Жараёнлар ва қурилмалар илмининг ривожланиш тарихи - Пищевая технология - Рефераты

Жараёнлар ва қурилмалар илмининг ривожланиш тарихи

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Жараёнлар ва қурилмалар илмининг ривожланиш тарихи Режа: 1. Гидравликанинг ривожланиш тарихи. 2. Гидравлика илмида яратилган ўқув қўлланмалар тарихи. 3. Озиқ-овқат маҳсулотларининг кўпчилиги инсон томонидан қайта ишланган ҳолда истеъмол қилинади. 4. Озиқ-овқат саноати жуда секин ривожланган, барча маҳсулотларни қайта ишлаш қўл мехнатида бажарилган. 5. Технологик қурилмалар структураси ва уларнинг синфланиши

Гидравликанинг ривожланиш тарихи. Масалан шакарқамишдан шакарли моддалар олиш эрамиздан аввалги 13 асрда Хиндистон ва Хитойда маълум бўлган. Хиндистондаги тарихий қўлёзмаларда ширин моддаларни сахара деб ёзишган. Шу сўздан сахар сўзи келиб чиқкан. Шакар дастлаб Персия империясида Александр Македонский персияни забт этгандан сўнг Македонияда, эрамизнинг VI-VII асрларида шимолий Африкада Испанияда, ХI- ХIII асрларда Европада тарқалган ширинликлардан конфет, мурабболар бойлар хонадонлар қўлда таёрланган. Фақатгина ХIХ аср бошларида қанд лавлагидан шакар ишлаб чиқарувчи биринчи корхона Россияда қурилган. Бу эса озиқ овқат саноатида қандолат маҳсулотлари ишлаб чиқаришни ривожланиши кенг йўл очган. Озиқ овқат ишлаб чиқариш жараёнлари илмининг асосий қисми гидравлика ҳисобланади. Гидравлика жуда қадимий илмдир. У дастлаб сув таъминоати, кемасозлик, гидравлик машиналар ривожланиши билан бошланган. Гидравликада дастлабки изланиш Архимедга мансубдир. Архимеднинг энг буюк ихтироси архимед винти кўринишдаги сув кўтарувчи машинадир. Маълумотларга кўра гидравликанинг қонунлари Архимедгача маълум бўлган ҳисобланади. Рим империясида желоб шаклида (акведуки) суғориш каналлари ва сув қувурлари қурилган. Энг қадимий сув қувири эрамиздан аввалги 312 йилга тўғри келади. Унинг узунлиги 16,5 км бўлган қадимий Египетда, Хиндистон, Хитойда ҳам сув омборлари, каналлар қурилган Хиндистондаги айрим сув омборларининг чуқурлиги 15 м етган. Римда 2300 йил аввал биринчи ёпиқ сув қувири (водопровод) қурилган. Гидравликанинг назарий илм сифатида яралишига Россия фанлар академиясининг академиклари Л.Эйлер (1707-1783), Д.Бернуллилар (17001782)асос солишган. Эйлер томонидан идеал суюқлик ҳаракатининг асосий тенгламалари системаси яратилган.

Унинг назарияси 100 йилдан сўнг 1835 инженер А.А. Саблуков томонодан марказга интилувчи насос яратилганнидан сўнг бахоланган. 1791 йил Петербургда А.Колмаков қувурларидан оқиб ўтадиган ―Сув миқдорларини хисобловчи ён дафтарча‖ китобини яратади ва бу китоб биринчи гидровликадан маълумотнома хисобланган. 1936 йил Мелников П.П томонидан Россияда Амалий гидравлика асоси еки сувнинг турли холатлардаги харакати деб номланган биринчи ўкув қўлланма чоп этилди. 1904 йилда профессор И.Н. Куколевский томонидан гидравлик насослар назарияси яратилди. Гидромашинасозликнинг ривожланишига Т.М..Башта, С.С Руднев, В.Н.Проковьев, Ю.Е.Захаров, Е.В.Герц ва бошкалар уз хиссаларини кушганлар. Уларнинг изланишлари туфайли гидропневмотранспортларнинг янги кичик габаритли.юқори самарали типовой схемалари машинасозликда. Энергетика.қишлок хўжалигида йул ва қурилиш машиналари ва бошқа соҳаларда қўлланила бошланган. Кимё корхоналарида ҳам асосий жараён ва қурилмаларни қўллаш бўйича йўриқномани 1928 йил профессор Ф.А Денисов ишлаб чиққан. Бу йўриқномада жараёнларда механика, гидродинамика, Физика, математика қонунларини умумлаштириб қўллаш ғояси кўрсатилган. Бу ғояни Д,И Менделеев қўллаб қувватлаган ва шунга асосан Менделеев ―Фабрика-завод саноати асоси‖ деган китоб яратган. Бу китобда жараёнлар ва қурилмаларнинг тузилиши ишлаш принципи тафсифланган ва шу кунгача қўлланиб келинмоқда. Менделеев ғоясига асосланиб А,К Крупский томонидан ―Асосий жараёнлар ва аппаратларни лойихалаш ва хисоблаш‖ деб номланган ўқув қўлланма яратилган. Юқорида номлари келтирилган олимлар изланишлари замонавий жараён ва қурилмаларнинг ривожланишига йўл очиб беришган. Технологик қурилмалар структураси ва уларнинг синфланиши Озиқ-овқат саноати корхоналари қўл механатини механизациялаштириш ва уни бошқаришни автоматлаштиришга хизмат қиладиган ускуналар билан жиозланган. Қишлоқ хўжалик хом ашёсини озиқ – овқат ва техник маҳсулотларга қайта ишлашдаги операцияларни бажаришга мўлжалланган ишлаб чиқариш ускуналари технологик қурилмалар деб аталади.

Ишлов берилаётган маҳсулот ўз физик–механик ва бошқа хоссаларини сақлаган ҳолда фақат шаклини, ўлчамларини ва шунга ўхшаш жиҳатларини ўзгартирадиган технологик қурилма машина деб аталади. Машинанинг конструктив жиҳатдан ажралиб туриши–маҳсулотга механик таъсир кўрсатувчи характерланадиган ишчи органларининг борлиги. Ишлов берилаётган маҳсулот ўз физик–механик, биокимёвий хоссаларини ёки агрегат ҳолатини ўзгартирадиган технологик ускуна – аппарат деб аталади. Аппарат конструкциясининг ўзига хослиги – маҳсулот хусусиятларин ўзгартириш мақсадида таъсир кўрсатиш имконини берадиган реакцион бўшлиқ (ҳажм) ёки ишчи камеранинг (резервуар) мавжудлигидир. Бундан ташқари аппарат фаолият кўрсатиши учун иссиқлик ва совуқлик ташувчи ҳар хил суюқликлардан (иссиқ сув, совуқ, яхна сув, буғ ва бошқалар) фойдаланилади. Ишчи суюқлик ва ишлов берилаётган маҳсулот аппарат ичида бир – бири билан бевосита контактда ёки ёки контактсиз ҳолда бўлиши мумкин. Иккинчи ҳолда, аксарият ўзаро таъсир ажратиб турувчи юза (қисм) орқали (металл девор) амалга оширилади. Ҳар бир технологик ускуна бирлиги қўйидаги қисмлардан иборат: станиналар (корпуслар, рамалар ва х.к.), маҳсулот соладиган (бўшатиладиган) мослама ёки қисм, ҳимоя (блокировка), узатиш ва иш механизмлар, ишчи бажарувчи орган ва назорат – ўлчов асбоблари. Ускуна техник таснифини белгиловчи асосий қисмлар узатиш қисми, ишчи механизм ва ишчи органларининг ўзаро (боғлиқликдаги) фаолиятидир. Станина ускунанинг барча қисмларини маҳкамлаш учун жумладан, қўшимча мосламаларни (ташувчи, кўтарувчи ва х.к.) мўлжалланган. Баъзи бир ускуна турларида (сепараторлар ва бошқалар) станина асосий вазифадан ташқари ишчи механизмни мойлаш учун мўлжалланган мой турадиган мослама (картер) вазифасини ҳам ўтайди. Юклаш ва бўшатиш мосламаси маҳсулотни ускунага даврий ёки узлуксиз равишда солиб туриш, ҳамда технологик жараён талабидан келиб чиқиб уни хажм ёки массасига қараб дозировка қилиш имконини беради.

Ҳимоя мосламаси (блокировка) ускунанинг баъзи қисмларини нотўғри ёки бевақт ишга тушиб кетиши олдини олиш ёки уларнинг авария вақтида бузилишидан сақлаб қолиш учун хизмат қилади. Узатма ҳаракатни ишчи механизм ёки ишчи органлар орқали узатиш учун керак. Узатувчи сифатида электр, гидравлик ва пневматик механизмлар қўлланилади. Электр узатмалар энг кенг тарқалган механизмлардир. Унинг асосий қисми электродвигател ҳисобланади. Электр токига қараб, электродивигателлар уч гуруҳга бўлинади: Ўзгармас ток, бошқариладиган, кучланишли. Уларда вал айланиш частотасини кенг миқёсида силлиқ (плавное) ўзгартириш имкони бор; Уч фазали ўзгарувчан ток – нисбатан кам қўлланиладиган синхрон ва кенг қўлланиладиган асинхрон электродвигатель. Синхрон электро-двигателлар валнинг доимий частотаси билан юкламадан боғлиқ бўлмаган ҳолда ишлайди. Асинхрон электродвигателларга қараганда улар анча юқори фойдали иш коэффициентига эга, юқори юкланишларга чидамли. Асинхрон электородвигателлар технологик ускуналарни ҳаракатга келтириш учун фойдаланилади. Улар конструктив ва хизмат кўрсатиши бўйича содда, уларни тармоққа бевосита, ток ўзгартиргичларсиз улаш мумкин; Кам қувватли бир фазали асинхрон электродвигатель. Уларни (аксарият) кўпинча, ёрдамчи қурилмаларда қўлланилади. Уч фазали асинхрон электродвигателлар бир ва кўп тезликка эга бўлиши мумкин (тезлик сони – максимал тўртта). Катта тезликка эга электродвигателларнинг қулайлиги шундан иборатки, улар ўзгарувчан тезлик (босқичма-босқич) билан ишлаши мумкин. Уч фазали асинхрон электродвигателлар ёпиқ (суюқлик томчилари ва чангдан) ҳолда, ёпиқ ва шамоллатиладиган ҳолда, ёпиқ ва шамоллатиладиган юқори ишга тушириш моментига эга ҳолда, юқори сирпанишли ёпиқ ва бошқа ҳолда ишлаб чиқарилади. Таянчга маҳкамлаш конструкцияси бўйича электродвигателлар фла-нецли, чиқиш қисми пастда жойлашган вертикал, силжийдиган (сирпанадиган) плитали ва ўрнатиладиганга ажратадилар.

Электр харакатга келтирувчи сифатида тизим электродвигателлари (чизиқли электродвигателлар) ва соленоидлар (электромагнитлар) ҳам хизмат қилишлари мумкин. Гидравлик ҳаракатга келтирувчи ишчи суюқликни гидросистемага ва ундаги босим ва сарф меъёрини таъминлаб турувчи насосдан узатувчи (минерал ва кастор ёғи, глицерин, сув ва бошқалар, ҳаракатни ишчи механизмга узатувчи) гидродвигателдан, насос ва гидродвигателни боғловчи қувурлардан, ишчи суюқликларни сақловчи идишлардан, ишчи суюқликларни тозалаш (фильтрлаш) ва совутиш қурилмаларидан ташкил топган. Ишчи суюқликни узатиш учун шестерняли (парракли), поршенли ва бошқа турдаги насослар қўлланилади. Гидродвигателлар ротацион, буриладиган ва поршенли (гидроцилиндрлар) бўладилар. Биринчилари иш механизмини айланма, иккинчилари–бурилиш ва учинчилари–олдига ва келиш-қайтма (возвратно-поступательное) ҳаракатга келтирадилар. Пневматик ҳаракатга келтиришда ишчи восита сифатида қисилган ҳаводан фойдаланилади. Узатгич таркибига системага ҳаво пуфлайдиган компрессор, ҳаво заҳирасини ҳосил қилиш учун ресивер (герметик идиш); фильтр; қувурлар; пневмодвигателлар; назорат ва автоматика асбоблари киради. Пневмодвигателлар ротацион, поршенли, мембранали ва бошқа турли бўлади. Поршенли кенг тарқалган. Ишчи механизми - ҳаракатни харакатлантирувчидан технологик ускунанинг ишчи органларига узатиш учун хизмат қилади. Бу механизм узатма билан боғланган етакловчи звенодан ва ишчи органлар билан боғланган етакланувчи звенодан иборат. Ишчи механизм фаолиятини баҳолайдиган асосий кўрсаткич – узатиш (сони) нисбати. У қуйидагилар нисбати билан ифодаланади: тишли узаткичларда етакловчи ва етакланувчи тишлар сонининг етакловчи ва етакланувчи шестернялар диаметрига; тишли ва тасмали узаткичларда етакланувчи шестерня (шкив) айланиш частотасининг етакловчи шестерня (шкив) айланиш частотасига.

Узатиш механизми ишчи органлар ишлаш шароити билан баҳоланади. Қуйидаги узатиш механизмлари мавжуд: Узлуксиз ишлайдиган механизмлар – иш органлари ишлов берилаётган маҳсулот билан механизмларнинг бутун цикли даврида доимий контактда бўладилар; Даврий ишлайдиган механизмлар – иш органлари ишлов берилаётган маҳсулот билан узатиш механизми ҳаракатининг бир қисми давомида контактда бўладилар, қолган вақтда ишсиз ҳолатда бўладилар. Узатиш механизмлари қаттиқ ва юмшоқ бўлиши мумкин. Тишли, червякли, ричагли, кривошип-шатунли, шарнирли, крест кўринишли, пружинали, планетар, фрикцион ва дифференциал турдагилар қаттиқ узатиш механизмларига киради. Юмшоқ узатиш механизмлари – тасмали, занжирли, тасмали ва хоказолар кичик узатиш нисбатида, ҳамда қаттиқ механизмлар билан бирга ишлатилади. Ишчи органлар ишлов берилаётган маҳсулотга бевосита энергетик (механик, иссиқлик) таъсир кўрсатиш ёки ишлов берилаётган маҳсулотнинг ишчи восита ёки энергетик майдон билан ўзаро таъсирда бўладиган шароит яратиш учун хизмат қилади. Бу органлар маҳсулот хоссалари, уларга бериладиган ишлов усули, режими ва йўналишидан келиб чиққан ҳолда ҳар хил конструкцияда бўладилар. Ишчи органлар конструкцияси бўйича шнек ва винтли, барабанли, вальцли, мембранали ва шлангли, тасмали, тўрли, фрикцион, цилиндр-поршен жуфтлигида, соплали, форсункали ва дискли бўлиши мумкин. Кўрсатадиган таъсир бўйича ишчи органларни тозалайдиган, майдалайдиган, аралаштирадиган ва иссиқлик берувчи, узатадиган турда бўлиши мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Исматуллаев П.Р., Нуриллаев Ш.П., Ҳабибуллаев Р.А. Бизнинг Ватанимиз келажаги буюк Ўзбекистондир. Тошкент, 2002. 228 бет. 2. Олий таълим. Меъёрий-ҳуқуқий ва услубий ҳужжатлар тўплами. ―Истиқлол‖ нашриёти бош таҳририяти. Тошкент, 2004. 511бет. 3. Кадрлар тайёрлаш миллий дастури тўғрисидаги Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 1997 йил 29августь. 4. Марахимов. А.Р., Рахмонқулова С.И.."Интернет ва ундан фойдаланиш асослари" 5. Мясникова А.В., Ралль Ю.С. и др. "Товароведение зерна и продуктов его переработки. М. "Колос" 1971г. 3, 9, 72 бетлар

Похожие

Озиқ-овқат кимёсининг ривожланиш тарихи

Ёғ мой саноатининг ривожланиш тарихи

Технологик қурилмалар структураси ва синфланиши

Технологик қурилмалар структураси

Махсулотлар, жараёнлар ва хизматларни сертификатлаштириш