Адольф Дистервег - Педагогиka - Рефераты

Адольф Дистервег

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74 KB

Адольф Дистервег (1790—1866) Адольф Дистервегнинг ҳаёти ва ижтимоий-педагогик фаолияти. Атоқли немис педагоги Фридрих Вильгельм Адольф Дистервег Вестфалиядаги саноат шаҳарчаси Зигенда чиновник-юрист оиласида туғилди. Дистервегнинг ўзи ўрта мактабда ўқиган чоғидаёқ догматик таълимдан умрбод нафратланадиган бўлиб қолганлигини айтади. У 1808 йилда Герборн университетига кириб ўқиди, математика, фалсафа ва тарихни ўрганди, сўнгра Тюбинген университетига ўтди ва уни 1811 йилда тамомлади, кейинроқ бориб эса фалсафа фанлари доктори унвонини олди. У халққа маърифат бериш ишига ўзини бағишлашга қарор қилди ва дастлаб Мерс-Рейнда, сўнгра эса Берлинда ўқитувчилик семинарияларига узоқ вақт бошчилик қилди, уларни намунали семинарияларга айлантиришга муваффақ бўлди. Дистервег семинарияда педагогика, математика ва немис тилидан дарс берди, айни вақтда шу семинариялар ҳузуридаги бошланғич тажриба мактабларида ҳам ўқитувчилик қилди. Дистервег педагоглик соҳасида самарали иш олиб бориш билан бир вақтда, адабий ва методик ишларини ҳам зўр муваффақият билан бажариб турди. У «Немис ўқитувчиларини ўқитиш учун қўлланма» деган китобни нашр қилдирди (1835), бу китобда Дистервег таълимнинг умумий вазифаларини ва принциплари тўғрисидаги ўзининг прогрессив қарашларини баён қилиб берди, шунингдек, у математика, немис тили, география, математик география, астрономияга доир йигирмадан ортиқ дарслик ва қўлланмалар нашр қилди; бу дарсликлар ва қўлланмалар Германияда ва бошқа кўпгина мамлакатларда катта шуҳрат қозонди. Дистервег тирик чоғидаёқ асарлари Россияда машҳур бўлган эди. Чунончи, 1862 йилда унинг «Элементар геометрия»си рус тилида нашр

этилди; Россиянинг илғор педагоглари бу китобни бошланғич мактабларда геометрия ўқитиш учун энг яхши қўлланма деб ҳисобладилар. Дистервег 1827 йилдан то умрининг охиригача «Тарбия ва таълим учун Рейн варақалари» деган журнал чиқариб турди. У бу журналда педагогиканинг турли масалаларига доир тўрт юздан ортиқ мақоласини бостирди. Дистервег бошланғич мактабларнинг ўқитувчиларини тайёрлаш ишини тубдан яхшилаш учун курашди. У немис халқ ўқитувчиларини бирлаштириш учун жуда кўп иш қилди. Дистервег ҳаёт чоғидаёқ «немис муаллимларининг муаллими» деган фахрли унвонга сазовор бўлди. Дистервег умрининг охирги кунларига қадар прогрессив ижтимоий педагогика ишлари билан шуғулланди. Дистервег вабо билан оғриб, 1866 йилда вафот этди. Дистервег Германияда тоифавий мактаб тарафдорлари билан ҳамма учун баробар бўлган умумий мактаб тарафдорлари ўртасида авж олиб кетган курашда актив қатнашди. Тоифавий мактаб тарафдорлари немил халқ маорифи тизимида аҳолининг ҳар бир тоифаси учун алоҳида мактаб бўлшини (аҳолининг энг камабағал тоифаси учун — халқ мактаби, бюргерлар учун — реал ўрта мактаби, дворянлар ва чиновниклар учун — классик гимназия бўлиши) лозим деб ҳисоблар эдилар. Ҳамма учун баробар бўлган мактаб тарафдорлари ва шулар қаторида Дистервег ҳам болалар учун очиқ бўлган мактаб вужудга келтиришни талаб қилдилар. Тарбиянинг моҳияти, мақсади ва асосий принциплари. Дистервег умуминсоний тарбия ғоясини ҳимоя қилиб чиқди, шу ғояга таяниб туриб, педагогика оид масалаларни юқори тоифавий ва шовинистик манфаатларни кўзлаб ҳал қилишга қарши курашди. Унинг фикрича, мактабнинг вазифаси «чинакам пруссияликлар» эмас, балки инсонпарвар кишилар ва онгли гражданлар тарбиялаб етиштиришдир. Одамларга инсониятга ва ўз халқига бўлган муҳаббат бир-бирига чамбарчас боғланган ҳолда ривожлантирилиши

лозим. Дистервег «инсон — менинг номим, немис — менинг лақабимдир » дейди. Дистервег Песталоцци сингари тарбиянинг энг муҳим принципи — унинг табиатга уйғун бўлишидир, деб ҳисоблади. Дистервег тарбиянинг табиатга уйғун бўлишини қуйидаги мазмунда талқин қилди, яъни тарбия одамнинг табиий камол топишига қараб олиб борилиши, ўқувчининг ёши ва ўзига хос хусусиятлари ҳисобга олиниши керак, деди. Дистервег ўқитувчилар болалар диққати, хотираси, тафаккурининг ўзига хос белгиларини синчиклаб ўрганишлари керак, деб айтди; у психологияни «тарбия тўғрисидаги фаннинг асоси» деб билди. Дистервегнинг катта хизмати шундаки, у педагоглик тажрибасини педагогикани тараққий эттиришнинг манбаи деб ҳисоблади. У моҳир педагогларнинг болаларни тарбиялаш ва бу соҳадаги иш тажрибаларини ўрганиш зарурлигини таъкидлаб ўтди. Дистервег табиатга уйғун бўлиш принципига қўшимча равишда тарбия маданий уйғун характерда бўлиши ҳам керак, деб талаб қилди. Дистервег тарбиянинг олий мақсадини белгилаб, бу «ҳақиқатга, гўзалликка ва яхшиликка хизмат қилишга қаратилган ташаббускорликдир» деб айтди. Ақлий таълим . Дистервег ҳам Песталоцци сингари, таълимнинг асосий вазифаси болаларнинг ақлий кучларини ва қобилиятларини ўстиришдан иборатдир, деб ҳисоблайди. Лекин у формал таълим моддий таълим билан чамбарчас боғланганлигини кўрсатиб, Песталоццига нисбатан олға томон катта қадам қўйди. Дистервег, умуман соф формал таълим бўлмайди, лекин ўқувчининг ўзи мустақил олган билимлари ва малакаларигина қимматга эгадир, деб уқтирди. Таълим инсоннинг ҳар томонлама камолотга етишига ва унинг ахлоқий тарбиясига ёрдам бериши лозим. Ўқитилаётган ҳар бир нарса таълим жиҳатдан қимматга эга бўлиш билан бир қаторда, ахлоқий аҳамиятга эгадир.

Дистервег ватан тарихини ва географиясини, она тили ва адабиётни ўқитишнинг болаларга таълим беришда катта ўрниборлигини кўрсатиб ўтди. У табииёт ва математика фанларига айниқса юксак баҳо берди, бу фанлар болаларнинг ақлий ўсиши учун муҳим восита эканлигини кўрсатди ва ҳамма типдаги умумий таълим мактабларида бу фанлар ўқитилиши лозим деб ҳисоблади. Шу билан бирга, табииёт ва математика ўқувчиларни зарур билимлар билан лозим бўлган даражада қуроллантириши, уларни келажак амалий фаолиятига тайёрланиши лозим, деб талаб қилди. Дистервегнинг фикрича, бошланғич мактабда ўқувчиларнинг ўқитилган материални ўзлаштириш устида мустақил ишлай оладиган қилишга, уларда бунинг учун малака ҳосил қилишга, уларнинг ақлий куч ва қобилиятларини ўстиришга асосий эътибор берилиши зарур. Ўқитувчи кўрсатмали ўқитиш йўли билан болалардаги барча сезги аъзоларини ўстиришга алоҳида эътибор бериши лозим. Ўрта мактабда «моддий мақсад ҳам аста-секин олдинга сурила беради» — ўқувчилар хилма-хил ва чуқур илмий билимлар билан қуроллантира берилади. Дистервег бошланғич мактабнинг ўқув режасига табииётни, физикадан бошланғич маълумотлар, амалий геометрия, географияни киритиб, бу режани кенгайтиришни талаб қилди. У ўрта мактабда реал билимларни ўқитиш принципини қизғин ҳимоя қилди ва ўз замонидаги классик гимназияни қоралади. Дистервег такомиллашиб борувчи таълим дидактикасини яратди, бу дидактиканинг асосий талабларини таълимнинг 33 қонуни ва қоидаси тариқасида баён қилиб берди. Дистервег аввало табиатга уйғун қилиб, бола идрокининг хусусиятларига мувофиқ қилиб ўқитишни талаб қилди. У мисоллардан қоидаларга: буюмлар ва бу буюмлар тўғрисидаги аниқ тасаввурлардан шу буюмларни ифодаловчи сўзларга ўтишни таклиф қилди. Дистервег болаларни уларнинг сезги органлари бевосита ҳис қила оладиган буюмлар билан таништиришга жуда катта аҳамият бериш билан бир вақтда, боланинг ўз сезги аъзолари билан идрок қилаётган бутун материални ўйлаб

кўриши ва англаб олиши зарурлигини уқтириб ўтади. Дистервег таклиф қилган кўрсатмали таълим «яқиндан узоққа», «оддий нарсалардан мураккаб нарсаларга», «осонроқ нарсалардан қийинроқ нарсаларга», «маълум нарсадан номаълум нарсага» ўтиш керак, деган қоидалар билан боғланган таълимдир. Ўз вақтида Коменский таърифлаб берган бу қоидаларни Дистервег янада тараққий эттирди, педагог бу қоидаларни юзаки қўлланмаслиги керак деб ҳақли равишда огоҳлантирди. Дистервег ўрганилаётган материални онгли ўзлаштиришга катта аҳамият беради. Ўқувчиларнинг ўрганилган материал моҳиятини равшан ва аниқ баён қилиб бера оладиган бўлиши шу материалнинг ўзлаштирилганлигини кўрсатувчи белгиларнинг биридир. Дистервег ўқитилаётган материалнинг мустаҳкам ўзлаштирилишига кўп эътибор беради. Дистервег «Ўқувчилар ўрганиб олган нарсаларни унутиб қўймасликларига ҳаракат қил» деган қоидани илгари суради ва ўтилган материал эсдан чиқиб қолмаслиги учун уни тез-тез такрорлаб туришни маслаҳат беради. Дистервегнинг қоидаларидан бирида «асосларни ўрганишдан шошилма» дейилади. Дистервегнинг ҳаққоний равишда таъкидлашича, муваффақиятли таълим ҳамиша тарбияловчи характерда бўлади. Бундай таълим боланинг ақлий кучларинигина ўстириб қолмай, балки унинг шахсини, иродасини, сезгиларини, хулқ-атворини ҳам камол топтиради. Ўқитувчига нисбатан қўйиладиган талаблар . Дистервегнинг фикрича, ўқитиш чоғида болаларнинг ташаббускорлигини ўстириш, уларни билимлар билан қуроллантириш ўқитувчи раҳбарлик ролини ўйнаганидагина мумкин бўладиган ишдир. Коменский сингари ўқитиш ишида пухта ишланган ўқув режаси ва яхши дарсликнинг бўлишига катта аҳамият беради. Дистервегнинг Коменскийдан фарқи шуки, у таълимнинг муваффақиятли бўлиши оқибат натижада дарслик ёки методга эмас, балки ўқитувчига боғлиқ деб таъкидлайди. Дистервегнинг фикрича, яхши ўқитувчи ўз фанини мукаммал эгаллаб олган бўлиши ҳамда ўз касбини ва болаларни севиши

керак. Дарс чоғида ҳамма болалар тетик бўлиб туриши, ўқитувчи ғайрат билан дарс бериб, ўқувчиларнинг ақлий кучини уйғотиши, уларнинг иродасини мустаҳкамлаши, уларнинг характерини таркиб топтириши керак. Ўқувчилар ўзларининг илгарилаб бораётганликларини ҳамиша сезиб туришлари лозим. Яхши ўқитувчи, — дейди Дистервег, — ўзининг тарбия принципларини қатъият билан оғишмай ўтказиб боради, бу принциплардан ҳеч қайтмайди. Ўқитувчи муттасил ўз устида ишлаши лозим. Шундагина у ўқувчиларни билимларни эгаллашда матонатли бўлишга ўргатади ва уларни ўз йўлларида учрайдиган қийинчиликларни енга оладиган қилиб тарбиялайди. Дистервег ўқитувчининг мустаҳкам характери ва ўткир ирода кучи ҳам катта тарбиявий аҳамиятга эга эканлигини таъкидлайди. Ўқитувчи қаттиқўл ва талабчан бўлиш билан бирга, адолатли бўлиши ҳам керак, фақат шундагина у ўз ўқувчилари орасида обрў қозониши мумкин. Ўқитувчи ҳақиқий инсон, мустаҳкам эътиқодли бўлиши лозим, дейди. Дистервегнинг фикрича, «ёмон ўқитувчи ҳақиқатни айтиб бериб қўя қолади, яхши ўқитувчи эса ҳақиқатни топишига ўргатади». Дистервег ўқитувчиларга ўз билимларини қандай қилиб оширишлари тўғрисида бир қанча қимматли маслаҳатлар беради, ўқитувчиларга ўзлари ўқитаётган фанга тааллуқли асарларни биринчи навбатда ўқишни тавсия қилади, шунингдек, ўқитувчи тарих ва адабиётни билиши, педагогика, психология ва методикага доир чиқаётган янги асарларни кузатиб бориши керак, деб таъкидлайди. Дистервег ўқитувчиларни амалий педагоглик маҳорати ва малакалари билан қуроллантиришга катта аҳамият берди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. И.А.Каримов. «Ижобий ишларимизни охирига етказайлик». Т.: Ўзб, 1994 й. 2. И.А.Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1997 йил 3. Ибн Халмиқон ҳақида. Абу Наср Форобийнинг «Фозил одамлар шаҳри» китобидан олинди. Т. Абдулла Қодирий номидаги Хлақ мероси нашириёти, 4. Абу Наср Форобий. Рисолалар. Масъул муҳаррир Ўзбекистон респебликаси ФА ҳақиқий аъзоси М.М.Хайруллаев. Т. «ФАН», 1975. 5. www . ziyonet . uz

Похожие

Гарб прогрессив намоёндаларининг карашларида таьлим

IX—XVI ( 9 - 16 )асрларда Марказий Осиёда тарбияшунослик ва укитувчи одоби гоялари

Педагогик гоялар тарихи ва таълим концепциялари

Роль педагогике в развитии обществе

Касбий педагогик фаолият, унинг тузилиши ва мазмуни