Сутни қайта ишлаш ва консервалаш махсулотлари. - Пищевая технология - Рефераты

Сутни қайта ишлаш ва консервалаш махсулотлари.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

80 KB

Сутни қайта ишлаш ва консервалаш махсулотлари. Режа: 1. Сут махсулотлари ишлаб чиқариш корхоналари. 2. Сутга ишлов бериш ва сақлаш. 3. Ачитқили сут махсулотлари ва уларга қўйиладиган талаблар. 4. Мороженое турлари ва рецептуралари. 5. Мороженое технологиясининг принципиал схемаси. 6. Сариғ ёғ ва пишлоқ ишлаб чиқариш технологияларининг асослари.

Сут инсон саломатлиги учун зарур бўлган озиқ-овқат махсулотидир. Диетологлар ва педиатрлар фикрига қараганда сут махсулотлари болаларнинг ақлий важисмоний ривожланиб бориши учун ниҳоятда катта аҳамиятга эга. Овқатга ишлатиладиган сутнинг 95 процентига яқинини сигир сути ташкил этади. Сутнинг фойдалилиги унинг таркибида биологик актив моддаларнинг энг фойдали нисбатда борлиги билан белгиланади. Бироқ сутнинг таркиби ўзгариб туради. Бу мол соғлигининг аҳволига, зоти ва индивидуал хусусиятлари, ёши, асраш ва ташқи муҳит шароитлари, соғиш усулларига боғлиқ. Сут таркибига кирувчи асосий моддалар ва уларнинг ўртача миқдори қуйидагича: умумий оқсил 3-3,3%; асосий оқсил (казеин) 2- 2,8%; зардоб оқсиллари миқдори 0,4-0,5%; нооқсил азотли моддалар 0,17- 0,38%; лактоза 4,4-5,0%; сутдаги барча қуруқ моддалар миқдори 11,5-13%; мойлилиги 3-6% бўлиши мумкин. Сут инсон учун аъло даражадаги озиқ-овқат махсулоти бўлиши билан бир қаторда турли микроорганизмлар, жумладан касал пайдо қиладиган микроорганизмларнинг кўпайиши учун ҳам яхши муҳит бўлиб хизмат қилади. Шунинг учун ҳам сут олиш жараёнида санитария ва гигиена қоидаларига қатъий риоя қилиш зарур. Айрим холларда фермаларда бирламчи ишлов берилиб, пишириб олинади. Сут саноати корхоналари таъми бузилган, ачиб қолган, пиёз ёки саримсоқ ҳиди келиб турган сутни қабул қилмайдилар. Бундай сут юқори сифатли махсулотларни ишлаб чиқариш учун ярамайди. Сутга белгиланган харид нархлари унинг сифатига қараб табақалаштирилган. Шунинг учун ҳам қишлоқ хўжалик фермер корхоналари сут сифатини яхшилашдан манфаат- дордир. Сутни қайта ишлаш корхоналари асосий махсулотларининг турига кўра шартли равишда қуйидагиларга бўлинади: сутни консевалаб, қуритиб ва ивитиб тайёрланадиган махсулотлар ишлаб чиқарувчи корхоналар; болалар озиқ-овқат махсулотлари ишлаб чиқарувчи корхоналар; сариёғ ва сыр ишлаб чиқариш корхоналари; морожний ишлаб чиқариш корхоналари.

Корхонананинг туридан қатъий назар сутли цистерналар қабул қилинишидан олдин, лабораторияда мазаси, ранги, ҳиди, кислоталилиги, ёғ ва оқсил моддаси каби асосий кўрсаткичлари ҳамда бактериалар билан ифлосланганлик даражаси аниқланади. Бунда сутнинг мойлилиги 3,2% дан кам бўлмаслиги ва кислоталилиги 20 0 Т (Тернер) дан юқори бўлмаслиги шарт. Ана шу кўрсаткичлар асосида хулоса қилиниб, агар белгиланган ГОСТ талабига тўғри келмаса, сут эгасига қайтарилади. Лаборатория ходимлари корхонадаги барча цехларнинг ишини ва охирги махсулот сифатини назорат қилиб туради. Айниқса ускуна ва сут узатиш қувурларининг ювилиш тозалиги қаттиқ назарат қилинади. Лабораторииянинг махсус бўлимида сут кислота бактерияларини қўшиш йўли билан ишлаб чиқариладиган махсулотлар учун соф културалар танлаб олиниб, томизғилар тайёрланади. Шунинг учун сутни қайта ишлаш корхоналари ишида ишлаб чиқариш лаборатория муҳим рол ўйнайди. Кабул қилинган сут механик аралашмалардан тозаланиб, сақлаш ёки кейинги қайта ишлашдан олдин пастеризацияланади. Термик пастеризациялаш уч хил шароитда амалга оширилиши мумкин: 1) давомий пастеризация – 30 минут, 63-65 0 С; 2) қисқа муддатли пастеризация – 15 минут, 72-74 0 С; 3) моментли пастеризация - 82-85 0 С. Ундан ташқари электропастеризация, ултратовуш билан пастеризациялаш, ултрабинафша нур билан пастериза-циялаш каби усуллар ҳам тавсия қилинган. Пастеризация қилинган сут стерилизация қилинган сут каби тайёр махсулот сифатида истемолчига етказилиши мумкин. Пастеризация қилинган сутни сақлаш шароитлари уни сақлаш муддатига қараб танланади. Сут ва сут махсулотларини сақлаш асосан совутилган холда амалга оширилади. Сутни совутиш унинг сифатига таъсир қилувчи салбий микробиологик жараёнларни олдини олади. 4-6 0 С хароратда сут икки суткагача сақланиши мумкин. Совутилган сут 2-10минг литрли совутиш танкларида сақланади. Танклар совутилган ёки тузли сув (рассол) ёрдамида совутилади.

Ачитқили сут махсулотларига ёки сутни ивитиб тайёрланадиган махсулотларга простокваша, (қатиқ, ряженка, йогурт ва бошқалар) кефир, қимиз, сметана ва творогни киритиш мумкин. Уларнинг организмда хазм бўлиши сутга нисбатан анча осон кечади. Сметана пишган сутдан тайёрланадиган бошқа махсулотлардан фарқ қилиб, суюқ қаймоқдан тайёрланади. Шу сабабли таркибида ёғининг кўплиги билан ажралиб туради. Сутни ивитиб тайёрланадиган махсулотларнинг умумий хусусияти шундаки, ивитиш вақтида бижғиш жараёни бориб, сут кислотаси ҳосил бўлади. Бундай жараён простоквашалар ишлаб чиқаришда боради. Бироқ бижғиш жараёнида сут кислотаси билан бир вақтда этил спирти ва карбонат ангидрид хосил қилинса, қимиз ёки кефир каби махсулотлар ёки ичимликлар ишлаб чиқарилади. Бу иккала гурух махсулотларнинг ҳаммаси фақат пастери- зацияланган сутдан тайёрланади. Бу махсулотларни ишлаб чиқариш учун сутнинг табиий микрофлораси, махсус танлаб олинган сут кислота бактериялар, томизғи микрофлораси билан алмаштирилади. Мана шу микроорганизмларнинг кўпайиб ривожланиши натижасида керакли махсулот хосил бўлади. Демак, хар бир ивитиш махсулотининг тури учун махсус томизғи қўлланилади. Простоквашадан фарқли кефир тайёрлаш учун талайгина микроблар симбиозидан иборат кефир замбуруғидан фойдаланилади. Томизғиларни тайёрлаш учун тоза култураларни танлаш ва текшириш билан махсус лабораториялар шуғулланади. Томизғи сифати ва ивитиш жараёни бориши учун оптимал танланган муҳит ва шароит тайёрганаётган махсулотнинг сифатини белгилайди. Простокваша тайёрлашнинг асослари қуйидагича: Қисқа муддатли усулда пастеризация қилинган сут ивитиш учун 38-42 0 С хароратгача совутилади. Махсус микроорганизмлардан ( Str . lactis – сут кислотали стептококклар) тайёрланган томизғи сутга аста секин қўшилиб, сутнинг ўзи кўпириб кетмайдиган даражада яхшилаб аралаштирилади. Томизғининг бир текис тарқалиб туриши учун ивитилаётган сут доимий аралаштириб туриб турли идишларга (пачка, стакан, бутилка) қадоқланиб идишлар ёпилади.

Идишлар термокамерада юқорида белгиланган аниқ хароратда ушланади. Ивитилган махсулотнинг кислоталилиги 75 0 Т, қуюқлиги етарлича ва бир текис, зардоб ажралмаган бўлса, простокваша дархол 6-8 0 С харотгача совутилади. Совутилганда сут оқсили яна шишиб, эркин намлик камайиши ҳисобига простокваша зичлиги ошади. Простоквашани омборда сақлаш шароити ҳам 8-10 0 С дан ошмаслиги керак. Ширин ёки ароматизаторли простоквашалар тайёрлаш учун шакар ва бошқа қўшимчалар ивитишдан олдин сутга қўшилади. Сутларнинг қуруқ моддалари миқдорини (18-20%) оширин орқали простоквашанинг озуқавий қиймати кўтариш усуллари мавжуд. Ацидофил ивитилган сут махсулотлари ишлаб чиқариш учун махсус, ёш бола ичагидан ажратилагн таёқчаларидан ( Bact . acidophilum – ацидофил таёқчалари) фойдаланилади. Бунда пастеризацияланган сут 40-42 0 С хароратгача совутилади. Тайёр махсулот кислоталилиги 90-140 0 Т, совутиш харорати 3-5 0 С. Ацидофил ивитилган сут махсулотлари ацидофил сут, ацидофил-дрожжили сут, ацидофилин, ацидофил паста кўринишларида ишлаб чиқарилади. Бу махсулотлар таркибида турли фойдали бактериялар кўп бўлгани учун, пархез махсулотлар сифатида дезбактериоз касаллигини даволаш учун кенг қўлланилади. Творог пастеризацияланган сутлардан мезофил сут кислота бактериялари ёрдамида ивитиб ишлаб чиқарилади. Бунда пастеризацияланган сут 30-32 0 С хароратгача совутилиб, аралаштириб турган холда 5% сут кислота бактерия-ларининг томизғиси қўшилади. Аралашманинг кислоталилиги 32-35 0 Т га етганда сутнинг ҳар тоннасига 1,254 литр ҳисобидан 40%-ли кальций хлорид эритмаси қўшилиб, яхшилаб аралаштирилади ва кислоталилиги 60-70 0 Т бўлган зардобда тайёрланган пепсин томизғиси қўшилади. Творог чўкмаси зич ва кислоталилиги 58-60 0 Т бўлиши керак. Агар сут етарли ва тўғри ивитилмаса, зардоби қийин ажраладиган қаттиқ, резинасимон творог хосил бўлади. Агар сут ошиқча ивитилиб кетса, творог нордон, суркалувчан ва кам тушади. Шунинг учун

томизғи қўшилгандан кейин ивитиш 4,5-5 соатдан ортиқ давом этмаслиги керак. Тайёр творогнинг зардоби силқитилиб, сўнгра прессланади ва 8 0 С хароратгача совутилади. Творог 3-4 0 С хароратда сақланиши керак. Сметана қаймоқни махсус стрептококклар ёрдамида ивитиш усули билан олинадиган махсулот. Сметананинг кислоталилиги олий нав учун 65- 90 0 Т, ёғлилиги асосан 30% бўлади. Бунинг учун қаймоқнинг ёғлилиги 31,6% бўлиши керак. Сметана тайёрлаш учун пастеризацияланган қаймоқ ёзда 18 0 С, қишда 22 0 С хароратгача совутилиб, 3-5% томизғи қўшилади. Хар соатда аралашти- рилиб уч соат давомида ивитилади. Аралашманинг кислоталилиги 65-90 0 Т га етгунча тинч қолдирилади. Сўнгра ивитилиб бўлинган қаймоқ яхшилаб аралаштирилади ва сметана даражасигача етилтириш учун 2-8 0 С хароратда бир суткагача қолдирилади. Тайёр бўлган сметана қадоқлашга берилади. Мороженое (мухқаймоқ) сут, шакар, стабилизатор, маза ва хид берувчи моддаларнинг пастеризацияланган ва музлатилган аралашмасидир. Музқаймоқлар пломбир (2600ккал/кг), қаймоқли (2000ккал/кг), сутли (1350ккал/кг) ва мевали (1300ккал/кг) асосларга бўлинади. Уларнинг бир- биридан фарқи таркибидаги мой миқдори бўлиб, пломбирда 12-15%, қаймоқлида 8-10%, сутлида 2,8-3,5% мевали музқаймоқда 0%. Музқаймоқнинг номи унинг асоси ва қўшимчаси номидан келиб чиқади. Масалан, қаймоқли-шоколадли, сутли-шоколадли, мевали – пломбир ва ҳоказо. Музқаймоқнинг асосий хомашёлари кислоталилиги 22 0 Т дан юқори бўлмаган табиий ва ёғсизлантирилган сут, кислоталилиги 20 0 Т дан юқори бўлмаган қаймоқ, консеравланган сутлар ва сари ёғ. Мевали музқаймоқлар учун эса мева ва мева шарбатлари, сироплар ва мевалар эсенциялари. Ёрдамчи қўшимча моддалар қандларга, таъм берувчиларга, хид берувчиларга ва стабилизаторларга бўлинади. Кандлар (шакар, асал, патока, глюкоза) музқаймоқга нафақат ширин маза беради, балки унинг майин структурасини хосил қилиб, музлаш температурасини пасайтиради. Музқаймоқ стаби-

лизаторлари сифатида гидрофил ва юқори бўкиб-шишиш хусусиятли, музқаймоқ структурасини яхшилаш ҳисобига муз кристаллари ўлчамларини майдалаштириш хусусиятига эга бўлган желатин, агар, крахмал, натрий казеинат, натрий алгинат ва тухум каби моддалар қўшилади. Музқаймоқ ишлаб чиқаришнинг асосий жараёнлари қуйидагилар: хомашё ва қўшимча моддаларни тайёрлаш ҳамда аралашма хосил қилиш, аралашмани пасперизациялаш, гомогенизациялаш, совутиш ва етилтириш, музлатиш (фризерлаш), музқаймоқни чиниқтириш. Хомашёлардан рецептура асосида тайёрланган музқаймоқ аралашмаси 68-70 0 С хароратда 30 минут пастери-зацияланади. Пастеризацияланган аралашма иссиқ холда филтрланиб, 100-150 атм. босим билан гомогенизацияланади. Бунда аралашма қовушқоқлиги 5-15мартагача ортиб, унинг кўпирувчанлик хусусияти кучаяди. Гомогениза-цияланган музқаймоқ асоси 2-4 0 С хароратгача совутилиб, шу хароратда 4 соатгача сақланиб, етилтирилади. Бунда стабилизаторлар намликни ютиб, музқаймоқ асоси юмшоқ гел кўринишига келади. Музқаймоқ ишлаб чиқаришдаги асосий жараён бу музлатиш ёки фрезирлашдир. Бунда музлатиш ва интенсив аралаштириш жараёнида музқаймоқ массасига ҳаво киритилиб, кўпиртириш содир қилинади. Фризерлаш жараёнида қанча кўп сув музлатилса, музқаймоқни чиниқтириш учун шунча кам вақт сарфланади ва музқаймоқ сифати яхши бўлади. Сотувга чиқарилишидан олдин музқаймоқ имконги борича паст (-15-25 0 С) хароратда сақланиши унинг сифатини яна ҳам оширади. Сариёғ ёки сут ёғи бу юқори каллорияли (7800кал/кг), осон хазм бўлувчи озуқа махсулотидир. Унинг таркибида 52% дан 92% гача сут ёғи, 1% дан 35% гача сув ва 1% дан 13% гача ёғ бўлмаган моддалар (лактоза, оқсиллар ва ҳоказо) ва витаминлар бўлади. Бироқ сариёғлар мазаси, ҳиди таркиби ва бошқа товар кўрсаткичлари билан бир-биридан фарқ қилиши мумкин. Бу фарқни уларни ишлаб чиқариш хомашёлари, усуллари ва

қўшилган таъм ва ҳид берувчи ароматизаторлари келтириб чиқаради. Турли сариёғларни асосий уч гурухга бўлиш мумкин: 1. Сутнинг қаймоғидан тайёрланган сариёғлар (сливочное) 2. Зардоб қаймоғидан таёрланган сариёғлар. 3. Эритилган ёки механик қайта ишланган ёғлар. Анъанавий усулда сут қаймоғидан сариёғ ишлаб чиқариш қуйидагича амалга оширилади: сутдан сепарацияланиб қаймоғи ажратилади, қаймоқ пастеризацияланади ва совутилиб, тиндирилади. Тайёр тиндирилган каймоқдан урилиб (қувланиб) ёғ ажратилади. Ажратилган сариёғ сув билан ювилади ва айрим турларига туз қўшилади. Каймоғи олинган ёғсизлантирилган сут ва сариёғ ажратиб олингандан кейинги қолдиқ чиқитларни қайта ишлатиш учун берилари. Тайёр сариёғ картон ящикларга жойланиб, совутиш хоналарида сақланади. Сариёғ тайёрлаш учун ишлатиладиган сутга нисбатан, умумий талаб- лардан ташқари, унинг таркибидаги ёғига маълум талаблар мавжуд. Сутнинг мойлилиги юқори бўлиши билан бир вақтда мой заррачалари ўлчами қанча катта бўлса, қаймоқдан қуваланиб сариёғ тушиши осонлашади ва унинг чиқиши кўп бўлади. Пишлоқ (сыр) оқсил, ёғ, кальций, фосфатлар ва витаминларга бой озуқа махсулотидир. У жуда тўқ тутади ва осон хазм бўлади. Ишлаб чиқариладиган пишлоқнинг сифати бунинг учун фойдалани- ладиган сутнинг хусусиятларига жуда боғлиқ. Сутнинг мойлилиги ва оқсили (казеин) пишлоқнинг миқдорини белгиласа, уларнинг нисбати пишлоқнинг ёғлилигини белгилайди. Сут таркибидаги турли тузлар оқсил структурасини маълум ҳолатда бўлишини таъминлайди. Сут таркибидаги турли микроорганизмлар сутни чиритиш жараёнига турлича таъсир қилиши мумкин. Шунинг учун пишлоқ ишлаб чиқаришда унинг сифатига таъсир қилиши мумкин бўлган омилларнинг энг асосийси сутнинг сифати ҳисобланади.

Пишлоқ ишлаб чиқаришда сутнинг махсус ферментлар таъсирида ивиб- чириб тушиш, лахта ҳосил қилиш қобилияти жуда муҳимдир. Тайёрланган сут бижғитиш натижасида газ ҳосил қилиши мумкин бўлган бактериялардан тозалаш мақсадида 72 0 С хароратда қисқа муддатли пастеризацияланади. Жуда секин ивиб-чириб бўш лахта ҳосил қиладиган сутлар ҳам, жуда тез ивиб-чириб зич лахта ҳосил қиладиган сутлар ҳам тўғри келмайди. Сутлар мана шу ҳусусиятлари бўйича 3 гуруҳга бўлинади: 1-гуруҳ сутлари 15минут ичида чириб тушади; 2-гуруҳ сутлари 16-40минут давомида; 3-гуруҳ сутлари 40 минут ва ундан кейин ҳам чириб тушмайди. Пишлоқ ишлаб чиқариш учун 2-гуруҳ сутлари жуда яхши ҳисобланади. Ундан ташқари янги соғилган сут пишлоқ тайёрлаш учун ярамайди. Сутни 12-13 0 С хароратгача совутиб, 10-12соат ушланса унинг килоталилиги 20-22 0 Т етади. Шундай сутни янги сут билан аралаштириб, пишлоқнинг турига кўра керакли кислоталиликдаги сут тайёрланади. Пишлоқ тайёрлашда ишлатиладиган махсус ферментлар таркибида сут кислота стрептококклари бўлганлиги учун, сутни ивитиб лахта туширишнинг оптимал температураси 30-35 0 С ҳисобланади. Сутга фермент солингандан сўнг ивиш ва чўкма тушиш даврида сут массаси тинч ҳолатда туриши шарт. Чунки казеинларнинг бир-бири билан бирлашишидан ҳосил бўлган лахта яхлит чўкма бўлиши керак. Шундагина пишлоқнинг ҳам сифати, ҳам гули талаб даражасида бўлади. Чўкмага тушган лахтадан зардобни ажратиш даражаси ҳам ишлаб чиқарилаётган пишлоқнинг туридан келиб чиққан ҳолда амалга оширилади. Зардобни ажралиш тезлиги лахтанинг мойлилигига тескари ва таркибидаги кальцийнинг миқдорига тўғри пропорционал. Зардоби ажратилган лахта массаси жойлашган ваннада вертикал ва горизонтал пичоқлар билан, пишлоқнинг турига кўра, 0,5мм дан 20мм гача ўлчамларда чўкма кирқилади ва бир оз илитиб, аралаштириб туриб қуритилади. Пишлоқ массасининг етарли қуритилганлиги ва пишлоқ мағизларининг етилганлиги органолептик ва ушлаб кўриб аниқланади. У етарли меъёрда пишиқ ва ёпишқоқ бўлса

қолиплашга ва сўнгра пресслашга берилади. Қолиплашда пишлоқ таркибидаги зардоб камайтирилиб, пишлоқ массаси зичлашган монолит ҳолига келтирилади. Зардоби камроқ пишлоқлар қаттиқроқ прессланса, акс холда секинроқ прессланиши керак. Прессланган пишлоқ 22-24% ли тузли сувга солиб қўйиш ёки қуруқ тузни ишқалаш йўли билан тузланади. Кўп марта ишлатилган сувнинг кислоталилиги ортиб борганлиги учун уни мел ёки охак билан нейтраллаб турилади. Тузланган пишлоқ охирги босқичда етилтириш жараёнига подвалларга қўйилади. Бунда харорат 10-12 0 С ва ҳаво намлиги 88-95% бўлиши керак. Пишлоқ турига кўра уни етилтириш муддати бир неча кундан бир неча ойгача давом этиши мумкин. Тайёр пишлоқ совуткичда сақланади.

Адабиётлар 1.Н.И.Назаров и др. Общая технология пищевых производств.-М.: Легкая и пищевая промышленность, 1981.-360 с. 2.У.Х.Халимова. Ўсимлик ёғлари ишлаб чиқариш технологияси. –Т.: Ўқитувчи, 1982. -246 б. 3.М.Г.Васиев, М.А.Васиева. Нон, макарон ва қандолат махсулотлари ишлаб чиқариш технологияси. –Т.: 2002. 4.П.М.Мальцев. Технология бродильных производств. –М.: Пищевая промышленность, 1980. -360 с. 5.П.Я.Бачурин, В.А.Смирнов Технология ликеро-водочного производства. –М: Пищевая промышленносить, 1975.-256 с.

Похожие

Ўсимлик мойларини қайта ишлаш

Ўсимлик мойларини қайта ишлаш.

Узумни қайта ишлаш корхоналари ва ускуналари

Молларни гўштга сўйиш ва қайта ишлаш жараёнлари

Гушт ва гушт махсулотлари