Озиқ-овқат маҳсулотларини хавфсизлиги - Пищевая технология - Рефераты

Озиқ-овқат маҳсулотларини хавфсизлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

209.5 KB

Ози қ -ов қ ат маҳсулотларини хавфсизлиги Режа: 1. Кириш. 2. Озиқ-овқат қў шимчалари 4. Антибиотиклар 5. Цианидлар 6. Боғланган аминлар 7. Сув ў симликларининг токсинлари 8. Са қ лаш жараёнининг мо ғ орлари. 9. Микотоксинлар 10. Афлатоксинлар 11. Ози қ -ов қ ат ча қ ирадиган за ҳ арланишнинг назорати 12. Хавфлар та ҳ лили ва критик назорат ну қ талари (ХТКНН). Таърифлар. 1 О зиқ -овқат маҳсулотлари хавфсизлиги қ а рор лари 14. ЕИ нинг гигиеник к ў рсатмалар 15. Нурланиш 16. Хулосалар 17. Ози қ -ов қ ат ма ҳ сулотлари туфайли касалланишни ривожланаётган Давлатларда назорат қ илиш ( Case Studies )

1. Кириш. Инсониятнинг ички ва ташқи савдо ор қ али олинадиган озиқ-овқат маҳсулотига б ў лган э ҳ тиёжи каттадир. К ў пчилик давлатларда ишлаб чиқариладиган озиқ-овқат маҳсулоти валюта манбаи бўлади, чунки улар халқаро савдо жараёнларида иштирок этадилар. Ички ва таш қ и бозор сифати ю қ ори б ў лмаган озиқ-овқат маҳсулотини ҳар томонлама назорат қилади ва бу масала риво жланаётган давлатларда му ҳ им а ҳ амиятга эга, чунки уларда озиқ-овқат маҳсулоти маълум хавфларни ту ғ дириши мумкин ва бунинг жиддий муаммога айланганлиги озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги га катта қ изи қ иш уй ғ отади. О зиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чикарувчилар бирлашмаси Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилоти га қ арашли қ онуний қў мита о зиқ -овқат маҳсулотлари хавфсизлиги б ў йича Женевада 1983 йилда ривожланаётган давлатларда ишлаб чи қ ариладиган озиқ-овқат маҳсулоти нинг 1/3 қисми истеъмол қи лингунгача за ҳ арланган б ў лиши мумкинлигини маълум қ илди. Ривожланаётган давлатларда озиқ-овқат маҳсулотнинг йўқотишлари уларнинг ифлосланиши, за ҳ арланиши, улар туфайли пайдо б ў ладиган касалликларни инобатга олганда, ҳ ар йили тахминан 7,7 дан 23 миллион А Қ Ш долларига тенг б ў лади. Озиқ-овқат маҳсулотининг нисбий хавфсизлигига, токи эски ингредиентлар ва технологиялар билан мослаштирилмагунча, ишонч ҳосил қилиш мумкин эмас. Истеъмолчиларни одамдан давлатгача ва давлатдан одамгача б ў лган нисбий хавфсизлик қ изи қ тиради. Ривожланаётган давлатларда, пестицидлар, қў шимча ва со ҳ а ма ҳ сулотларига б ў лган қ изи қ иш каттадир. Камчилик а ҳ оли б ў лса озиқ-овқат маҳсулоти нинг микробиологик зарарланиши ва улар ча қ ирадиган хавфлар билан қ изи қ ишади.

Са қ лаш муддати ў тиб кетган озиқ-овқат маҳсулотларини за ҳ арланишга олиб келади ва бу ҳ одиса к ў риб чи қ илиши учун сабабчи б ў лади. Чунки бундай озиқ-овқат маҳсулоти ош қ озон-ичак й ў лига таъсир этиб, ҳ ар хил касалликларни, масалан, гастритни ту ғ диради. Гастритнинг аломатлари: ош қ озонда о ғ ри қ , диарея, қ усиш ва ҳ оказо. Бундан таш қ ари аллергия, ов қ атдан очлик, кимёвий за ҳ арланишларни ҳ ам кузатиш мумкин. Натижада микроорганизмларнинг (микотоксинлар, инфекцияланган ва паразит) табиий таркиби ў згаради. Хавфсиз маҳсулот турлари 1-жадвалда келтирилган Озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқаришни бошдан-оёқ кузатиш, унинг хавфсизлигини таъминлаш соҳасида минглаб кимёгарлар иш олиб бормоқда. Чунончи: а) озиқ-овқат маҳсулотлари таркиби кўриб чиқилиб, ҳимоя воситалари, қўшимчалар тавсия қилинади; б) ҳосилни ва ҳайвонотни назорат қилиш, уларни касалликлардан ҳимоя қилиш; в) тез ўсишни таъминлайдиган моддаларни қўллаш (масалан, гумус, антибиотиклар, ўғитлар); г) табиий ва ҳайвонот токсинлари; д)сотиш формаси ва микроорганизмлар; е)халқаро озиқа қўшимчалари, заҳарланган жиҳозлар, сиртлар, пакетлар ва тозаловчи моддалар (воситалар). Барча кимёвий муаммолар озиқ-овқат маҳсулотининг якуний босқичида бўлиши мумкин. О зиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлигига таъсир қилиши мумкин: қўшимчалар, бўёқлар ва ароматизаторлар, антибиотиклар, озиқ-овқат

қўшимчалари, антибиотик ва токсинларга чидамлилик, ўғитлар ва ўсиш стимуляторлари (нитратлар). Гармонлар, нурлаш (суистеъмол қилиш, фирибгарлик), микробиологик зарарланиш, микотоксинлар ва бошқа табиий ядхимикатларнинг бирикмалари, пестицидлар, инсектицидлар, гербицидлар, фунгицидлар. Қ адоқлаш ва безатишдан юқадиган хавфлар. Кимёвий ифлосликлар – дорилар, ишлаб чиқариш жараёнида юқадиган (экспорт учун қизиқ), сохта саботаж. 2. Озиқ-овқат қў шимчалари О зиқ-овқат маҳсулотлари даги қўшимчалар сақлаш муддатини узайтириш ёки овқатланишдаги қийматини ошириш, ҳамда озиқ-овқат чиқиндиларини камайтириш ва бу хавфларнинг ошишига олиб келади, лекин сақлаш муддатининг узайишини таъминлайди. Сақлаш жараёни қўшимчалари кислоталилик (ацетатлар, сут ва олий кислоталар) ва антикислоталарни (нитратлар, нитритлар, сулфитлар, протонлар, сорбентлар, бутил гидроксоний ва гидроксоний) ўз ичига олади. Кўпчилик истеъмолчилар озиқ-овқат маҳсулотлари даги қўшимчалар билан қизиқишади ва уларнинг таъбирлари кўриб чиқилади, чунки қўшимчалар – сунъий бўёқлар ва ароматизаторларни сақлаб қолган маҳсулотлардан, одам саломатлигига таъсир этадиган хавфнинг олдини олиш мақсадида, воз кечишга тўғри келади. Бунга жавобан совутилган ҳ олатда са қ ланадиган табиий ма ҳ сулотларга талаб катта б ў лади. К ў пчилик давлатларда бундай қў шимчаларнинг қў лланишига р у хсат берилган, фа қ ат у ягона б ў лиши ва унинг концентрацияси албатта к ў рсатилиши керак.

Пестицидлар Пестицидлар, инсектицидлар, фунгицидлар замонавий агросаноат секторининг ажралмас қисми бўлиб ҳисобланади. Ишлаб чиқариладиган маҳсулот «соғлом овқат» талабларига жавоб бериши керак. (фосфорорганик бирикмалар). Заҳарланишга олиб келадиган овқат таркибида бу маҳсулотлар кўп қисмни ташкил этади. Ривожланаётган давлатларда маҳсулот ва сабзавотларнинг деярли 3/4 қисмида пестицидлар бор, чунки истеъмолчилар асосан маҳсулотнинг ташқи кўриниши ва безатилганига эътибор беради. Пестицидли маҳсулот, ташқи кўриниши бежирим бўлсада заҳарли моддаларни ўзида сақлаган бўлиши мумкин. Истемолчиларни пестицид қолдиғининг озиқ-овқат маҳсулотидаги миқдори қизиқтиради ва унинг 0 га тенг бўлишини жуда ҳам исташади. Пестицидларнинг маълум миқдори инсониятга катта зиён етказиши мумкин, чунки уларнинг токсинлари (бу изланиш орқали исботланган) қашшоқликга олиб келади. Шунга қарамасдан қолдиқнинг максимал даражаси мингдан бир қисмидан ошмаслиги керак. Бу даража, айниқса агросаноат маҳсулотларини хом ашё сифатида экспорт қиладиган ва информация берадиган давлатлар уларни истеъмол қилишда тайёр маҳсулотнинг пестицидлардан холи бўлишига ваколат бера оладиганлар учун муҳимдир. Пестицидларни ҳаддан ташқари қўллаш атроф-муҳитга, одам ва ҳайвонот соғлигига хавф туғдириши мумкин. Пестицидларни қўллаш омборхонадаги жиҳозларнинг замонавийлиги, уларнинг марказий бошқарилиши, ҳосилнинг кўп қисмини сақлашга маҳсулот сифатининг бузилмаслигига олиб келади. 4. Антибиотиклар

Антибиотиклар кичик дозаларда озиқаларга қўшилади. Улар ўсишни тезлаштиради, озиқа чиқиндиларини ва инфекцияларни камайтиради. Қ ишлоқ хўжалигини жадаллаштиришда, интенсивлаштиришда асосан антибиотиклар қўлланилади. Олиб борилган замонавий изланишлар бактерияларнинг антибиотикларга чидамлилиги катта даражада бўлиши мумкинлигини кўрсатди. Уларнинг сув ўсимликларига киритилиши, паррандачилик системаларида учратиш ҳоллари кузатилади, чунки антибиотиклар ҳайвонот – озиқа профилактикаси мақсадида қўлланилади. Қ ишлоқ хўжалигида олинадиган балиқ ва креветкалар озик-вкат маҳсулотлари антибиотиклари учун ишлатилади ва юқори ишлаб чиқариш самарадорлиги ва ҳосилга эга бўлади. Инсоният патогенезида антибиотикларни аквакултурада қўллаш билан якунланадиган антимикробиологик қаршиликлар тўғрисида бизда маълумот жуда кам. Шунга қарамасдан, концерн антибиотик ишлаб чиқаришни кенгайтирди, булар одам учун патоген бўлган микроорганизмларни ўлдирадиган ҳисобланади. Денгиз маҳсулотларини тақсимлаш системаси жараёнида микроорганизмлар таъсирида зарарланиш хавфи худди аввалгидай бўлади. Бу хавфни олдини олиш учун микроорганизмларни ўлдирадиган антибиотиклардан фойдаланилади ва бу хавф аквакултура, атроф-муҳит ёки денгиз маҳсулотлари билан қарама-қарши контакт орасидаги озиқ-овқат занжири ҳисобланади. Кўпчилик табиий заҳарланиш ҳоллари ўсимлик ва ҳайвонот маҳсулотлари – одам ва ҳайвонот токсинларининг субстанцияси – орқали содир бўлади. 5. Цианидлар

1 кг оғирликга 2-3 мг миқдорда киритилган цианидлар одам учун ўлимни чақиради. Улар глюкозидларда жойлашган бўлиб, уруғда, ядрода, жамгариладиган меваларда – ўрик, гилос, шафтоли, бодом, баргда, илдизларда учраши мумкин. Уруғ ёки донакни ўсимлик барглари ёки илдизи сиқиб чиқаради, ювилади ва сувда сақланади, иситилади ва бижгитилади, (қуритишдан аввал) ва цианидли бирикмалардан тозаланган ҳолатда ейилади. 6. Боғланган аминлар Боғланган аминлар (гистамин) аминокислоталарнинг декарбоксилатлари дисстрес –эффектни стимуляция қилиши мумкин. Улар гўшт, тери, уй паррандалари, банан, оли, томат каби меваларнинг табиий бирикмалари ҳисобланади. Овқат рационида уларнинг даража нормаси мускуллар ишини текис бошқариш учун зарур бўлади. Улар худди шундай табиий учрайдиган гистонлардан декарбоксилазани (парранда, пишлоқ ва шаробларнинг бижғиш жараенида) ҳосил қилади. Баъзи бир микроблар скумбрия балиғини титиб юборади. Булар ичида салмонелла бактериялари ва гистидинни декарбоксиллайдиганлари ҳам бўлади. Гистидин овқат қабул қилингандан сўнг заҳарланишни чақиради (балиқ аллергияси) ва бу ҳолат одатда қирғоқ бўйидаги районларда учрайди, чунки у ерда ушланган балиқ бевосита истеъмол қилинади, ёки дудланади ва бу жараён денгиздан узоқда амалга оширилса балиқ тезда совутилмайди. Касалликнинг аломатлари: ҳарорат (бадан) нинг кўтарилиши, бош оғриғи, оғизнинг яллиғланиши, диарея, тутқаноқ ва булар зарарланган овқатни қабул қилгандан 1 соатдан сўнг пайдо бўлади. Заҳарланган балиқда катта миқдорда тетрадоксин ҳосил бўлади ва у балиқнинг ички органлари олиб ташланмаганда кузатилади. Бу балиқ минг йиллаб заҳарланиши мумкин, лекин Хиндистон ва Хитойнинг қирғоқ олди

районларида тез ушланади. Булар, бош айланиши, қусиш, диарея, ошқозонда оғриқ ва шални пайдо қилиши мумкин. Тана ҳароратининг кўтарилиши ҳар 10 дақиқадан сўнг кўринади. 7. Сув ў симликларининг токсинлари Бали қ ва бош қ а сув ҳ айвонотларининг (сув ў симликлари билан ози қ ланадиган ва тузсиз ҳ амда денгиз сувларида ҳ аёт кечирадиган) истеъмол қ илиниши интоксикацияларга олиб келиши мумкин, чунки улар ичида паралитик токсинлар, нейротоксинлар, амнезия ва диарея - за ҳ арловчи моддалар мавжуд. Сув ў симликлари токсин лари 400 хил атрофида б ў лиши мумкин. 8. Са қ лаш жараёнининг мо ғ орлари. Ўсимлик ва ҳайвонот маҳсулотларини 70ғ90%- ли намликда сақлаш жараёнида асосан 2 хил моғорлар учрайди. Бу 2 гуруҳ донни сақлашда унинг ҳолатини ёмонлаштиради. Бу 2 гуруҳ донга 78-80% дан кам намликда махсус киритилган ва улар шунингдек какао ва соя бошоғида, қуритилган балиқда ҳам учрайди. Шунга қарамасдан қуритилган маҳсулотларда, (уларда CRH 80% дан кўп) бу 2 тур ҳар доим кўриниб туради. Мо ғ орларнинг бўлиши оз-ми, кўп-ми иқтисодий зарарларга олиб келади. (қуритилган маҳсулотларда). Овқатнинг ҳ азм бўлиши моғорларнинг мавжуд бўлишига боғлиқ. Моғорлар маҳсулотларда споралар орқали кўпаяди ва узоқ вақт ичида ўзини билинтирмаслиги мумкин. Спораларнинг униб ў сиши учун намлик талаб қилинади, субстратлар ва қулай шароит керак б ў лади. Улар асосан қ ишло қ х ў жалик маҳсулотларида, яъни нон донларининг ўсиши даврида ва донларни са қ лаш жараёнида ўтади. Агросаноат маҳсулотларида 2 хил мо ғ ор учрайди ва улар донга ўсишдан

аввал киритилган бўлади ва унинг ўсиши даврида сув лозим, яъни намликнинг 0,93 эквиваленти нам оғирликнинг 20-25 % дан иборат. Бу моғорлар намлик кичик бўлган шароитда ўсмайди.ва улар донга қуритиш ва сақлаш жараёнида кириб олади. Уларнинг асосий турлари (моғорлар) намлик кам бўлганда ҳам ўса олади (0,70). Моғорларнинг қиритилиши қуйидагилар натижасида содир бўлиши мумкин: - ўтказувчанликнинг ошиши уруғ ўсишини камайишига мойиллик қилиши мумкин; - овқатланиш қийматининг йўқотилиши ва бу дон ва дон маҳсулотларининг қийматини камайишига олиб келади; - микотоксинларнинг кўпайиши: бир неча тури билан ер ёнғоғи, бразилия ёнғоғи, дон ва шоли донлари; каун ва афлатоксинлар билан дон, жавдар ва Бразилия ёнғоғи зарарланади; - унинг бузилиши натижасида маҳсулотнинг хушбўйлиги ва тўйимлилиги камаяди ва кам калорияли ҳамда физикавий параметрлар жиҳатдан бузилган озиқ-овқат моддаси ҳосил бўлади; - бошқа биокимёвий ўзгаришлар, юқори даражадаги мой миқдори ёки аччиқлик; - сақланаётган маҳсулотларнинг исиши. 9. Микотоксинлар Баъзи бир мо ғ орлар метаболизмининг ма ҳ сулотлари маълум бир ҳ олларда инсон ва ҳ айвонот организми учун за р арли б ў лиши мумкин. Энг му ҳ им токсинлар қ уйидаги синфларга б ў линади. Микотоксинлар донда ўришдан олдин ёки сўнг ривожланиши мумкин. Озиқ-овқат маҳсулотларининг ҳар хил турларидаги микотоксинлар инсон ва

ҳайвонот организми учун касал туғдирувчи ҳисобланади ва улар ўткир, ҳамда хроник интоксикацияларга, ошқозон-ичак йўлининг ишдан чиқишига олиб келиши мумкин. Улар карциноген, мутаген ва иммун системасини йўқотувчи бўлиши мумкин. Микотоксинлар халқаро эътиборга эга. Тахминан 50 та давлатда микотоксинларнинг (айниқса афлатоксинлар) маҳсулот ва озиқаларда мавжудлиги назорат қилинади. Импортланадиган кўпчилик микотоксинларнинг селекцияси жадв.2 ва расм.1 да кўрсатилган. 10. Афлатоксинлар Токсинларнинг бу гуруҳи-моғорлар ишлаб чиқарадиган маҳсулотдир. Улар бутун жаҳон бўйлаб кенг тарқалган. Маҳсулотларда афлатоксинлар етилишгача ва ундан сўнг, ҳосилда бўлса ҳаммасида эмас, асосан истеъмол қилиб бўладиган ёнғоқ, мойли уруғлар ва унли донларда йиғилади. Инсониятга таниш бўлган энг самарали токсин – бу В 1 токсин (карциноген) ва хелатогендир. 11. Ози қ -ов қ ат ча қ ирадиган за ҳ арланишнинг назорати Озиқ-овқат маҳсулотлари н и хом аш ё си атроф-муҳит, заҳарланган ма ҳ сулот ва ишчи-хизматчилар ор қ али озиқ-овқат маҳсулотини за ҳ арловчи организмлар билан ифлосланиши мумкин. Агар озиқ-овқат маҳсулоти за ҳ арланиши муваффақиятли назорат қилинса, озиқ-овқат маҳсулоти ишлаб чиқариш занжири ор қ али за ҳ арланишни й ўқ отиш чоралари му ҳ им б ў лади. 12. Хавфлар та ҳ лили ва критик назорат ну қ талари (ХТКНН). ХТКНН хавфларни идентификацияла ш , ба ҳ олаш ва бош қ ариш учун системали ё ндашиш ҳ исобланади. У озиқ -овқат маҳсулотлари хавфсизлиги

учун назорати кўпроқ структураланган ёндашув ҳ исобланади, даладан ликобчагача ва, анъанавий инспекция, ҳ амда сифат назорати процедураларни қўллайдиган ёндашишга нисбатан устун туради. Агар қайта ишлаш шартлари ҳ ар томонлама мониторингланиб турилса (алмаштирувчи информация й ўқ лигида), мониторинг натижалари сифат бошқариш назоратининг кам аҳамиятли эканлигидан далолат беради. Барча якуний ма ҳ сулотлардан намуна олиш ва синаш учун биронбир процессор имконият бера олмайди. Ҳ атто барча маҳсулот синалганда ҳ ам, имкониятларни қайд қ илиб б ў лмайди, яъни нот ўғ ри намуна, одам хатоси ёки бош қ а камчиликлар туфайли хатоликлар пайдо б ў лиши мумкин. Агар ма ҳ сулот ани қ ланиш натижасида спецификациядан таш қ арида б ў лса, фақат ма ҳ сулотни қ айта ишлаш, тузатиш ёки парчаланиши зарурий имконият ҳ исобланади. Аммо баъзи бир жараёндаги му ҳ им бос қ ичлар мониторингланса ва бош қ арилса бу ҳ олатдан қутулиш мумкин. Бу натижалар операторни жараённинг назоратдан четланилиши ва хавф пайдо б ў лиши, тузатиш чораларини к ў риб чи қ илиши ҳ а қ ида ого ҳ лантиради. ХТКНН системасининг 7 та принципи 2-расмда, қ уйидаги таърифларга асосланиб келтирилган. Таърифлар. 1. Хавф – бу рухсат берилмаган заҳарланиш, атроф-муҳит ёки озиқ - овқат маҳсулотлари хавфсизлигига таалуқли организмнинг ўсиши ёки инфекцияланиш ва ёки озиқ-овқат маҳсулотларида микроб метаболизмида пайдо бўладиган ёки учрайдиган бегона бирикма. Хавфни аниқлаш ва баҳолаш мумкин, масалан, эпидемиологик маълумотларни кўриб чиқиш, қайта ишлаш, сақлаш ва озиқ-овқат маҳсулотини тайёрлаш жараёнини

баҳолаш орқали ва озиқ-овқат маҳсулотини қайта ишлаш ёки тайёрлашдан сўнгги ишлатиш орқали. 2. Куч – хавфнинг миқдори ёки у пайдо бўлган ҳолда олинадиган натижанинг натижаси даражаси. 3. Таҳлика – хавф учраши эҳтимоллигининг қиймати ёки ҳар хил хавфлар тарқалиши натижаси. 4. Критик чегара – бу мумкин эмасликдан мумкинликни билувчи критерий. У чегарани белгилаши мумкин ёки маҳсулотини хавфли эканлиги ва сифати ёмонлиги ҳақидаги физикавий, кимёвий ва биологик тавсифлар- ни тасдиқлайди. 5. Критик назорат нуқтаси (КНН)- бу операция (амалий, процедура, жараён ёки маҳаллий) ёрдамида огоҳлантирувчи ёки назорат чоралари ишлаб чиқарилади ва улар хавфларни ёки уларнинг кўпайишини бартараф қилиши, йўқотиши, минимумга етказиши мумкин. Расм - 2 Хавфни идентификациялаш ва унинг кучини ва таҳликани аниқлаш Критик контрол нуқталарини аниқлаш ↓ Критик чегараларни ўрнатиш ↓ КНН нуқталарини, мониторинг системасини ўрнатиш ↓ Агар мониторинг системаси КННнинг назоратдан четга чиққанлигини кўрсатса, тузатиш чораларини қабул қилиш ↓

ХТКНН системаси самарали ишлаётганини аниқловчи чораларни ўрнатиш ↓ ХТКНН системани самарали қўллаш учун талабларни қайд қилиш ва барча чоралар учун барча ҳужжатлар белгиланган аниқлигини тасдиқлаш КНН учун талаблар қ уйидагилардан иборат: - маълум нуқтада бир ёки бир неча хавфларни огоҳлантириш, назорат қилиш ва ҳеч бўлмаса минимумлаштиришга қодир бўлган операция; - фаоллик билан бо ғ ланган хавфларни (ва та ҳ ликани маълум ну қ тада ошишига й ў л қ уймаслик керак; - хавф назорати учун критерий ў рнатилиши ва шарт қў йиш; - КННни шартли равишда мониторинглаш ; - агар мониторинг натижалари специфик критерийларни й ўқ олганлигини к ў рсатса керакли ҳ аракатлар қ абул қ илиниши керак. 6 та КННни к ў рсатувчи ва ш ў рва пишириш учун ХТКНН диаграммаси 3-расмда к ў рсатилган. 6. Мониторинг – бу қ айта ишлаш ёки сотиш муло ҳ ажаларининг ҳ ар бир критик назорат ну қ тасида ў рнатилган критерийларга жавоб беришини қ айд қ илиш. У систематик кузатишни, ў лчаш ва ёки қ айд қ илиш хавфларининг назорати учун му ҳ им омилларни бартараф қ илиш . 7. Та ққ ослаш – бу ХТКНН системаси ў рнидалигини ва режалаштирилгандай ишлашини ани қ лаш учун ишлатиладиган қў шимча тестлар ёки олдинги мониторинг қ айд қ илган натижаларни к ў риб чи қ иш.

ХТКНН элементларидан к ў пчилиги маълум давр ичида ишлатилиб келинди. Фақат охирги йиллардаги ҳар хил элементлар систематик мулоҳажалар ҳосил қ илиш учун бирлаштирилди. ХТКНН концепцияси Америка фазовий кемалари қ айтишига қ арши 1960 йилларда қ абул қ илинган. А + Ш одамни ойга юбориб ва ерга қ айтишини хавфсизлигини ў н йиллик охирида бош қ арди. Апполон дастурини барча камчиликларни й ўқ отиш учун ҳ аражатларга пул ажратилмаган эди. + айтиш процедуралари фа қ ат буни таъминлайдиган системаларини қў ллаш учун м ў лжалланган эди. NASA сифат х улосаларини қ уйидагича таърифлаган: Режалаштириш ва та қ симлашнинг систематик усули бора-бора актуал операцияларни муваффа қ иятли ў тказиш учун имконият беради ва бунга ишонч ҳ осил қ илиш зарур. Таянч ибора – систематикдир. NASA бундай ёндашувда ишлаётганлигига қ арамасдан, Массагусетсдаги АКШ армиясининг лабораторияси ози қ -ов қ ат саноати учун нол-камчиликли дастурни та қ дим қ илиш учун ҳ аракат қ илди. Улар системани ривожлантиришда муваффа қ ият қ озонди, у тушиш усули сифатида маълум ва берилган ма ҳ сулотни, унинг барча ингредиентларини, худди шунга ў хшаш уни тайёрлаш учун зарур б ў лган жараён шартларини текшириб к ў рди. Ҳ ар бир бос қ ичда савол берилади: «Бутун система й ў лдан адашмаслиги учун қ андай имкониятларни бажариш мумкин» . Бу иш ХТКНН учун му ҳ им « ў тмишдош» б ў лди. ХТКНН концепцияси биринчи б ў либ ози қ -ов қ ат саноати томонидан Денверда, (USDA) 1971 йилда қ абул қ илинди. 1973 йилда ХТКНН концепцияси паст кислотали консерваланган ози қ -ов қ ат ма ҳ сулотлари заводларининг FDA томонидан текшириш учун, 1975 йилда USDA томонидан г ў шт саноати корхоналарини текшириш учун қ абул қ илинди ва 1980 йилда

Халқаро соғлиқни сақлаш ташкилоти ва озиқ-овқат маҳсулоти ни микробиологик текшириш (спецификация) хал қ аро комиссияси (VPH 82/37) барча ривожланаётган давлатларда қў ллаш учун ахборот ишлаб чи қ арди. Овқатланиш комиссиясининг кодекси ҳозирги пайтда озиқ-овқат маҳсулотлари саноатига ХТКНН системасини амалий киритишни талаб қилаяпти. Яқинда  U(EV) ни қонунларни (ЕС Директива 91.4УУС) ҳам 1993 йилдан бошлаб ЕИ креветка маҳсулотларини экспорт қилишни истаган давлатлар сифат системасини бошқаришга асосланган ХТКНН ни қўллашларини тавсия қилади. Сифат системасини бошқаришга асосланган ХТКНН (USFDA) А Қ Шнинг озиқ-овқат маҳкамаси томонидан ҳам қўллаб қувватланаяпти, миллий Океан ва атмосфера админстрацияси, денгиз маҳсулотларини инспекциялаш дастури ва А Қ Шни денгиз маҳсулотларини экспорт қилувчи давлатлар учун талаб ҳисобланади. 1 О зиқ -овқат маҳсулотлари хавфсизлиги қ а рор лари Бунда, о зиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги қарор лари (1990) озиқ- овқат маҳсулоти нинг барча аспектларини, яъни барча ҳ айвонотнинг озу қ а хом ашёси, фертилизациялар ва х ў жаликларни, назорат қ илиш учун киритилди. Бу актлар ма ҳ сулот ишлаб чи қ ариладиган ва сотиладиган шароитларнинг гигиеник ҳ олатини, ма ҳ сулотнинг барча сифатига ишонч ҳ осил қ илиш ор қ али инсон саломатлигини ҳ имоя қилишни талаб қ илади. Озиқ -овқат маҳсулотлари хавфсизлиги актлари корхоналарни лойи ҳ алаш, конструкцияси, жойланиши, жиҳозларининг ҳ олатини ва бош қ аларни ў з ичига олади. Хом ашё учун гигиеник текшириш зарурлиги (хом ашёни ҳ оли) Амалиёт Кодидан бири б ў либ киритилган. 14. ЕИ нинг гигиеник к ў рсатмалар

О зиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлигининг муаммоларини бартараф қ илиш учун ва эркин савдога имконият яратиш учун (назорат узо қ б ў лмаган чегараларда) амалга оширилади. Назорат учун бирламчи жавобгарлик корхонанинг ў зига юклатилган, ва ҳ оланки текширувчи ходимлар уни муваффа қ иятли олиб борилаётганлигига ишонч ҳ осил қ илиши керак. 15. Нурланиш Озиқ-овқат туфайли касалланишни, нурланишни қўллаш орқали ҳам назорат қилиш мумкин ва у масалан, озиқ-овқат маҳсулоти ни гамма-нурларга экспозициялашни, озиқ-овқат маҳсулоти ни нурлашда қўлланиладиган Со 60 дан чиқадиган бошланғич нурни махсус ишлаб чиқарадиган, медицина маҳсулотларини стерилизациялаш ва радиоавтографияларни ўз ичига олади. Ионлайдиган нурланиш турли хил патогенлар учун летал бўлади ва органолептик ўзгаришлар минимал бўлади. Радиациянинг ўтиши тез содир бўлади ва уни қадо қ ланган озиқ-овқат маҳсулот и учун қўллаш мумкин. Нурланиш давридаги озуқаларнинг йўқотилиши бошқа турдаги қайта ишлашда йўқотилишлардан ошмаслиги кўрсатилган. Аммо хавфсиз озиқ-овқат маҳсулот и ҳосил қилиш усули сифатида ионловчи радиацияни ишлатиш тўғрисида жамоа норозилиги мавжуд. Нурлаш жараёнида, масалан хоссалари номаълум бўлган уникал радиолитик моддалар (URP s ) учраши мумкин, аммо улар баъзи бир ҳолларда табиий учрайдиган бирикмаларга ўхшашлиги кўрсатилган. Нурлаш жараёнида барча микроорганизмларнинг четлаштирилиши кейинчалик тегишли микрофлора

бўлмаслигидан патоген микроорганизмларни тез ўсишига имконият яратиб бериши ҳам мумкин. О зиқ-овқат маҳсулот и биопарчаловчилар мавжудлигида ҳам нурланиши (аммо боғланган токсинлар ўзгармай қолиши) мумкин. Озиқ-овқат маҳсулоти нурланганлигини аниқлаш учун ҳозирча бирон бир восита мавжуд эмас. Бир қатор давлатларда нурлашни чегараланган озиқ-овқат маҳсулот и учун қўллашади. 16. Хулосалар Ривожланаётган давлатларда озиқ-овқат маҳсулот и ор қ али касалланиш, айни қ са болалар ў ртасидаги ош қ озон-ичак касалликлари, асосий хал қ муаммоси ҳ исобланади. Ривожланаётган давлатларда озиқ-овқат маҳсулот и касалликларининг жуда кам қ исми тар қ алганлигининг қ айд қилинганлигига қ арамасдан, хавфли озиқ-овқат маҳсулот и ҳ ам маҳаллий, ҳ ам халқаро савдога таъсир қ илиб, зарур б ў лмаган ҳ имоялаш ва бирлашиш учун сарф этиладиган харажатларни қ опламаслига олиб келиши мумкин. Ҳ исоблаш шуни к ў рсатадики, масалан, 4 миллионга я қ ин 5 ёшгача б ў лган болалар ҳ ар йили жигар касаллигидан ўлади ва 70% гача касаллик ривожланаётган давлатларда озиқ-овқат маҳсулот и дан пайдо б ў лади. О зиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги бўйича 1-чи Осиё Конференцияси (1990) озиқ-овқат маҳсулот и сифати ва хавфсизлигини яхшилаш учун қуйидагиларни тавсия қилади. 1. Озиқ-овқат маҳсулоти учун адекват ва замонавий қонунларни қабул қилиш. 2. Озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги дастурларини киритишни кўчайтириш.

3. Барча продюсерлар ва истеъмолчилар орасида озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги тўғрисидаги қоидаларни ўрганишни бошлаб юбориш. 4. Озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги муаммолари, соғлом ва хавфли, ҳамда сифатсиз озиқ-овқат маҳсулот и ишлатилишининг иқтисодий натижаларининг миқдори ҳақидаги ахборотни яхшилаш. 5. Давлат департаментлари, регионлар ва давлатлар орасидаги координацияни такомиллаштириш. 6. Озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги стандартларини шахсий сектор, кўчада савдо қиладиганлар билан биргаликда, ходимларига амалий ўргатишни яхшилаш. 7. Озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги бўйича бошланғич соғлиқни сақлаш ва агросаноат системаларини бирлаштириш. 8. Академик институтларни о зиқ -овқат маҳсулотлари хавфсизлиги дастурларига жалб қилиш. 9. Овқатланиш комиссияси кодекси иши ва унинг тавсияларини қабул қилишни бошлаб юбориш. 10. Озиқ-овқат маҳсулотлари хавфсизлиги дастурларининг самарасини эҳтиёткорлик билан ҳисоблаш. Маълумки, озиқ-овқат маҳсулотлари даги касалликларининг назорати э ҳ тиётлик билан координацияланган, фанлараро ёндашувни, яъни агросаноат барча тармо қ лари вакилларини, озиқ-овқат маҳсулотлари нинг таъминотчиларини (қайта ишлаш, сотиш ва истеъмол қ илиш), бошкарувчи, жамоат саломатлиги, академик ва истеъмолчи секторларини қ амраб олган, ёндашувни талаб қ илади.

Худди шундай равшанки, системали ёндашув озиқ-овқат маҳсулотлари ттуфайли касалликларнинг назоратини қў ллаши керак, бунда озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чи қ ариш системаси ичидаги асосий ходимлар орасидаги яқин ҳ амкорлик жорий қ илинган стратегиянинг му ҳ им компоненти сифатида ташкил қилинади. Системали ёндашув бу маънода кенгайтирилган ХТКНН системаси сифатида кўриб чи қ илиши мумкин, бунда к ў риб чи қ иладиган жараён ёки тугалланган озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чи қ ариш системасидай, ёки системанинг ташкилий қ исми (субсистема) сифатида бўлади. О зиқ-овқат маҳсулотлари даги й ў налиши субсистемаси, масалан, О зиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чи қ ариш системасининг му ҳ им компоненти сифатида к ў риб чи қ илиши мумкин. О зиқ-овқат маҳсулотлари туфайли касалланишни бош қ аришдаги ҳ аракатлар катта ҳ ажмдаги ресурсларни талаб қ илишига қ арамасдан, бундай инициативалар катта фойдалар келтириши мумкин. 17. Ози қ -ов қ ат ма ҳ сулотлари туфайли касалланишни ривожланаётган Давлатларда назорат қ илиш ( Case Studies ) О зиқ-овқат маҳсулотлари орқали касалланишнинг тар қ алишини назорат қилишни чу қ урро қ ў рганиш учун, ривожланаётган давлатларда, я қ инда ў тказилган ёндашув ҳ озирги пайтда амалга оширилган изланишларни му ҳ окама қ илиш ор қ али к ў рсатилиши мумкин. Тегишли сифат системалари: кичик ва ўрта ишлаб чиқарувчилар учун. Г ў шт ва г ў шт ма ҳ сулотлари истеъмолчиларга ҳ ар хил тармо қ лар, ма ҳ аллий бозор, супермаркет ва экспорт бозорлари, ор қ али та қ симланади. Агар махсус сифат назорати ўтказилмаса, ма ҳ сулот сифатининг бузилиши ва шу билан бирга и қ тисодий й ўқ отишларни кутиш мумкин. Бундан таш қ ари, истеъмолчиларни сифатга талаблари ошиб бориши туфайли, худди шундай,

халқаро бозорларда ҳ ам сифат стандартларига қ уйиладиган талаблар ҳ ам ю қ ори б ў лади ва г ў шт ма ҳ сулотларини ҳ имоя қ илишни ва шу ор қ али г ў шт ма ҳ сулотлари минимал стандартларга жавоб беришини талаб қ илади. Агар гўшт ва гўшт маҳсулотлари таъминловчилари сифат к ў рсаткичларини ошириш учун чоралар к ў ришмаса, қў шимча нарх учун қ улайлик ҳам й ўқ отилади. Киритилган тегишли сифат системалари (ўрта ва кичик ишлаб чиқарувчилар учун) қуйидаги асосий компонентларни қамраб олади: а) бошлан ғ ич иш лойиҳаси г ў шт саноати қатнашчиларининг фаол иштирок этишини эътиборга олиши керак; б) гўшт саноатининг асосий аъзоларига олиб борилган GMP ни , ХТКНН системасини ва BSEN ISO 9000 серияларини ўрганиш;. в) ҳамкор, касбдош гўшт процессорларига идентификацияни ва кузатишни амалга ошириш; г) тегишли сифат системасини аниқлаш ва қўллаш; д) янги сифат системасининг самарадорлигини ҳ исоблаш учун ҳ амкор г ў шт процессорларида кузатишни ошириш (давом эттириш); е) охирги ма ҳ сулотни реализациясини му ҳ окама қ илиш ва проектни кенг оммалаштириш. ХТКНН системаси ХТКНН концепцияси хавфларни идентификациялаш, баҳолаш ва назорат қилиш учун системали ёндашув ҳисобланади. Аммо, бу усулларни бевосита ривожланган давлатлардан ривожланаётганларга кўчириш гўшт саноати учун нотўғри ва қимматга тушади ва ҳозирги пайтда, бундай ҳаракатлар катта муваффақиятларга олиб келмади. Аммо, ХТКНН ёндашув, лекин кўрсатма системаси бўлмагани учун, концепция ривожланаётган

давлатларда гўшт маҳсулотларини ишлаб чикариш ва сотиш учун қўлланиладиган системаларни ривожлантиришда қўлланилиши мумкин. Бундай системалар ҳам ишлаб чиқариш илғор тажрибалари, ҳам ХТКНН системаларни бирлаштирувчи назорат системаларини қамраб олиши керак. Ишлаб чиқариш илғор тажрибалари асосий ва субъектив ёндашув ҳисобланади, бинобарин у атроф-муҳит шароитлари ва иш жараёнларини бошқариш учун мўлжалланган. Аммо, у систематик ёндашишни қўллайдиган ХТКНН системаси билан бирлаштирилса, уларнинг қўлланилиши муҳим даражада сифатни яхшилашга ва озиқ-овқат маҳсулот и касалликларини нисбатан камайишига олиб келади. ХТКНН ва ишлаб чиқариш илғор тажрибаларини ўргатиш қандай қилиб, озиқ-овқат маҳсулотлари саноати қонуний талабларига риоя қилади ва қўлланиш ҳақидаги бошланғич тажрибаларни қамраб олган. 18. Кичик ва ў рта ми қ дорда г ў шт ишлаб чи қ арувчилар ҳ амкорлиги 7 та кичик ва ўрта ишлаб чиқарувчилар (SME s ) ни батафсил кузатиш сифатни баҳолаш гуруҳи томонидан ишлаб чиқилган статистикага асосланган диагностик ёндашувни қўллаб амалга оширилди. Ҳар бир процессордан кейин ишлаб чиқариш ва сотиш баённомалари қуйидаги атрибутлардан фойдаланиб ҳисоблаб чиқилди: хом ашё материалари шароитлари; жараён; маҳсулот; гигиена; жиҳозлар шароити ва сифат. 4-расмда барча имкониятлар майдони (% ларда ифодаланган), SMF нинг барча имкониятлари қиймати, битта сараланган процессорнинг тўлиқ имкониятлари билан биргаликда кўрсатилган. Маълумки, имкониятлар 18 %-дан 48 %-гача ўзгариб туради ва ўртача қиймати 32 %. Сараланган SME кичик қийматли имконият 18 % билан боғланган. SME s нинг имкониятлари, 6 та индивидуал атрибутни назарда

тутганда.5-расмда кўрсатилган «жиҳозлар» учун, масалан, рухсат бериш зонаси 20 % дан 50 % гача ўзгаради, ўртача қиймат 38 %; сараланган процессор 20 % ли рухсатни, бу атрибут учун, кўрсатади. 19. Тегишли сифат системалари SME s ни батафсил кузатиш тугаллангандан сўнг жараённи ёритувчи диаграмма оқими ўзлаштирилиб, ҳар бир ишлаб чиқарувчи тайёрланади ва КНН идентификацияланади. Кенг истеъмол қилинадиган гўшт маҳсулоти салями учун жараённинг соддалаштирилган оқим диаграммаси 6-расмда кўрсатилган. Ўша мажбуриятлар кучсиз ишлаб чиқариш илғор тажрибаларига уз ҳиссасини қўшади, (масалан, нарх ва тушунмовчилик) улар ҳам идентификацияланган. Сўнгра тегишли сифат системаси аниқланиши ва ҳар бир система маҳсулот сифатини яхшилашига ишонч ҳосил қилиш учун SMF текширилади. 20. Кузатишни ошириш 2 йиллик даврдан сўнг ҳамкор гўшт процессорларни кузатиш янги сифат системасининг самарасини баҳолаш учун такрорланди. Кузатув натижалари сифат яхшиланишини аниқ кўрсатиб берди ва у 7-8-расмларда келтирилган. SMF нинг имкониятининг тўлиқ қиймати 32 % дан 46 % гача ортади (расм 4 ва 7), бунинг натижасида 6 та протоколнинг ҳар бири билан боғланган ижозат ҳам ортади (расм 5 ва 8). Сараланган SMF хом ашёда сифати (280 %), гигиена (62,5%) жиҳозлар (100 %) ва сифат (1800 %) ижозатнинг жуда ошишини кўрсатди. 21. Корхона савдо лойи ҳ аси

SME s иштирок этиши тажрибаси корхона савдо проекти натижаси эълон қилинди ва муҳокамадан ўтганда сўнг, яхшиланган сифат системалари намуналари билан биргаликда, натижалар ва хулосаларни тақдим қилади ва у лойиҳада бевосита иштирок этмайдиган гўшт саноати аъзоларига йўналтирилиши шарт. 22. Уру ғ даги афлатоксин назорати Бу лойиҳа қуйидагидан иборат : 1. Халқаро бозорга қўшилиш. 2. Уруғ маҳсулотларининг камчиликларини йўқотиш 3. Фермер ва ерда ишловчилар билимини яхшилаш. 4. Халқга таҳлика қиладиган афлатоксинни камайтириш. 5. Ҳайвонот унумдорлигини шротга ун қўшиш орқали яхшилаш. Шрот бошланғич уй паррандаларини боқишда ишлатилган. Афлатоксин В 1 , афлатоксин М 1 формасида, озуқадан сутга ўтиши туфайли катта миқдорда озуқа тайёрловчилар фақат кам миқдордаги афлатоксин билан ифлосланган озуқа ингредиентларини ишлатишни ривожлантирганлар. Европанинг бир қатор асосий озуқа ишлаб чиқарувчилари аллақачон қўшимча маҳсулот сифатида шротни ишлатишни тўхтатишди ва шу нарса таъкидландики, ЕИ қонуний рухсат берган даражадан кам афлатоксин (20 мг.кг) билан заҳарланган шрот ишлаб чиқарган бўлишлари керак эди. Рухсат берилган сифатли шрот ишлаб чиқариш учун мўлжалланган лойиҳа ҳамкорликда жорий қилинган. Лойиҳанинг асосий компонентлари қуйидагилардан иборат: социал- иқтисодий изланишлар, донни қуритиш ва сақлаш, бунда қуёшда қуритиш, бевосита (tapaban) қуритгич ва билвосита (kukum) қуритгичлар; сақлаш

жараёнини назорат қилиш; янги жиҳозланган афлатоксин лабораториясини текшириш; шрот ҳосил бўлиш тўлиқ жараённинг афлатоксинни текшириш ва маркетинг системаси; навларга бўлиш схемасини тузиш мақсадида микологик таҳлил; хом ашёни текшириш учун афлатоксин анализ методлари; ҳолатни ўрганиш ва ҳосилни ўриб олиш. Лойи ҳ а жамоаси микробиологдан ва мойли донлар кимёгаридан ташкил топган, уларга ёрдамчи сифатида социал-и қ тисодчи, афлатоксинни та ҳ лил қилувчи, сақлаш бўйича мутахассис, статистик ва инженер-кимёгар иштирок этадилар. Жиҳозланган афлатоксин лабораториясида текшириш олиб борилади. Стандарт таҳлил муолажалари ҳар бир лабораторияда ташкил қилинган ва хом ашё қисмлари ўрганилади, ҳамда лойиҳанинг тўлиқ фаоллиги интеграцияланади. 2 Ҳ олат та ҳ лили. Кузатиш дастури намуна олиш ну қ таларининг вакилларини идентификациялашни белгилаган ва натижада, шрот ма ҳ сулотларидан олинган намуналар т ў планиши ва та ҳ лил қ илиниши ҳ ам белгиланган. Намуна олиш режаси ҳ ам тузилган ва у агросаноат ма ҳ сулотларидаги афлатоксин та қ симланиши табиатини ю қ ори даражада белгилайди, ҳ амда катта грамлардан намуналар йи ғ ишга имкон беради. Натижада, ю қ ори ани қ ликка эга б ў лган юп қ а- қ аватли хроматография ёрдамида аналитик муолажаларнинг ани қ лиги ва т ўғ рилиги ишлаб чи қ илган ва жорий қ илинган. Асосий экспорт қ илинадиган ундан йи ғ илган 15 ойлик намуналар тоза тайёрланган шрот таркибидаги афлатоксин В 1 ми қ дори тахминан 79 мг/кг га тенглигини к ў рсатади. Та ҳ лил қ илинган 100 намунанинг фа қ ат 6 % рухсат берилган афлатоксин В 1 ми қ дорига жавоб беради. Харидорлар шундай ю қ ори

даражадаги афлатоксиннинг ани қ ланганини билдирган ва бозордаги шрот ма ҳ сулотларини доимий ва ошувчан хавфга эга эканлигини ў рганувчи сайёр гуру ҳи текширган ва қ айд қ илган. Са қ ланаётган дон билан биргаликда, афлатоксинни баҳолаш ў тказилганда, у афлатоксин билан ифлосланиш асосан х ў жаликда ёки харидорлар занжирининг биринчисида учрашини к ў рсатди. (коконатни ў риб олишдан с ў нг биринчи 2 хафта ичида). Афлатоксиннинг ю қ ори даражалари айниқса қуёшда қ уритилган дон билан бо ғ ланга н; шаҳ ар бозорида дон нинг уруғ мойи пайдо б ў лишида ва уру ғ мойи алла қ ачон тахминан 120 мгғкг афлатоксин билан ифлосланганди. Аммо, мойли донларни сақлаш жараёнида афлатоксин оз миқдорда қў шимча ҳ осил бўлар экан. Э ҳ тиётлик билан са қ ланаётган бошоклиларда, донларда назорат қ илинадиган тахминан 6 %, 12 %, 18 % ва 24 % намлик шароитларда, қ уёшда қ уритиш, бевосита қ уритиш ва кикит қ уритиш туфайли, ҳ осил қ илинади. Ҳ осил қ илинган дон афлатоксинга текширилади (мониторинг) ва с ў нгра тегишли сотувчиларга (са қ лаш) 2,4 ва 6 ҳ афта қў йилади. Афлатоксин даражаси биринчи 2 ҳ афта ичида ю қ ори намликга эга б ў лган донда тез к ў тарилади, аммо с ў нгра, даражалар тез стабиллашади, чунки дон 6 %дан паст намликдагина қ уритилади. 24. Қ уритиш усуллари Бевосита – қ уритилган ва қ уёшда қ уритилган доннинг 1 ойлик намуналари шуни к ў рсатдики, қ уёшда ва қ уритилган донда тегишли равишда ў ртача 340 ва 40 мгғкг афлатоксин бор. Афлатоксинни ўртача миқдори Шимолда юқори эди (130 мг / мг), унда фақат 50-70% дон қуритилган ва Жанубда паст эди (47 мг / кг) ва (26 мг / кг), унда 95 % донга қуритилган эди.

Назорат остидаги ҳосилни қуритиш ва ундан кейинги сотувчи идишларида сақлаш шуни тасдиқладики, қуритиш донга ни 8 ҳафтали сақлаш даврида афлатоксин билан заҳарланишдан ҳимоя қилади. +уритилган донга учун хавфсиз намлик даражаси < 16%, қуёшда ёки кикит –қуритилган донни афлатоксин билан заҳарланишдан ҳимоя қилиш учун < 12 % намликгача қуритилиши керак. Шунингдек, 10 % намликкача қуритилган дон (қуёшда ёки tapaban - ёки кикит қуритилган) 2 ой ичида хавфсиз сақланиши мумкин. Кукин ва tapaban қуритгичларнинг иккаласи ҳам камида 28 соат иситишни 6 % намликли дон олишни талаб қилади. Аммо 2 кунлик қуритиш ( 20 соатли иситиш) 12 % ли намликга эришиш учун етарли эди. Қ уёшда қуритиш узлуксиз қуёшли 5-6 кунни талаб қиладики, бу жуда кам учрайдиган шароит. Намликни ўлчаш учун содда ва оддий асбоб ясалган ва у стандарт ўлчаш усуллари билан мос келадиган яхши натижаларни беради. 25. Қ айта ишлаш таъсири Афлатоксинни донга дан шротга ўтиши кичик шкалали экспеллер ва катта қувватли мой экспеллери ёрдамида ўрганилди. Кичик шкалали экспеллер, қувватли мой совутгичли экспеллер ва қувватли совутилмайдиган экспеллер ёрдамида ўтиш 64%, 31% ва 19% га тенг эди. Афлатоксиннинг ўтиши кичик шкалали экспеллерда учрамайди, аммо катта даражада детоксификация совутилмайдиган экспеллерда учрайди. Тахминан 15% детоксификация кукер (кондиционерда ва 45 % гача детоксификация экспеллерда) учрайди. Миндол мойларни ўрганиш коконат мойини кимёвий тозалаш жараёнида 100 % афлатоксин ажратиб чиқарилишини айнан кўрсатди.

Cоциал – иқтисодий изланишлар Донга ишлаб чиқаришнинг ва маркетинг системаларини социал ва иқтисодий аспектларини ўрганиш шуни кўрсатдики, қулай бозор шароитларида, шахсий фермерлар, агар улар қуритгичдан фойдаланса, катта зарар кўришди. Бошқа томондан, бевосита қуритиш, қуриш ва ишлатишда арзон ва 12% намликкача қуритиш фермерлар учун молиявий қулайликка эга, чунки улар яхши сифатли донни воситачилар ва импортерларга юқори нархда сотишлари мумкин. Бевосита қуритишни қўллашнинг кўпайиши бир вақтнинг ўзида карциноген полихалқали ароматик углеводородлар (PAHS) миқдорини оширади (хом мойда). Аммо сайёр гуруҳнинг ўрганиши натижасида, охирги асосий ишлатувчилар тозалаш жараёнида PAHS нинг самарали четлаштирилишини аллақачон таъминлагани маълум бўлди. 26. Доннинг синфланишини текшириш Фермерлар 10% намликга эга бўлган яхши сифатли дон ишлаб чи қ ариш т ўғ рисида қаттиқ к ў рсатма олганлар ва улар одатдагидек яхши нархга сотишга ҳаракат қиладилар. Бу 20-25 % ли намликни назарда тутади ва дон шу даражагача қ уритилиши керак, ортиқчаси булса фермерлар учун зиён б ў лади. 23 омбор бевосита қ уритиш ёки қ уёшда қ уритиш ор қ али ҳ осил қ илинган донни та ҳ лил қ илиш шуни к ў рсатдики, мо ғ ор киритилишини к ў рсатувчи дон улуши афлатоксин ми қ дорига чизи қ симон мос келар экан. Корреляция коэффициенти ( Г к 0,67) 99,9% ли концентрацияда жуда му ҳ им эди ва мо ғ ор киритилиши афлатоксин ми қ дорига бо ғ ли қ экан ва у синфлаш схемаси учун критерий сифатида қў лланилиши мумкин. Маълумки,

мо ғ ор киритилишининг ҳа ммаси ҳ ам A. fl awus туфайли ча қ ирилмайди ва худди шундай доннинг ҳ амма қ оплари мо ғ ор киритилишининг ю қ ори улуши билан катта ми қ дордаги афлатоксинга эга эмас, лекин та ҳ лика ю қ ори б ў лади. Дон синфланишини текшириш ишлаб чи қ илган ва унинг ма қ сади фермерлар учун яхши сифатли дон ишлаб чи қ аришнинг биринчи бос қ ичларида сотиш лозимлигини исботлашдан иборат: а) Дон «Афлатоксиннинг мо ғ орга нисбати» фоизига қ араб б ў лиши керак (ARV %) ва у к ў к-яшил ранг фоизи плюс киритилган мо ғ ор сифатида ани қ ланади. Бунда 4 даража б ў лиши керак: № I < 1 % мо ғ ор . < 12 % намлик (мс); 2 % нарх мукофоти № II < 10 % мо ғ ор, < 12 % (мс); асосий нарх № III < 20 % мо ғ ор , < 12 % (мс); 2 % арзон № IY < 20 % мо ғ ор, < 12 % (мс); 4 % арзон в) Намлик 12 % дан зиёд (Броун-Дювель усули) б ў лган дон сотилмаслиги керак. Бу к ў рсатма бутун савдо занжири б ў йлаб қўлланилиши керак, яъни биринчи сотувчилардан бошлаб ярим майдаланган дон (:5 намлик) учун ю қ ори нархни талаб қ илишга ҳ аракат қ илишни керак. е) сотишнинг биринчи бос қ ичида к ў к-яшил мо ғ ор билан за ҳ арланган ҳеч қ андай дон сотилмаслиги керак. Агар биринчи харидор ҳ ар қандай к ў к- яшил мо ғ орни топса, улар инфекцияланган дон четлаштирилишини фермердан сўрашлари керак ва у парчаланиши шарт. Улгуржи сотувчилар ва мойли донлар билан таъминловчиларни ого ҳ лантиришлари керак, агар кўк- яшил моғор келтирилган дон да топилса, унда 1 % дан зиёд кўк-яшил моғорни тутган дон четлаштирилиши керак. 27. Тавсиялар Лойиҳа қуйидаги тавсияларга олиб келади.

а) афлатоксинни камайтириш стратегияси, биринчи навбатда, бевосита қуритишни ва қатъиян очиқ қуёшда қуритишни қўллаш мумкинлигига концентрацияланиши керак. Катта оммавий компания бу стратегияни жорий қилишга йўнатирилиши керак; б) Дон синфланиши, афлатоксин янги хавфини 20 мг/кг билан чегараланиши учун текширилиши керак; в) Мой ишлаб чи қ арувчилар учун ҳар доимги сертификация хизматини бажариш керак. Сертификация жараёнида жавобгар қўмита б ў лади ва бу намунавий к ў рсатмалар юбориш ва сертификацияланган материал учун тегишли мукофот нархини мойчилар учун белгилаш орқали амалга оширилади. Айниқса, қайд қ илинадики, бу қўмита импортловчи компаниялар сертификатини қайта кўрадилар, чунки улар дон маҳсулотларига қўйилган талабларни қондиришлари керак; е) Лабораторияларда қўлланиладиган таҳлил қилиш усуллари орқали афлатоксинни текширишни, ўрганишни жорий этиш керак. Келгуси изланишлар тез ҳисоблаш ва ани қ афлатоксин таҳлили усулларини яратиши керак ва сифат назорати ва текшириш мақсадларида намуналарни баҳолаш режаларини ишлаб чи қ иш керак. Жадвал - 1 Ози қ -ов қ ат ма ҳ сулотларининг хавфлари 1 Қ ўшимчалар, ранг, хушбўйлиги ва маза ҳосил қилувчилар 2 Антибиотиклар, озуқа қўшимчалари (антибиотикка барқарорлик қолдиқларининг заҳарлилиги) 3 Фертилизаторлар ва ўсиш моддалари (нитратлар, гармонлар) 4 Нурланиш (нотўғри ва ҳаддан ташқари) 5 Микробиологик ифлосланиш 6 Микотоксинлар ва бошқа табиий учрайдиган токсикантлар 7 Пестицидлар, инсектицидлар ва фунгицидлар

8 Чиқиндилар 9 Қ адоқлаш ва белгилаш қолдиқлари 10 Қ айта ишлаш жараёнидаги (физикавий кимёвий ифлосланиш) бегона жисмлар 11 Сохта моддалар (саботаж) Жадвал - 2 Му ҳ им мо ғ орлар ва микотоксинлар Моғор тури Микотоксинлар маҳсулоти Aspergillus parasiticus Афлатоксинлар В 1 ,В 2 , G 1 , G 2 Aspergillus jlavus Афлатоксинлар В 1 , В 2 Fusarinon sporotri-chrordes Т -2 токсин F.graminearum Деоксиниваленол,зираленон F. monitisorme Фуманозинлар A. ochraceus Охратоксин А Жадвал – 3 Ози қ -ов қ ат ма ҳ сулотлари чақирадиган инфекциялар Чақирувчи организми Симптомлар пайдо бўлиш вақти (с) Симптомлар Salmonella Spp. 12 – 36 Ич кетиш, қусиш, исит- ма Closfridinm preserengins 8 – 22 Қ аттиқ оғриқ, ич кетиш, чанқоқлик, қусиш Campylobacter Spp. 2 кун – 11 кун Титраш ва иситма қаттиқ оғриқ билан бирга , ич кетиш Vibrio parabaeno-lyticus 2 – 48 Қ усиш, ич кетиш,

титраш, терлаш Escherihra coli 4 – 36 Қ усиш, ич кетиш, титраш, терлаш Versinra entero colitics 24 – 36 Қ аттиқ оғриқ, бош оғриғи, қусиш, ич кетиш, терлаш Жадвал.4 Ози қ -ов қ ат туфайли интоксикациялар Чақирувчи организм Симптом пайдо бўлиш вақти ( с) Симптомлар Staphylococcus anreus 2 – 6 Қ усиш, оғриқ, ич кетиш, сувсизланиш нати- жасида ҳушдан кетиш Bacnllus cereus 1 – 5 Қ усиш, баъзида ич кетиш С lostridium burnlinum 24 - 72 Чарчаш, ҳолсизлик, марказий асаб системасига таъсир, кўришни ёмонлашуви, нутқнинг қийинлашиши Жадвал.5 Озиқ-ов қ ат ор қ али за ҳ арлайдиган организмларини асосий ози қ -ов қ ат манбалари

Агент Озиқ-овқат манбалари Salmonella Қ айта ишланмаган гўшт ва парранда, сут, тухум Clostridium perjringens Гўшт,парранда, қуритилган маҳсулотлар, специялар, сабзавот ва мевалар, кўкатлар Staphylococcus fnreus Совуқ маҳсулотлар (кўпинча қўлда ишланган) пишлоқлар (айниқса хом сутдан олинган) Bacullus cereus ва бошка Bacillus турлари Гўшт ва гўшт маҳсулотлари , қ уритилган маҳсулотлар , специялар , сабзавот - мевалар , кўкатлар , донлар , пишло қ лар Escherichra coli Кўпчилик қ айта ишланмаган маҳсулотлар Vibrio parahaemo lyticus Хом ва қайнатилган балиқ , моллюска ва бошқа денгиз маҳсулотлари Vezsinra enteroco-litrca Қ айта ишланмаган гўшт ва парранда , гўшт маҳсулотлари , сут ва сут маҳсулотлари , сабзавотлар Campylobacter jejuni Қ айта ишланмаган гўшт ва парранда, Хом ёки нотўғри қайнатилган сут, табиий сув Listeria monocytogenes Гўшт, парранда, пишлоқ, сабзавот- мевалар,молюскалар Вируслар Хом молюскалар, қўл орқали заҳарланган совуқ маҳсулотлар

Похожие

Озиқ-овқат маҳсулотларини туркумлаш

Озиқ-овқат маҳсулотларини консервалаш

Озиқ-овқат маҳсулотларини ифлосантирувчи манбалар

Озиқ-овқат маҳсулотларини сақлаш асослари

Озиқ-овқат маҳсулотларини асосий моддалари