logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Пищевая технология
  4. Yog` kislotalarining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi, izomerlanishi

Yog` kislotalarining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi, izomerlanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2968.5 KB
Скачать
Yog` kislotalarining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi, izomerlanishi Reja: 1. Yog` kislotalarining elementar tarkibi, lipidlar tarkibidagi yog` kislotalari. 2. To`yingan va to`yinmagan yog` kislotalari. 2.1. To`yingan yog` kislotalari. 2.2. Тo`yinmagan yog` kislotalari. 3.Yog` kislotalari molekulalari strukturasi. 4. Yog` kislotalarida izomerlanish. 1. Yog` kislotalarining elementar tarkibi, lipidlar tarkibidagi yog` kislotalari Lipidlar va yog`larning asosiy qismini alifatik yog` kislotalari tashkil etadi. Ba`zi bir tropik o`simliklarning urug`i va mevalaridan ajratib olinadigan yog`lar tarkibida alitsiklik yog` kislotalari borligi ham aniqlangan. Ammo bu hol juda kam kuzatilishi sababli, biz asosan alifatik yog` kislotalarini ko`rib chiqamiz. Lipidlar tarkibida mono - va dikarbon kislotalar ham uchraydi. Tabiiy yog`lar tarkibida turli xil yog` kislotalari kiradi. Ular o`z navbatida tarkibi va molekulasining tuzilishi bilan bir-biridan farq qiladi. Tabiiy yog`larning yog` kislotalari uchun quyidagilar xarakterlidir: Yog` kislotalaridagi uglerod atomlari ko`pincha juft bo`ladi. Uglerod atom - lari soni tog’ bo`lgan yog` kislotalari tabiiy yog`larda juda kam hollarda uchraydi; Tabiiy yog`lar tarkibidagi yog` kislotalari asosan monokarbon kislotalardir, bundan mustasno hollar juda kam uchratiladi; Yog` kislotalari asosan to`g`ri (tarmoqlanmagan) zanjirli uglerod atomlaridan tashkil topgan; Yog` kislotalari to`yingan va to`yinmagan bo`lishi mumkin. To`yinmagan yog` kislotalari olefin (qo`shbog`li) yoki uchbog`li (alkin) bo`lishi mumkin. Ahyon hollarda to`yingan va to`yinmagan yog` kislotalari tarkibida qo`shimcha funktsional guruhlar – gidrooksil (gidrooksikislota) yoki karbonil (ketokislota) guruhlari ham uchrab turadi. 2. To`yingan va to`yinmagan yog` kislotalari 2.1.To`yingan kislotalar. To`yingan kislotalarning umumiy formulasi C n H 2 n O 2 bunda n – alifatik zanjirdagi uglerod atomlari soni. Hozirgi paytgacha ma`lum bo`lgan va ko`proq uchraydigan to`yingan yog` kislotalarining ba`zilari xarakteristikasi quyidagi jadvalda keltirilgan: 1-jadval Nomlanishi Formulasi Molekulyar massasi Neytrallanish soni Sistematik Trivial Metan kislotasi Chumoli k -si H COO H 46,03 1218,96 Etan kislotasi Sirka k-si C H 3 COO H 60,05 934,26 Propan kislotasi Propion k-tasi C 2 H 5 COO H 74,08 757,36 Butan kislotasi Moyli k-ta C 3 H 7 COO H 88,1 636,79 Pentan kislotas Valerian k-tasi C 4 H 9 COO H 102,13 549,34 Geksan kislotasi C 5 H 11 COO H 116,15 483,00 Geptan kislotasi Enant k-tasi C 6 H 13 COO H 130,18 430,96 Dodekan kislotasi Laurin k-tasi C 11 H 23 COO H 200,31 280,08 Tetradekan kislotasi Miristin k-tasi C 13 H 27 COO H 228,36 245,68 Geksadekan kislotasi Pal’mitin k- tasi C 15 H 31 COO H 256,42 218,8 Geptadekan kislotasi Margarin k-tasi C 16 H 33 COO H 270,44 207 ,45 Oktadekan Stearin C 17 H 35 COO H 285,47 197,23 kislotasi k-tasi Eykozan kislotasi A r axin k-tasi C 19 H 39 COO H 312,52 179,52 Dokozan kislotasi Begen k-tasi C 21 H 43 COO H 326,55 171,81 Chumoli, sirka va pr o pion kisl o talari tabiiy yog` lar tarkibida juda kam uchraydi. Moyli (maslyanaya kisl o ta), geksan, oktan, dekan kislotalari juda kam mikdorda sut yog` i atsilglitserinlarida uchrab turadi. Oktan va dekan k i sl o talari kokos yo ng`og`i va boshqa pal’m a mevalari yog` lari tarkibida uchratiladi. Laurin va miristin kislotalari, ko`pgina o`simliklar, xususan, pal’ma o`simliklari mevalari yog`larida borligi aniqlangan. Ba`zi bir hayvonlar yog`i tarkibida miristin kislotasi ham uchraydi. Palmitin va stearin kislotalari yog`larning deyarli barchasi tarkibida bor. Suyuq o`simlik moylarida pal’mitin kislotasi mikdori odatda stearin kislotasinikiga nisbatan birmuncha ko`prok bo`ladi. Qattiq o`simlik yog`lari ham bu kislotaga boy, masalan pal’ma yoki kakao yog`i (moyi). Qattiq va eruvchanlik harorati yuqori bo`lgan hayvon yog`laridagi yog` kislotalarining 20-30% ni stearin kislotasi tashkil etadi. Araxin va begen kislotalari k o` pgina o`simlik yog` larida juda kam mikdorda (3-5%mas.) uchraydi. Bundan ham yuqori molekulyar yog` kislotalari mumlar tarkibiga kiradi. Ba`zi bir bakteriyalarning lipidlari tarkibida tarmoqlangan uglerod atomlari zanjiridan iborat yog` kislotalari bo`lishi mumkinligi aniqlangan. 2.2.To`yinmagan yog` kislotalari. Olefin qatoridagi (ya`ni qo`shbog`li) to`yinmagan yog` kislotalari tabiatda keng tarqalgan. Yog`larda ularning mikdori ko`pincha to`yingan yog` kislotalariga nisbatan anchagina ko`proq bo`ladi. Ko`pchilik hollarda ular yog`lardagi kislotalarning 90% gachasini tashkil etishi mumkin. Ularning umumiy formulasi C n H 2n - 2m O 2 , bunda m-kislota molekulasidagi qo`shbog`lar soni. Qo`shbog`ning molekulada joylashgan joyini belgilash uchun  belgisi formula oldiga qo`yib yoziladi va bu belgidan so`ng formuladagi to`yinmagan uglerod atomlarining tegishli raqami qo`yiladi. Bunda karboksil guruhi uglerod atomi birinchi raqamli uglerod atomi hisoblanadi (masalan: olein kislotasi – oktadetsen kislotasi 9-10-C 18 H 34 O 2 yoki linol kislotasi – oktadekadien kislotasi 9- 10, 12-13- C 18 H 32 O 2 ). Odatda karboksil guruhiga ya q in b o` lgan to`yinmagan uglerod atomininggina nomeri yoziladi (masalan, linol kislotasi uchun: tsis 9, tsis 12- C 18 H 32 O 2 ). T o` yinmagan kislotalar fazoviy izomerlarining formulasi oldiga «tsis-», yo ki «trans-» degan qo` shimcha iboralar qo` shiladi, ammo odatda «tsis-» qo` shimchasi yo zilmay qo` yilishi mumkin. Olefin kislotalar (alken kislotalar) bir-biridan uglerod atomlarining soni, molekulasining tarmo q langan yo ki tarmo q lanmaganligi, qo` shbo g` lar soni va ularning joylashuvi tartibi hamda molekulalarining fazoviy konfiguratsiyasi (tsis- va trans- izomerlar) bilan far q q iladi. Hozirgi paytgacha tekshirilgan to`yinmagan yog` kislotalarining barchasi tarmoqlanmagan uglerod atomlari zanjiridan iboratdir. Ammo, hali kashf etilmagan tarmoqlangan uglerod zanjirli to`yinmagan kislota borligi ham ehtimoldan xoli emas. Aniqlanishicha, o`simlik yog` va moylari tarkibida ko`pincha uglerod atomlari soni 18 ta bo`lgan to`yinmagan yog` kislotalari uchratiladi. 16 ta uglerod atomli (pal’mitolein kislotasi) va 22 ta uglerod atomli (eruk kislotasi) to`yinmagan yog` kislotalari o`simlik yog`lari tarkibida birmuncha kamroq uchratiladi. Uglerod atomlari soni boshqacha bo`lgan to`yinmagan kislotalar esa bundan ham kam hollarda va juda ham kam mikdorda uchraydi. Quruqlikda yashovchi hayvonlarning yog`ida asosan 18 ta uglerod atomi bo`lgan to`yinmagan yog` kislotalari bo`ladi. Bular asosan olein kislotasi va uning izomerlari, hamda ba`zan linol kislotasidir. Dengiz hayvonlari va baliqlar yog`ida esa uchratiladigan to`yinmagan yog` kislotalari molekulalarida uglerod atomlari soni turlicha bo`lishi mumkin. Bu molekulalardagi uglerod atomlari soni 16 tadan 24 tagacha etadi. Yog`larda qo`shbog`lari soni 1 tadan 6 tagacha bo`lgan to`yinmagan kislotalar uchraydi. O`simlik va quruqlik hayvonlari yog`ida qo`shbog`lari soni 1 tadan 4 tagacha bo`lgan to`yinmagan yog` kislotalari aniqlangan. To`yinmaganlik darajasi bundan yuqori bo`lgan kislotalar asosan dengiz hayvonlari va baliklar yog`i tarkibida bo`lishi mumkin. Qo`shbog`larning joylashgan o`rniga qarab farq qiladigan izomerlarning soni juda ko`p bo`lishi ehtimoli borligiga qaramasdan, tabiiy yog`lar tarkibida bunday pozitsion izomerlarning faqat ba`zilarigina aniqlangan. Masalan, olein kislotasida pozitsion izomerlar 16 ta bo`lishi mumkinligiga qaramasdan, tabiiy yog`larda uning 3 ta pozitsion izomerlari aniqlangan. Qolganlarini esa sun`iy usulda sintez qilish mumkin. Pozitsion izomerizatsiya odatda to`yinmagan yog` kislotlaridagi qo`shbog`lar migratsiyasi bilan bog`liq bo`lib, buni misol tariqasida quyidagicha tasvirlash mumkin: – C H 2 – C H = C H – C H 2 – – C H 2 - C H – C H = C H – Tabiiy o`simlik moylaridagi to`yinmagan yog` kislotalari asosan tsis- izomer holida bo`lishi aniqlangan. Eleostearin kislotasi bundan mustasno. Hayvonlar yog`ida ham tsis- izomer holidagi kislotalar miqdori ko`p, ammo, trans- formadagi kislotalar ham uchraydi. To`yinmagan yog` kislotalari fazoviy (tsis-trans) izomerizatsiyasini quyidagicha umumiy qilib tasvirlash mumkin:      | 2 2| 2|2| C CH H CH HC CH ŃH HCHC tsis-forma trans-forma Agar qo`shbog`lar soni bir nechta bo`lsa, odatda ular molekulaning uglerod zanjirida shunday tartibda joylashgan bo`ladiki, bunda qo`shbog`lar uglerod atomlari zanjirini uchga karrali ravishda bo`lib chiqadi. Bu, masalan olein, linol va linolen kislotalariga ham tegishli. Bu kislotalar molekularida quyidagi tartibdagi zanjir fragmentlari uchraydi : -CH=C H -C H 2 -C H =C H -. Ko`rinib turibdiki, bunda qo`shbog`lar - CH 2 – guruhchasi orqali ajralib turibdi. Ammo, shunday to`yinmagan kislotalar ham borki, ularning zanjirlarida qo`shbog`lar bir-biriga quyidagicha yaqinlashib joylashadi: -C H =C H -C H =C H -. Lekin quyidagi tartibda –CH=CH=CH– (kumulyativ qo`shbog`li) joylashgan qo`shbog`lar uchratilmagan. Bir qo`shbog`li to`yinmagan yog` kislotalariga C n H 2n - 2 O 2 alken (yoki olein) qatoridagi yog` kislotalari deb ataladi. Bularga miristoolein kislotasi C 14 H 26 O 2 , pal’mitoolein kislotasi (zoomarin kislotasi) C 16 H 30 O 2 , olein kislotasi C 18 H 34 O 2 (9- oktadetsin kislotasi), elaidin kislotasi C 18 H 34 O 2 (trans-9-oktadetsin kislotasi) va h.k. misol bo`la oladi. Bu kislotalardan tabiiy yo g` lar tarkibida eng keng tar q algani olein kislotasidir. Ikki yo ki undan ortiq qo` shbo g` li t o` yinmagan yog` kislotalariga C n H 2n - 2m O 2 (m- qo`shbog`lar soni) alkenpolien (yoki poliolefin) kislotalari deb ataladi. Bulardan ko`pro q uchratiladiganlari linol kislotasi C 18 H 32 O 2 , linolen kislotasi C 18 H 30 O 2 va uning izomerlari (eleostearin kislotalari), araxidon kislotasi C 20 H 32 O 2 va h .k. Tarkibida uchbo g` i b o` lgan t o` yinmagan kislotalar h am a hyo n-a hyo nda uchrab turadi. Masalan, santalbik kislotasi CH 3 -(CH 2 ) 5 -CH=CH-C=C-(CH 2 ) 7 - COOH, eritrogen kislotasi CH 2 =CH-(CH 2 ) 4  C-C  C(CH 2 ) 7 COOH va h .k. Tabiiy yog` lar tarkibida gidroksikislotalar juda kam h ollarda va kam mikdorda uchraydi. Fa q at ritsinol kislotasi C 18 H 34 O 2 bundan mustasno, chunki bu kislota kastor moyidagi yog` kislotalarining 94% ni tashkil etadi. Ritsinol (12- gidroksiolein) kislotasining struktura formulasi CH 3 -(CH 2 ) 5 -CHOH-CH 2 - CH=CH-(CH 2 ) 7 COOH. Gidroksikislotalar o` simlik mumlari tarkibida birmuncha ko`prok uchraydi. Miya lipidlari tarkibida 12, 14 va 16 ta uglerod atomlaridan iborat gidroksikislotalar ani q langan. T o` yinmagan yog` kislotalaridan turli xil oksidlovchilar ta`siri ostida h am turli tarkibli gidroksikislotalar va ketokislotalar, shuningdek dikarbon kislotalar h osil bo`lishi mumkin. 3.Yog` kislotalari molekulalari strukturasi Yog` kislotalari molekulasida RCOOH ikki xil struktura qismi kuzatiladi: karboksil guruhi COOH va uglevodorod radikali R. Karboksil guruhi o`z tarkibida gidroksil (OH) va karbonil (C=O ) guruhchalari borligi bilan xarakterlanadi. Karbonil guruhining elektrofil kislorodi kislota molekulasining qo`shni qismi bog`lari elektronlarini o`ziga tortadi. Bunday tortishuv natijasida kovalent bo g` larning elektron bulu t i siljishi sodir b o` ladi. Bunday o` zgarishni q uyidagicha tasvirlab k o` rsatish mumkin:Н О О С   \ // (I) Karboksildagi vodorodni kislorod bilan bo g` lab turgan elektronlar juftining buluti kislorod tomonga siljiydi. Shu sababli karboksildagi O-N kovalent bo g` ining xarakteri birmuncha o` zgarib, undagi vodorodning ionizatsiyalanishga moyilligi oshadi. Ma`lum sharoitlarda (tash q i polyarizatsiyalovchi omillar ta`siri, q izdirish) karboksil guruhidagi vodorod karboksilning boshqa q ismi bilan ion bo g` i or q ali bo g` langan h olga o` tishi mumkin. Buni q uyidagicha tasvirlash mumkin:  НООС\// (II) Karboksil guruhining (I) formulada ko`rsatilgan holdagi strukturasi psevdokislota holidagi sturktura, (II) formulada ko`rsatilgan strukturasi esa haqiqiy kislota holidagi struktura deb ataladi. (II) formulada ko`rsatilgan karboksil strukturasidan yog` kislotasining elektrolitik dissotsiatsiyasi yaqqol ko`rinib turibdi. Bunda proton ajralib chi q ib, h a q i q iy kislotalik xossalari namoyon bo`ladi: OHRC OOOHНООСR   32\/ / (III) Bunda CH 3 -(CH 2 ) n –CO (yoki R-CO ) ko`rinishdagi kislota q oldi g` iga atsil guruhi (yoki atsil) deb aytiladi. CH 3 - (CH 2 ) n – kislotaning uglevodorod radikali. Psevdokislota strukturasi h olatidagi gidroksil va karbonil kislorodlarining uglerod atomi bilan bo`lgan bo g` lari uzunligi bir xil emas. Masalan, chumoli kislotasining assotsiatsiyalanmagan molekulasida C=O bo g` lanish orasidagi masofa 0,1245 nm bo`lsa, uglerod atomining gidroksil kislorodi bilan bo`lgan bo g` lanishi uzunligi (C-O ) 0,1312 nm ga teng. O-H bo g` lanishi uzunligi esa 0,095 nm ga teng (musta h kam bo g` lanish). H a q i q iy kislota strukturasida esa gidroksil va karbonil kislorodlarining uglerod atomi bilan bo`lgan bo g` lari uzunligi deyarli bir xil bo`ladi, chunki bu kislorod atomlariga nisbatan vodorod ionli bo g` lanish or q ali bir xil munosabatda bo`ladi. Masalan, natriy formiat molekulasidagi C=O va C-O bo g` lar uzunligi 0,127 nm ga teng, bu bo g` lar orasidagi burchak kattaligi esa 124,18 ga teng. Psevdokislota h olatidagi karboksilning strukturasi modeli q uyidagi tasvirda ko`rsatilgan (1-rasm): 1-rasm. Karboksil guruhining modeli Bu modelda OCO burchagi 124 0 18 1 ga, COH burchagi esa 107 0 48 1 ga teng. Atom radiuslari (molekuladagi ikki atomlarning markazigacha bo`lgan masofaning yarmi) va molekulalararo (Van-der-val’s) radiuslar (ikkita qo` shni molekulalardagi bir-biriga eng ya q in bo`lgan ikki atomlari markazigacha bo`lgan masofaning yarmi) q uyidagi jadvalda ko`rsatilgan: 2-jadval Radiuslar Yog` kislotalari modelidagi elementlar radiuslari uzunligi, nm. uglerod kislorod vodorod C- C= O- O= H -О карбоксил ) C (углерод ) Н О (гидроксил )124 0 18 1 107 0 48 1 Atom radiusi 0,077 0,067 0,055 0,066 0,030 Molekulalararo radius 0,180 0,180 0,138 0,138 0,117 Yog` kislotalarida uglevodorod radikallari C H 3 –(C H 2 ) n – strukturasi ham o`ziga xos bo`lib, normal tuzilishdagi to`yingan yog` kislotalarida barcha uglerod atomlari shunday joylashganki, ularning markazlarini birlashtiruvchi to`g`ri chiziqlar tekislikda yotgan sinik burchakli egri chiziqni tashkil etadi (zigzag). Bunda barcha uglerod atomlarining markazi ikkita parallel’ to`g`ri chiziqda joylashadi 2- va 3- rasmlar: 2-rasm. Normal tuzilishdagi to`yingan yog` kislotalari uglevodorod radikalida uglerod atomlarining bir-biriga nisbatan joylashuvi 3-rasm. Stearin kislotasi molekulasining modeli Bunda C – C bo g` lari uzunligi 0,154 nm. C – C – C burchagi kattaligi esa 116 0 ni tashkil etadi. Ushbu struktura sxemasiga qarab, shuni payqash mumkinki kislota molekulasidagi uglerod soni birtaga oshganda, molekula 0,13 nm ga uzayadi. Uglerod atomlari soni odatda juft bo`lgan va gomologik qatorda bir-biriga yaqin turadigan to`yingan yog` kislotalari uzunligi esa bir-biridan 0,26 nm ga farq qiladi. Shunga asosan, to`yingan yog` kislotalarining ikkita assotsiatsiyalangan (qo`shilgan) molekulasi uzunligi (nm) quyidagi formula orqali tasvirlanishi mumkin: L = [(n-1) . 0,13+0,1] . 2+0,27; bunda n – kislota molekulasidagi uglerod atomlari soni; 0,13 nm – uglerod atomi soni birtaga oshganda molekula uzunligining o`zgarishi; 0,1nm – metil guruhlari h isobidan molekula uzunligining o`zgarishi. 0,27nm – molekulalar assotsiatsiyasini hosil qiluvchi O-H….O guruhlari uzunligi. Shu formulaga asosan ko`pgina to`yingan yog` kislotalarining uzunligi hisoblangan, masalan, pal’mitin kislotasi – 2,195 nm, stearin kislotasi – 2,455 nm, araxin kislotasi – 2,715 nm va h.k. 4. Yog` kislotalarida izomerlanish To`yinmagan yog` kislotalari uglevodorod radikali tuzilishini o`rganishda uni xayolan ikki qismga – to`yingan va to`yinmagan qismlarga bo`lib o`rganish oson. Chunki ularning to`yingan qismi strukturasi xuddi to`yingan yog` kislotalarinikiday va molekulaning bu qismi xuddi 3-rasmda ko`rsatilganday to`g`ri chiziqli (pryamolineynaya molekula). Qo`shbog` (yoki uchbog`) joyida esa ma`lum bir farqlar kuzatiladi. Olefin kislotalarda to`yinmagan uglerod atomlari orasidagi bog`lanish uzunligi 0,134 nm ni tashkil etadi. Bu to`yingan uglerodlar orasidagi bo g` lanish masofasidan (0,154 nm) kichik. C –C = C orasidagi burchak 120 0 ni tashkil etadi, C – C – C uchun esa bu burchak 116 0 C ga teng edi. Shu bilan birga shuni h am nazarda tutish kerakki, tsis-izomer kislotalarda qo`shbog`ga nisbatan bir tomonga joylashgan molekulaning ikkala q ismi bu qo` shbo g` ga nisbatan ma`lum burchak ostida q ayrilgan h olda joylashadi (4- va 5 - rasmlar): Tsis-izomer to`yinmagan yog` kislotalarining har bir qo`shbogi joyida bunday qayrilish holati kuzatiladi, shu sababli tsis-izomer holatida kislotalarning to`yinmaganlik darajasi qanchalik yuqori bo`lsa, ularning molekulasidagi uglevodorod radikali strukturasining qayrilish (egilish) darajasi ham shunchalik katta bo`ladi (6- rasm): Lekin trans-izomer holatida strukturaning bunday qayrilishi kuzatilmaydi va to`yingan yog` kislotalari strukturasidan juda kam farq qiladi (7-, 8- va 9- rasmlar): 4-rasm.Tsis-t o` yinmagan yog` kislotalari uglerod atomlari markazlarining qo` shbo g` yo nida joylashuvi . 5-rasm. Olein kislotasi molekulasining modeli 6-rasm. Tsis-tsis-linol kislotasi modeli 7-rasm. Trans-to`yinmagan yog` kislotalari uglerod atomlari markazlarining qo`shbog` yonida joylashuvi 8-rasm. Elaidin kislotasi molekulasining modeli 9-rasm. Trans-trans-linol kislotasi molekulasi modeli Tarkibida atsetilen bo g` i b o` lgan yog` kislotalarida C-C va C=C orasidagi burchaklar 180 0 ga teng. C=C bo g` i uzunligi 0,12 nm. Bunday molekulalarni deyarli to`g`ri chiziqli strukturaga ega desa b o` ladi. Foydalanilgan adabiyotlar r o` yxati 1. Б.Н.Тютюнников, Ф.Ф.Гладкий и др. - Химия жиров, Москва, Колос, 1992. -448 с. 2. В.С.Стопский, В.В.Ключкин - Химия жиров и продуктов пере работки жирового сырья, Москва, Колос, 1992. -286 с. 3. А.Л.Маркман - Химия липидов, Ташкент АН УзССР, 1973. -175 с. 4. Руководство по методам исследования, технохимическому контролю и учету производства в масложировой промышленности (под.общ.ред.В.П.Ржехина и А.Г.Сергеева), Ленинград, ВНИИЖ,1963-1969 гг,т.1...т.5, книга 1 и 2. 5. Н.С.Арутюнян, Е.П.Корнена - Фосфолипиды растительных ма сел . Москва, Агропромиздат, 1986. -256 с.

Похожие

Yog` kislotalarining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi,izomerlanishi
Yog`lar, ularning klassifikatsiyasi, tarkibi va tavsifi
Yog` kislotalarining fizikaviy xossalari
Yog` kislotalarining strukturasi va fizik-kimyoviy xossalari
Yog`lar kimyosi fanining rivojlanish bosqichlari