Тузланган балиқлар - Пищевая технология - Рефераты

Тузланган балиқлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

Тузланган бали қ лар Режа 1. Тузлаш усуллари 2. Тузланган балиқларнинг ассортименти

Тузлашдан истеъмолга тў ғ ридан-тў ғ ри яро қ ли ма ҳ сулотлар ишлаб чи қ ариш ва қ о қ ланган, дудланган ма ҳ сулотлар олишда зарур бўладиган тайёр ма ҳ сулот хом ашёлари олиш учун ҳ ам фойдаланилади. Баъзи тур бали қ ларни (сельд ва ласос оиласига кирувчи бали қ лар) тузлаб, 2-3 ой са қ лагандан сўнгра уларда хом бали қ ларда бўладиган таъм ва ҳ ид йў қ олиб яхши ҳ ид пайдо бўлади, гўшт ранги ўзгради, консистенцияси юмшаб, бали қ тў ғ ридан-тў ғ ри истеъмол қ илишга яро қ ли ҳ олга келади. Агар бали қ мускуллари тў қ имасига 10% дан орти қ ро қ туз критилса, у ҳ олда чириш йўли билан бузилиш кескин даражада секинлашади. Лекин, хужайра шарбати ҳ атто кучли даражада туз эритмаси билан тўйинтирилганда ҳ ам микроорганизмлар ривожланишини батамом тўхтатиб бўлмайди. Шу сабабли ҳ ам тузланган бали қ ларни ва туз эритмаси узо қ са қ ланганда улар микроорганизмлар билан зарарланади. Баъзи бир микроорганизмлар, хусусан зарарли микроорганизмларнинг баъзи турлари қ уру қ тузда ҳ ам хаёт фаолиятини са қ лаб қ олади. Ош тузи батериоцидлик хусусиятига эга эмас, балки бактерияларнинг ривожланишига қ арши таъсир кўрсатиш хусусиятига эгадир. Чиритувчи бактерияларнинг ривожланишига қ арши таъсир кўрсатиш хусусияти нафа қ ат ош тузининг таъсири билан, балки бали қ да микроб-антогонистларнинг ривожланиши натижасида ҳ ам пайдо бўлади. Лекин, микроб- антогонистларнинг пайдо бўлиши бали қ да тузнинг ю қ ори концентрациясида юз беради. Бали қ ларни тузлаш жуда мураккаб физик-кимёвий жараён ҳ исобланади. Ҳ озирги кунгача тузлашнинг назарияси тўлалигича ўрганилмаган жараёнлардан ҳ исобланади. Тузлашнинг энг кўп тар қ алган назарияларидан бири диффузион-осматик назарияси ҳ исобланади. Бунда бали қ нинг тў қ имасига туз диффузия кучи таъсирида ўтса, ундан хужайра селининг (шарбат) ажралиб чи қ иши осматик босим осида ажралиб чи қ ади. Кейинги пайтларда олимлар бу борада янги назарияни

илгари сурмо қ далар. Бу назария бўйича хужайра селининг ажралиб чи қ иши осмос натижасида эмас, бал қ и тў қ ималарнинг қ исилиши натижасида рўй беради. Тузлаш жараёнида NаCl ва ҳ арорат таъсирида коллоидлар тў қ ималари ва сувнинг о қ силлар билан бо ғ ликлиги ўзгаради. Айни қ са, тузда эрувчи о қ силларда катта ўзгаришлар рўй беради. Сувда эрувчи о қ силларда деярлик ўзгаришлар руй бермайди, фа қ ат маълум ми қ дордаги қ исми эритмага ўтиши кузатилади. Шунингдек, тузлаш жараёнида бали қ нинг маълум бир қ исм сувини йў қ отиши ва маълум бир қ исм азотли минерал моддаларнинг эритмага ўтиши ҳ исобига массасининг камайиши кузатилади. Тузлаш усуллари Тузлашдан олдин бали қ узунлиги ва массасига қ араб йирик ва майда бали қ турларига ажратилиб, кейин тилимланади. Тилимлаш усулига биноан тузланган бали қ лар қ уйидаги турларга бўлинади: тилимланмай бутун ҳ олида тузланган; боши олиниб ичак-чаво қ ларидан ажратилган; боши олинмай ичак-чаво қ ларидан ажратилган; боши олинмай япало қ ланган (бали қ ор қ а умурт қ аси бўйлаб бошидан то думигача, боши эса узунасига устки лабигача тилинади, ичак-чаво қ лари олиб ташлаб тозаланади); боши олиниб япало қ ланган; ла ҳ м-гўшт ҳ олида тузланган ва бош қ алар. Тузнинг қ андай ҳ олатда ишлатилишига қ араб тузлаш қ уру қ , сувли (намакобли) ва аралаш тузлашларга бўлинади. Температура шароитига қ араб эса тузлаш или қ , совутилган ва сову қ тузлашларга бўлинади. Или қ тузлашда совутилмаган бали қ лар совутилмайдиган хоналарда тузланади. Бу усулда бали қ бузилмаслиги учун бўлакланиб, бали қ массасига нисбатан 50 фоиз ми қ дордаги туз билан тузланади. Бу усул билан тузланган бали қ лар кулинария ишлови беришдан олдин тоза сувга солиб қ ўйиб туз ми қ дори камайтирилади. Совутилган тузлашда совутилган бали қ лар ёки бали қ лар совутиладиган хоналарда тузланади. Бу ерда или қ тузлаш

усулидагига нисбатан камро қ ми қ дорда туз ишлатилиб, бали қ секинлик билан тузни сингдиради. Бу эса тайёр ма ҳ сулотнинг ю қ ори сифатини ва майин консистенциясини таъминлайди. Сову қ тузлашда ма ҳ сулотнинг ю қ ори сифатли ва тузлилик даражаси энг кам бўлишига эришилади. Бу усулда бутун ҳ олида ёки йирик бали қ лар бўлакланиб, аввалига музлатилади, кейин эса камро қ ми қ дордаги туз билан тузланади. Асосан йири қ серё ғ бали қ лар шу усул билан тузланади. Таркибидаги туз ми қ дорига қ араб бали қ лар камтузли (6- 10%), ўртача тузли (10-14%) ва сертуз (14% дан орти қ ) бали қ ларга бўлинади. Тузлашда ишлатиладиган қ ўшимча хом ашёларнинг турига қ араб тузлаш оддий, хушбуй, ширин ва маринадли тузлашларга бўлинади. Оддий тузлаш усулида фа қ ат ош тузи ишлатилади. Тузланган бали қ нинг са қ лаш муддатини ошириш ма қ садида рухсат этилган антисептик моддаларидан ҳ ам фойдаланиш мумкин. Хушбўй тузлашда туз билан бир қ аторда зираворлар ҳ ам ишлатилади. Ширин тузлашда ма ҳ сулотнинг таъм кўрсаткичларини яхшилаш ма қ садида қ анд қ ўшилади. Маринадли тузлаш усулида эса туз, қ анд, зираворлар билан бир қ аторда сирка кислотаси ишлатилади. Тузланган бали қ лар қ уйидаги ассортиментда ишлаб чи қ арилади ва сотилади: тузланган, хушбўй тузланган ва маринадланган сельдлар; майда сельд бали қ лари ва анчоуслар; тузланган ласос бали қ лари; океан ставридаси; океан скумбрияси ва бош қ а тузланган бали қ лар. Булардан энг кўп тар қ алган тузланган сельдлар ҳ исобланади. Тузланган балиқларнинг етилиши. Туз, мускул ферментлари ва микроорганизмлар ишлаб чиқарган ферментлар таъсирида тузланган балиқлар таркибида мураккаб биокимёвий ўзгаришлар рўй беради. Бу биокимёвий ўзгаришларнинг асосини оқсилар ва ёғларнинг гидролизланиши ташкил этади. Гидролиз натижасида ҳосил бўлган оралиқ маҳсулотлар эса ўз навбатида балиқ гўштининг консистенцияси, таъми ва ҳидида бўладиган ижобий ўзгаришларни келириб чиқаради. Бу жараёнлар балиқларнинг ҳар бир турида бир хил бормайди. Масалан, сельд, ласос, тинч океани скумбрияси каби балиқларда бу жараён жуда фаол кечади. Бу балиқлар

тузлангандан кейин маълум бир муддат давомида истеъмолга яроқли ҳолга келади, шу сабабли ҳам бу балиқларни тузлаганда етиладиган балиқлар деб аталади. Балиқларни бошқа турларини тузлаганда уларда ҳам мураккаб ўзгаришлар бўлада, лекин бу балиқларда, ҳатто уларни узоқ муддат сақлаганда ҳам консистенцияси юмшамайди ва хом балиқга хос таъм, ҳид сақланиб қолади. Тадқиқолар шуни кўрсатадики, йилнинг турли фаслларида овланган сельд балиқлари бир хил шароитда қайта ишланиб ва бир хил шароитда сақлансада, улар хар хил даражада етилади. Бу эса мускулларда овқат ҳазм қиладиган ферментларнинг йилнинг ҳар хил фаслларида ҳар хил фаолликка эга эканлигидан далолат беради. Тузлаш жараёнида маълум бир қисм оқсилларнинг альбумоз, полипептид ва аминокислоталаргача парчаланиши кузатилади. Бунда оқсиларда бўладиган азот миқдори камайиб, оқсил бўлмаган моддаларда бўладиган азот миқдори ортади. Шунингдек, тузда эрувчан оқсиллар миқдорининг камайиши кузатилади. Тузланган сельд балиқларида ўзига хос ҳиднинг ҳосил бўлиши эфир боғларининг ўзгаришини келтириб чиқарадиган эстераза ферментларининг фаолияти билан тушунтирилади. Етилишнинг характери ва тузлигига тузлаш қандай ҳароратда ўтказилиши, сақлаш шароити, балиқ тури, овланиш вақти ва тузнинг миқдори каби омиллар катта таъсир кўрсатади. Тузланган балиқларни 10 0 С да сақлаганда, 2 0 С да сақланганига қараганда етилиш тезроқ боради. Балиқларнинг тузда етилишига уларнинг семизлиги ҳам маълум даражада таъсир кўрсатар экан. Масалан, ёғли сельд балиқлари, кам ёғли сеьд балиқларига нисбатан тезроқ етилиши аниқланган. Кучсиз тузланган балиқларнинг кучли тузланган балиқларга нисбатан ҳам тезроқ етилиши аниқланган. Бу шундан далолат берадики, туз концентрациясининг ортиши билан ферментларнинг фаоллиги маълум даражада камаяди. Яхши етилган балиқларнинг консистенцияси жуда мулойим, таъми ва ҳиди эса жуда ёқимли бўлади. Етилган балиқларни узоқ сақлаш тавсия этилмайди, чунки кейинги сақланиш жараёнида уларнинг сифати пасая боради. Натижада бундай балиқларда ёқимсиз, ҳатто чириган маҳсулотга хос таъм ва ҳид пайдо бўлади. Уларнинг консистенцияси ҳам уқаланувчан бўлиб қолади. Бундай балиқларни истеъмолчиларга сотишга рухсат этилмайди.

Тузланган балиқларнинг ассортименти Тузланган балиқлар қуйидагича гуруҳланади: тузланган сельдлар, тузланган ласослар, хушбўйлаштирилиб тузланган сельдлар, тузланган балиқлар ва хоказо. Тузланган сельдлар. Сельдларнинг савдо номлари уларнинг қаердан овланганлигига мос келади: атлантика сельди, тинч океани сельди, оқденгиз сельди, касбий ва азов денгизи сельдлари. Атлантика сельдлари қайси фаслда овланганлигига қараб ёғли атлантика сельдлари (12 % ва ундан ортиқ), ёғсиз атлантика сельдларига бўлинади. Бу гуруҳга Атлантика ва Шимолий муз океанидан ва унинг яқинидаги денгизлардан овланадиган сельдлар киради. Июль ойининг бошларида овланадиган балиқлар ва январ ойининг охирларигача бўлган вақтда овланган балиқларга қараганда таркибида энг кўп миқдорда ёғ тутади. Уларнинг гўштининг ёғлилиги 26 % гача етиши мумкин. Март-май ойларида овланган сельдлар таркибида энг кам миқдорда ёғ бўлади. Тинч океани сельдлари ҳам айнан шу турларга бўлинади. Азов-қора денгиз сельдлари қаердан овланишига қараб дунай, дон, днепр сельдларига бўлинади. Булардан энг юқори сифатга эга бўлгани дунай сельдлари ҳисобланади. Чунки, дунай сельдлари ёғга бойлиги билан ажралиб туради. Шунингдек, бу гуруҳга салака, килька, хамса, анчоус каби майда сельд балиқлари ҳам киради. Тузланган ласослар. Қарийиб ҳамма Европа ласослари (семга, касбий ласоси, болтиқ ласоси) ва узоқ шарқ ласосининг кўпчилик қисми(кета, горбуша) юқори сифатли маҳсулот олиш учун тузланади. Тузланган скумбрия ва ставрида. Буларни атлантика скумбрияси, узоқ шарқ скумбрияси, курил скумбрияси ва океан ставридаси номлари билан ишлаб чиқарилади. Бу балиқларни бутун ва бўлакланган ҳолатларида тузланади. Хушбўйлантириб тузланган балиқ. Оддий тузлаш усулидан бу усулнинг фарқи шундан иборатки, бу усулда тузга ҳар ҳил зираворар қўшиб тузланади. Ҳамма сельд оиласига кирувчи балиқлар шу усул билан тузланади. Катта сельд балиқлари бўлакланиб қолганлари эса бутун ҳолида тузланади. Бу усул билан тузлашда балиқ яхшилаб ювилиб, 15-20 дақиқа давомида суви кетиши учун ушлаб турилади Кейин эса туз, зираворлар ва қантдан иборат аралашмага булғаб олинади. Кейин эса бочкаларга қатор қилиб жойланади. Сўнгра туз эритмасидан қуйилиб маҳкамланади ва 0 0 С ҳароратда

етилтиришга жўнатилади. Тахминан 10-30 кундан кейин балиқ балиқ тўла етилади, натижада хом балиқларга хос ҳид ва таъм йўқолиб, истеъмолга тайёр ҳолатга келади. Бунда зираворлар рецептураси бир неча хил бўлиши мумкин. Хушбўйлантириб тузланган балиқларда туз миқдори 6-12 % ни ташкил этади. Хушбўйлантириб тузланган балиқлар товар навларига бўлинмайди. Тузланган турли хил балиқлар. Бу гуруҳга кирувчи балиқларнинг асосий қисми совуқ дудлашга, қоқлашга, қолган қисмлари эса қўшимча ишлов берилмасдан сотишга жўнатилади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. « Ўзбекистон и қтисодиёти » ахборот ва та ҳлилий шарҳ 2005 йил . Тошкент , Ўзбекистон , 2006. 1. Нормахматов Р. Озиқ-овқат маҳсулотлари товаршунослиги. Тошкент, «Шарқ» нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси бош муҳаррияти, 2002. 1. Нормахматов Р., Вакил М.М. Ценность плодов хурмы. Ж. Сельское хозяйство Узбекистана, 1998, №1, с. 22-23. 1. Нормахматов Р. Абрикосы и персики – источник каротина. Ж. Сельское хозяйство Узбекистана, 1998, №5-6, с. 47. 1. Нормахматов Р. Макро и микроэлементы в плодах граната и хурмы Узбекистана. Ж. Хранение и переработка сельхоз сыря, 2001, №6, с. 37-38. Российская Академия сельскохозяйственных наук. 1. Нормахматов Р., Отамурадов К.О., Ахмеджанова Ф.А., Маљсудов Т.М. Товаршунослик. Тошкент, Меќнат, 2004 й. 1. Справочные таблицы содержания основных пищевых веществ и энергетической ценности пищевых продуктов. М.: Во Агропромиздат, 1987. 1. Остана қулов Т.Э. Сабзавоб экинлари биологияси ва ўстириш технологияси. Тошкент, 1997. 1. Чепурной И.П. Заготовка и переработка меда. М.: Во Агропромиздат, 1987. 1. Чудаков В.Г. Технология продуктов пчеловодства. М.: Колос, 1979. 1. Теплов В.И., Панесенко В.А. Товароведение и экспертиза животноводческого сырья. Издательство Дашков и К, 2006. 1. www.bearingpoint.uz 1. www.pca.uz 1. www.logistika.ru

Похожие

Тирик балиқлар

Дудланган балиқлар

Сиркаланган, қоқ қилинган ва қуритилган балиқлар

Балиқ маҳсулотлари

Консервалаш усуллари асослари