Oziq-ovqat sanoatining bugungi kundagi asosiy vazifalari - Пищевая технология - Рефераты

Oziq-ovqat sanoatining bugungi kundagi asosiy vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

84.5 KB

Oziq-ovqat sanoatining bugungi kundagi asosiy vazifalari Reja: 1. Oziq-ovqat ishlab chiqarish haqida tushuncha 2. Shirinlik, shirin ta'm, shirinlashtiruvchi moddalar to'g'risida umumiy tushuncha

Butun yil davomida iste ' mol qilish maqsadida albatta , qishloq xo ' jaligi mahsulotlari qayta ishlov beriladi . Ma ' lumki har doim inson organizmi uchun turli xil oziq - ovqat mahsulotlari , shuningdek xilma - xil shifobaxsh moddalar va darmon - dorilar zarur bo ' ladi . Aynan shunday holatdan kelib chiqib , asosan , yoz oylarida ( kuzda ham ) yetishtiriladigan meva , poliz va sabzavot mahsulotlariga ishlov berib konservalar tayyorlanadi . Mazkur jarayonni “ Konservalash ” deb ataladi . Koservalashdan maqsad , mahsulotlarni tarkibidagi vitamin , oqsil , karbonsuv va qand moddalari , mineral tuz va organik rasioniga bunday mahsulotlarni kiritish muhim ahamiyatga ega . Konservalash jaryoni fizik, mikrobilogik va kimyoviy usullarda olib boriladi. Fizik usullarning o'zi besh xil: 1. Yuqori harorat (issiq)da qizdirib sterillash (turli mikroorganizmlarni zararsizlan tirish). Bu sanoat miqyosida olib boriladi. 2. Yuqori me'yordagi qand va tuz bilan qayta ishlab, yuqori bosim ostida quritish. 3. Nisbatan past haroratda muzlatish. 4. Nurlar bilan ta'sir etish. 5. Har xil filtrlar vositasida tozalash. Mikrobiologik usul bilan konservalash jarayoni odatda mahsulotlarda, sut kislotasi va spirt (alkogol) moddalari to'planishiga asoslangan. Kvasheniye, tuzlash, vino tayyorlash va boshqalar shular jumlasiga kiradi. Konservalashda ko'pincha kimyoviy usuldan ya'ni antiseptik moddalar bilan ishlov berishdan foydalaniladi. Buning uchun mahsulotlar sifat sorbin va benzoy kislotlari bilan ishlov berilib, ular tarkibidagi turli mikroblar bartaraf etiladi. Lekin mahsulotlarda tabiiy holda boradigan bir qator biokimyoviy jarayonlar davom etaveradi.

Har qanday yuqori haroratda ham ta'kidlash kerakki, mahsulotlardagi tirik to'qima (hujayra)larda hayotiy jarayonlar to'xtamaydi. Juda yuqori haroratda biologik to'qima protoplazmasi quyuqlashadi, fermentlar faoliyati sustlashadi, hujayra shirasi boshqa komponentlar bilan aralashadi va xakazo. Natijada, mahsulotlarning kimyoviy tarkibi o'zgaradi, xususan, gidrolitik jarayonlar oqibatida moddlarning oksidlanishi mumkin. Bunda mahsulot rangi, mazzasi, hidi o'zgaradi. Masalan, mevalar va sabzavotlar tarkibidagi S darmondorisi hamda protopektin va gemisellyulozaning kislorod ta'sirida kimyoviy parchalanishi kuzatiladi. Mevalar yorilib ketishi ham mumkin. Mahsulotlar tarkibida bo'ladigan (oz bo'lsada) ayniqsa, fenol moddalari oksidlanishi tufayli meva sharbatining rangi o'zgaradi. Xozirgi zamon konservalash texnologiyasi mevalar tarkibidagi muhim darmondorilarni saqlab qolish maqsadida amalga oshiriladi. Buning uchun foydalaniladigan turli xil qurilma va texnik vositalar ishlab chiqarilgan va zanglamaydigan po'latdan yaratiladi. Shu bilan birgalikda, dastgoxlarning germetik ishlanishi, ya'ni kislorod gazi kirishini minimallashtirish yoki butunlay kiritmaslikka ham ahamiyat beriladi. Konservalash jarayonida yuqori haroratdan foydalanish asosan, zamburug' va bakteriyalarni zararsizlantirishdir. Lekin haroratga nisbatan mikroorganizmlar turli munosabatda bo'ladilar. Masalan, ba'zi mikroorganizmlar 100 0S gacha yo'q bo'lsa, ba'zilari harorat 100 0S bo'lganda. ham spora hosil qilib ko'payishi mumkin. Ularni qirish uchun haroratni keskin ko'tarish zarur. Bir qator bakteriya (mikroorganizm)lar 1200S dan yuqori haroratdagina nobud bo'ladi. Agar sabzavot tarkibidagi azotli moddalar ko'p bo'lsa, bunday mahsulotlar issiqlik ta'siriga ancha chidamli bo'ladilar. Demak, mahsulot taribiga alohida e'tibor bermoq kerak. Mahsulotlarni zararsizlantirish darajasi ularni xususyatlariga qarab belgilanadi. Avvalambor, ularni kislotaliligi (PH) hamda mikroblar bilan zararlilik ko'rsatkichlariga bog'liqdir. Agar hujayra shirasi nordon bo'lsa (masalan, danakli

mevalar, rezavorlar, shavel, rovoch pomidorda) qizdirish 85-900S (pomidor- 1000S) da utkazilsa natija kutilgandek bo'ladi. Shuning uchun meva ko'kat va sabzavotlarni zararsizlantirish ochiq idish-vannalarda uy sharoitida ham bajarilaveradi. Bordiyu mahsulot nordonligi past bo'lib, aksincha ko'prok shirin ta'mli bo'lsa, qizdirish 1000S dan yuqorida utkaziladi. 100 0S dan past temperaturada qizdirish fransuz olimi L.Paster nomi bilan “pasterizasiya” deb nomlanadi. Sanoat miqyosida bunday jaryon asosan yuqori bosim ostida amalga oshiriladi. Ishlab chiqarishda turli xil mahsulotlarni zararsizlantirish jarayoni ko'llaniladigan idish materiali (tunuka yoki shisha)ga va xajmiga bog'liq. Ko'pincha zararsizlantirish jarayoni sanoat sharoitida avtoklavlarda katta bosim ostida o'tkaziladi. Turli toifadagi ishlab chiqarish korxonalari konservalash sexlarida va xakazolarda mazkur jarayon aseptik, ya'ni maxsus sterillash apparatlarida o'tkaziladi. Ta'kidlash joizki, harorat 135 0S ga yetganda zararsizlantirish vaqti yanada qisqaradi. Lekin harorat qancha yuqori bo'lsa, mahsulotning kimyoviy tarkibi ham shuncha ko'p o'zgarib. uning sifat ko'rsatkichlari, hatto, tashqi ko'rinishi ham tabiiy holatidan keskin farq kiladi. Xozirgi paytda aynan shunday usul bilan turli xil sabzavot mahsulotlarini qayta ishlab tomat, sharbat, marinad, kompotlar va pyurelar tayyorlaniladi. Konservalashda va konditer mahsulotlari ishlab chiqarishda qand va qandsimon moddalarning ahamiyati juda kattadir. Ushbu ma'ruzalar matni qand olinadigan xom ashyolar, ularning qayta ishlash texnologiyalari hamda bevosita shirinlik beruvchi moddalar texnologiyalariga va ularning xususiyatlarini tahlil qilishga bag'ishlangan

Past molekulyar uglevodlarni istemol qilganda shirin ta'mni og'izda sezish oziq-ovqat mahsulotlarining yana bir muhim funksiyasini xarakterlaydi. Jadvalda har xil uglevodlarning va sun'iy shirinlashtiruvchi moddalarni nisbiy shirinligi berilgan (saxarozaga nisbatan berilgan, 100 dan ortadigan shirinlik hisobga olinadi). Shakar yoki shirinlashtiruvchi modda ОС Shakar yoki shirinlashtiruvchi modda ОС Saharoza 100 alfa -D- laktoza 16 Betta- D- fruktoza 180 Betta -D- laktoza 32 Betta -D- glyukoza 74 Ksiloza 40 Betta -D- glyukoza 82 Sorbit 63 Alfa -D- galaktoza 32 Ksilit 90 Betta -D- galaktoza 21 siklomat 500 Alfa -D- mannoza 32 Aspartam 180 Betta-D-mannoza nordon Saxarin 500 Shirin ta'm- Ta'mni sezish xemoresepsiyaga misol bo'lishi mumkin. Xayvonlarda ta'm organlari og'iz qismida joylashgan, lekin ba'zi xayvonlar ta'mni oyog'i bilan sezishadi, baliqlarni butun tanasi xemoreseptorlar bilan qoplangan. Insonni og'iz qismida xemoreseptorlarni ko'p qismi harakatlanuvchi mushaklar to'qimasida joylashgan, u til deb ataladi. Insonning tili 10 sm bo'lsa, uni tarkibida 900 ta ta'm sezuvchi so'rg'ichlari bo'ladi, ularning har biri 50 dan 100 tagacha maxsus epitelial to'qimalardan iborat. Voyaga yetgan insonlarda ta'm sezish so'rg'ichlari tilning chetlarida joylashgan, uning miqdori yosh o'tishi

bilan kamayib boradi, ayniqsa 45 yoshdan keyin. Yosh bolani tili tam sezish so'rg'ichlari bilan to'liq qoplangan bo'ladi. Tilni har xil qismlari to'rtta asosiy tamni ajratadi, bu shirin, nordan, achchiq, sho'r. Shirin tam tilni oldingi qismida seziladi. Insonni shirin tamni yaxshi ko'rish va achchiq ta'mni yomon ko'rishi evalyusiya jarayonida paydo bo'lgan. Ta'mni sezuvchanlik bu xali ham katta jumboq bo'lib turibdi. Bitta modda har xil insonlar uchun tami bo'yicha har xil sezilishi mumkin. Osh tuzi eritmasini ham ozgina shirin tami bor. Benzoy kislotasining natriyli tuzi ayrim kishilarga shirin, boshqalarga nordon, uchinchilarga - achchiq, to'rtinchilarga - ta'msiz seziladi. Lekin ko'pincha shirin moddalar ko'pchilik uchun bir hil seziladi. Shu moddalarni tami uning molekulalaridagi atomlarning joylanishiga qarab belgilanadi. Shirin ta'm uchun javob beruvchi zarrachalar glyukofora deb ataladi, glyukoforaning strukturasi, reseptor oqsilining strukturasi bilan bir xil bo'lib, u tilning oldingi qismida joylashgan bo'ladi. Qachon shirin molekula oqsil bilan bog'lansa, miyaga signal jo'natiladi. Glyukoforaning bir necha modellari taklif etilgan. Shu modellarni yaratish vazifasi, ma'lum atomlarning spesifik joylashishini aniqlash, oxir oqibatda shirin ta'mni sezilishini bildiradi. Shunday qilib glyukofora, bu “molekulyar kalit” bo'lsa, oqsil reseptori molekulasi esa - “qulf” hisoblanadi. Fruktoza- siklik holatda joylashgan bo'lsa, u shakardan shirin bo'ladi. Saxaroza- glyukozadan 1,5 martagacha shirin bo'ladi. Bu saxaroza molekulasida ikkita glyukofora joylashganligi bilan bog'liq. Biroq, tarkibida glyukofora mavjud bo'lsa ham kraxmal umuman shirin emas. Moddalarning shirin va boshqa ta'mlari to'g'risidagi savollar xali to'la yechilmagan. Shirinlashtiruvchi moddalar

Shirinlashtiruvchi moddalarni qo'llash zarurligi. Shakar va shirinliklarni xaddan tashqari ko'p iste'mol qilish ko'pincha kasalliklarga olib keladi, shakar uchun, “oq o'ldiruvchi”, “shirin zahar”, “ozuqaviy axlat”, “bo'sh kaloriya” va boshqalar turli terminlar o'ylab topilgan. Djon Yudkinning “Toza, oq va o'limli” kitobi butun dunyoga tarqalgan. Shuni aytish kerakki oxirgi yillarda rivojlangan mamlakatlarda shakarni ishlatilishi 20 martaga ko'paygan, ya'ni aholining jon boshiga yiliga 2 kgdan 40 kggacha shakar to'g'ri keladi. Shakarni ozgina miqdori bardamlashtiruvchi ta'sir ko'rsatishi mumkin. Bu saxaroza va serotinning aloqasi bilan bog'liq. Serotin- biologik aktiv modda, u biogen aminlar guruxiga kiradi. Qonda serotin o'sishi yaxshi kayfiyat bilan emas, yani diqqatlik oshishi bilan belgilanadi, shuning uchun qondagi sirotinni kamaytirish uchun dori darmonlar qo'llaniladi. Bu glyunoza bo'lishi mumkin, u saxaroza gidrolizga uchraganda hosil bo'lgan. Balanslangan ovqatlanish prinsiplarga amal qilinganda insonga uglevodlar zarurligi, shuningdek, avvalombor yengil hazm qilinadigan energetik harakatlar bilan belgilanadi. Jismoniy ishlar bilan kam shug'ullanadigan inson uglevodni ko'p iste'mol qilsa, uglevodning ё g'ga aylanishiyuz berib, bu insonning semirib ketishiga olib keladi. Shuning uchun oxirgi vaqtlarda past kaloriyali mahsulotlar ishlab chiqarish muammosi tug'ilgan. Inson hayoti uchun xavfli bo'lgan ko'p kasalliklar qatori (misol uchun qandli diabet), ko'p shakar istemol qilish xavfli bo'lganligi uchun shakar o'rnini bosadigan moddalar ishlab chiqarish zaruriyati paydo bo'ldi, buning uchun tabiiy va sintetik shirinlashtiruvchi moddalar ishlab chiqarilishi mumkin. Oldindan malumki yosh bolalar va kattalar shakarni ko'p istemol qilishi allergik kasalliklarga olib keladi. BJSSJ (butun jaxon sog'liqni saqlash jamiyati) malumotlariga qaraganda shakarni kunlik istemoli 50-60 g bo'lsa, har 100000 axoliga nisbatan olinganda, yurak kasalligidan 23 kishi, 120-135 g istemol qilinsa esa 235 kishining o'limiga olib keladi. Shuning uchun shakarni yaxshi tozalash kerak. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, olib tashlangan qo'shimchalar tarkibida foydali aktiv moddalar bor.

Misol uchun tozalangan (rafinadlangan) shakarda xrom umuman yo'q, u mikroelement qatorida glisin almashinuvida qatnashadi va bazan yurak kasalliklarini bartaraf etadi. Yana ko'p faktlar keltirsh mumkin: hozirgi paytda uglevodlar yaxshi xazm bo'lganligi uchun ko'p miqdorda iste'mol qilish tavsiya etiladi. Hammaga malumki bolalar ovqatida katta miqdorda uglevodlar bo'ladi va yengil xazm qilinadi. Yosh bolalar va voyaga yetgan bolalarni kattalarga qaraganda yengil xazm bo'ladigan uglevodlarga talabi ko'proq, lekin bolalar shakarni ko'p istemol qilishining zarari bor. Shuning uchun yengil xazm bo'ladigan shakardan shirin lekin kam kaloriyali moddalar bilan o'rnini almashtirish muammosi tug'iladi. Ozuqaviy maqsadlar uchun notoksik, kam kalloriyali va arzon moddalarni ishlatish zarur. Ba'zi shirin birikmalar noorganik moddalar ichida ham uchraydi: misol uchun berilliy tuzlari (u avval glisin deb aytib o'tilgan) tami shirin bo'ladi, qo'rg'oshin asetati ham shirin uni alkiyogarlardan biri “saturi shakari” deb atagan. Shuningdek kumushning ba'zi tuzlari ham shirin ta'm beradi, lekin ularni hamma birikmalar zaharli bo'lganligi uchun shakar o'rnida qo'llab bo'lmaydi. Shirinligi bo'yicha moddalarni guruhlarga ajratish mumkin. Boshqa fizik kimyoviy o'lchamlarni priborlar yordamida aniqlash mumkin, lekin moddaning shirinligini o'lchab bo'lmaydi, uning suvli eritmasidagi minimal konsentrasiyasini ham inson sezishi mumkin. Buni aniqlash uchun shirin modda eritmasini ma'lum konsentrasiyada tayyorlanadi, so'ngra uni suv bilan aralashtiriladi va aralashtirish shirin tam yo'qolguncha davom ettiriladi. Bu tajribada bir necha kishi ishtirok etishi shart, chunki har bir insonning tam bilish organlari turlicha sezuvchanlikga ega. Shunday usul bilan shakar birikmalaridan boshqa moddalarning shirinligini ham o'lchash mumkin. Yuqori malakali degustator saxaroza birligini 10 mmolG'l (3,5 gG'l) konsetratsiyada ham sezadi.

Fruktoza monosaxaridlar ichida eng shirini hisoblanadi. Uning shirinligi 1,7 shakar birligiga teng. Glyukozaning shirinligi saxarozaga qaraganda 1,3 marta kamroq. Laktozaning shirinligi saxarozaga qaraganda 3 marta kamroq. Shakarni o'rnini bosuvchi moddalarning shirinligi, shakarni tamiga o'xshaydi va mahsulotda shirin modda rolidan tashqari, to'ldiruvchi rolini o'ynaydi. Intevsiv shirinlashtiruvchi moddalar shakardan 10, 100 va 1000 marta shirinroq va ular juda ham kichik dozalarda ishlatiladi, massa kamayishini kompensasiya qilish uchun (shakarni shirinlashtiruvchiga almashtirganda) suv quyiladi (ichimliklarda va sut mahsulotlarida) va boshqa arzon to'ldiruvchilar bilan to'ldiriladi. Shakar o'rnini bosishda qo'llaniladigan moddalar Asal- gul nektarini asal arilar yordamida qayta ishlash natijasida hosil bo'lgan mahsulotdir. Uning tarkibi, rangi va xushbo'yligi nektar qaysi o'simlik turidan olinganligiga bog'liq. Uning tarkibi 75% mono va disaxaridlar: 40% fruktoza, 35% glyukoza, 2% saxaroza, 5,5% kraxmal, S va V vitaminlari, mikroelementlar temir, yod, ftordan iborat. Davolash ovqatlarida dori-dormon sifatida, ya'ni konditer, non yopishda va ichimliklar tayyorlashda qo'llaniladi. Solod ekstrakti-arpa solodidan suvli vityashka-mono va oligosaxaridlar, oqsillar, mineral moddalar va fermentlar aralashmasi ko'rinishida bo'ladi. Tarkibiga 5 % gacha saxaroza kiradi. Konditer sanoatida sun'iy ovqatlanish uchun mahsulotlar olishda qo'laniladi. Kraxmal gidrolizga uchrash natijasida hosil bo'lgan mahsulotlar: patokalar past shakarli, karamelli, glyukozali mevali-glyukoza siroplari.

Ko'p atomli spirtlar: sorbit (5 shakar birligi) va ksilit (2 shakar birligi), organizmda yaxshi xazm bo'ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. А.Ф.Наместников. “Химия в консервной промишленности”. Москва. Пишпром. 1965й. 2. Н.Назарова. “Обшая технология пишевих произвоств”. Москва. Пиш пром.1986 г. 3. Говард, Р.Роберте, Элмир, Х. Марк и другие. “Безвредность пишевих продуктов”М.Пишепром1990г. 4. M.Nabiyev. V. Shalnev, A. Ibroximov “Shifobaxsh nematlar”. 5. В.И.Исупов “Пищевые добавки и прянности” Санкт- Петербург. ГИОРД. 2000 г. 6. А.С.Булдаков “ Пищевые добавки” Справочник- Спб.: “Ut”, 1996 г. 7. А.П.Нечаев “ Пищевая химия” Санкт- Петербург . ГИОРД. 2001 г. 8. Л.А. Сафронова” Применение пищевых добавок” Практические рекомендациии. Спб-: ГИОРД, 1999. 9. А.П.Нечанов “ Органическая химия- М.: Высшая школа, 1988. 10. Н.П.Лукин “ Пищевые добавки на основе сахаристых крахмалопродуктов” Пищевая промышленность. 1996. 11. YA.X. Turakulov “ Bioximiya” Toshkent Ukituvchi 1996.

Похожие

Oziq-ovqat sanoati texnologiyasi fanining predmeti, ahamiyati va vazifalari

Oziq-ovqat maxsulotlari texnologiyalarining ilmiy asoslari

Oziq-ovqat maxsulotlarini ishlab chiqarishning xom ashyolari

Oziq-ovqat mahsulotlarini konservalashning ahamiyati va usullari

Sovuqlik bilan konservalash va oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash