limga yangi tartib-qoidalarni kiritish uchun eng muhim komponentlardan biridir. Biroq ularni qanday qilib tatbiq etish va amalda loydalanishni bilib olish, aslida, hal qiluvchi ahamiyatga egadir. Shuning uchun maxsus tayyorgarlik, katta kuch va ko'p vaqt sarflash lozim, ya'ni ta'limda innovatsion jarayonlarning tatbiq qilinishi bi lan o'qituvchining roli pasaymaydi, balki o'quv-tarbiya jarayonining yuksak bosqichlarida

yana ham ortadi. Bu esa pedagogdan o'z ilmini yangidan va tanqidiy tahlil etishni talab etadi. Chunki yangi tartib-qoidalardan foydalandimi yoki axborot manbai sifatida qolib ketadimi, bu narsa ayni o'qituvchiga bog'liq. O'qituvchi o'quv texnologiyasining bevosita tartib-qoidalariga jiddiy tayyorlangan, yo'l- yo'riq olgan, moslangan, ruhlangan bo'lishi lozim. Pedagogning ijodiy potensiali uning o'z ijodkorlik sifatlarini shakllantirishga intilishida, pedagogik odobining namoyon bo'lishida, qobiliyati va kasbiy malakasini takomillashtirishida, kutilmagan vaziyatlarda topqirlik qila olishida, o'quvchi- talabalarni komillik sari mohirlik bilan etaklay olishida ko'rinadi. Pedagogik jarayonda o'zining yangi g'oyalarni ishlab chiqish qobiliyatini doimo rivojlantiradigan va takomillashtiradigan o'qituvchi iqtidorli hisoblanadi. Pedagogik ijodiyot-o'z mohiyatiga ko'ra yangi bilimlarni hosil qilish va takomillashtirish bo'yicha ijodiy ishining kasbiy, maxsus ifodasidir. Pedagogik izlanish o'qitishda doimo ma'lum yo'nalishdagi subyektga nisbatan aniqlashtirilgan bo'ladi. Pedagogik izlanish natijasida yangilikning asosiy namoyon bo'lish shakllari kundalik o'quv- tarbiyaviy muammolarning nostandart yechimlari, pedagogik ta'sir usullarining metodik va nazariy jihatdan mukammal ishlab chiqilishi, ixtiro etilishi va takomillashuvi hamda ulardan samarali foydalanishda ko'rinadi. Yangi ta'lim tizimi mazmuniga o'tmishning qimmatbaho ma'naviy qadriyatlarini kiritish va unutilayozgan yoki taqiqlangan ba'zi birlarini qayta tiklashdan maqsad o'tmish oldida egilish emas, balki unga tayanib, ijodiy foydalangan holda rivojlanishning yangi pog'onasiga chiqish demakdir. Bugun biz yangi ko'rinishdagi ta'lim tizimini ishlab chiqishda Turkiston sivilizatsiyasining eng ko'p gullab-yashnagati davridagi, ya'ni VII-XII asrlardagi inchnat va kasb ta'lim tajribalariga tayanmog'imiz lozim. O'sha davr madaniyati va fanining asosini ta'lim tashkil etgan, rivojlanishning eng ynqori cho'qqilariga erishish yo'lida faylasuf va pedagoglarning aniq va konseptual g'oyalari sliakllangan edi. Hozirgi zamon atamasi bilan aytganda, ta'lim va tarbiya, ilm — bu uzluksiz ravishda ma'naviy, jismoniy va aqliy salohiyatini rivojlantirish jarayonidir. O'sha davr

faylasuflari insonning ma'naviy, jis moniy va aqliy xususiyatlarini yakka mujassamlikda, deb belgilashgan. Bunday falsafiy pedagogik konsepsiya ta'lim jarayonini shaxsning ma'naviy-axloqiy xususiyatlarini boshlab beruvchi omil deb, e'tirof etadi. Bu konsepsiyalarning mazmuni faqatgina faylasuflar ishlarida emas, balki mehnat va ijodning turli vakillari asarlarida ham o'z aksini topgan edi. Masalan, risola - bu hunarmandlar va ularning o'quvchilari uchun mo'ljallangan qo'llanma bo'lib, unda urf-odat, rasm-rusum, turli udumlar majmuasi aks ettiriladi. Risolalar kichik hajmdagi kitobcha shaklida bo'lib ularning mazmuni ushbu soha hunarmandchiligi bo'yicha mashg'ulotlar va ba'zi bir pandu nasihatlarni o'zida mujassamlashtirgan. Shuni alohida ta'kidlab o'tish joizki, deyarli barcha risolalar bir xil qolipda to’zilgan bo'lib odatda, kitobchaning boshlaridabutun olam egasi bo'lgan Alloh, payg'ambarlar va lining barcha choriyorlarini ko'klarga ko'tarib maqtash, so'ng ushbu hunarmandchilikning Alloh ne'mati ekanligi, keyin esa hunarmand ishi boshlanadigan va har bir xatti-harakati yoki lozim bo'lgan Qur'on oyatlari yoki jarayondan oldin aytish lozim bo'lgan Qur'on oyatlari yoki boshqa duolar usta-hunarmandlarning ma'naviy - axloqiy sifatlari yoritiladi. Risolalarni tadqiq etish natijasida ularning o'rta asr hunar- mandligida o'ziga xos pedagogik qo'llanma sifatida xizmat qilganligiga, risolalarda zamonaviy til bilan aytganda, hunarmand kasbiy faoliyatning mazmunini aks etganligiga guvoh bo'larniz. O'zbekiston mustaqillikka erishgan davrda milliy mafkurani shakllantirish, yoshlarni milliy va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalash eng muhim vazifalardan bo'lib qolmoqda. Chunki davlatning asosini ma'naviyat tashkil etadi, ma'naviyatiga e'tibor bermagan davlatning kelajagi ham bo'lmaydi. Milliy pedagogika tajribalariga murojaat qilish esa bunday maqsadlarga erishishning asosiy omillaridan biridir. Yoshlarni mustaqil bilim olishga o'rgatish-bugungi kunning eng muhim va dolzarb vazifalaridan biridir. Shu o'rinda ta'kidlash lozimki. bugungi kunda yoshlarni ma'naviy-intellektual rag'batlantirishning ahamiyati kattadir. Ma'naviy intellektual

sifatlarni zamonaviy usullarda aniqlash tarbiyaviy jarayonga samarali o'zgarishlar kiritadi. O'quvchi yoshlarning, talabalarning ma'naviy-intellektual shakllanish sifatlaridagi yutuq va kamchiliklarni odilona baholash tizimi larbiya mazmuni, usullari va uning tashkiliy shakllarini yaxshilashga doir tuzatishlar kiritishi lozim. O'quvchi va talabalarning bilimini, iqliy holatlarini nazorat qilish va baholash davlat miqyosidagi mu him ahamiyatga ega ishdir. Shu bilan birga, nazorat va baholash jarayoni o'quvchi bilimining boyishiga, ular shaxsining rivojlanishiga hamda tarbiyasiga ta'sir ko'rsatadi. Pedagogika fani bilimlarni o'z vaqtida nazorat qilish va baholashning 3 vazifasi borligini alohida uqtiradi: 1. O'zlashtirishni nazorat qilish va baholash natijalariga qarab davlat ta'lim standartlarining qanday bajarilayotganligi to'g'risida xulosa chiqariladi va galdagi vazifalar belgilanadi. 2. Bilimlarni nazorat qilish va baholash natijasida o'quvchi-talabalarda bilimlar yanada kengayadi. 3. Ta'lim sohasidagi yaxshi natijalar yoshlar tarbiyasiga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Ularda ko'tarinki ruh, o'z kuchiga bo'lgan i .hunch va qiziqishlar paydo bo'ladi. Jahonning ilg'or tajribalari va ko'plab pedagoglar mehnatining natijasi o'laroq, reyting uslubi bugungi kunning cng maqbul nazorat mezoni deb qabul qilindi. Reyting deganda – baholash, tartibga keltirish, klassifikatsiyalash, bironta hodisani oldindan belgilangan ko'rsatkich bo'yicha baholash tushuniladi. Reyting nazoratida test usuli ham samarali qo'llaniladi. Test deganda aniq vazifaning takomillashganlik darajasini aniqlash hamda sifat va miqdoriy o'lchamlarda belgilash imkonini beradigan, faollikning biron shaklini paydo qiluvchi va biron aniq topshiriq shaklidagi sinov quroli tushuniladi. Testning afzalligini quyidagicha belgilash mumkin:  nazorat uchun kam vaqt sarflanadi;  nazorat va amaliy bilimlar darajasini obyektiv sharoitda aniqlash imkonini beradi;  ko'p sonli talabalar bilan bir vaqtning o'zida nazorat olib borish mumkin;

 bilim natijalari o'qituvchi tomonidan tezkorlik bilan tekshiriladi va h.k. Reyting nazorat tizimining asosi sifatida o'quv rejasiga kiritilgan. Har bir fan bo'yicha talaba o'zlashtirishining sifat ko'rsatkichlari ballar bilan ifodalanadi. Har bir semestrdagi fanlardan to'plangan ballar yig'indisi tarzida talabaning o'zlashtirishini baholash jarayoni chorak va semestr davomida muntazam ravishda olib boriladi va quyidagi nazorat turlari shaklida tashkil etiladi:  joriy nazorat;  oraliq nazorat;  yakuniy nazorat. Joriy nazorat - bu o'rganiladigan mavzularning o'quvchi, tala balar tomonidan qanday o'zlashtirayotganini dars jarayonida mun tazam ravishda nazorat qilishdan iborat. Bu nazorat o'qituvchi to monidan qanday o'zlashtirganini muntazam ravishda dars jarayo nida nazorat qilishdan iborat. Bu nazorat o'qituvchi tomonidan o'tkazilib, talabaning bilim darajasini shu fanning har bir niavzusi bo'yicha aniqlab borishni ko'zda tutadi. Oraliq nazorat - bu mazkur fan bo'yicha o'tilgan bir necha mavzularni o'z ichiga oladi va shu qism bo'yicha talabaning bilimini aniqlashga xizmat qiladi. Oraliq nazorat darsdan tashqari vaqtda o'tkaziladi va talabalarga o'zlashtirish ko'rsatkichlarini oshirish imkonini beradi. Yakuniy nazorat - bu nazorat semestr uchun belgilangan mavzular to'liq o'qitib bo'lingach o'tilgan mavzular bo'yicha yozma yoki og'zaki usullarda, shuningdek, test sinovlari shaklida o'tkaziladi. Talabaning fan bo'yicha semestrdagi reyting bahosi joriy, oraliq va yakuniy nazoratlarda to'plangan ballari bo'yicha aniqlanadi. O'quv, pedagogik, ishlab chiqarish va diploma oldi amaliyotlari davrida olingan bilimlar ham reyting ballari bilan baholanadi. Mustaqil O'zbekiston bugungi kunga kelib jahonga o'z nomini tanitdi. Iqtisodiy - siyosiy jihatdan yuksaldi. Shu bilan birga, O'zbekistonning rivojlangan mamlakatlar qatoridan o'rin olishi uchun bugungi kunda kelajak ruhiga mos bo'lgan zamonaviy kadrlarga ham ehtiyoj sezila boshladi. Mustaqil davlat o'zining muhim tarixiy

hujjatlariga ham ega bo'ldi va ular orasida «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» alohida o'rin tutadi. Dasturda e'tirof etilgan kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning asosiy yo'nalishlarida shu narsa alohida belgilandiki, ta'lim tizimining yaxlit axborot makonini vujudga keltirish ta'lim – tarbiya dasturlarining intellektuallashuvini ta'minlaydi. Demak, yangi asr- informatsion texnologiyalar asri bo'lishi bilan bir qatorda ularning o'quv jaryonlariga keng ko'lamda aralashuvini ham ta'minlaydi. Pedagogik texnologiyaning paydo bo’lishi va rivojlanishi . Respublikamiz hukumati tomonidan ta'limni ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning ustuvor sohasi deb e'lon qilinishi, ijtimoiy hayotning barcha sohalarining demokratlashuvi va insonparvarlashuvi hamda "Ta'lim to'g'risida"gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning qabul qilinishi ta'lim tizimining rivojlanishiga asos bo'ldi va ta'lim tizimida tub islohotlar uchun keng imkoniyatlar yaratdi. Ijtimoiy voqelik ta'limni boshqarish muammolarini ko'rib chiqish va hal qilishni mustaqil yo'nalish sifatida ajratib olish, ta'lim- tarbiya jarayonini boshqarishning asoslangan usul, vositalarini ishlab chiqish va joriy qilish zaruratini belgilab berdi. Uning o'qitish, tarbiyalash va rivojlantirish o'rtasidagi tashkiliy-boshqaruv, axborot aloqalari; ijtimoiy jihatdan ahamiyatga molik shaxsni shakllantirishdagi yaxlit jarayonning tarkibiy qismlari sifatidagi ahamiyatini oshirdi. Bugungi kunda erkin va mustaqil fikrlovchi, ijtimoiy-siyosiy hayotda ongli ravishda va faol ishtirok etishga qodir yosh avlodni shakllantirish - «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning asosiy ustuvor yo'nalishidir. Bu esa mamlakatning ijtimoiy-siyosiy hayotiga demokratik asoslarni joriy etish, fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat qurishni tezlashtirish imkonini beradi. Dastur ta'lim muassasalari mustaqilligini kengaytirish orqali ta'lim boshqaruvini demokratlashtirishni o'z ichiga oladi. O'qish, o'qitish — inson faoliyatining boshqa sohalari singari ijtimoiy foydali faoliyatdir. Iqtisodiy tizimlar nima ishlab chiqarayotgani bilangina emas, balki qanday ishlab chiqarayotgani va qanaqa mehnat qurollari yordamida ishlab chiqarayotganligi

bilan biri ikkinchisidan farq qiladi, degan g'oya o'qish-o'qitish faoliyatiga ham taalluqlidir. Pedagogika fanida ta'lim usullari rivojlanishiga shu nuqtai nazardan qarab, uni shartli ravishda quyidagi bosqichlarga ajratish mumkin: 1. Muallim «o'z qo'l kuchi» bilan o'qitish bosqichi, ya'ni o'quv chi uchun axborot manbai — o'qituvchining o'zi bo'ladigan jarayon. 2. O'quv kitoblari, darsliklar yaratilgan va keng qo'llanilgan bosqich. 3. Audiovizual vositalar qo'llanilgan bosqich. 4. O'qitishni boshqarishda oddiy avtomatlashtirish vositalarini qo'llash bosqichi. 5. O'qitishni zamonaviy АКТ lari vositasida boshqarishning avtomatlashtirilgan bosqichi . Insoniyatning rivojlanish davrlari almashganda pedagogik texnologiyalar butunlay yo'q bo'lib ketmaydi, balki pedagogik texnologiyalar keyingi davrlarga assotsiatsiya orqali fikran bog'lanadi, yangi sifatlar, xususiyatlarga ega bo'lib, kuchayadi va boyiydi. Ushbu jarayon borgan sari tezlashib boradi. Kishilik tarixida I-bosqich uzoq muddat davom etgan. Unda o'qituvchi o'z kuchiga, o'z bilim va mahoratiga asoslanib ish bajargan. Keyinchalik dunyoviy va diniy mazmundagi qo'lyozma kitoblar yaratildi, lekin o'quvchi ularning mazmunini o'qituvchi faoliyati vositasida o'zlashtiradi. 2-bosqich, ya'ni qog'oz va o'quv kitoblari davri hali nihoyasiga yetkazilgani yo'q darsliklar yaratish va ulardan foydalanish texnologiyasi esa hamon mukammal emas. Lekin o'qitishning 1,2,3- bosqichlariga xos ta'lim vositalari maktablarga jadal kirib bormoqda. O'quv adabiyotlarini joriy etish qarama-qarshiliklar kurashi natijasida sodirbo'lgan. Keyingi davrlarda ham ta'lim sohasidagi jiddiy o'zgarishlar kurashsiz amalga oshmagan, bunday o'zgarishlar oson kechmagan. Bugungi kunda ham l-bosqich texnologiyasi ruhida shakllangan ayrim pedagoglarda keyingi davrlarda vujudga kelgan o'quv vositalarini o'zlashtirib olishga, ta'lim-tarbiya jarayonini shu asosda tashkil etishga intilish sust darajada. l-bosqich o'quv vositalari o'qituvchidan

ko'p mehnat talab etadi va o'quvchining bilim tayyorgarlik darajasi yuqori bo'lmaydi. Bu pedagogik bosqichlarning har birida ta'lim metodlari takomillashtirila borganligi tufayli o'qituvchi mehnatining samarasi ortib, zamonaviy texnologiyani qo'llaydiganlar safi kengaya borgan. Bugungi kunda respublikamizni rivojlangan davlatlar darajasiga chiqarish maqsadida bir qator qonun va qarorlar qabul qilindi. Ta'lim O'zbekiston davlati siyosatining ustuvor sohasiga aylandi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida rivojlangan mamlakatlar darajasida raqobatbardosh, yuksak ma'naviy-axloqiy fazilatlarni egallagan, yuqori malakali kadrlar tayyorlash maqsadi va vazifasi kun tartibiga qo'yildi. Auditoriyalarga kirib o'quv jarayonini kuzatgan kishi mavjud peda gogik tizim birinchi va ikkinchi bosqichlarga xos ekanligiga ishonch hosil qiladi. Pedagogik texnologiyaning asosiy elementlari quyidagilardan iborat: 1. Pedagogik muloqot texnologiyasida o'qituvchi (pedagog)ning o 'quvchi – talabalar bilan muloqoti. Muloqotning vazifalari:  shaxsni tanish, axborot almashish;  kelgusi pedagogik muloqotni modellashtirish va tahlil etish;  muloqotdan olinadigan tasavvurlar;  muloqot yuzasidan fikrlash va fikr almashish;  pedagogik muloqotni tashkil etishning texnikasi va texnologiyasi;  ishga ijodiy yondashish va boshqalar. Pedagogik talab texnologiyasi.  «pedagogik talab» tushunchasi, uning o'ziga xos xususiyatlari;  xulq-atvor va ijtimoiy-madaniy qoidalarning namoyon bo’lishi;  o'quvchi-talabaga bo'lgan hurmat va talab;  pedagogik talabning psixologik tamoyillari va mezonlari. 2. Baholash texnologiyasi, pedagogik baho va uni mezonlash.  xatti-harakatlardan olingan taassurot, voqelikni, obyekt va subyektni qabul qilish;

 baho berish usullarini tanlash, o'qituvchi(pedagog)ning o'z imkoniyatini tahlil etishi va ta'sir samaradorligini oshirishi);  -pedagogik baholash texnologiyasi. 3. Axborotning ta'sir ko'rsatish texnologiyasi.  nutqiy-axborot berish, «ratsional axborot berish» tushuncha- lari, demonstratsion va ko'rgazmali vositalar-axborot olish vosi- talaridan biri sifatida;  nutqiy ta'sir etish, suhbat, hamkorlik, tezis, argument, ko'tgazmalar va obrazlar;  nutqiy ta'sir etish texnologiyasi;  demonstratsion va ko'rgazmali vositalar, etik, iqtisodiy, este- tik, gigienik materiallar;  qabul qilishning fiziologik va psixologik xususiyatlarini demon- stratsiya qilish texnologiyasi. 4. Pedagogik vaziyatlarni yaratish va uni yechish texnologiyasi.  pedagogik konflikt tushunchasi — konflikt pedagogik texnolo- giya elementi sifatida, konflikt subyektlari orasidagi qarama-qarshi- liklar, bo'sh va mazmunli konflikt;  holat tahlili (voqeani aniqlash);  konflikt;  konfliktning xilma-xilligi (norozilik, qarshi chiqish);  konfliktni yechish shakllari (yumor, hazil, mutoiba). Pedagogik texnologiyaning qo'shimeha elementlari: 1. Psixologik muhit yaratish texnologiyasi. 2. Guruh faoliyatini tashkil etish texnologiyasi. 3. MuvafTaqiyatli va muvafYaqiyatsiz holatlarni tashkil etish tex nologiyasi. 4. O'quvchining xatti-harakatiga pedagogik reaksiya qilish tex nologiyasi. 5. Xulqi va odobi yomon o'quvchi-talabalar bilan ishlash tex nologiyasi. 6. Etik himoya texnologiyasi.

7. Muammoli vaziyatlar yaratish texnologiyasi. 8. Pedagogik vosita texnologiyasi. 9. Pedagogik improvizatsiya texnologiyasi. Pedagogik texnologiya atamasiga har bir didaktik olim o'z nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda ta'rif bergan. Hali bu tushunchaga to'liq va yagona ta'rif qabul qilinmagan. Ushbu ta'riflar ichida eng maqsadga muvofig'i YUNESKO tomonidan berilgan ta'rif sanaladi. Pedagogik texuologiya - ta'lim shakllarini optimallashtirish maqsadida o'qitish va bilimlarni o'zlashtirish jarayonining inson salohiyati va texnik resurslarni qo'llash, ularning o'zaro ta'sirini aniqlashga imkon beradigan tizimli metodlar majmuasidir. Shuningdek, texnologiya deganda, subyekt tomonidan obyektga ko'rsatilgan ta'sir natijasida subyektda sifat o'zgarishiga olib keluvchi jarayon tushuniladi. Texnologiya har doim zaruriy vositalar va sharoitlardan foydalanib, obyektga yo'naltirilgan aniq maqsadli amallarni muayyan ketma - ketlikda bajarishni ko'zda tutadi. Yuqorida keltirilgan tushunchalarni o'quv jarayoniga ko'chiradigan bo'lsak, o'qituvchi(pedagog)ning o'qitish vositalari yordamida o'quvchi-talabalarga muayyan sharoitlarda ko'rsatgan tizimli ta'siri natijasida ularda jamiyat uchun zamr bo'lgan va oldindan belgilangan ijtimoiy sifatlarni intensiv tarzda shakllantiruvchi ijtimoiy hodisa yoki boshqacha aytganda, o'qituvchi tomonidan o'qitish vositalari yordamida o'quvchilarga ta'sir ko'rsatish va bu faoliyat inahsuli sifatida ularda oldindan belgilab olingan shaxs sifatlarini shakllantirish jarayoni deb ta'riflash mumkin. Professor N.Sayidahmedovning fikricha, «Texnologiya — bu shaxsni o'qitish, tarbiyalash va rivojlantirish qonunlarini o'zida jo qiladigan va yakuniy natijani ta'minlaydigan pedagogik faoliyatdir». Texnologiya tushunchasi regulyativ (tartibga solib turuvchi) ta'sir etish kuchiga ega bo'lib, erkin ijod qilishga undaydi:  samarador o'quv-bilish faoliyatining asoslarini topish; uni ekstensiv (kuch, vaqt, resurs yo'qotishga olib keladigan .jimirasiz) asosdan ko'ra intensiv (jadal). mumkin qadar, ilmiy iMisda qurish;

 talab etilgan natijalarni kafolatlaydigan fan va tajriba yutuqlari- I H I loydalanish;  o'qitish davomida tuzatishlar ehtimolini loyihalash metodiga i ivungan holda yo'qotish;  ta'lim jarayonini yuqori darajada axborotlashtirish va zaruriy harakatlarni algoritmlash;  texnik vositalarni yaratish. ulardan foydalanish metodikasini o'zlashtirish va boshqalar. Texnologiya murakkab jarayon sifatida qator o'qitish bosqichlaridan, o'z navbatida, bu bosqichlarning har biri o'ziga xos amallardan iborat bo'ladi. Amal — o'qituvchining sinfda mavzu bo'yicha o'quv elementlarini tushuntirish borasidagi bajargan ishlar yig'indisi bo'lib, o'qitish jarayonining shu bosqichida tugallangan qismini tashkil etadi. 1.2. Pedagogik texnologiyalarning mazmun mohiyati. Pedagogik texnologiya amaliyotga joriy etish mumkin bo'lgan ma'lum pedagogik tizimning loyihasi hisoblanadi.

Pedagogik texnologiya-ta'lim texnologiyasi, yangi pedagogik tajriba, yangi pedagogik texnologiya, pedagogik texnologiya, axborot texnologiyasi, yangi tajriba, ta'lim-tarbiya metodlari tushunchalarini qamrab oladi. Demak, pedagogik texnologiya didaktik vazifalarni samarali amalga oshirish, shu sohadagi maqsadga erishish yo'li bo'lib hisoblanadi. Bugungi kunda mamlakatimizda mutaxassislarning ilmiy salohiyatini birlashtirishga imkoniyatlar yetarli darajada. Pedagogik texnologiyani pedagogika fanining alohida tarmog'i sifati da yoki faqat ta'lim amaliyotini maqbullashtirishiga yo'naltirilgan tizim deb qarash mumkin emas. Pedagogik texnologiya bu sohadagi nazariy va amaliy izlanishlarni birlashtirish doirasidagi faoliyatni aks ettiradi. Avvalo, pedagogik texnologiya nimani anglatadi? 1. Pedagogik texnologiya o'quv-tarbiya jarayoni uchun loyihalanadi va belgilangan maqsadni yechishga qaratiladi. Har bir jamiyat shaxsni shakllantirish maqsadini aniq belgilab beradi va shunga mos holda ma'lum bir pedagogik tizim mavjud bo'ladi. Bu tizimga uzluksiz ravishda ijtimoiy buyurtma o'z ta'sirini o'tkazadi va ta'lim- tarbiya maqsadini umumiy holda belgilab beradi. Maqsadi esa peda gogik tizimning qolgan elementlarini, o'z navbatida, yangiiash zaruratini keltirib chiqaradi. 2.Bugungi kunda fan-texnikaning rivojlanishi bilan inson faoliyati chegarasi nihoyatda kengayib boryapti, yangi texnologiyalar kirib kelmoqda. Sifat o'zgarishlari shundan dalolat beradiki, endilikda yangi metodikalarni talab etadigan va ta'lim jarayonining ajralmas qismiga aylanib borayotgan, unga o'zining ma'lum xususiyatlarini joriy etadigan yangi texnikaviy, axborotli, audiovizual, audial vositalar ham mavjud bo'lib, ular pedagogik texnologiyalarni real voqelikka aylantirdi. Pedagogik texnologiya mohiyat-e'tibori jihatidan boshqa texnologiyalar bilan bir safda turadi, chunki ular ham boshqalari qatori o'z xususiy sohasiga, metodlari va vositalariga egadir. Biroq pedagogik texnologiya inson ongi bilan bog'liq bilimlar sohasi sifatida murakkab va hammaga ham tushunarli bo'lmagan pedagogik jarayonni ifoda etishi bilan ishlab chiqarish va axborotli texnologiyalardan ajralib turadi. Uning o'ziga xos xususiyati — tarbiya komponentlarini mujassamlashtirganidir.

Pedagogik texnologiya boshqa sohalardagi texnologik jarayonlar bilan uzluksiz boyib boradi va an'anaviy o'quv jarayoniga uning samarasini oshirishga ta'sir ko'rsatishning yangi imkoniyatlarini egallab oladi. O'quv-tarbiyaviy jarayonni texnologiyalashtirish tarixiy voqelik va jarayondir. Axborotlashtirish bu jarayondagi inqilobiy burilish va uning muhim bosqichidir. Oddiy til bilan aytganda, ta'lim tiziniida axborot texnologiyasi — bu «o'quvchi yoki talaba — kompyuter» o'rtasidagi muloqotdir. Axborotli texnologiya pedagogik texnologiyaning tarkibiy qismi bo’lib, u ta'lim jarayonida texnik vositalarning mukammallashgan zamonaviy turi sifatida qo'llana boshlandi. Axborot texnologiyalari insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlarida ham mavjud bo'lgan. Hozirgi zamon axborotlashgan jamiyatining o'ziga xos xususiyati shundaki, sivilizatsiya tarixida birinchi marta bilimlarga erishish va ishlab chiqarishga sarflanadigan kuch energiya, xomashyo, materiallar va moddiy iste'mol buyumlariga sarflanadigan xarajatlardan ortiq bo'ldi, ya’ni axborot texnologiyalari barcha mavjud texnologiyalar va xususan yangi texnologiyalar orasida yetakchi o'rin egallamoqda. Axborot texnologiyalarining rivojlanishida aqliy mehnat vositalarining o'zgarishi bilan bog'liq ikkita axborot inqilobi hal qiluvchi ta’sir ko'rsatdi. Birinchi inqilob kitob bosishning paydo bo'lishi bilan ro'y berdi va telefon, telegraf, radioning ixtiro qilinishi bilan chuqurlashdi. Ikkinchi inqilob elektron-hisoblash mashinalari (EH M ) n i n g paydo bo'lishi va tez tarqalishi, E H M lokal tarmoqlarining yaratilishi, axborot resurslarini boshqarish tizimlarining tashkil etilishi bilan bog'liqdir. Shu bois yaqin kelajakda respublikamizdagi mavjud barcha o'quv yurtlari dasturli mashinalar bilan yetarli darajada ta'minlash muammosi paydo bo'ldi. Shundagina axborotli texnologiya asosida talabalarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish imkoniyati tug'iladi va u o'qituvchining yaqin ko'makdoshiga aylanadi. Ta'lim-tarbiya jarayoniga pedagogik texnologiyalarni qo'llash, avvalo, pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratizatsiyalashni talab etadi. Chunki pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratizatsiyalashni amalga

oshirmay turib qo'llangan har qanday pedagogik texnologiya kutilgan samarani bermaydi. Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish asosidagi pedagogik texnologiya avtoritar texnologiyaga qarama-qarshi bo'lib, pedagogik jarayonda hamkorlik, g'amxo'rlik, ta'lim oluvchilar shaxsini hurmat qilish va e'zozlash orqali shaxsning tahsil olishi, ijod bilan shug'ullanishi va o'zini-o'zi rivojlantirishiga qulay ijtimoiy va psixologik muhit yaratadi. Mazkur jarayonda talaba o'z o'quv faoliyatining subyekti sanaladi va pedagog bilan hamkorlikda yagona ta'lim jarayonining subyekti ta'lim-tarbiya vazifalarini hal etadi. Umuman, pedagogik texnologiya o'quv jarayoni va uning ishtirokchilari bilan bog'liq barcha maqsadli sa'y-harakatlar yig'indisini anglatishi lozim. Hozirgi kunda uning mavjud ta'riflari juda ko'p va xilma-xildir: Texnologiya – biror ishda, mahoratda, san'atda qo'llaniladigan usullar va yo'llar yig'indisi (Izohli lug'at). Texnologiya – ishlov berish, ahvolni o'zgartirish san'ati, mahorati, qobiliyati, metodlar yig'indisi (V.M.Shepel). Pedagogik texnologiya-o'qitishning, ta'limning shakllari, metodlari, usullari, yo’llari tarbiyaviy vositalarning maxsus yig'indisi va komponovkasi (joylashuvi)ni belgilovchi psixologik tartiblar (ustanovka)lar majmuasi; u pedagogik jarayonning tashkiliy-uslubiy vositalaridan iborat (B.T.Lixachev). Pedagogik texnologiya-o'qituvchi mahoratiga bog'liq bo'lmagan holda pedagogik muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan, o'quvchi shax sini shakllantirish jarayonining loyihasidir (V.P.Bespalko). Pedagogik texnologiya-ta'limning rejalashtiriladigan natijalariga erishish jarayoni tafsiloti ( L P . Volkov). Ta'lim texnologiyasi – didaktik tizimning tarkibiy jarayonli qismi ( M . Choshanov).

Pcdagogik texnologiya-o'quv jarayonining o'quvchilar va o'qituvchi uchun so'zsiz qulay sharoitlar ta'minlashni loyihalash, (tashkil qilish va o'tkazish bo'yicha hamma detallari o'ylab chiqilgan birgalikdagi pedagogik faoliyat modeli (V.M. Monaxov). Pedagogik texnologiya-texnika resurslari, odamlar va ularning o'zaro ta'sirini hisobga olgan holda ta'lim shakllarini optimallashtirish vazifasini qo'yuvchi o'qitish va bilimlarni o'zlashtirishning hamma jarayonlarini yaratish, qo'llash va aniqlashning tizimli metodi bo'lib ta'limni modernizatsiyalashda harakatlantiruvchi kuchdir ( YUNESKO). Pedagogik texnologiya – pedagogik maqsadlarga erishish uchun foydalaniladigan barcha shaxsiy, uskunali va metodologik vositalarning tizimli yig'indisini va ularni amal qilish tartibini bildiradi ( M . V.KIarin). Pedagogik texnologiya, bu-so'zsiz rioya qilish evaziga eng yuqori natijani kafolatlaydigan ko'rsatmalar emas, balki qonuniyatlar bo'lib, ularning amaliy ahamiyatidan iborat (V.Yu. Pityukov). Pedagogik texnologiya – bu tizimli fikr yuritish usulini pedagogikaga singdirish, boshqacha qilib aytganda, pedagogik jarayonni muayyan bir tizimga keltirishdir (T.Sakomoto). Pedagogik texnologiyaning mohiyati didaktik maqsad, talab etilgan o'zlashtirish darajasiga erishishdan iborat bo'lib, uni tatbiq etishni hisobga olgan holda ta'lim jarayonini ilgaridan loyihalashtirishda namoyon bo'ladi (U. Nishonalieyv). Pedagogik texnologiya-bu o'qituvchi (tarbiyachi)ning o'qitish (tarbiya) vositalari yordamida o'quvchi (talaba)larga rnuayyan sharoit va ketma-ketlikda ta'sir ko'rsatish va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan sifatlarni shakllantirish jarayonidir ( N . Sayidahmedov). Pedagogik texnologiya-bu jamiyat extiyojidan kelib chiqib, shaxsning oldindan belgilangan sifatlarini samarali shakllantiruvchi va aniq maqsadga yo'naltirilgan o'quv jarayonini tizim sifatida qarab, uni tashkil etuvchilar, ya'ni o'qituvchi (pedagog)ning o'qitish vositalari yordamida tahsil oluvchilarga ma'lum bir sharoitda muayyan ketma-

ketlikdan ko'rsatilgan ta'sirini va ta'lim natijasini nazorat jarayonida baholab beruvchi texnologiyalashgan ta'limiy tadbirdir ( B . G ’ . Ziyomuhamedov). Pedagogik texnologiya bu — obycktiv, moddiy jarayon. Agar biz o'quv-tarbiya jarayonidan uning obyektiv, moddiy (substansiyalik) jihatini ajrata olsak, shunda biz texnologiyaga, eng kamida, uning tafsilotiga ega bo'lamiz (V.K. Dyachenko). Pedagogik texnologiya- bu o'qitishga o'ziga xos yangicha (innovatsion) yondashuvdir. U pedagogikadagi ijtimoiy-muhandislik tafakkurining ifodalanishi, texnokratik ilmiy ongning pedagogika sohasiga ko'chirilgan tasviri, ta'lim jarayonining muayyan standartlashuvi hisoblanadi (B.L.Farberman). Pedagogik texnologiya – turli mualliflar (manbalar)ning barcha ta'riflari mazmunini o'zida mujassam etuvchi umumlashtirishdan iborat (G.K. Selevko). "Texnologiya" tushunchasi keng ma'noda insonning barcha antropogen faoliyati natijasida mahsulot yaratilishi jarayonlarini qamrab oladi. Texnika va texnologiya, sanoat va transport, mashinasozlik va aviatsiya, kimyo va metallurgiya, tibbiyot va farmatsevtika, qishloq xo'jaligi va chorvachilik, umuman, yaratuvchanlik va ijodkorlik mehnati va metod, usul, vosita hamda jarayonlar majmuasini ifodalash uchun shu kungacha cheklanmagan miqyosda foydalanib kelinayotgan ushbu atamaning mazmun va mohiyati keng ko'lamga ega bo'lib qoldi. Pedagogik jarayonlar uchun tatbiq qilinuvchi texnologiyaning an'anaviy va noan'anaviy, tarixiy, klassik, yangi va zamonaviy turlari farq qilinmoqda. Asosiy maqsad - shaxsning ta'lim va tarbiyasi hamda uning aqlan va jismonan rivojlanishi bilan bog'liq kasbiy faoliyat ekanligini nazarda tutsak qanday nomlanishidan qat'iy nazar, pedagogik texnologiya komil inson tushunchasiga mazmunan singib ketishi lozim. Pedagogik texnologiyaning manbalari, metodologik asoslari va uning turlari. Ta'lim mazmunini o'zlashtirishda o'quvchilarning bilim saviyasi, o'zlashtirish qobiliyati, ta'lim manbai, didaktik vazifalariga qarab, munosib ravishda og'zaki, ko'rgazmali va amaliy kabi uch guruhga bo'linadigan metodlarning quyidagi variantlari qo'llaniladi:  o'qitishning ma'ruza (suhbat) metodi;

 o'qitishning amaliy ishlar metodi;  laboratoriya ishlari metodi;  mustaqil ishlar metodi;  muammoli-evristik modellashtirish metodi;  ilmiy-tadqiqot metodlari;  o'qitishning muammoli-izlanish va reproduktiv metodi;  o'qitishning induktiv va deduktiv metodi;  o'qitishning nazorat va o'z-o'zini nazorat qilish metodi. Yuqoridagilarga asoslangan holda shuni aytish mumkinki, ta'lim muassasalarida yangi pedagogik texnologiyalar, zamonaviy o'qitish tislublaridan foydalanib, jahon talablari darajasida o'quvchi va talabalarni o'qitish mumkin. Pedagogik muloqot deganda, odatda, o'qituvchining o’quvchi bilan dars mobaynida va darsdan tashqari bo’ladigan aniq pedagogik funksiyalarga ega va qulay psixologik muhitni yaratish, shuning bilan birga, boshqa xildagi psixologik optimal ilmiy faoliyat va pedagog bilan o'quvchilar uchun o'rtasidagi munosabatlar uchun yo'naltirilgan professional muloqot shakli tushuniladi (A.A. Leontev). Boshqaruv uslublari bo'yicha birinchi eksperimental psixologik izlanishlar 1938- yilda nemis psixologi Kurt Levin tomonidan AQShda emigratsiyalangan natsistlarning Germaniya hududiga qaytishi davomida o’tkazilgan. Bu izlanishda boshqaruv uslublarining kengaytirilgan klassifikatsiyasi sifatida avtoritar, demokratik va e'tiborsizlik yoki layoqatsizlik uslublari kiritilgan edi. Shu o'rinda aytib o'tish joizki, K. Levin keltirilayotgan boshqaruv uslublari bo'yicha o'zining buyuk tadqiqotini muallimlarning maktab o'quvchilari ustidan olib boradigan boshchiligini o'rgangan holda o'tkazgan edi. O'zining eksperimentida K. Levin o'n yoshga to'lgan maktab o'quvchilarini bir necha guruhlarga bo'ldi. Bu guruhlardagi bolalar bir xil mashg'ulot bilan, ya'ni qo'ng'iroq yasash bilan shug'ullandilar. Eksperimentning haqqoniy o'tkazilishi maqsadida guruhlar umumiy va xususiy belgilari bo'yicha, yoshi, jismoniy va intellektual ko'rsatkichlari, o'zaro shaxsiy munosabatlar tizimi va boshqalarning aynan

mos kelishiga qarab tashkil etildi. Undan tashqari barcha guruhlar bir xil shart- sharoitlarda umumiy dastur bo'yicha ishladilar, bir xil vazifani bajardilar. Faqatgina instruktorlar yoki bizga yaqin termin bilan aytganda. muallimlar o'zlarining boshqaruv uslublari bo'lmish demokratik, avtoritar va e'tiborsizlik yoki layoqatsizlik kabi uslublarda guruhlar faoliyatini olib borishi bilan farqlanadilar. Har bir muallim o'ziga biriktirilgan guruh bilan olti hafta ishladi. Undan so'ng o'zaro guruh lar almashinuvi amalga oshirildi. Bu guruhlar bilan yana olti haftalik ish kunlari yo'lga qo'yildi va yana yangi guruh bilan almashish amalga oshirildi. Bunday jarayon eksperimentni imkon qadar to'g'ri yo'lga qo'yilishiga katta yordam berdi. Undan tashqari, yuqorida keltirilib o'tilganidek. guruhlar umumiy va xususiy bclgilarga ko'ra, aynan mos kelishiga qarab tashkil etilgan edi. Shuning bilan birga har bir muallim har qaysi guruh bilan yana qo'shimeha ravishda ish olib bordi. Natijada guruh omilining ta'siri emas, balki aynan boshqaruv uslublarining guruhdagi o'zaro munosabatlarga ta'siri, faoliyat motivatsiyasi, mehnat natijalari va boshqalarning ta'siri kuzatiladi. K. Levin tomonidan o'tkazilgan eksperimentda aniqlangan o'quvchilar bilan bo'ladigan muloqotning u yoki bu xususiyatlarini qisqacha keltirib o'tamiz. Avtoritar uslubning xarakterli toinoni sifatida undagi qattiqqo'l boshqaruv va umumiy nazorat ko'proq muallimning boshqalarga nisbatan buyruq ovozida munosabatlarga kirishishiga va tez ogohlantirishlar berishiga olib kelishida ko'rish mumkin. Shuning bilan ba'zi ishtirokchilarga nisbatan sababsiz ogohlantirishlar va boshqalariga esa asossiz maqtovlar yog'dirilishi kuzatiladi. Avtoritar muallim faoliyat va vazifaning umumiy maqsadlarinigina emas, balki u kimning kim bilan ishlashini ko'rsatib uning yechilish yo'llarini ham belgilab berdi. Vazifalar va ularning yechilish yo'llari bosqichma-bosqich amalga oshirilishi belgilandi. Bunday yondashuv inson faoliyatida muayyan maqsadni bajarishga sabab boiuvchi omil rolini pasaytiradi. Chunki inson bunda o'zining faoliyatidan kutilayotgan maqsadni. ya'ni ushbu bosqichning nima uchun bajarilayotganligini va oldinda uni nima kutayotganligini aniq bilmaydi. Undan tashqari faoliyatni bosqichma-bosqich tartibga solish va nazorat qilish ishlari shuni ko'rsatdiki. o'qituvchining ishtirokchilar bilan bo'ladigan munosabatida uning

mustaqilligi va javobgarligi sust yoki bu xususiyatlarning unda past darajada ekanligi kuzatildi. O'qituvchi tomonidan amalga oshiriladigan tashabbus yo'qolib, u xuddi keraksiz xohish sifatida qaraladi. K. Levindan so'ng amalga oshirilgan izlanishlarning ko'rsatishicha. tashabbus go'yoki avtori tar o'qituvchining ishonch vakolatini qisqartirar ekan. Aytaylik, kimdir ishni boshqacharoq tashkil etishni taklif qilsa. demakki u bu narsani oldindan ko'rib chiqmaganligiga sha'ma qilayotgandek tuyular ekan. Shuning bilan birga, ma'lum bo'lishicha, avtoritar lider ishtirokchilar muvaffaqiyatini subyektiv tarzda baholar ekan. Demokratik o'qitish uslubida shaxs emas, balki faktlar muhimligi tan olinadi. Ammo demokratik o'qitish uslubining asosiy xususiyati sifatida guruhning o'rtacha tashlangan masala muhokamasida va uning tashkil etilishida faol ishtirok etilishi qaraladi. Natijada ishtirokchilarning o'ziga bo'lgan ishonchi oshadi va o'z-o'zini boshqarish hissi rag'batlantiriladi. Bu uslubda guruhdagi o'zaro munosabatlar yaxshi kelisha olish tarzida davom etadi va bir-biriga bo'lgan ishonch kuchayadi. O'qitishda boshqaruvning layoqatsizlik uslubining asosiy xususiyati sifatida rahbarning bo'lib o'tadigan voqea-hodisaga nisbatan javobgarlik hissidan o'zini olib qochishini ko'rsatish mumkin. Natijalarning ko'rsatishicha. eng yomon uslub layoqatsizlik uslubi bo'lib chiqdi. Bu uslubda vazifalar oz bajarilib, ularning sifati ham yomon edi. Eng muhimi, bunday guruhda liech qanday javobgarlik hissi bo'lmaganligi va vazifalar murakkab bo'lmagan qandaydir o'yinni eslatgani tufayli ishtirokchilar unga kam darajada qiziqish hosil qildilar. Avtoritar uslubda o'qituvchi bilan kelishishda ko'pgina janjallar paydo bo’lishi kuzatildi. Eng samarali uslub sifatida demokratik uslub tan olindi. Guruh, ishtirokchilari uchun bu yerda xarakterli xususiyat bo'lib vazifaga qiziqish va ichki faoliyat motivatsiyasi xizmat qiladi. Vazifalarning bajarilish sifati va aniqligi oshdi. Shu bilan birga, guruh qobiliyati, erishilgan umumiy muvaffaqiyatlar ustidan g'urur tuyg'usi, o'zaro ko'maklashuv va do'stona munosabatlar kuchaydi. Bu natijalar keyinchalik amalga oshirilgan izlanishlar asosida ko'p marta tasdiqlandi. Pcdagogik muloqotda demokratik uslubning afzalligi quyi sinf

o'quvchilaridan boshlab yuqori sinf o'quvchilarigacha bo'lgan turli guruhlarda isbotlandi. Shu narsa ham ma'lum bo'ldiki, birinchi sinf o'quvchilarida o'qishning ikkinchi haftasidayoq maktabga va o'qishga bo'lgan ishtiyoqning tez sur'atlarda susayishi aynan avtoritar o'qituvchilar boshchilik qilgan guruhlarda kuzatilar ekan. Shunday qilib, maktab hayotida va bilim olishda o'qituvchilarning o'quvchilar bilan bo'ladigan munosabatlari muhim rolni o'ynashi aniqlandi. Adolat mezoniga asoslangan holda aytish lozimki, zamonaviy sotsial psixologiyaning tasdiqlashicha shunaqa holatlar ham bo'ladiki, ba'zida avtoritar uslub eng foydali va maqbul bo'lib chiqadi. Lekin, odatda, ko'proq pedagogik muloqotda bu qoida emas, balki istisnodir. Bir so'z bilan aytganda, ta'lim jarayoniga yangicha yondashib, ijodkorlik, bunyodkorlik tatbiq etilsagina va pedagogik faoliyat jarayonlari metodologik hamda psixologik jihatdan to'g'ri tashkil qilinganida ta'lim samarasi yangi bosqichga ko'tariladi, ya'ni:  bolaning talabi, moyilligi, istak-xohishi uning imkoniyatlari darajasida qondiriladi;  o'quvchining o'quv mehnatiga mas'uliyati, javobgarligi va bur- chi oshadi;  bilimlarni mustaqil egallash malakalari shakllanadi;  u umr bo'yi o'z bilimini uning o'zigina boyitishiga ishonch paydo bo'lad i;  erkin fikrlash malakasi shakllanadi;  shaxs jamiyatda o'zining o'rnini tezroq topib olishiga muhit yaratadi. Buning uchun biz o'quvchiga «Sen buni bilishing kerak», degan majburlovchi da'vatdan «Menga bu zarur va men buni bilishga, uni hayotda qo'llashga qodirman», degan ichki ishonch va intilishni uyg'otishga o'tishimiz kerak. Shu munosabat bilan doimiy harakatdagi yangi pedagogik texnologiyalar bo'yicha tashabbuskor innovatsion guruhlar tashkil etilsa maqsadga muvofiq bo'ladi. Xulosa qilib aytganda. pedagogik texnologiya ta'lim jarayonida hukm surayotgan inqirozdan qutilishning yagona va bosh mezonidir. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da ta'kidlanganidek: «Za monaviy iqtisodiyot. fan, texnika va texnologiyalarni rivojlantirish asosida kadrlar tayyorlashning takomillashgan tizimini yaratish- mamlakat taraqqiy etishining eng muhim sharti

hisoblanadi. Tizimning amal qilishi kadrlarning istiqbolda mo'ljallangan vazifalarni hisobga olish va hal etish qobiliyatiga, yuksak umumiy va kasbiy madaniyatga. ijodiy va ijtimoiy faollikka. ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil ravishda yo'nalish ola bilish mahoratiga ega bo'lgan yangi avlodini shakllantirishni ta'minlaydi». Pedagogik texnologiyaning umumiy muammolari ko'p va rang- barangdir. Bularorasida an'anaviy ta'limga yangicha yondashuvlarni tatbiq qilish, pedagogik jarayonni takomillashtirish, demokratik pedagogika elementlarini shakllantirish va ulardan amalda foydalanish, hamkorlik va insonparvarlik pedagogikasini kuchaytirish, bilim oluvchi va tarbiy alanuvchi shaxsini faollashtirish, ta'lim mazmunini didaktik tamoyillar asosida boyitish. o'quv jarayonini yuksak darajada tashkil etish va uni boshqarish, ta'lim-tarbiya jarayonlarining uzluksiz monitoringi va nazorati hamda sarhisobini amalga oshirish, rivojlantiruvchi va alternativ (muqobil) texnologiyalarni samarali tarzda qo'llash kabilar alohida o'rin tutadi. Pedagogik texnologiyaning umumpedagogik, xususiy va kichik darajalari farq qilinadi. Bundan tashqari, sezgi a'zolari orqali bilim olishni ifodalaydigan empirik, moddiy va ma'naviy olam haqidagi bilimlarni kengaytiruvchi kognitiv ijodiy faollik va o'quv-izlanish mehnatiga asoslangan evristik, tadqiqot va yangilik yaratish faoliyati bilan bog'liq kreativ, axborot va ma'lumotlarni qayta ishlash va o'zgirtirish evaziga ta'lim-tarbiya beruvchi inversion, o'zlashtirilgan bilimlarni omixtalab tugal tafakkurga olib keluvchi integrativ, yosh va individual xususiyatlarni hisobga olib o'qitishga tayanuvchi adaptiv, ta’lim oluvchi va tarbiyalanuvchi shaxsi bilan o'qituvchi (tarbiyachi) munosabatidagi tenglik va adolatlilikka bo'ysunuvchi inklyo’ziv kabi pedagogik texnologiyalarning yo'nalishlari shakllangan. Ularning qamrovi yuqorida tilga olingan uch xil darajada bo'lishi mumkin. Umumpedagogik texnologiya dunyo ta'lim tizimining barcha ilg'or va samarali elementlarini o'zida jo etadi va keng ko'lamda amalga oshiriladi. Bizning amaldagi uzluksiz va yagona ta'lim tizimimizda umumpedagogik texnologiya yetakchi o'rinni egallaydi. Ta'lim turlari va yo'nalishlari, ixtisoslik va mutaxassislik tasnifi hamda ta'lim muassasasining o'ziga xosligi asosida xususiy texnologiya joriy etiladi. O'qitishning asosiy tashkiliy shakli bo'lgan dars va

uning bevosita davomi bo'lgan darsdan tashqari ishlarda kichik texnologiyalar qo'llaniladi hamda ular lokal (mahalliy) pedagogik samaraga olib borishi lozim. Pedagogik texnologiyaning asoslari. Pedagogik texnologiya eng murakkab jarayon-insonning ta'lim-tarbiyasi bilan shug'ullanishda asosiy vosita bo'lganligi tufayli ham uning asoslari ham shaxs murakkabligi kabi xilma-xildir. Ular orasida tarixiy, nazariy, ijtimoiy, falsafiy, metodologik, pedagogik, didaktik, fiziologik, gigienik, iqtisodiy, mafkuraviy, huquqiy-me'yoriy, amaliy va boshqalar farq qilinadi. Umuman, pedagogik texnologiyaning vujudga kelishi ilmiy jarayon sifatida qaraladi. Pedagogik texnologiya o'quv predmeti va fan sifatida o'zining hayotdagi munosib o'rnini egallab bormoqda. «Pedagogik texnologiya», «Yangi pedagogik texnologiyalar», «Zamonaviy pedagogik va interfaol texnologiya», «Axborot va innovatsion texnologiyalar», «Ta'lim texnologiyasi», «Texnika», «Mahorat», «Axborot texnologiyasi», «Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari», «Ta'lim metodlari», «Tarbiya metodlari», «Pedagogik mahorat» kabi atamalar, tushunchalar, maxsus va tanlov kurslari, o'quv predmetlari shakllanib va ularning mazmun-mohiyati o'zgarib turmush va amaliy faoliyatga shiddat bilan kirib kelmoqda. Umumpedagogik tushunchalar tizimida texnologiya muammosiga ilmiy yondashish kuchaymoqda. Pedagogik texnologiya va pedagogik faoliyat hamda o'qituvchi professiogrammasi bir butun jarayon yoki hodisa tarzida tasavvur qilinadi. Shu nuqtai nazardan, pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat o'zaro qondosh-egizakdir. Pedagogik texnologiyani o'qitish jarayonida qo'llash – sifat va samaradorlikning yetakchi omillaridan biridir. Pedagogik texnologiyaning o'z tarkibi va mazmuni bo'yicha takomillashuvi, uning kasbiy faoliyat sifatida samaradorligining ortishi uzluksiz davom etadi. Bunday dinamik jarayon ta'lim tizimida sodir bo'ladigan o'zgarishlar bilan garmonik tarzda kechadi. Pedagogik texnologiyaning umumiy tavsifi va tarkibiy mazmuni uning ijtimoiy hodisa ekanligida namoyon bo'ladi va ta'lim-tarbiya masalalari bilan bog'liq maqsad va vazifalar, motiv va ehtiyojlar, talab va manfaatlar, qiziqish va xohishlarni amalga oshirishda ro'y- rost ko'rinadi.

Pedagogik texnologiya tamoyillari. Asosiy tamoyil-pedagogik tex nologiyaning O'zbekiston Respublikasida ta'limning uchta turi umumiy o'rta. o'rta maxsus, kasb- hunar va oliy ta'lim uchun yaratilgan va amaliyotga joriy etilayotgan davlat ta'lim standartlari ham da ta'limning boshqa turlari uchun tegishli davlat dasturlari va talablarini bajarishga yo'g'rilganligidir. Pedagogik texnologiya tamoyillarining manbalari ijtimoiy-ma'naviy o'zgarishlar, yangi pedagogik- psixologik evrilishlar, pedagogika-psixologiya va barcha turdagi fanlarning integrativ va differensiativ rivojlanishi, dunyo pedagogikasi va milliy (mahalliy) pedagogikaning boy va ilg'or tajribasi, etnopedagogika(xalq pedagogikasi)ning tarixiy va zamonaviy merosidan kelib chiqadi. Pirovard natijada, pedagogik texnologiya pedagogikaning asosiy («oltin») qoidasini bajarishga, ya'ni ta'lim va tarbiyaning birligini ta'minlashga xizmat qilishi lozim. Bunda izchillik, maqsadlilik, umumiylik kabi tamoyillar bilan bir qatorda peda gogik texnologiyaning ijtimoiy, falsafiy, metodologik, didaktik. pedagogik, psixologik, fiziologik, gigienik, mafkuraviy, huquqiy- me 'yoriy, iqtisodiy, tarixiy, nazariy va amaliy asoslari ham baravariga qatnashadi. O'qituvchi va o'quvchining munosabatiga daxldor tamoyillarning amal qilishi esa o'quv jarayonining sifat va samaradorligini ta'minlashning qudratli omilidir. Pedagogik texnologiyaning barcha tamoyillari o'zaro aloqadorlikda va bir-birini taqozo etgan holda amal qiladilar. Pedagogik texnologiyaning o'qituvchi (tarbiyachi) tomonidan o'qitish (tarbiya) vositalari yordamida o'quvchilarga ta'sir ko'rsatish va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda oldindan belgilab olingan shaxs sifatlarini shakllantirish jarayoni desa bo'ladi. Pedagogik texnologiya amaliyotga joriy etish mumkin bo'lgan ma'lum pedagogik tizimning loyihasi bo'lib hisoblanadi. Pedagogik texnologiya-ta'lim texnologiyasi, yangi pedagogik tajriba, yangi pedagogik texnologiya, axborot texnologiyasi, yangi tajriba, novator o'qituvchilar tajribasi, ta'lim metodlari, tarbiya metodlari kabi tushunchalarni qamrab olishi bilan birgalikda ta'lim jarayonida oldinga qo'yilgan maqsadga erishishning yo'li, o'ziga xos instrumentariy bo'lib hisoblanadi.

Demak, pedagogik texnologiya didaktik vazifalarni samarali amalga oshirish, shu sohadagi maqsadga erishish yo'li. Pedagogik texnologiya va o'qitish texnologiyasi o'zaro bog'liq bo'lishi bilan birga farq qiluvclii tomonlari ham mavjud. Pedagogik texnologiya ta'lim-tarbiya jarayonining hamma sohalarini qamrab oluvchi yaxlit tizim bo'lsa, o'qitish texnologiyasi ma'lum fanlarni hozirgi didaktik talablar asosida o'qitishning yaxlit tizimini tashkil qiladi. Ularning o'zaro bog'liqligi «Ta'lim to'g'risida»gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablari asosida ishlab chiqilgan davlat ta'lim standartlarida o'z ifodasini topgan. 1. Yangi pedagogik texnologiyaning metodik asoslari davlat ta’lim standartlari bo'lib hisoblanadi. Davlat ta’lim standartlarida talaba (o'quvchi) egallashi lozim bo'lgan bilim, ko'nikma, malakalar mezoni belgilab berilgan. Bilim, ko'nikma va malakalar DTS talablaridan past bo'lmasligi kerak. 2. Pedagogik texnologiya va o'qitish texnologiyalarining maqsadi bitta- ijodiy tafakkur sohibini yetishtirishdan iborat. Bu maqsad- davlat ta’lim standartlarining bosh talabidir. Ta’lim jarayonidagi har bir texnologiya, berilgan topshiriqlar o'quvchining ijodiy fikrlashiga va ijodiy rivojlanishiga olib kelsin. Shunday vaziyat yaratish kerakki, o'quvchi (talaba) o'z xohishi bilan izlansin, tafakkurini rivojlantirsin, intilsin, unda fanni egallashga qiziqish uyg'onsin. 3. Har bir mashg'ulotda beriladigan topshiriqlar umumiy vaqtning 20-25% ini egallasin, o'quvchining ijodiy tafakkur asosida ish olib borishi esa vaqtning 70-80% miqdoriga to'g'ri kelsin. O'quvchi ko'proq amaliy bilimlarni egallasin va undan nazariy xulosalar chiqara olsin. 4. O'qitish texnologiyasida bilim berish, bilim olish usulini tanlash va o'rganishga katta ahamiyat berish, bilim olishning bahs-munozara asosida amalga oshishini ta'minlash. 5. O'qitish usuli-texnologiyasi yangi pedagogik texnologiyalarning asosi bo'lib hisoblanadi.

6. Ta’lim jarayonida darslarni bahs-munozara, seminar, o'yinlar, disputlar, quvnoqlar va zukkolar musobaqasi tarzida va har xil teatrlashgan vaziyatlar shaklida tashkil etish, ya'ni ta'limda tabaqalashtirilgan yondashuvni amalga oshirish lozim. 7. Ta'lim jarayonining tayanch bilimlarni amaliyotga tatbiq etib, rivojlantirib borish asosida va tizimli tarzda tashkil etilishi yangi peda gogik texnologiya va o'qitish texnologiyalarining uzviyligini ta'minlovchi - lokal (bitta yo'nalish) holatining samara berishiga olib keladi. Hozirgi ilmiy-texnik taraqqiyot asrida ta'limni texnologiyalashtirish oldiga bir qator vazifalar qo'yilgan. Har bir dars ta'lim beruvchi, tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi maqsadlarni ko'zda tutib amalga oshiriladi. O'quv jarayonida motivatsiya, bilish faoliyati, boshqarish faoliyati kabi o'ziga xos texnologik vazifalar mavjud: 1. Motivatsiya - o'quvchilar diqqatini tortish, ichki tuyg'u-istak, zaruratni shakllantirishdir. O'quv jarayonida o'quvchi va o'qituvchi uchun ham asosiy harakatlantiruvchi kuch-ichki motivatsiya bo'lishi kerak. 2. Bilish faoliyatida e'tiborni asosan quyidagilarga qarata borish kerak: o'quvchilarda tashabbuskorlik, mustaqillik, bilimlarni puxta o'zlashtirish istagini paydo qilish, zarur malaka va ko'nikmalarni hosil qilishga moyillik tug'dirish, tafakkur rivojiga jiddiy e'tibor qaratish va h.k.. Boshqarish faoliyat ining vazifalari berilayotgan bilim, ko'nikma va malakalar ta’limini tashkil etish bilan bog'liqdir. Darsda qo'llanilayotgan texnologiyalarga ularning monitoringi asosida va pirovard natijasi orqali baho beriladi. Pedagogik innovatsiya-ta'limga yangiliklarni kiritishdir. Boshqarishda pedagogik innovatsiyaga rioya qilmoq zarur. Pedagogik texnologiya esa dinamik jarayonlarning in'ikosi sifatida rivojlanadi, takomillashadi va vaqt mezonida boyib boradi. 2. Bob. Boshlang’ich sinflarda "K е ys" t е xnologiyasi asosida ta'lim samaradorligiga erishishning shakl va usullari.

2.1. O’qish darslarida "K е ys" t е xnologiyasidan foydalanish yo’llari. Jamiyat hayotining jadal tarzda rivojlanishi, taraqqiyot ehtiyojlari va imkoniyatlarining kengayishi, turli-tuman axborotlar oqimining tezlashishini hisobga olib, pedagogik texnologiya fani pedagogik prognostikaning yangi shakl, vosita va usullaridan foydalanish mexanizmini yaratishni o'z zimmasiga olmog'i talab etiladi. Bugungi kundaturli tipdagi ta'lim muassasalarida amalgam oshirilayotgan ta'limning o'rni va darajasini aniqlashga yo'naltirilgan tadqiqotlarda pedagogik prognostikaning imkoniyatlaridan keng foydalanishni taqozo qiladi. Shundagina ta'lim jarayonining natijalari fan, ishlab chiqarish, madaniyat, iqtisod hamda jamiyat hayotining barcha sohalarini rivojlantirishga xizmat qila oladi. Pedagogik prognostikaga tayangan holda yaratilgan nazariyalargina uzluksiz ta'lim jarayonini uning bosqichlari va komponentlarining mazmuni, shakli va vositalarini, ta'lim natijalarining jamiyat hayotiga ko'rsatadigan ta'sir darajasini oldindan loyihalashtirishga asos bo'la oladi. Demak, shundagina o'quv-tarbiya jarayonini yangi prinsiplar va yangi mafkuraviy negizda qayta qurish, ta'lim sohasida islohotlarni amalga oshirish mumkin. Shuningdek, pedagogik texnologiyalar ta'lim jarayonini tashxis qilish va yaratilgan nazariyalar, o'quv-metodik majmualar tajriba- sinov asosida amaliyotga joriy qilishning metodologik asoslari, aniq mexanizmlari, usul va vositalarini ishlab chiqishi kerak. Ta'lim jara yonining tashxis qilish mexanizmi shu jarayonning yutuq va kamchiliklari, ta'lim natijasining sifat ko'rsatkichlari, ta'lim jarayoniga tatbiq qilinadigan pedagogik nazariyalar, zamonaviy texnologiyalarning ta'lim amaliyotini rivojlantira olish yoki ta'limning taraqqiyotiga to'sqinlik qilish darajasini aniqlashga yo'naltirilishi kerak. Pedagogik tajriba-sinov esa amalga oshirilgan tadqiqot natijalari - ning samaradorlik darajasini aniqlashda alohida ahamiyatga ega. O'tkazilayotgan tajriba-sinovning xarakteri bilan bog'liq tarzda o'quv dasturlari, darslik va dars ishlanmalari, metodik qo'llanmalar, didaktik ishlanmalar yaratilishi va tajriba-sinov jarayoniga taqdini etilishi zarur. Agar o'quv dasturi tajribadan o'tkazilayotgan bo'lsa. kuzatilayotgan ta'lim jarayonini, ya'ni darslik yoki dars ishlanmalari, texnik vositalar, ko'rgazmali qurollar, o'quv qo'llanmalari bilan ta'minlashga erishish talab

etiladi. Bunda asosiy e'tibor o'qituvchining qaysi metod yoki pedagogik texnologiyani qo'llaganligiga emas, balki o'quv dasturi doirasida taqdim etilayotgan o'quv materiallarining samaradorligini aniqlashga qaratiladi. Chunonchi. tajriba-sinov jara - yoniga jalb etilgan nazariyalar hamda tajriba sinflaridan olingan natijalar statistik jihatdan ishlanishi talab etiladi. Amalga oshiriladigan tajriba-sinov jarayoni va ularning natijasi ekspertizasiga nufuzli ilmiy-pedagogik jamoalar hamda yetakchi mutaxassislar jalb etilishi talab qilinadi. Keng ko'lamli tajriba-sinovlarning amalga oshirilish jarayoni va natijalarining ekspertizasi ilmiy-pedagogik jamoalar tomonidan oldindan tasdiqlangan nizom talablari asosida amalga oshirilishi kerak. Bugungi kunda jamiyatimiz rivojlanishida pedagogik prognostika o'zining aniq belgilab olingan maqsad va vazifalari, obyekti va predmeti, tadqiq etayotgan muammolarning mantiqiy asoslari, rivojlanish qonuniyatlari, o'zining tayanch metodologiyasiga ega bo'lgan pedagogika fanining muhim tarmog'i sifatida namoyon bo'ladi. Peda gogik prognostika ilmning ustuvor sohasi sifatida davlat va jamiyat taraqqiyotiga xizmat qiladigan uzluksiz ta'lim tizimini yangidan- yangi pedagogik nazariyalar negizida vujudga kelgan ta'lim modellari va texnologiyalari bilan qurollantirish asosida kadrlar tayyorlash sifatini oshirishga yo'naltirilgandir. Pedagogik prognostika o'quvchi shaxsining yosh xususiyatlari va rivojlanish dinamikasini hisobga olgan holda ta'lim texnologiyalarini tanlaydi. Tanlab olingan muayyan ta'lim texnologiyalari doirasida o'quvchi-talabalarga turli darajadagi tushunchalarni hamda mujassamlashgan bilimlarni taqdim etish yo'llarini, shakl va vositalarini taklif qiladi. Muayyan bir pedagogik texnologiyani nazariy jihatdan asoslaganda pedagogik prognostika o'quvchi hamda o'qituvchining jonli faoliyat ko'rsatishini ta'niinlashga, uning erkin fikrlash, ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirishga yo'naltirilgan ta'lim jarayonini tashkil etishni nazarda tutmog'i lozim. Ta'lim jarayoniga tatbiq qilinadigan har qanday pedagogik texnologiya, uning komponentlari xoh ta'lim mazmuni, xoh o'quv dasturi yoki darslik, xoh o'qituvchi faoliyati orqali o'tishidan qat'iy nazar, o'quvchining jonli tarzdagi erkin va ijodiy faoliyatini jadal rivojlantirishga xizmat qilishiga erishish talab qilinadi. Bunda peda -

gogik texnologiyalar, birinchi navbatda, har bir o'quvchi-talabaning boshqa o'quvchi- talabalar, dars materiallari hamda o'qituvchi (pedagog) bilan erkin tarzda muloqot qilishini, fikr almashishini ta'minlaydi. Pedagogik texnologiyalar pedagogik amaliyotning o'quvchi yoki talaba shaxsiga qonunlar majmuini, tabiat va jamiyat hodisalarini, kishilik madaniyati va axloq-odobini, muay yan fan asoslarini tanituvchi shakli sifatida namoyon bo'lishi lozim. Bu sohada nazariy jihatdan qat'iy asoslangan, har tomonlama sinovdan o'tgan hamda aniq amal qiluvchi qonuniyatlarga tayanish maqsadga muvofiqdir. Pedagogik texnologiyaning asosiy mohiyati har bir shaxsda mavjud bo'lgan uning ehtiyoji, qiziqishi, iqtidori va imkoniyatlari asosida ularda ijobiy xislat va fazilatlarni shakllantirish, rivojlantirish sanaladi. Bu o'rinda ta'lim mazmuni shaxsning shakllanishi va rivojlanishi uchun muhit sanaladi. Shuning uchun ta'lim mazmuni insonparvarlikka yo'naltirilgan gumanistik g'oya va me'yorlarni o'zida mujassamlashtirgan bo'lishi lozim. Pedagogik niunosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish asosidagi pedagogik texnologiya yakka hokimlik texnologiyasiga tubdan qarshi bo'lib, pedagogik jarayonda hamkorlik, g'amxo'rlik. o'quvchi-talabalar shaxsini hurmat qilish. e'zozlash orqali shaxsni rivojlantirish va ijod qilishga qulay muhit yaratadi. An'anaviy ta'limda o'qituvchi (pedagog) ta'lim mazmunining subyekti, o'quvchi-talabalar pedagogik jarayonning obyekti deb qaralsa, hamkorlik pedagogikasida o'quvchi-talaba o'z o'quv faoliyatining subyekti sanaladi. Shu sababli hamkorlik pedagogikasida yagona ta'lim jarayonining ikkita subyekti hamkorlikda o'quv-tarbiya vazifalarini hal etadi. Ushbu pedagogik texnologiyada ta'lim tizimi markazida barkamol inson shaxsini shakllantirish va rivojlantirishga qaratilgan insonparvarlik g'oyasi muhim o'rin tutadi. Bu g'oya qay darajada amal ga oshirilganligi ta'lim jarayonining asosiy natijasi pedagogik jamoa mehnatining sifatiga berilgan baho asosida aniqlanadi. Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirishda o'quv-

tarbiyaviy jarayonning asosiy natijasini aniqlovchi muhim omil shaxsga bo'lgan inunosabat hisoblanadi. Insonning boshqa mavjudotlardan farqi — o'z oldiga ma'lum bir maqsad qo'yib. so'ng unga tomon harakat qilishidadir. Kishining maqsadi sari qiladigan harakati, ya'ni faoliyati jarayonida muayyan tabiiy va sun'iy to'siqlarni engib o'tadi. Bu to'siqlarni bartaraf etish uchun u bir qator tadbir va choralardan foydalanadi. Maqsadga yetishda muayyan to'siqni engib o'tish uchun qo'llanadigan tadbir va choralar majmui usul deb ataladi. Inson maqsadga etishda bir necha, ba'zan esa o'nlab-yuzlab to'siqlarni yengishiga to'g'ri keladi. Bu to'siqlarni yengish uchun tegishli usullar ma'lum bir tizimda qo'llanadi. Maqsadga yetishda qo'llanadigan usullar tizimini uslub deb ataladi. Usullarni ma'lum bir uslubda qo'llash jarayonida har bir harakat maqomi muayyan maqsad ko'rsatkichlariga bo'ysundiriladi. Undan tashqari, inson maqsadga yetish jarayonida bir qator qonuniyatlarga ham tamoyil sifatida amal qiladi. Ta'lim uslubi — o'qituvchi (pedagog) bilan o'quvchi-talabalar orasida bilim berish va uni olish maqsadida amalga oshiriladigan o'zaro aloqalarni tiziniga soluvchi pedagogik tadbirdir. O'qitish uslublari o'quv jarayonining asosiy qismi hisoblanadi. Tegishli uslublarsiz pedagogik faoliyatni amalga oshirib bo'lmaydi. Uslublar bilimlarni uzatish va qabul qilish xarakteriga qarab so'z orqali ifodalash, ko'rgazmali va amaliyga bo'linadi. Ta'lim mazmunini o'zlashtirishda o'quvchi-talabalarning ta'lim faoliyatiga munosib ravishda quyidagi uslublar: tushuntirish — illyustrativ, reproduktiv, muammoli bayon, xususiy qidirish yoki evristik hamda yarim tadqiqot uslublari qo'llaniladi. Ta'limning og'zaki uslublariga: hikoya, ma'ruza, suhbat va boshqalar kiradi. Bu uslublarni qo'llashda o'qituvchi (pedagog) so'z vositasida o'quv materialini bayon qiladi, tushuntiradi, o'quvchi- talabalar esa tinglash, eslab qolish orqali uni faol qabul qiladi. Hikoya uslubida o'quvchi-talabalarga beriladigan ta'lim mazmunini og'zaki bayon qilish ko'zda tutiladi. Bu uslubni qo'llashda muayyan pedagogik usullardan

foydalaniladi. Masalan, diqqatni faollashtirish, bayon qilish, taqqoslash, asosiylarini ajratish, yakunlash kabi mantiqiy tadbirlar shular jumlasidandir. Hikoya samaradorligining shartlari: rejani qunt bilan o'ylab to’zish, mavzuning izchil yoritilishini ta'minlash, ko'rgazmalarni muvaffaqiyatli tanlash, bayonda kerakli emotsionallikka erishish. Ma'ruza — bilimni so'z bilan ifodalash uslublaridan biri sifatida beriladigan bilimlarni og'zaki bayon qilishni ko'zda tutib, o'z hajmining kattaligi, mantiqiy qurilishi, obrazli isbotlash va umumlashtirishning murakkabligi bilan hikoyadan ajralib turadi. Ma'ruza davomida beriladigan bilimni og'zaki bayon qilish, uzoq vaqt davomida o'quvchi-talabalarning diqqatini tutib turish hamda ularning fikrlarini faollashtirish, isbotlash, ta'rif berish, bir tizimga keltirish, umumlashtirish kabi pedagogik usullardan foydalaniladi. Suhbat uslubi atroflicha o'ylangan savollar yordamida o'qituvchi (pedagog) bilan o'quvchi-talabalar orasidagi suhbatni ko'zda tutib, u o'quvchi-talabalarning fikrlash tizimini, yangi tushunchalar va qonuniyatlarni o'zlashtirishga olib keladi. Suhbat uslubini qo'llashda savollarni qo'yish (asosiy, qo'shimcha, yo'llovchi va boshqalar), o'quvchi-talabalarning javob va mulohazalarini muhokama qilish, suhbatdan xulosalarni shakllantirish, javoblarni tuzatish usullaridan foydalaniladi. Ta'limning ko'rgazmali uslubini shartli ravishda ikki katta guruhga bo'lish mumkin: ko'rgazmali va namoyish qilish uslublari. Ko'rgazmali uslubi o'quvchi-talabalarga namoyish etiladigan qo'llanmalar, jumladan, xarita, plakat, doskadagi chizma va rasmlar, suratlar va boshqalarni ko'rsatishni ko'zda tutadi. Namoyish qilish uslubi, odatda, qurilma. asboblar. tajribalar, turli tipdagi preparatlarni namoyish qilish bilan bog'liq. Ta'limning ko'rgazmali uslublarining o'ziga xos xususiyati shundaki, ular so'z bilan ifodalash uslubi bilan u yoki bu darajada uyg'unlashib ketadi. So'z va ko'rgazmalilikning chambarchas bog'liqligi shundaki, obyektiv borliqdagi qonuniyatlar amaliyotda birgalikda qo'llanishni taqozo etadi. Demak, so'z va

ko'rgazmalilik aloqasining xilma-xil shakllari mavjud. Ta'lim vazifasining o'ziga xos xususiyati, mavzuning mazmuni, mavjud ko'rgazmali vositalaming xarakteri, o'quvchi-talabalar tayyorgarligi darajasidan kelib chiqib, aniq bir holatda ular oqilona uyg'unlashtiriladi. Amaliy uslublar tarbiya faoliyatining xilma-xil turlari keng doirasini qamrab oladi. Amalda quyidagi usullar qo'llaniladi: vazifa (maqsad)ni qo'yish, uni bajarish uslubini rejalashtirish, bajarish jarayonini boshqarish, tahlil qilish, kamchiliklar sababini aniqlash, maqsadga to'liq erishish uchun ta'lim jarayoniga tuza tish kiritish. Amaliy mashqlaming aniq turlaridan biri mashqni sharhlash hisoblanadi. Uni bajarishda o'quvchi-talaba bo'lajak xatti-harakatini faol mushohada qiladi, o'ziga o'zi eshittirib gapiradi hamda bo'lajak voqeani sharhlaydi. Harakatni sharhlash o'quvchi- talabaga o'zining tipikxatosini anglashga va harakatiga tuzatishlar kiritishiga ko'maklashadi. Amaliy tarbiya uslublarining ikkinchi guruhini laboratoriya tajribalari tashkil qiladi. Keyingi yillarda maktab, o'rta maxsus, kasb- hunar ta'limi muassasalari va oliy o'quv yurtlarida frontal labora toriya ishlari mustahkam o'rin oldi. Amaliy uslublar tarbiyani so'z orqali ifodalash va uni ko'rgazmali uslublar bilan mustahkamlash jarayoni bilan chambarchas bog'liqlikda qo'llaniladi, bunda mashq, tarbiya, mehnat operatsiyasini bajarishdan oldin o'qituvchi (pedagog) tushuntirish bcradi, ko'rsatadi. Og'zaki tushuntirish va ko'rgazmali namoyish, odatda, mashqni bajarish jarayonining o'zi bilan bir vaqtda olib boriladi. Muammoli-qidiruv uslublari muammoli ta'lim jarayonida qo'llanadi. Bu uslublardan foydalanishda o'qituvchi (pedagog) avvalo, muammoli vaziyat yaratadi, savollar qo'yadi, masalalami, topshiriqlarni taklif qiladi, muammoli vaziyatni yechishga qaratilgan muhokamani uyushtiradi, xulosalarining to'g'riligini tasdiqlaydi. O'quvchi-talabalar oldingi bilim va tajribalariga asoslanib muam moli vaziyatni hal qilish yo'llari to'g'risidagi takliflarini aytadi va oldin olgan bilimlarini umumlashtiradi, muammoli vaziyatni yechishning

eng oqilona variantini tanlaydi. Bu uslub o'quvchi-talabalarning bilimga qiziqishlarini oshiribgina qolmay, ularda fikrlash qobiliyatini ham rivojlantiradi. O'quv materialini muammoli uslub yordamida o'tish muam moli to’zilgan ma'ruza uslubi orqali bilim bayoni davomida mulohaza yuritish, isbotlash, umumlashtirish, faktlarni tahlil qilish, o'quvchi- talaba fikrini o'z ortidan ergashtirish, uni faolroq qilish kabi usullardan foydalanishni ko'zda tutadi. Muammoli-qidiruv uslublari ko'proq ijodiy bilim faoliyati ko'nikmalarini rivojlantirish maqsadida qo'llanadi. Ular o'quvchi- talabalarning bilimni chuqur anglashiga, mustaqil egallashiga yordam beradi. Bu uslublar ta'lim jarayonida tushuncha, qonun va nazariya kabilarni shakllantirish ko'zda tutilganda, faktik axborotni ma'lum qilish, mehnat faoliyatining laboratoriya tajriba o'quv ko’nikmalarini hosil qilishda, o'quv materialining mazmuni prinsipial jihatdan yangi bo'lmasdan, ilgari o'rganilganining mantiqiy davomi bo'lsa, uning asosida o'quvchi-talabalar yangi bilimni qidirish uchun mustaqil qadam tashlasa, mazmun hodisadagi sabab-oqibat va boshqalarga olib kelsa, samarali qo'llanadi. Muammoli- qidiruv uslublari ko'proq o'qituvchi (pedagog)lar o'quvchi-talabalarni muammoli vaziyatni yechish faoliyatiga tayyorlagan hollarda qo’llanadi. Shuning uchun bu uslub o'zini ilmiy-tadqiqot ishlariga bag’ishlangan talaba yoshlarga asqotadi. Pedagog odatda, o'z oldiga talabalar materialning mazmunini tushunib o'zlashtirib olishsin. Ma'lum bilimlarni egallab amaliyotda qo'llashga o'rgansin degan maqsadni qo'yadi. Lekin o'zlashtirish, tushunish, qo’llash nimani anglatadi? Pedagog o'z oldiga qo'ygan maqsadga erishganligini qanday biladi? Pedagogik maqsadlarga erishganlik yoki erishmaganlikni bilishning aniq vositalari bo'lgandagina pedagog o'zining mehnati samarali ekanligiga va tanlagan metodlari maqsadga muvofiqligiga yoki, aksincha, samarasiz ekanligiga ishonch hosil qilishi mumkin. O'qitish uslubini tadqiq qilishda pedagogik texnologiya tarafdorlari aynan shu narsani nazarda tutishgan edi.

Pedagog jamiyatdan buyurtmani umumiy ko'rinishda oladi. Hattoki, o'quv dasturlarida belgilangan maqsadlar ham bir nechta tushuntirishlar bilan cheklangan. Bu yerda maqsadlarni aniqlashtirishning o'ziga xos pillapoyasini to’zish mumkin: jamiyatning umumiy talablaridan — ta'lim tizimi vazifalariga ulardan—ma'lum o'quv yurti, o'quv predmeti, uning mavzuli bo'limlari va alohida o'quv maqsadlariga o'tish mumkin. M.V.Klarin ta'limoti bo'yicha pedagoglar tomonidan maqsad larni belgilashning an'anaviy usullari quyidagilar:  O'quv materialining rejasidan kelib chiqib, maqsadni belgilash.  Maqsadni pedagog faoliyati orqali ifodalash.  Talabaning intellektual, emotsional shaxsiy rivojlanishi ichki jarayonlari va qonununiyatlari orqali o'quv maqsadni qo'yish.  O'quv maqsadlarini talabalar faoliyati orqali qo'yish. Shu munosabat bilan o'qitishning maqsadlarini ta'lim mazmu ni, pedagog yoki talabaning faoliyati orqali belgilash ta'limda kutilayotgan natijalar haqida aniq tasavvurga ega bo'lishga imkon bermaydi. Bu natijalar haqida talabalar faoliyatining faqat tashqi namo yon bo'lishidan xulosa chiqarish mumkin. Pedagog o'qitish natijasini aniqlashtira borib, uning kuzatish mumkin bo'lgan tashqi belgilarini ya'ni so'zlashish. harakatlanish jarayonini to'la tasvirlashga intiladi. Ba'zida, tasvirlash jarayoni tashqi belgilarini sanab chiqishga olib keladi va ushbu jarayon orqali natijani sezilarli darajada soddalashtirish mumkin. Pedagogik texnologiyada nazarda tutiladigan maqsad larni qo'yish uslubi o'zining ashyoviy xususiyatiga ega. Bu shundan iboratki, o'qitish maqsadlari talabalar harakatida ifodalanadigan va aniq ko'rinadigan va o'lchanadigan natijalar orqali belgilanadi. Demak, an'anaviy o'quv jarayonida asosiy omil bu pedagogning faoliyati hisoblansa, pedagogik texnologiyada birinchi o'ringa ta'lim jarayonidagi talabalarning faoliyati qo'yiladi.

Ilg'or ijodkor pedagoglar, an'anaviy ta'lim texnologiyasidagi kamchiliklarga javob topish, talabaning aqliy mehnatini amalga oshirish usullarini izlanishlari natijasida o'ziga xos ta'lim usuli vositalarini yaratadilarki, buning oqibatida yangicha pedagogik fikrlash tarzi vujudga keldi. Mana shu izlanishlar zamirida pedagogik texnologiyaga asos solgan pedagogik texnologiyalar yaratila boshlandi. Qo'llanadigan pedagogik texnologiyalarni bir tizimga solish, unga maqsadli yo'nalish berish ta'limni amalga oshirishdagi shakl va mazmun yaxlitligi ta'minlangan holdagina kutilgan zarur natijani berishi mumkin. Ta'limga testlar, diagnoz va diagnostik tahlilning olib kirilishi, bilimlarni ko'p balli baholash tizimida aniqlashga o'tish, bo'lim mazmunini yaxlit holda o'zlashtirishni modellashtirish, ti zimga solingan nazorat turlarida, talabalarning ishlashi va an'anaviy dars shakllarining vujudga kelishi, biz shu paytgacha o'rganib qolgan an'anaviy ta'lim o'rniga vujudga kelgan pedagogik texnologiyalar bo'lib, ular yangicha fikrlash tizimidagi ta'limga o'tishni taqozo qiladi. Ta'limni amalga oshirish jarayoniga pedagogik texnologiyalarni kiritish quyidagilarga asoslanadi:  ta'lim jarayonida ishtirok ctuvchi talaba shaxsi ustuvorligini ta'minlash;  ta'lim maqsadining natijaga erishuvini amalga oshirish;  ta'lim jarayoni boshqariluvchi jarayon ekanligidan kelib chiqqan holda lining maqsadli boshqariluviga erishish;  ta'lim mazmunini ta'minlovchi vosita, usul shakllari texnologiyasini yagona bir tizimga keltirish. Hozirgi vaqtda pedagogik texnologiyalaming asosiy tamoyillari quyidagilardir:  muntazam tahlil qilib borish;  loyihalashtiruvchi vositalarning eng zarurini taniash;  metod va usullarning maqsadga muvofiqligini aniqlay bilish;  olinishi zarur bo'lgan natijasini oldindan taxmin qilish, ya'ni maqsadlarning amalga oshishiga erishish;  ta'lim jarayonining yaxlitligini ta'minlash.

Pedagogik texnologiya ta'lim jarayoniga bir qator yangi elementlarni olib kirishni taqozo qiladi. Bular quyidagilar: 1. Diagnoz. 2. O'quv birliklarini (mezonlarini) belgilash. 3. Diagnostiktahlil. 4. Tuzatish kiritish (korreksiya). 5. Qayta to'latish (ketma-ketlikni yo'qotish). 6. Kutilishi lozim bo'lgan natijani olish. 7. Reyting. Yuqorida keltirilgan tamoyillar va elementlarga asoslangan holda pedagogik texnologiyalarni ta'lim jarayoniga joriy qilish, xorijiy hamda hamdo'stlik davlatlaridagi pedagogik texnologiyalardan foydalanib, o'zimizning pedagogik texnologiya tizimini vujudga keltirish borasida amalga oshirilayotgan ishlarni umumlashtirish va amalda qo'llash uchun quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofiq bo'ladi: 1 Ta'lim jarayonining ishtirokchilari pedagog va talaba o'rtasida o'quv mehnati rejasini ishlab chiqish, ya'ni pedagog bo'lim yoki bobni o'rganish rejasini tuzar ekan, ushbu rejada talaba faoliyati o'z aksini topmog'i lozim. 2 Fanning ichki bog'lanishi yoki fanlararo bog'lanish imkoniyat- laridan maqsadli foydalanish. Ma'lumki, har bir o'rganiladigan kichik yoki yirik o'quv birliklari oldin o'rganilganlariga tayanadi. Demak, talabani yangi bo'lim, bobni o'rganishga olib kirishda un- dagi mavjud bilimlarga tayanish, agar mavjud bilimlar yangi bob ni, bo'limni o'rganishga yetarli bo'lmasa, oraliq tayyorgarlik olib borish va shundan keyingina talabani bilimlarni o'rganishning nav- batdagi bosqichiga olib kirish lozim. Bunday ishlash pedagogik texnologiyaning asosiy elementlaridan biri diagnoz (tashxis) hisoblanib, talabalarning yangi yangi bilimlarni o'zlashtirishga qan- chalik darajada tayyor ekanliklarini aniqlashdan iborat. 3 O'quv birliklari mezonlarini belgilash. O'quv birliklari talaba tomonidan o'rganilishi lozim bo'lgan tushuncha, ta'rif, qoida, qonunlar, hodisa va voqealardan

iborat bo'lib, ular orasidagi manti qiy bog'lanishning ta'minlanishini shu bob yoki bo'limning o'zlash- tirilishiga olib keladi. Pedagog bob, bo'lim uchun ajratilgan soatlarda talabalar o'rganishi kerak bo'lgan o'quv birliklarini aniqlaydi, u uchun ajratilgan vaqtni ham bclgilaydi. O'quv birliklari o'zlashtirilishi zarur bo'lgan mezonlar hisoblanib, talabalar bilimini baholashning chegaraviy qiymati bilan o'lchanadi, ya'ni talaba ushbu ko'rsatilgan mezonlarni bilsagina baholanadi. Pedagog shu paytda guruhga nisbatan o'rtacha baho bilan ishlamaydi, balki aniq o'lchovlarga asoslangan holda ish olib boradi. O'quv rejasini to’zishda pedagog talabalar bilishi lozim bo'lgan o'quv birliklarini bo'lim, bob va semestrlar bo'yicha aniqlaydi hamda talabalarga topshiriq sifatida bo'limni o'rganishdan oldin vazifa qilib beradi. Berilgan topshiriqlar o'zlashtirish reytingini aniqlashda nazorat topshirig'iga o'tkaziladi. 4 Diagnostik tahlil. Bilim, ko'nikma va malakadagi kamchilikni aniqlash, ularni to'ldirish va navbatdagi o'zlashtirish bosqichiga ko'tarilish maqsadida quyidagi diagnostika tadbirlari amalga oshiriladi:  o'quvchi-talabalar o'zlashtirish darajasini diagnostikalashtirish;  bo'limlardagi yetishmovchiliklarning oldini olish;  aniqlangan yetishmovchiliklami to'ldirish maqsadida maxsus topshiriqlar ishlab chiqish;  maxsus topshiriqlar bilan ishlash soatlarini belgilash;  yakuniy diagnostik tahlil qilish. Diagnostika ta'lim texnologiyasining navbatdagi bosqichi bo'lib, uning asosiy elementlaridan hisoblanadi. O'zlashtirishdagi kamchiliklar sababini aniqlash, har bir talabaning bilim darajasini aniqlash, rejaning borishida tuzatishlar kiritish yo'li bilan ta'lim jarayonining kafolatlanganligi ta'minlanadi. Diagnostik tahlil nazorat turlaridan test so'rovida amalga oshiriladi. 5 Qayta to'ldirish (nuqsonlarni yo'qotish). Qayta tuzatish kiritishdan maqsad, olingan bilimlardagi kamchiliklarni bartaraf etishdan iborat. Kamchiliklarni bartaraf etish to'ldirish asosida amalga oshiriladi. Qayta to'ldirish asosan amaliy-tatbiqiy mashg'ulotlarda .imalga oshiriladi. Shu maqsadda pedagog talabalar o'zlashtirish

darajasidagi to'ldirishni amalga oshirmog'i lozim. Bunda pedagog tanlayotgan o'quv vazifasining darajasini talabalarda mavjud bo'lgan real hilnnlarga moslashtirish zarur. 6. Kutilishi lozim bo'lgan natijalarni olish. Bu element pedagogik texnologiyaning markaziy g'oyasi hisoblanadi. Pedagogik texnologiya ta’lim jarayoni natijasida kafolatli bo'lishini talab qilar ekan, pedagog oldiga janiyonning borishini ko'zda tutilgan maqsadda amalga oshirish va aniq natijani mo'ljallab rejalashtirishni maqsad qilib qo'yadi. Jarayon borishi davomida shu jarayon tahlil qilib boriladi. tuzatishlar kiritiladi, qayta to'ldirishlar amalga oshiriladi va oldindan kutilishi rejalashtirilgan natija olinishiga erishiladi. Demak. pedagogik texnologiya deb ilgari surilgan g'oyaning maqsadi ana shundadir. Jahon pedagogika fani ilmiy-texnika taraqqiyoti ta'sirini boshidan kechirib. psixologiya, kibernetika, tizimlar nazariyasi, boshqaruv nazariyasi va boshqa fanlar yutuqlarini birlashtirib, bugungi kunda faol yangilanish jarayonlari bosqichiga o'tdi va inson imkoniyatlarini samarali rivojlantirish amaliyotiga boy rnahsul bermoqda. Pedagogik texnologiya uslublari dastlab ta'lim berishning namu- naviy vaziyatdagi o'zlashtirish talab etiladigan mahsuldor, va'ni reproduktiv darajasi uchun ishlab chiqilgandi. Reproduktiv ta'lim har qanday ta'limning zarur tarkibiy qismi hisoblanadi. u insoniyat jamg'argan tajribani aniq o'quv fani doirasida o'zlashtirish bilan bog'liq. Ta'lim oluvchilarda bilim va ko'nikmalaming ma'lum «poydevori» hosil qilingandan keyingina, ta'limning natijali, ya'ni produktiv va ijodiy yondashish uslublariga o'tish mumkin. O’QITISHNING KEYS-TEXNOLOGIYASI Badiiy obraz mavzusida ko’rib chiqamiz. O’qitish texnologiyasi modeli Mavzu Badiiy obraz

Vaqt: 45 minut O’quvchilar soni: 30 ta Mashg’ulot shakli Amaliy mashg’ulot (vaziyatli holatning yechimini aniqlash) (keys-stadi) Mashg’ulot rejasi Quyidagi savollar muhokamasi: 1. Obraz deganda nimani tushunasiz? 2. Uning qo’llanilishi 3. Tor ma’noda obraz deganda nimani tushunasiz? 4. Keng ma’noda obraz deganda nimani tushunasiz? 5. Badiiy obraz va uning asosiy xususiyatlari: a)obrazning umumlashmaligi; b)obrazning konkretligi va individuallgi; s)badiiy obraz to’zilishida to’qimaning o’rni; d)badiiy obrazning estetik ta’sirchaligi 6. Obraz-personaj-xarakter –tip 7. Keysni kichik guruhlarda yechish, natijalar asosida taqdimot qilish. 8. Guruhlarning ishlash faoliyati va maqsadga erishganlik natijalarini baholash va xulosa chiqarish

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Mavzu haqida o’quvchilarga ma’lumot berish, obraz tushunchalarini hosil qilish, uning bilim malakasini oshirish, adabiyot orqali o’quvchining ruhiyatiga ta’sir etish, milliy istiqlol g’oyasi asosida tarbiyalash va h.k. Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyati natijalari - badiiy obraz haqida umumiy tushunchalar bilan tanishtiradi; - badiiy obrazga doir masalalar yoritiladi; - badiiy obrazning xususiyatlari yuzasidan qayd etilgan kamchiliklar tahlili beriladi; - badiiy obrazning personaj, xarakter, tipdan farqli jihatlari va ularning tarkibiy tuzulmalari tushunturiladi; - badiiy obraz bo’yicha xulosalar to’ziladi - badiiy obraz haqidagi tushunchalarni aytib beradilar; - badiiy obrazning xususiatiga doir fikrlarni tahlil qiladilar va mazmunini yoritadilar; - badiiy obraz yuzasidan yo’l qo’yilgan kamchiliklarni tahlil qiladilar; - badiiy obrazning xarakter, tip, personajdan farqini aytib o’tadilar va parchalar asosida tahlil qiladilar; - badiiy obraz yuzasidan xulosalar tuzadilar O’qitish usullari Keys-stadi uslubi, savol-javob, muammolarmi yechish O’qitish shakllari Mashg’ulotda frontal va individual ishlash, guruhlarda ishlash O’qitish vositalari Keys, uslubiy ko’rsatmalar

O’qitish sharoiti Texnik vositalar bilan ta’minlanganlik guruhlar bilan ishlash uchun mo’ljallangan ayditoriya Monitoring va baholash Mustaqil o’rganish uchun savollar beriladi, uy vazifasi uchun slaydlar tayyorlaydi 1.1. O’QUV MASHG’ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI Ish bosqichlari Faoliyat mazmuni O’qituvchi O’quvchi Tayyorlovchi bosqich 1.Keys bilan yaqindan tanishish maqsadida Keysga bog’liq ma’lumotlarni talabalarga tarqatadi. 2.Keysni yechish talabalar kasbiy mahoratiga qanchalik ijobiy ta’sir ko’rsatishini ta’kidlaydi. 3.Uslubiy ko’rsatmalarga izoh beradi Keys bilan tanishadilar Tavsiya qilingan adabiyotlarni o’rganadilar Mustaqil tayyorgarlikni boshlaydilar 1-bosqich Mavzuga kirish 1.1.O’quv mashg’uloti mavzusi: Badiiy obraz Maqsad: Mavzu haqida talabaga ma’lumot berish, obraz tushunchalarini hosil qilish, uning bilim malakasini oshirish, adabiyot orqali talabaning ruhiyatiga ta’sir etish, milliy istiqlol g’oyasi asosida tarbiyalash va h.k. Mashg’ulotni muammoli ma’ruza ekanligi Tinglaydilar

haqida ma’lumot berish O’quv faoliyati natijalari: - badiiy obraz haqidagi tushunchalarni aytib beradilar; - badiiy obrazning xususiatiga doir fikrlarni tahlil qiladilar va mazmunini yoritadilar; - badiiy obraz yuzasidan yo’l qo’yilgan kamchiliklarni tahlil qiladilar; - badiiy obrazning xarakter, tip, personajdan farqini aytib o’tadilar va parchalar asosida tahlil qiladilar; - badiiy obraz yuzasidan xulosalar tuzadilar Dars rejasi: 1. Obraz deganda nimani tushunasiz? 2. Uning qo’llanilishi 3. Tor ma’noda obraz deganda nimani tushunasiz? 4. Keng ma’noda obraz deganda nimani tushunasiz? 5. Badiiy obraz va uning asosiy xususiyatlari: a)obrazning umumlashmaligi; b)obrazning konkretligi va individuallgi; s)badiiy obraz to’zilishida to’qimaning o’rni; d)badiiy obrazning estetik ta’sirchaligi 6. Obraz-personaj-xarakter –tip 1.2. Keys maqsadi va uning kasbiy bilimlarini oshirishga ta’sirini aniqlaydi. Mavzuning nomi va uning rejasini yozib oladilar Tanishadilar Savollarga javob beradilar

1.3.O’quvchilarning mashg’ulotdagi faoliyatini baholash ko’rsatkichlari va mezonlari bilan tanishtiradi. 1.4. Blits-so’rov usulida talabalar bilimlari jonlantiriladi: 2-bosqich. Asosiy qism. 2.1.Keysda keltirilgan topshiriqlar muhokamasini tashkil qiladi. Keys bilan ishlash qiodalarini yana bir bor eslatadi. Muammo, vazifalar va ularni hal qiliah algoritmiga e’tiborini qaratadi. 2.2. O’quvchilarni 2 kichik guruhga bo’ladi 2.3. Keys bilan mustaqil ishlash natijalari muhokamasini kichik guruhlarda tashkil qiladi. 2.4. Tahlil varag’ini yozma ravishda tayyorlashni tavsiya qiladi 2.5. Natijalarni taqdimot uchun tayyorlashni aytadi Topshiriqlarni muhokama qiladilar, holatni mustaqil tahlil qiladilar 2 kichik guruhga bo’linadilar Guruhlarda ishlaydilar 2.6.Taqdimot boshlanishini e’lon qiladi. Keysni hal qilish ishlari natijalarini bo’yicha guruhlar vakillarini taqdimotga chiqaradi Taqdimot davomida guruh vakillariga

aniqlashtiruvchi savollar berib boradi. 2.7. Topshiriqlar yechimini guruhlararo baholanishini tashkil qiladi. 2.8. Har bir guruhning ish natijalari umumlashtiriladi, xulosalar beriladi va o’zaro baholanadi Guruhlarga birgalikdagi tahliliy ishlarni bajaradilar Natijalarni taqdimot uchun tayyorlaydilar 3- bosqich. Yakunlovchi bosqich 3.1.Yakunlovchi xulosalar qiladi 3.2.Har bir ishtirokchi hisob-kitob ishlarini to’g’ri va aniq bajargani, ma’ruzaning mazmuni, berilgan javoblar hisobiga olinadi 3.3.Yechimlari izohlaydi 3.4.Yana bir bor Keysning maqsadi va uning kasbiy bilimlarni oshirishga ta’sirini bildiradi Tinglaydilar O’z fikrlarini bildiradilar OBRAZ HAQIDA TUSHUNCHA

BADIIY OBRAZNING ASOSIY XUSUSIYATLARI

NILUFAR DIAGRAMMASI Mavzu: BADIIY OBRAZ

OBRAZ YARATISH YO’llARI

ADABIY TURLAR VA JANRLAR TAQOZOSIGA KO’RA OBRAZ TURLARI IJODIY METOD TAQOZOSIGA KO’RA OBRAZLAR TASNIFI

REALISTIK- hayot haqiqatiga monand obraz. U jonli odamlarga xos bo’lgan xususiyatlarni o’zida mujassamlashtiradi ROMANTIK – hayotda aynan bo’lmagan, ammo bo’lishi orzu qilingan – mo’jizakor kuch-quvvat egasi bo’lgan, ko’tarinki ruh bilan yaratilgan obraz XAYOLIY-FONTASTIK – haddan tashqari bo’rttirilgan, ilohiylashtirilgan, mo’jizaviy xarakterga ega bo’lgan obraz AFSONAVIY – butunlay xayoliy obraz bo’lib, ular bitmas-tuganmas kuch-qudratga, yuksak fazilatlarga ega obraz SIMVOLIK – predmetlar, o’simliklar, narsalar, jonivorlar, ranglar orqali ijtimoiy hodisalarni umumlashtiruvchi obraz MIFOLOGIK – mifologiya (afsona) asosida yaratilgan asotiriy obraz01 201409 01 1C 16 3B 07 3D 1A 34 07 0D 1416

2.2. Darsdan tashaqari mashg’ulotlarda keys texnologiyasidan foydalanish. Keys: Atrof muhitni huquqiy muhofaza qilish Mavzu: Atrof muhitni huquqiy muhofaza qilish. Berilgan keysning maqsadi: O'quvchilarga atrof tabiiy muhitni buzlishi natijasida insonlar hayotida jiddiy havf solinishi haqida tushintirish. Dunyoqarashini kengaytirishga va mustaqil fikrlashga o'rgatish. Yoshlar hayotini izdan chiqarishga qaratilgan jiddiy xatarlar: ekologiyaga oid huquqbuzarlik sodir etilishi, uning salbiy oqibatlari, ekologik jinoyat sodir etganlik uchun javobgarlik borligini ko'rsatib berish hamda tahlil qilish, ularning oldini olish bo'yicha chora - tadbirlarni ishlab chiqish. Mavzuda ko'rsatilgan muammolarni keltirib chiqaruvchi sabablarni topish va ularni o'zaro bog'lagan holda echimlarni aniqlash. Kutilayotgan natijalar: 1. ekologik salbiy oqibatlarni tushunib yetadi; 2. ekologik huquqbuzarlik va jinoyatchilik tushunchalarini o'zaro farqlaydi; 3. o'rganilayotgan mavzu bo'yicha amaliy ko'nikmalarga ega bo'ladi; 4. o'rganilishi nazarda tutilayotgan tushunchalar haqida malakaga ega bo' ladi; 5. muammoli vazifalami echishda nazariy bilimlarini qo'llaydi; 6. muammoni aniqlab, uni hal qilishda yechim topadi. Keysni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun o'quvchilar quyidagi bilimlarga ega bo'lishi lozim: O'quvchi bilishi kerak: - ekologiya deb nimaga aytilishi; - atrof-muhitning ifloslanish jarayonlarini bilishlari; - axloqsizlik, ekologik huquqbuzarlik xislatlarining paydo bo'lish omillari va uning kelib chiqish sabablari; - ekologik burchlarnining buzilishi; - atrof - muhitni muhofaza qilishga oid qonunlar mazmuni;

O'quvchi amalga oshirishi kerak:  -mavzuni mustaqil o'rganadi;  muammoning mohiyatini aniqlashtiradi;  g'oyalarni ilgari suradi;  ma'lumotlarni tanqidiy nuqtai nazardan ko'rib chiqib, mustaqil qaror qabul qilishni o'rganadi;  o'z nuqtai nazariga ega bo'lib, mantiqiy xulosa chiqaradi;  o'quv ma'lumotlar bilan mustaqil ishlaydi;  ma'lumotlarni taqqoslaydi, tahlil qiladi va umumlashtiradi; Keysda ishlatilgan ma'lumotlar manbai: 1. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 2. O'zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi. 3. Tabiatni muhofaza qilish to'g'risidagi qonun. 4. Inson huquqlari umumjahon dekloratsiyasi. 1948 yil 10 dekabr. 5. Bola huquqlari konventsiyasi. 1989 yil 20 noyabr. Keysning tipologik xususiyatlariga ko'ra harakteristikasi: Ushbu keysning asosiy manbai kabinetli, lavhali bo'lib, vaziyat davriy ketma - ketlikda yaqin o'tmishdan bugungi kun tartibida bayon etilgan. Keysning asosiy ob'ekti shaxsga va tabiatga yo'naltirilgandir. Bu keys ma'lumotlar vaziyatlar va savollar asosida tuzilgan. U o'rta hajmdagi keys texnologiyasi hisoblanadi, darsga mo'ljallangan o'quv mavzu bo'yicha bilim va ko'nikmalar hosil qilishga qaratilgan. Didaktik maqsadlarga ko'ra keys muammolarni taqdim qilishga, ularni hal etishga, tahlil qilishga qaratilgan. . KEYS

"ATROF MUHITNI HUQUQIY MUHOFAZA QILISH " Hozirgi kunda yer shari jumladan Respublikada ekologik holatning yomonlashuvi, yer yuzida tuproq nurashi, o'rmonlardan mahrum bo'lish baliqlarni haddan ko'p tashqarii ovlanish, tuzli va kislotali yomg'irlar parnik effekti, ozon qatlamining yemirilishi, atmosferani ifloslanishi, energiya va suv zahiralarining o'sishi dolzarb muammo bo'lib qoldi. Tabiat boyliklaridan, ayniqsa atrof-tabiiy muhitdan foydalanish va ularni muhofaza qilish insoniyat tomonidan kechiktirib bo'lmaydigan kun tartibidagi asosiy, dolzarb vazifalardan biridir. Zero, bu yo'lda qo'yiladigan bir qadam bashariyatning kelajakdagi taqdirini belgilab beradi . Muhtaram prezidentimiz I.A. Karimov ekologik muammo yuzasidan quyidagicha flkr bildirganlar "Asrlar tutash kelgan pallada butun insoniyat, mamlakatimiz aholisi juda katta ekologik havfga duch kelib qoldi. Buni sezmaslik, qo'l qovushtirib o'tirish o'z o'zini o'limga mahkum etish bilan barobardir " Darhaqiqat, insonlarning yagona yashash makoni bo'lgan Yer sharining ekologik xavfsizligini ta'minlash biron bir davlat, tashkilot yoki uyushmalarining sa'yharakatlarida boshlanadigan, lekin butun dunyo hamjamiyatining birgalikdagi izchil hamjamiyatining siyosatni olib borishga iqtisodiy va huquqiy mexanizmini ishlab chiqishiga, ijtimoiy madaniy muhitning yarata olishga bog'liq bo'lgan masalalar toifasiga kiradigan dolzarb muammodir. Aynan ana shu muammolarni oldini olish yo'llarini ishlab chiqish "Keys stadi"ga asoslangan o'qitish texnologiyasining asosiy maqsadi hisoblanadi . Ushbu texnologiya amaliy vaziyatlarni hal etish jarayonida o'rganilgan o'quv mavzusi bo'yicha bilimlarni mustahkamlash, muammolarni tahlil qilish va qirralarni yakka tartibda yoki guruhlarda qabul qilish ko'nikmalarini egallashga, ijodiy va o'rganish qobiliyatlari, mantiqiy fikrlash, nutq va muhit sharoitlariga moslashish qobiliyatlarini rivojlantirishga hamda qarorlarni mustaqil qabul qilishga va o'z- o'zini nazorat qilishga yordam beradi.

Quyidagi keys - ma'naviy barkamol va komil insonning aqliy, axloqiy, ekologik madaniyat, kishilarning chuqur va zamonaviy bilim, keng dunyoqarashi, mustaqil fikrlash salohiyatiga ega bo'lishi, uning yuksak ma'naviy kamolot sohibi bo'lishining asosiy shakli hayotimizni ekologik jixatdan izdan chiqarishga qaratilgan jiddiy xatarlar va ularning oldini olish yo'llarini ishlab chiqishga imkon yaratadi. Ushbu keysni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun mavzu bo'yicha ekologik huquqiy mezonlari haqida bilim va ko'nikmalarga ega bo'lish zarur. Tavsiya etilgan keysni yechish quyidagi natijalarga erishishga imkon yaratadi: 1. o'zlashtirilgan mavzu bo'yicha bilimlarni mustahkamlash; 2. muammoning hamda qabul qilingan yechimning individual va guruhiy tahlilida bilim va ko'nikmalarni qayta topshirish; 3. mantiqiy fikrlashni rivojlantirish; 4. mustaqil ravishda qaror qabul qilish ko'nikmalarini egallash; 5. o'quv axborotlarini o'zlashtirish darajasini tekshirib ko'rish. Atrof muhitni asrab avaylash (Muammoli vaziyat) Bugungi kunda tabiat boyliklaridan, ayniqsa atrof-tabiiy muhitdan foydalanish va ularni muhofaza qilish insoniyat tomonidan kechiktirib bo'lmaydigan kun tartibidagi asosiy, dolzarb vazifalardan biridir. Zero, bu yo'lda qo'yiladigan bir qadam bashariyatning kelajakdagi taqdirini belgilab beradi. Insonlarning yagona yashash makoni bo'lgan Yer shartining ekologik xavfsizligini ta'minlash biron bir davlat, tashkilot yoki uyushmalarining sa'yharakatlarida boshlanadigan, lekin butun dunyo hamjamiyatining birgalikdagi izchil hamjamiyatining siyosatni olib borishga iqtisodiy va huquqiy mexanizmini ishlab chiqishiga, ijtimoiy madaniy muhitning yarata olishga bog'liq bo'lgan masalalar toifasiga kiradigan dolzarb muammodir.

Hozirgi paytda insoniyat hayotiga katta xavf tug'dirayotgan xalqaro ekologik muammolar ularning salbiy oqibatlari hammaga ma'lumdir. Har bir inson tabiatda foydalanish jarayonida ehtiyotkor holda foydalanishi zarur.Atmosfera havosining buzilishi, parnik effektining hosil bo'lishi, bularning hammasi insonni tabiatdan tajriba labaratoriyasi sifatida foydalanishi natijasida vujudga kelmoqda. "Menga nima" deb qarash, loqaydlik, bepisandlik, o'zini, o'z manfaatini hammadan ustun qo'yish, xudbinlik natijasida ekologik madaniyatning buzlish holatlari uchrab turadi . Masalan, ikki nafar o'smir mahallamizda iflos narsalarni ahlatga chiqarmasa, yoki xazonlarni yoqsa biz esa unga tanbeh bermasak shunga o'xsash yoshlar O'zbekistonda ko'payib boraveradi. Agar biz ularni tozalikka chaqirsak, ekologik madaniyatni tushuntirsak, tanbeh bersak tabiatni atrof muhitni asragan bo'lamiz. "Menga nima?"- deb beparvolik qilsak yoki shu ikki kishi bilan butun tabiat atmosfera buzlib ketadimi?- deb o'ylasak xato qilamiz . Ekologik tarbiyada ota- onaning roli beqiyosdir. Ular o'z farzandlariga tabiatning inson hayotidagi birlamchi vosita ekanligi haqida, bobokalonlarimizning tabiatni asrab-avyalash haqidagi o'gitlarini aytib o'tishsa va bu barcha oilalarda amalga oshirilsa ijobiy yutqularga erishamiz va sog'lom ekologik muhitni bundan keyingi avlodga ham yetkazamiz. Lekin oilada bunday mihit shakllanmagan bo'lsa bu dastlab qaysi shaharda istiqomat qilayotgan bo'lsa o'sha yerda atmosfera, suv, hayvonot dunyosi yerga zarar yetadi.Bu jarayon globallashib butun mamlakat miqiyosida, kerak bo'lsa butun jahonga xavf solish ehtimoli ham mavjud. Qanday qilib atrof tabiiy muhitni sog'lom tarzda ushlab turish mumkin? 1. Ota-ona 2. Ta'lim muassasasi 3. Mahalla 4. Davlat organlari 5. N.N.T. va O.AV

Kunlardan bir kun uch nafar o'smir o'g'il bolalar ta'til davrida bir bog'ga kirishib xazonlarni bir joyga to'plab yondirib yuborishdi va bog'dagi xazonga qo'shilib daraxtlar ham yonib ketishdi.Hodisadan habar topgan uchastka noziri va ekologiya tashkiloti vakillari voqea joyiga kelishib hodisani o'rganishdi

II. Amaliy vaziyatni bosqichma - bosqich tahlil qilish va hal etish bo'yicha o’quvchilarga uslubiy ko'rsatmalar O’quvchilarga yo'riqnoma Ish bosqichlari Maslahatlar va tavsiyalar 1. Keys va uning axborot ta'minoti bilan tanishish Avvalo keys bilan tanishish "Atrof muhitni huquqiy muhofaza qilish" haqida tushuncha hosil qilish uchun bor bo'lgan butun axborotni diqqat bilan o'qib chiqish lozim. O'qish paytida vaziyatni tahlil qilishga shoshilmang 2. Berilgan vaziyat bilan tanishish Ma'lumotlarni yana bir marotaba diqqat bilan o'qib chiqing. Siz uchun muhim bo'lgan satrlarni belgilang. Bir abzatsdan ikkinchi abzatsga o'tishdan oldin, uni ikki uch marotaba o'qib mazmuniga kirib boramiz. Keysdagi muhim fikrlarni qalam yordamida ostini chizib qo'ying. Vaziyat tavsifida berilgan asosiy tushuncha va iboralarga diqqatingizni jalb qiling. Ushbu vaziyat "Hozirgi paytda insoniyat hayotiga katta xavf tug'dirayotgan atrof muhitning buzilishi ifloslanishi va buning salbiy oqibatlari nafaqat shahar yoki davlat balki butun insoniyatga havf solayotganligini aniqlashtirilishi lozimligini aniqlang 3.Muammoli vaziyatni tahlil qilish Asosiy muammo va kichik muamollarga diqqatingizni jalb qiling. Asosiy muammo: Atrof tabiiy muhitni asrab avaylash 4. Muammoli vaziyatni yechish usullari va vositalarini tanlash hamda asoslash Ushbu vaziyatdan chiqib ketish harakatlarini izlab topish maqsadida quyida taqdim etilgan "Muammoli vaziyat" jadvalini to'ldirishga kirishing. Muammoni yechish uchun barcha vaziyatlarni ko'rib chiqing, muqobil vaziyatni yarating. Muammoning yechimini aniq variantlardan tanlab oling va yechimini toping. Jadvalni to'ldiring. Keys bilan ishlash natijalarini yozma shaklda ilova qiling. Amaliy vaziyatni tahlil etish va hal qilish bo'yicha guruh bo'lib ishlash yo'riqnomasi

Ishning bosqichlari Tavsiyalar va maslahatlar Vaziyat va muammo haqidagi tasavvurning kelishilishi Guruh a'zolarining vaziyat, muammo haqidagi turlicha tasavvurlarini muhokama qilish va kelishish • Muhokama paytida paytida Munozara qatnashchisi uchun eslatma esdan chiqarmang! Taklif etilgan muqobil variantlar tahlili va baholanishi, ustuvor g'oyaning tanlanishi Muammo echimining taklif etilgan variantlarini muhokama qiling va baholang. Sizning nazaringizda, eng ustuvor g'oyani tanlang. • Muammo yechimining ustuvor g'oyasini baholash va tanlashda har qanday texnikadan foydalaning. O'zaro maqbul yechim varianti va uni amalga oshirish dasturining ishlab chiqilishi Muammoning o'zaro maqbul yechimi varianti va uni amalga oshirish dasturini ishlab chiqing: 1.1. muammo yechimining tanlangan usullari va vositalarini aniq ifodalang va asoslang; 1.2. muammoni amalga oshirish bo'yicha ilk qadamlarni bayon qiling Taqdimotning tayyorlanishi Ish natijalarini guruh nomidan og'zaki taqdimot shaklida chizmalashtiring. Guruh ishi natijalarini kim taqdim qilishi haqidagi masalani muhokama qiling va hal eting: yetakchimi yoki muammoni tahlil etish va hal qilish jarayonida guruh a'zolari hal qilgan vazifalariga qarab funksiyalarni qatnashchilar (ham ma'ruzachilar) o'rtasida taqsimlash orqali butun guruhi. Plakatlar, slaydlar yoki multimedia shaklidagi ilova materiallarini tayyorlang. Axborotni tayyorlashda, awalo, gapirmoqchi bo'lgan axborotning taxminiy chizmasini tuzib oling. Tafsilotlariga berilib ketmang!

"Muammoli vaziyat" jadvalini to'ldiring Muammolar Muammoli vaziyatning kelib chiqish sabablari Vaziyatdan chiqib ketish harakatlari 1 Yoshlarning ekologik dunyoqarashiga salbiy ta'sir ko'rsatuvchi va hayotni izdan chiqaruvchi jiddiy hatarlar. 2 Bola tarbiyasida ota-onaning mas'uliyatxis etmasligi. 3 Voyaga yetmaganlarning nazoratsizligi 4 Yoshlarning bo'sh vaqtlarini mazmunsiz o'tkazishlari 5 Mahalla-ta'lim muassasasi – oila tizimining aloqasi yetarli darajada emasligi 2.3. Keys bilan ishlash natijalari yozma shaklda ilova etiladi! Keys - stadi uchun yozma ish talablari Ish A4 standartdagi varoqning bir tomonida (2-varoqdan oshmagan holda) tezis shaklida yozilishi kerak. Yozma ishni jihozlash tartibi: birinchi betda, o'ng tomonda o’quvchi ismi, sharifi va guruhini yozishi kerak; varoqning markazida keysning mavzusi yoziladi; keyin esa keys bilan ishlash natijalari tezis shaklida yoziladi

2.4. Keys bilan ish qoidalari Keys bilan ishlash jarayonini baholash mezonlari va ko'rsatkichlari (mustaqil sinfda va sinfdan tashqari bajarilgan ish uchun) 2.5. Sinfdan tashqari bajarilgan ish uchun baholash mezonlari va ko'rsatkichlari O’quvchilar ro'yxati Asosiy muammo ajratib olinib, tadqiqot ob'ekti aniqlangan maks. 6 b Muammoli vaziyatning kelib chiqish sabablari aniq ko'rsatilgan maks. 4 b Vaziyatdan chiqib ketish harakatlari. Aniq ko'rsatilgan maks. 10 b Jami maks.20 b 1. 2. 3. 4. Keysda vaziyat tavsifi va axborot ta'minoti har xil hajmda bo'lishi (bir varoqdan bir necha yuz varoqgacha), tahlil etish uchun taklif etilayotgan vaziyatlar tavsifida detallashtirish darajasi ham turlicha bo'lishi, axborot ko'pligi darajasi ham o'zgarishi mumkin bo'lgan - tahlilga aloqasi bo'lmagan ma'lumotlar ham bo'lishi mumkin. Amaliy vaziyatni tahlil qilish vaqtida: taklif etilayotgan axborotlarni ko'rib chiqishda adashmang, ular orasida eng zarurini belgilang; vaziyatni tor istiqbolda ko'rib chiqmang: muammo birdaniga kichiklashib yoki umuman g'oyib bo'lishi mumkin; harakatlar rejasini vaziyatning tahlili tugallangan va muammo aniqlangandan so'ng shakllantiring

2.6 sinfda bajarilgan ish uchun baholash mezonlari va ko'rsatkichlari Guruhlar ro'yxati Guruh faol maks. 1 b Ma’lumotlar ko’rgazmali taqdim etiladi maks. 4 b Javoblar to’liq va aniq berildi maks. 5 b Jami maks.10 b 1. 2. 3. 8-10 ball-a'lo 6- 8 ball - yaxshi 4- 6 ball - qoniqali 0 -4 ball - qoniqarsiz 2.7.Kichik guruhlarda ishlash qoidasi l. O'quvchilar ishini bajarish uchun zarur bilim va masalalarga ega bo'lmog'i lozim. Guruhlarga aniq topshiriqlar berilmog'i lozim. Kichik guruh oldiga qo'yilgan topshirig'ni bajarish uchun yetarli vaqt ajratiladi. Guruhlardagi fikrlar chegaralanmaganligi va tazyiqqa uchramasligi haqida ogoxlantirilishi zarur. Guruh ish natijalarini qanday taqdim etishini aniq bilishlari, o'qituvchi ularga yo'riqnoma berishi lozim. Nima bo'lganda ham muloqotda bo'ling, o'z fikringizni erkin namoyon eting.

Muammo Atrof tabiiy muhitning ifloslanishi va inson ekologik dunyoqarashiga salbiy ta'sir ko'rsatuvchi va hayotiniizdan chiqaruvchi jiddiy xatarlar: bola tarbiyasida ota-onaning masu'liyat his etmasligi, ekologik tarbiyaning yoqligi, yoshlarning bo'sh vaqtlarini mazmunsiz o'tkazishlari, mahalla-ta'lim muassasasi- oila tizimining aloqasi yetarli darajada emasligi, nodavlat notijorat tashkilotlarining ekologiya oid tadbirlari va davra suhbatlarining kam o'tkazilishi, kabi harakatlarni oldini olish choralari bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish. Vazifalar:  berilgan vaziyat bo'yicha o'quv adabiyoti, slayd va video roliklar bilan tanishib chiqish;  berilgan muammoli vaziyat bilan tanishib chiqish va tahlil qilish;  vaziyatdagi muammolarni aniqlash;  muammoli vaziyatdagi tushuncha va tayanch iboralar ustidan ishlash;  muammoli vaziyat jadvalini to'ldirish va tavsiyalar ishlab chiqish;  muammoli vaziyat bo'yicha xulosani shakllantirish; Muammoli vaziyatni yechish yo 'llari "Atrof tabiiy muhitning buzilishi va uni huquqiy mufaza qilish " haqida tushuncha hosil qilish uchun bor bo'lgan butun axborotni diqqat bilan o'qib chiqamiz. Muammoni yechish darajasini aniqlaymiz .

Har bir kishining shaxs sifatida shakllanishini 3 muhim omil belgilaydi: Biri-shaxsning genetik (nasliy) dastur bo'lsa, ikkinchisi shu nasliy dasturni to'liq namoyon bo'la olishi uchun tegishli shart-sharoit (ijtimoiy sotsial muhit)dir. Ijtimoiy muhitni oila, ota-onalarning madaniy saviyasi, hayot tarzi, qiziqish- havaslari, iqtisodiy ta'minlanganlik darajasi, shaxs yashayotgan hudud (qishloq, uzoq tog'li tumanlar, shaharlar) belgilaydi. Uchinchisi har bir shaxsdagi "MEN", uni etarli ravishda ifodalanishi faolligidadir. Qaysi bir shaxsda nima ustunlik qilishi, ya'ni uni istiqbolda qanday inson bo'lib etishishida nasil yoki ijtimoiy muhit tarbiya etakchi rolni o’ynaydimi, degan savol mutaxassilarni, nafaqat mutaxassislarni, balki barcha aql egalarini doimo o'ylantirib kelgan. Qizig'i shundaki, bir oilada tug'ilib, bir xil tarbiya ko'rgan, ya'ni bir xil ijtimoiy muhitda ulg'aygan bolalar yillar o'tib, fe'l-atvori bir-biriga o'xshamaydigan turlicha odamlarga aylanishadi. Demak, asosiy hal qiluvchi vazifani nasliy dastur ajratadi, chunki har birining nasliy dasturi turlichadir. Bu bolalarni o'qishga va fanlarga bo'lgan tug'ma layoqatida, odamlar orasidagi munosabati, mehri, irodasi, qiziqishlari mazmuni, sahiylik darajasi va shaxsiga xos bo'lgan barcha xislatlari,ekologik tarbiyali xarakter xususiyatlarida ifodalanadi. O'quvchilar vatanparvarlik ruhida tarbiyalash. Ularga Ona vatanga sadoqat hisiyotini singdirish va ona tabiatni ko'z qorachig'idek asrab-avaylashni o'rgatish. Bag'rikenglik (tolerantlik), xalqparvarlik, tinchliksevarlik, xurfikrlilik kabi g'oyalarni yoshlar ongiga singdirish. Voyaga yetmaganlar orasida ekologik ong va ekologik madaniyatni oshirishga xizmat qiladigan tadbirlarni yanada kuchaytish. Mahalla ta'lim muassasasi oila tizimining aloqasini samarali yo'lga qo'yish orqali yoshlarni doimiy nazoratga olish. Ularni bo'sh vaqtini unumli o'tkazishlari uchun yetarlicha shart-sharoitning yaratilishi, ekologik tashkilotlarning ta'lim muassasalariga mahallalarga borib atrof muhitning buzilishi natijasida salbiy oqibatlarning kelib chishi haqidagi tadbirlari va davra suhbatlarini ko'proq o'tkazilsa bizningcha biz yechmoqchi bo'lgan muammoning yechimidir.

Xulosa. Pedagogik texnologiya – shunday bilimlar, ular yordamida ta’lim sohasida tub o’zgarishlar yuz bermoqda, o’qituvchi faoliyati yangilandi, bilimga chanqoqlik, vatanga mehr – muhabbat, insonparvarlik tuyg’ulari shakllanmoqda. Ta’limning barcha bug’unlarini shunday tashkil qilish kerakki u yoshlarga chuqur va asosli bilim berish bilan birga keng qamrovli fikrlashga o’rgatsin. Ta’lim jarayonida o’quvchida mustaqil bilim olish ehtiyoji tug’ilsin. Pedagogik texnologiyalar ta'lim jarayonining unumdorligini oshiradi, o'quvchilarning mustaqil fikrlash jarayonini shakllantiradi, o'quvchilarda bilimga ishtiyoq va qiziqishni oshiradi, bilimlarni mustahkam o'zlashtirish, ulardan amaliyotda erkin foydalanish ko'nikma va malakalarini shakllantiradi. Pedagogik texnologiyaga asoslangan ta'lim jarayonida o'qituvchi faoliyati va o'quvchi faoliyati doirasi aniq belgilanadi, ta'limni tashkil etishning aniq texnologiyasi ko'rsatiladi. Bugungi kunda ta'lim jarayoniga yangi axborot texnologiyalarining kirib kelishi jadallashmoqda va bu ta'lim jarayonini yanada sifatli tashkil etishga ta'sir ko'rsatayotgani ko'zga tashlanmoqda. Shuning uchun ham pedagogik texnologiyalarni ta'lim jarayoniga joriy etish, ta'lim samaradorligini oshirish uchun tinimsiz izlanish bugungi kunning ehtiyojiga aylandi. Shu o’rinda yosh avlodga ta’lim – tarbiya asoslarini puxta o’rgatish, ularda keng dunyoqarash hamda tafakkur ko’lamini hosil qilish, ma’naviy axloqiy sifatlarni shakllantirish borasidagi ta’limiy – tarbiyaviy ishlarni samarali tashkil etishga bog’liqdir. Pedagogik texnologiyalardan foydalanib mavzu harakteriga qarab xilma – xil qiziqarli muammoli va fikrlashga davat etuvchi keys texnologiyalari asosida tashkil etish, o’quvchilarda mustaqil ijodiy mushohada yuritish, o’z fikrini aniq, ravon, ixjam holda o’zgalarga yetkaza bilish ko’nikma va malakalarini ya’nada shakllantirishda yordam beradi.

Tavsiyalar. Yuqoridagilardan kelib chiqib Boshlang’ich sinflarda “Keys” texnologiyasi asosida ta’lim samaradorligiga erishish mavzusida quyidagilarni tavsiya etamiz: - Boshlang’ich sinflarda “Keys” texnologiyasi asosida ta’lim samaradorligiga erishishni aniqlash; - O’quvchilarning bilim, ko’nikma va malakalarini oson va qiziqib o’rganishlari uchun imkoniyatlar yaratish; - O’quvchilar bilim sifatini oshirish va fikrlash qobiliyatini o’stirish uchun metodik ish rejalar tuzish; - Umumta'lim maktablarining boshlang’ich sinf o’quvchilarida keys texnologiyasi asosida ta’lim samaradorligini oshirish; - Tajribali o’qituvchlarning ilg’or ish tajribalarini o’rganish va ommalashtirish tadbirlari bo’yicha ish r е jalarini ishlab chiqish.. - Zamonaviy p е dagogik, komp'yut е r, axborot-kommunikatsion t е xnologiyalar va t е xnik vositalaridan samarali foydalanish.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1. Karimov I.A. Barkamol avlod - O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - Т .: Sharq, 1998. 2. O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'g'risida»gi Qonuni. Barka mol avlod - O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - Т .: 1998. 3. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. Barkamol avlod - O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - Т .: Sharq, 1998. 4. Azizxo'jaeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. - Т .: 2003. 5. Barkamol avlod orzusi. - Т .: O'zbekiston. 2000. 6. Beruniy. Qadimiy xalqlardan qolgan yodgorliklar. Tanlangan asarlar. 1-jild. - Toshkent: 1968. 7. Беспалко В.П. Слагаемые педагогической технологии. - Москва: Педагогика, 1989. 8. Bob Kizlik. Lesson Planning, Lesson Plan Formats and Lesson Plan Ideas.. www . ADPRIMA . com 9. Бугатов B . M . Педагогические таинства дидактических игр. Учеб.- методическое пособие. 2-е изд. - М.: Флинта, 2003. - 152 с. 10. Громкова М.Т Педагогика образования взрослих (учебное пособие) - М.: ТОО. Интл.Тех. 1995 г. 11. Ziyomuhammedov В . Pedagogik mahorat asoslari. - Toshkent, 2009. 12. Зиямухаммедова С., Зиямухаммедов Б. Новая педагогическая технология. - Т.: Абу Али ибн Сино, 2002. 13. Ziyomuhammedov В ., Tojiyev М . Pedagogik texnologiya. Zamonaviy o'zbek milliy modeli. Toshkent, «Lider Press», 2009-y. 14. Isoqov I., U Ro'ziboeva. Ma'ruza mashg'ulotlarida ilg'or pedagogik texnologiyalar. J.Xalq ta'limi. 2002. № 3. 15. Ishmuhamedov R.J. Innovatsion texnologiyalar yordamida ta'lim samaradorligini oshirish yo'llari. - Toshkent, 2004-y.

16. Yo’ldoshev J.G'. «Ta'lim yangilanish yo'lida». - Т .: O'qituvchi. 2000, 17. Yo'ldoshev J.G', Usmonov S.A. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni amaliyotga joriy etish. Toshkent, 2008-y. 18. Yo'ldoshev J. Yangi pedagogik texnologiya yo'nalishlari, muammolari, yechimlari. J. Xalq ta'limi. 1999. № 4. 19. Karimova V.M. Psixologiya. - Т .: Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti. 2002. 20. Кларин M . B . Педагогическая технология в учебном процессе. - М.: Знание. 1989. 21. Mahmudov М.Н. Ta ' limni didaktik loyihalash prinsiplari . – Т.: A . Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti , 2002. 22. Мила Новик. Современные технологии в образовании (продолжение) Новые знания. 1999. 23. Nishonaliev U . Ta ' lim standard va pedagogik innovatsiyalar. Xalq ta'limi. 1999. №6. 28-31 b. 24. Околелов О.П. Дистанционное обучение: сущность, дидактические особенности, технологии. htlp : www . lipetsk . ru / legi 25. Ochilov М.О. Muallim qalb me ' mori . - Т.: O ' qituvchi , 2001. 26. Платов В.Я. Деловые игры: разработка, организация, проведение. -М.: 1991. 27. Полат Е.С. Дистанционное образование: организационный и педагогический аспект // Информатика и образование. 1996. 3. 28. Pedagogik texnologiya: Zamonaviy ilmiy-nazariy asosi. Mualliflar guruhi. Toshkent, 2008. 29. Saidahmedov N. Pedagogik mahorat va pedagogik texnologiya. – T. : O'zMU. 2003. 30. Saidahmedov N.S., Ochilov A. Yangi pedagogik texnologiya mohiyati va zamonaviy loyihasi. - Т .: XTV RTM, 1999.

31. Saidahmedov N. Pedagogik amaliyotda yangi pedagogik texnologiyalarni qo'llash texnologiyalari. Toshkent: 2000-y. 32. Sayidaxmedov N. Yangi pedagogik texnologiyalar. Т., «Moliya», 2003. 33. Saidaxmedov N. «Yangi pedagogik texnologiyalar mohiyati». «Xalq ta'limi» jurnali. 1999. 34. Ta'lim texnologiyasi. -Т.: O'qituvchi, 1999. 35. Ta'limda yangi pedagogik texnologiyalar: muammolar, yechimlar. Ilmiy-amaliy konferensiya materiallari. - Т .: 1999. 36. Tolipova J, Numonova N. Ta'lim-tarbiya jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiya «Xalq ta'limi» jurnali, 3-son. 37. Farberman B.L. Ilg'or pedagogik texnologiyalar. - Toshkent: O'zRFA «Fan» nashr., 2000. 38. Юдин B . B . Педагогическая технология. Учеб. Пособие. Часть II. - Ярославль: 1997. 39. G'afforova Т . va boshqalar. Ta'limning ilg'or texnologiyalari. - Qarshi: «Nasaf», 2003.

Похожие

Boshlang’ich sinflarda mehnat ta’limining mazmuni

Boshlang’ich sinflarda so’z ustida ishlash

Boshlang’ich sinflarda tasviriy san’atni o’qitish metodikasi

Boshlang’ich sinflarda mehnat ta’limi va tarbiyasining vazifalari

Boshlang’ich sinflarda tabiatshunoslik o’quv predmetini o’rganish shakllari tabiatshunoslik o’qitish shakllari