Bolaga do`stona munosabatdagi maktabni yaratish - Педагогиka - Рефераты

Bolaga do`stona munosabatdagi maktabni yaratish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Global ta`lim maqsadlari 2. Hayotiy ko`nikma, malaka hamda qobiliyatlarni shakllantirish va rivojlantirishga qaratilgan maqsadlar 3. Insoniy ijobiy munosabatlarni shakllantirish va o`stirishga qaratilgan maqsadlar 1

www.arxiv.uz O`zbekiston Respublikasi xalq ta`limi vazirligi hamda BMTning bolalar jamg`armasi , YUNISEFning O`zbekistondagi vakolatxonasi hamkorligida amalga oshirilayotgan “Global ta`lim” loyihasini o`rganish, amaliyotga tadbiq etish hozirgi kunning dolzarb muammolaridan biridir. Global ta`lim loyihasining maqsadi, bugungi kunda va kelajakda o`z o`rnini topa oladigan shaxsni tarbiyalash. Shaxsni har tomonlama ya`ni aqliy, jismoniy va ma`naviy tomondan yuksalishiga urg`u beradi. Global ta`lim dasturining asosiy g`oyalaridan biri, o`zgarishlariga boy bo`lgan dunyoda, ta`lim, bolalarda hayot uchun kerakli asosiy qobiliyatlarni tarbiyalash kerak. Global ta`lim o`quvchini har tomonlama rivojlantirish,uni erkinlikka o`rgatish, sinfdagi o`zaro bog`liqlik misolida dunyoning yaxlitligi, o`zaro bog`liqligi, o`zaro tobeligini tushuntirish, kichik o`zaro bog`liqlikdan global o`zaro bog`liklik kelib chiqishini anglatish, cheksizlikni, koinotni tasavvur qilishga o`rgatish, ta`lim jarayonida do`stona munosabatdagi muhitni yaratishdir.Do`stona muhit yaratilgan maktabning negizida bola huquqi asosiy o`rinni egallaydi. “Barcha uchun ta`lim” Deklarasiyasida hamda “Bola huquqlari to`g`risida”gi Konvensiyasida ko`rsatilgan bolalarning bilim olish huquqlarini ifodalash uchun ehtiyojlarga asoslangan terminologiyadan foydalaniladi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasida 1989 - yilning 20 - noyabrida qabul qilingan Konvensiya unga qo`l qo`ygan davlatlarni boshlang`ich ta`limni va 2

www.arxiv.uz “zamonaviy ta`lim usullari”ni barcha uchun majburiy va tekin qilib qo`yilishi shart (20 modda) deb qayd etgan. Konvensiyaning 29- moddasi esa davlatlarni bolalar ta`limini quyidagi maqsadlarga qaratishga chaqiradi, xususan:  Bolaning shaxsi, iste`dodi, aqliy va jismoniy qobiliyatlarini rivojlanlantirish;  Inson huquqlari va asosiy erkinliklariga hurmatni rivojlantirish;  Bolaning ota-onaga, uning madaniy o`ziga xosligi, tili va qadriyatlariga, bola yashayotgan mamlakatning qadriyatlariga, o`zinikidan farq qiladigan madaniy taraqqiyot darajasiga hurmat bilan qarashni tarbiyalash;  Bolalarni erkin jamiyatda tinchlik, sabr-toqatli bo`lish, erkaklar va ayollarning tengligi hamda barcha xalqlar etnik, milliy va diniy guruhlar, shuningdek tub aholi orasidan bo`lgan shaxslar o`rtasida do`stlik ruhida tarbiyalash;  Tabiyatga, atrof-muhitga hurmatni tarbiyalash. Yuqoridagi maqsadlarga erishish uchun Konvensiya davlatlarni “bolalarga turli milliy va xalqaro manbalardan ma`lumot va material olishga imkoniyat” ta`minlab berishga da`vat etadi (17-modda). Bolaga do`stona munosabatdagi muhit yaratilgan sinfda quyidagilarga erishish muhim ahamiyat kasb etadi. - O`qituvchi yo`naltiruvchi – fasilitator sifatida o`quv jarayonini boshqaradi. Darsliklar yagona manbaa emas. - Darsliklar – o`quvchining bilimini rag`batlantirish vositalaridan biri. 3

www.arxiv.uz - Ta`limning ijtimoiy yo`naltirilgan imkoniyatlari optimallashtirilgan. - Ta`lim jarayoni ilg`or pedagogik texnologiyalarga asoslangan holda interfaol usullardan keng foydalanib tashkil etilgan. - O`qitishdagi uslub va yondashuvlar rang – barang va keng qamrovli. - Insonparvar , xayrixoh o`qitish muhiti , ushbu sinfning negizidir. ( o`qitish jarayonida tirishqoqlik bilan ishlash va vaqtni qiziqarli, mazmunli o`tkazish ) - O`quvchilarning imkoniyatlari va o`qish istagiga ijobiy nazar,ya`ni o`quvchi ta`lim jarayonida o`zining boy tajribasiga tayanadi va o`z tasavvuriga ega bo`la oladi.Bu o`rinda o`quvchi shaxsiga dars jarayonining markazidagi asosiy figura- sub`yekt sifatida qaraladi. - Sinf xonasining muhiti bolaning haqiqiy ichki dunyosi bilan uzviy bog`liq. Bolaga do`stona muhit yaratilgan maktabda ta`lim quyidagi yo`nalishlarni o`z ichiga qamrab oladi: - Shaxsiy qadr – qimmat va boshqalarga hurmat xislatlarini tarbiyalash. - Tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish. - Tinchlik ma`nosini keng dunyoviy miqyosida, ya`ni shaxsning hamda umummillatning tinchligi nuqtai nazaridan tushunish va muammolarni oldini olish, hamda ularni yechish qobiliyatlarini shakllantirish. 4

www.arxiv.uz - Inson huquqlari tushunchasini anglab yetish va huquqlarni hurmat qilishga chaqirish. GLOBAL TA`LIM MAQSADLARI Bilim, tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan maqsadlar. 1.Shaxsiy ong: o`quvchilar o`zlarining jismoniy, aqliy, hissiy va ruhiy imkoniyatlari darajasini, kuchli tomonlarini va kamchiliklarini rivojlantirish kerak bo`lgan joylari haqida bilim egallashlari kerak.O`z nuqtai nazarlarini qanday shakllanishi haqida ham bilimga ega bo`lishlari kerak. 2.Tizimlar nazariyasi: o`quvchilar tabiat tizimlari, savdo tizimlari, ekologik tizimlar va siyosiy tizimlar haqida tushunchaga ega bo`lishlari kerak. 3.Taraqqiyot shakllari: o`quvchilar jamiyatda mavjud bo`lgan taraqqiyot tushunchasi va uning asosiy shakllari ( kapitalistik, ijtimoiy va alternativ) haqida bilimga ega bo`lishlari kerak.Ta`lim olish va savodxonlik haqida, hozirgi ta`lim sistemasi , ularning turli jamiyatdagi rivojini tushunishlari va taraqqiyot uchun savodxonlikning naqadar zarur ekanligini anglashlari lozim. Atrof – muhit Ekologiyaning buzilishi: o`quvchilar asosiy mahalliy va global ekologiya buzilishining sabablari va oqibatlarini tushunishlari va ularni muhofaza qilish uchun kerakli yechimlarni topa olishlari zarur. 5

www.arxiv.uz Tabiiy resurslar: o`quvchilar jahon tabiiy resurslarining joylashish o`rni, ularning qay holda qazib olinishi va ishlatilishini va qayta tiklanmaydigan tabiiy resurslarning kamayishi haqida tushuncha hosil qilishlari zarur. Yerni ishlatish va islohotlar: o`quvchilar hozirda mavjud yerning qanday ishlatilishi va yer islohatiga oid asosiy rivojlanish va muammolardan xabardor bo`lishlari lozim. Tinchlik va nizolar Salbiy va ijobiy tinchlik: o`quvchilar salbiy tinchlik va ijobiy tinchlik tushunchalarini tushunishlari va ularning mahalliydan tortib global darajagacha bo`lgan ko`rinishlariga turli misollar keltira olishlari zarur. Qurol-yarog`: o`quvchilar qurol-yarog`larning asosiy sotuvchilari va sotib oluvchilari hamda qurol yarog`lar musobaqasining iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy oqibatlari haqida ma`lumotga ega bo`lishlari zarur. Shu bilan birgalikda ularni qurolsizlantirish tomon olib borilgan va olib borilayotgan harakatlarni bilishlari, hamda yadroli qurolga qarshi olib borilayotgan muzokaralar mohiyatini anglashlari zarur. Huquq va majburiyatlar Inson huquqlari va majburiyatlari: o`quvchilar Inson huquqlari haqidagi universal deklarasiya, uning kuchli tomonlari va 6

www.arxiv.uz kamchiliklarini bilishlari hamda bu hujjatning o`zlari va umuman odamzod uchun ahamiyatini tushunishlari lozim. 7.Alternativ qarashlar Moddiy narsalar: o`quvchilar inson uchun ko`plab moddiy imkoniyatlar ochiqligini va o`zlari uchun kerakli moddiy narsalarga erishish uchun harakat qilishlari mumkinligini anglashlari lozim. Insoniy va dunyoviy sog`liq: to`liq sog`liq tushunchasini insonning dunyo bilan uyg`unlikda yashashi uchun hayotining tanaviy, hissiy, aqliy va ruhiy qismlarini tushunishlari lozim. Shu bilan birga ular insoniy va dunyoviy sog`liq darajasini qayta tiklash uchun zarur bo`lgan shaxsiy, ijtimoiy va global ishlarni anglashlari lozim. HAYOTIY KO`NIKMA, MALAKA HAMDA QOBILIYATLARNI SHAKLLANTIRISH VA RIVOJLANTIRISHGA QARATILGAN MAQSADLAR 1. Axborotni boshqarish Axborot qabul qilish va uni bildirish: o`quvchilar tekshirish, o`qish, yozish, tinglash, gaplashish, savol berish, grafik va boshqa so`zlashuvdan tashqari kommunikatsiya jarayonlari orqali axborotni qabul qilish va uni bildirishni bilishlari lozim. 7

www.arxiv.uz 2. Shaxsiy o`sish Markazlashtirish: o`quvchilar ong va tanani markazlashtish uchun hordiq chiqarish, to`g`ri nafas olish va fikrlarini tasvirlab berish kabi qobiliyatlarni qo`llash imkoniyatiga ega bo`lishlari kerak. Jismoniy sog`liq: o`quvchilar to`g`ri tuzilgan diyetalar, kerakli mashg`ulotlar va turmush tarzi orqali jismoniy sog`liqlarini ushlab turish qobiliyatiga ega bo`lishlari kerak. 3.Insonlararo Fikrni bildira olish: oq`uvchilar o`z istak-tilaklarini, hissiyotlarini va fikrlarini boshqarishlarning huquqlariga putr yetkazmagan holda erkin bildira olishlari kerak. Erkinlik: o`quvchilar o`zlari va boshqalar haqida hissiyotlarini ijodkorlik ila bildira olishlari va bir-birlariga yordam, masalahatlarini berib, bir-birlarini qo`llab-quvvatlay olishlari kerak. 4. To`gri qaror qabul qilish 8

www.arxiv.uz Qaror qabul qilish: o`quvchilar hayotlarining har bir jabhasida axborot yig`ish, ajratish va baholash hamda intuitsiya jarayonlarida to`g`ri fikr qabul qila olish qobiliyatiga ega bo`lishlari lozim. 5. Tasvirlay olish Ijodiy fikrlash: o`quvchilar yangi qarashlar va nuqtai nazarlar hosil qilish uchun o`zlarining belgilangan imkoniyatlaridan tashqariga chiqa olishlari kerak. Muammo yechish: o`quvchilar axborotni boshqarish, ijodiy fikrlash va intuitsiya yordamida hayotlarining barcha jabhalaridagi muammolarni yecha olish imkoniyatiga ega bo`lishlari lozim. INSONIY IJOBIY MUNOSABATLARNI SHAKLLANTIRISH VA O`STIRISHGA QARATILGAN MAQSADLAR 1.Ijobiy shaxsiyat O`z imkoniyatlariga ishonch: o`quvchilar shaxsiy qadr-qimmat va o`z jismoniy, aqliy, hissiy va ruhiy imkoniyatlariga ishonch tuyg`ulariga ega bo`lishlari zarur. 2. Boshqalarni qadrlash. Xilma-xillik: o`quvchilar o`zga madaniy va ijtimoiy guruhlarning qarashlari va ish olib borish jarayonlarini o`rganishga va ulardan saboq olishga tayyor turishlari zarur. 3. Odillik va huquqlarga hurmat 9

www.arxiv.uz Huquqlarni himoya qilish: o`quvchilar o`zlarining va boshqalarning huquqlarini hurmat qilish hamda majburiyatlarni bajarishga sodiq bo`lishlari lozim. 4. Noaniqlikka bardosh Ikkilanish: o`quvchilar o`zlarining hayotlarida ikkilanishga bardosh berish, fikr qabul qilishdan avval alternativ yo`nalishlarni o`rganish hamda yagona, oson, aniq yoki yakuniy ychimga ega bo`lmagan muammolar bilan kurashish yo`llarini bilishlari lozim. 5. Ijodkorlik uchun imkoniyat Tavakkallik: oq`uvchilar munosabatlarning yangi shakllarini o`rganish hamda hayotning barcha jabhalarida tavakkallik qilishga tayyor bo`lishlari lozim. 6.Jahon haqida o`ylash Hayotga nisbatan hurmat: o`quvchilar butun dunyoda yashovchi barcha tirik mavjudotlar va ularning o`rni hamda ahamiyatiga nisbatan hurmat bildirishlari lozim. Ta`lim berishning bunday usullari o`quvchilarning o`zlariga baho bera olishlari, munosabatlarini shakllantirishlari, huquqlarini tarbiyalashlarida juda ahamiyatga egadir, shuningdek darsda 10

www.arxiv.uz o`qituvchi o`quvchi, o`qituvchi-o`quvchilar o`rtasida o`zaro do`stona muhit yaratiladi. Shu maqsadda interfaol sinf hamda an`anaviy sinf o`rtasidagi xususiyatlardagi farqlarni ushbu jadvalda yaqqol ko`rish mumkin. Interfaol sinf xususiyatlari An`anaviy sinf xususiyatlari  Sinfdagi muhit va axborot almashish o`rtasidagi uyg`unlik mavjud.  O`zaro bir-birini tushunadigan sinf.  Qulaylik va ko`tarinki kayfiyat mavjud bo`lgan sinf (jamoani tashkil qilish; shaxsiy g`urur tuyg`usini rivojlantirish)  Da`vat etuvchi sinf.  Sinf o`quvchilari nisbatan barcha bilimlarga ega.  Sinf va jamiyat o`rtasidagi to`siq yo`qolib boradi  O`qituvchi tayyor bilimlarni yetkazuvchi.  O`quv dasturi darsliklar orqali boshqariladi.  Bilimga tayanish.  O`qitish metodikasi “oluvchi” hamda “beruvchi” usulida, o`raganish va asosan yodlsh. Hayotiy ko`nikmalar rivojlan- tirilmaydi.  Ta`lim uslubining bir xilligi, an`anaviyligi.  Formal, o`quvchi shaxsini rivojlanishini inobatga olmagan o`quv muhiti.  O`quvchi imkoniyatlariga nisbatan cheklangan nazar, o`quvchining o`qishdagi yutuqlariga 11

www.arxiv.uz nisbatan oz miqdordagi kutuvlar.  O`quvchi o`z-o`zini o`zi yo`naltira olmaydigan, o`z-o`zi qiziqtira olmaydigan va o`qishga tayyor bo`lmagan shaxs sifatida ko`riladi. Bola- bo`sh idish kabi (ob`yekt).  Bolaning o`qishi va uning ichki dunyosi o`rtasida tafovut mavjud. Dars ta`limning asosiy bo`linmas qismidir. O`quvchi va o`qituvchi uchun o`qish faoliyatining aksariyat qismi darsda mo`ljallanadi. Ona tili mashg`ulotlarida o`quvchilarning qanday qobiliyatlarini tarbiyalashimiz kerak degan savol tug`iladi. Inson kelgusidagi hayotini rejalashtirar ekan, bevosita tarixga nazar tashlaydi, bugun bilan bog`laydi. Tahlil asosida yaratilgan natija istiqboldagi hayotni tasavvur qilishga imkon beradi. Bularning barchasi til, nutq orqali amalga oshirilishi, hech kim uchun sir emas. Ajdodlarimiz tomonidan meros qilib qoldirilgan bilimlar, ma`lumotlar yozuv, til vositalarida o`zlashtiriladi, so`ngra to`plangan bilimlar, ma`lumotlarni hayotiy tajribalar bilan boyitib keyingi avlodga qoldiriladi . Shunday ekan ona tili darslarida o`quvchilarning so`z boyligi oshishi , nutqi ravon bo`lishi , boshqalar bilan muloqotga 12

www.arxiv.uz kirishib o`z hatti harakatlarini ongli boshqarish yo`llarini bilishlari , turli axborot va ma`lumotlarni bilib, dunyoqarashi va bilimlarini boyitib, mustaqil fikr yurita oladigan bo`lib, hayotning har jabhasida kerakli qarorlarni chiqaradigan qobiliyatlari tarbiyalanishi ko`zda tutilgan . Buning uchun ona tili darslarida fanlararo uyg`unlik asos qilinib olinishi muhim ahamiyat kasb etadi. O`qituvchi o`zi va o`quvchilar uchun darsning maqsadli yo`nalishini belgilashi va buni aniq ifodalashi muhimdir, ya`ni – dars nima uchun kerakligini bilishi maqsadga muvofiqdir. Shu bois, darsning ta`limiy, tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi vazifalarini belgilashi kerak bo`ladi. Ona tili darslaridagi ta`limiy maqsadda o`quvchilar bir-biriga uzviy bog`liq bo`lgan til tushunchalari, qoidalari va ta`riflar haqida bilim oladi tarbiyalovchi maqsadda o`quvchilar bilim egallash jarayonida, ularni o`rab turgan atrof-muhitga, odamlarga voqealarga va dunyoga nisbatan munosabati shakllanadi, rivojlantiruvchi maqsadga esa, olgan biblimlarini amaliyotda tatbiq etish jarayonida yuzaga keladigan qobiliyatlarini rivojlantiradi. Yuqorida ta`kidlab o`tgan maqsadlarimizni amalga oshirish uchun interafaol usullardan samarali foydalanish yaxshi natijalar beradi. Interfaol usul degani, o`zaro faollashtiradigan, qo`yilgan maqsadga etishish uchun markazga qarab intilishga yo`naltiradigan usuldir. 13

www.arxiv.uz Ona tili mashg`ulotlarida mavzuning mazmunidan kelib chiqqan holda, ham qo`yilgan maqsadga qarab, quyidagi interfaol usullardan foydalanish mumkin: “Aqliy hujum”, “Bahs-munozara”, “Suhbat”, “Guruhlarda ishlash”, “Juftlikda ishlash”, “Rolli o`yinlar” va hokazo. O`quvchilarda fikrni og`zaki va yozma bog`lanishli matn tarzida bayon qilish ko`nikmalarini shakllantirish vazifasi ona tili darslarida qo`yiladigan rivojlantiruvchi maqsadning asosiy negizini tashkil qiladi. Shunday ekan, darslarda o`quvchilarni kelajakka yo`naltirib tasavvur olamini boyitish maqsadga muvofiqdir. Allomalarimizdan biri ta`kidlaganidek “Tasavvur qila olgan, bunyod ham qila oladi”, darhaqiqat, kelajakka qarab intilgan bola, bugunga ham, o`tmishiga ham befarq emac, ularni bog`lab turuvchi rishtani topib hayotda o`ziga munosib yo`lni topib, dadil qadam tashlaydi. Bu o`rinda o`qituvchi bilan o`quvchining o`quvchi bilan sinfdoshlarining munosabatida do`stona muhit ahamiyatlidir. Chunki dars – bola hayotining bir qismidir. U chegaralab qo`yilgan bo`lmasligi kerak. Ona tili darslarini o`qituvchilar , ijodiy yondashgan holda tashkil qilsinlarki, unda kashfiyotlar ro`y bersin, haqiqatlar tug`ilsin, cho`qqilar zabt etilsin, izlanishlar davom qilsin. Shundagina, qiziquvchan, erkin ijod qilishga qodir , barkamol shaxsni shakllantiramiz. 14

Похожие

Do`stlik

Boshlang’ich maktabni integratsiyalash va integratsiyalashgan rejalashtirish

Abu Ali Ibn Sinoning ta`limiy-axloqiy qarashlari

Oila pedagogikasi faninnig metodologik asoslari

Jamoatchilikni tarbiyalash jarayonida axloqiy sifatlarni takomillashtirish