Yog` kislotalarining strukturasi va fizik-kimyoviy xossalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1689 KB

Скачать

Yog` kislotalarining strukturasi va fizik- kimyoviy xossalari Reja: 1.To`yingan va to`yinmagan yog` kislotalarining polimorfizmi. 2..Individual yog` kislotalarining tuzilishi. . 3.Yog` kislotalarining reaktsion qobiliyati.

Tayanch so’z va iboralar: :рolimorfizm, enantiotron va monotron polimorfizmlar, rentgenogramma, kimyoviy bog`lanishlar energiyasi, o`rin olish reaktsiyasi, birikish reaktsiyasi, izomerizatsiya, parchalanish reaktsiyalari.. To`yingan va to`yinmagan yog` kislotalarining polimorfizmi Yog` kislotalarining strukturasi ular molekulasining uzun uglevodorod zanjiri va polyar karboksil guruhidan tashkil topganligi bilan belgilanadi. Yo g` kislotalari va ularning aralashmasi qattiq h olatda asosan kristallik strukturaga ega. Avvalgi ma`ruzalarda aytganimizdek yog` kislotalari bir necha xil (stabil va nostabil) polimorf kristallik struktura hosil qila oladi. Lekin yog` kislotalarining polimorfizmi yetarlicha o`rganilgani yo` q . Tog’ va juft uglerod atomli to`yingan yog` kislotalari polimorfizmi bir muncha far q q iladi. Juft uglerod atomli normal tuzilishdagi to`yingan yog` kislotalari monotrop polimorfizmni namoyon etadi. Ular uch turdagi polimorf modifikatsiyalar hosil qilishi mumkin. Bundan ikkitasi nostabil va bittasi stabil. ( va  -nostabil,  - stabil)  va  modifikatsiyalarni sekin q izdirganda ular suyuqlanish haroratidan 10-15 0 C past haroratda stabil  - modifikatsiyaga aylana boshlaydi. Tez q izdirilganda esa ikki xil suyuqlanish harorati kuzatiladi. Bug`ning solishtirma bosimi

H a r o r a t 12-rasm. Enantiotrop polimorf moddalarning harorat o`zgarishi bilan bog`liq modifikatsion o`zgarishlari. A va B modifikatsiyalarning nostabil holati punktir bilan,stabil holati oddiy chiziq bilan ko`rsatilgan 13-rasm. Monotrop polimorf moddalarning harorat o`zgarishi bilan bog`liq modifikatsion o`zgarishlari Tog’ uglerod atomli to`yingan yog` kislotalarining polimorfizmi birmuncha murakkabro q dir. Molekulasida 11 tagacha tog’ uglerod atomlari bo`lgan kislotalar enantiotrop polimorfizmni namoyon etadi (ya`ni nostabil formadan stabil formaga o`tishi va aksincha q aytar jarayon kuzatilishi mumkin). Molekulasida 13 va undan ko`p tog’ uglerod atomlari bo`lgan kislotalar esa monotrop polimorfizmni nomoyon etadi (ya`ni nostabil formadan stabil formaga o`tish q aytmas jarayondir). Bundan tash q ari tog’ uglerodli to`yingan yog` kislotalari to`rt turdagi polimorf modifikatsiyalar hosil qiladi. To`yinmagan yog` kislotalarining polimorfizmi esa umuman o`rganilmagan desa h am bo`ladi. Adabiyotlarda fa q at olein kislotasining monotrop ekanligi q ayd etilgan (12- va 13- rasmlar).

2. In di vidual yog` kislotalari kristallarining tuzilishi In di vidual yog` kislotalari kristallarining tuzilishi sxematik tarzda quyidagicha ifodalanishi mumkin (14-rasm) Bu kristallarni rentgen nurlari or q ali tadqiqot etish mumkin. Chunki metil guruhlari tekisligidan rentgen nurlari kuchsizro q tar q aladigan bo`lsa, karboksil guruhlari tekisligidan kristallning boshqa joylariga nisbatan aksincha kuchliro q tar q aladi. Shu sababli rentgenogrammalardan katta intervallar d ni osonlikcha ani q lash mumkin. Bu katta intervallar va  burchagi turli kislotalarda tuzilishi va tarkibiga muvofi q turlicha bo`ladi. Yog` kislotasining molekulyar massasi oshishi bilan katta interval h am o`sib boradi. Katta intervalning eng kichik o`zgarishini i bilan belgilaydigan bo`lsak, u holda sin  =i/0,13; bundan  ni hisoblab topish mumkin. Yog` kislotalarining strukturasi juda h am siyrak (zich emas). Masalan, stearin kislotasi kristallik strukturasining elementar umumiy hajmi 1732 . 20 -30 m 3 , undagi uglerod va kislorod atomlarining hajmi esa bor-yo` g` i 272 . 10 -30 m 3 ni tashkil etadi. Elementar yacheykaning q olgan hajmi katta hajmli vodorod atomlarining bemalol joylashuvi uchun etarlidir. guruhlari

14-rasm. Kristallardagi yog` kislotalarining juft qatlamlari  Karboksil  Metil guruhlari Yog` kislotalari kristallarining qo` sh q atorlarida metil guruhlari joylashuvi q uyidagi formalarda bo`lishi mumkin (15-rasm): 15-rasm. Yog` kislotalari kristallari juft qatorlarida metil guruhlarining o`zaro joylashuvi (kontakti)ning ehtimoliy formalari Kristallarning qo`sh qatorlarda karboksil guruhlarining o`zaro joylashuvining ikki turini kuzatish mumkin: a) simmetrik; b) nosimmetrik; 1 2

16-rasm. Karboksil guruhlari orientatsiyasi: a - simmetrik; b – nosimmetrik Stabil modifikatsiyadagi kristallarning nostabil modifikatsiyadagilardan zichligi katta, massa birligidagi hajmi esa ( solishtirma hajm ) kichik. Shu sababli qattiq fazadagi nostabil formaning stabil modifikatsiyaga o`tishi hajmning kamayishiga olib keladi va buni dilatometrik usulda aniqlash mumkin. Muvozanat holidagi yog` kislotalari aralashmasini juda sekinlik bilan sovutish zarur. Tez sovutilgan yog` kislotalari strukturasi muvozanatli strukturadan farq qiladi. 3.Yog` kislotalarining reaktsion qobiliyati Yog` kislotalari molekulasi tarkibi va strukturasi bo`yicha farq qiladigan ikki xil qismdan karboksil guruhi va uglevodorod radikalidan tashkil topganligi sababli ularning reaktsion qobiliyatini aynan shu guruhlar belgilab beradi. Bu guruhlar atomlari orasidagi bog`larning hosil bo`lishi va parchalanishi va energiyasi katta ahamiyatga ega. Quyida yog` kislotalaridagi turli atom bog`larining hosil bo`lish va parchalanish energiyalari jadvallari keltirilgan (5- va 6-jadvallar). 5-jadval Atomlar Bo g` lanish Atomlar orasidagi Bo g` lanish Karboksil guruhlari tekisligi

orasidagi bog`lanish turi energiyasi, dj/kmol’ . 10 -6 bo g` lanish turi energiyasi, dj/ kmol’ . 10 -6 C-H C-C C=C C=C O-H C-O(spirtlar va efirlarda) 358 262 419 526 460 314 C=O (al’degidlarda) C=O (ketonlarda) COOH (karboksil) COOC (murakkab e fir guruhi) 628 648-657 1510 1370 6-jadval Molekula formulasi va parchalanadigan C-C bo g` lanish C-C bo g` ning parchalanish energiyasi, dj/kmol’ . 10 -6 Molekula formulasi va parchalanadigan C-C bo g` lanish C-C bo g` ning parchalanish energiyasi, dj/kmol’ . 10 -6 CH 3 – CH 3 C 2 H 5 – CH 3 C 2 H 5 – C 3 H 7 H . C 3 H 7 – CH 3 CH 2 = CH– CH 3 CH 2 =CH–CH 2 -CH 3 347 343 330 330 377 251 CH 3 – H C 2 H 5 – H H . C 3 H 7 – H (CH 3 ) 2 CH – H (CH 3 ) 3 C – H CH 2 =CH–CH 2 -H 422 410 398 372 356 322 Uglerod zanjiri uzunligining oshishi bilan C-H bo g` lanishning parchalanish energiyasi kamaya boradi. Uchlamchi ugleroddagi C-H bog`lanish eng oson

$parchalanadi, keyin ikkilamchi uglerodniki, keyin esa birlamchi uglerodniki. Qo`shbog` qo` shni C-C bog`lanishni musta h kamlaydi va aksincha qo` shni metil yoki metilen guruhidagi C-H bog`lanishni susaytiradi. Yog` kislotalaridagi karboksil guruhi h a q i q iy kislota formasida bo`lishi tuzlar h osil bo`lishiga sabab bo`ladi:OHNaOOCROHNaHOOCR 2\// \//   Psevdokislota formasidagi karboksil guruhi kislotalarning murakkab efirlar hosil qilishiga sabab bo`ladi: OHROCHOCROHCHROH OCR 212 21 // \//   Yog` kislotalarining uglevodorod radikali ishtirokida metilen guruhlaridagi vodorod o`rnini olish, qo`shbog`li joylarida reagentlarning birikishi, izomerizatsiya va uglerod atomlari bog`lanishlarining parchalanish reaktsiyalari amalga oshishi mumkin. Foydalanilgan adabiyotlar r o` yxati : 1. B.N.Tyutyunnikov, F.F.Gladkiy i dr. - Ximiya jirov, Moskva, Kolos, 1992. - 448 s. 2. V.S.Stopskiy, V.V.Klyuchkin - Ximiya jirov i produktov pere rabotki jirovogo sirya, Moskva, Kolos, 1992. -286 s. 3. A.L.Markman - Ximiya lipidov, Tashkent AN UzSSR, 1973. -175 s.$

Yog` kislotalarining strukturasi va fizik-kimyoviy xossalari

20.09.2019

0

1689 KB

Похожие