Лаззатли маҳсулотлар - Пищевая технология - Рефераты

Лаззатли маҳсулотлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

96 KB

Лаззатли маҳсулотлар Режа : 1.Чойнинг турлари ва ассортименти 2.Кофе 3.Зираворлар 4.Спирт, ароқ ва ликер-ароқ маҳсулотлари 5.Спиртсиз ичимликлар 6.Тамаки ва тамаки маҳсулотлари

Чой инсон томонидан қадимдан истеъмол қилиб келинган ичимлик ҳисобланади. Чойни ватани Хитой ҳисобланиб, ҳозирги вақтда 30 га яқин мамалкатларда етиштирилади. Ҳиндистон, Хитой, индонезия, Цейлон, Малайзия, Япония, Кения, Грузия чой ишлаб чиқарувчи ва экспорт қилувчи мамлакатлар ҳисобланади. чой кўп йиллик, доим яшил чой ўсимлигини ёш баргларига ишлов бериб тайёрланади. Ўзбекистонда истеъмол қилинадиган чойни 30% ни МДҲ мамлакатларидан келган 70% ни Малайзия, Ҳиндистон, Туркия келтирилади. Тайёр чойни қуруқ моддаси 93-97% ни ташкил қилади. Чойни таркибида 300 та дан ортиқ модда борлиги аниқланган. Чойни таркибидаги муҳим моддалардан бири бўлган фенол бирикмаларини комплекси (чой танини) кўк чойда 110-220 мг/г, қора чойда эса 25-85 мг/л ни ташкил қилади. Фенол брикмалари чойга чанқов босиш хусусиятини, ёқимли маза ва чиройли ранг беради. Чой танини юқори Р витамин активлигига эга, юқумли касалликларга қаршилик қилишни кучайтиради. чойда алкалоидлардан кофеин, теобромин, теофиллин, аденин, ксантин, гипоксантин, гуанин ва бошқалар бор. Чойда уни қуруқ моддасидан 2 дан 4% гача миқдорини кофеин ташкил қилади. Чойни қайта ишлашда кофеинни кўп қисми танин билан кофеин танатини ҳосил қилади. Ҳосил бўлган модда ёқимли аччиқ мазага эга. Бу модда борлиги туфайли чой ичимлиги совуганда лойқаланади, қиздирилганда тиниқлашади. Чойни бу хусусияти уни юқори сифатли эканлигини кўрсатади. Чойни қуруқ моддасини 25% ни оқсил, 4% қанд, 1% органик кислоталар, 5-6% минерал моддалар ташкил қилади. Чойни таркибида витамин С 10-134 мг/%, 0,03-0,1 мг%, рибофлавин 0,6-1 мг%, никотин кислотаси 5,4-15,2 мг%, пантотен кислотаси 1,4-4 мг% бўлади. 100 г чойни қувват қиймати 456 кЖ Хом ашёсига ва тайёрлаш технологиясига кўра чойни қуйидаги турлари ишлаб чиқарилади: майда чой, прессланган чой, тез чиқар чой, олма чой, қора майда чой, сариқ ва кўк чой сифатида чиқарилади. Қора майда чойни тайёрлаш қуйидаги жараёнлардан иборат. Чой ўсимлигининг ниҳолчаси

бўлган ёш ниҳол новдачаси қўлда ёки машинада териб олинади, сараланади ва 6-8 соат давомида 35-40 0 С ли иссиқ ҳаво бериб сўлитилади. Махсус роллар-машина ёрдамида баргларни бураб ўралади. Ўраш натижасида барг сувлари чиқиб чой баргини етилиши даврини тезлаштиради. Ўралган баргларни махсус хоналарда қалинлиги 20-25 см қилиб ёйиб 45-50 0 С да 5-6 соат давомида ферментацияга қўйилади. Ферментация натижасида баргни кимёвий моддалари оксидланиб, чой яшил рангини йўқотади, қора чойга хос хушбўй ҳид ва маза шаклланади, ҳамда ошловчи моддани оксидланиши натижасида жигарранг ҳосил бўлади. Чойни 3-4% намлиги қолгунча қуритилади ва ферментация жараёнини тўхтатилади. Қуритилган чой сараланади ва қадоқланади. Чой тайёрлашни замонавий усулларидан бири чой баргини СТС типидаги машинада ишлов беришдир. СТС машинасида бир йўла чой баргини қирқиш-майдалаш, ўраш ва ферментация қилиш жараёнлари амалга оширилади. Бундай чойни чиқими яхши, ўқимли мазага эга, лекин қадимги усул (классик) билан тайёрланган чойдаги нафис хушбўй ҳид бўлмайди. Шунинг учун чойни майин баргларини ажратиб олиб классик технологияси билан ишлов бериб олий навли чой тайёрланади. СТС типидаги машинада эса дағалроқ чой баргига ишлов берилади. Кўк майда чойни тайёрлаш учун қуйидаги жараёнлар амалга оширилади. Чой баргини қайноқ намланган ҳаво ёки буғ билан ишлов берилади. Бироз қуритиб, ўралади, сараланади ва 3-4% намлиги қолгунча қуритилади. Қуритилган чой сараланади ва қадоқланади. Сариқ майда чойни сифатли баргдан тайёрланади. Чой баргини бир қисмини сўлитилади, иккичи иссиқ ҳаво ёки буғ билан ишлов берилади, хар иккисини аралшатириб ўралади, қисқа муддат иичда ферментацияга қўйилади, сўнг қуритилади, саралаб қадоқланади. Ишлаб чиқарилган қадоқланган майда чойни қуйидаги фабрика навларига бўлинади: кўк чой букет, олий 1, 2 ва 3, қора чой-букет, олий ва 1 категория

(экстра) ва 2 категория; 1 ва 2- 1,2 ва 3 категория, 3-; сариқ чой-олий, 2 категория ва 1 категория. Қадоқланган майда чой қуйидаги савдо навларига бўлинади: қора чой-олтита навга: букет, экстра, олий, 1, 2, 3. Кўк чой-бешта навга: букет, олий 1, 2 ва 3. Сариқ чой бешта нав билан чиқарилади. Қадоқланган майда қора ва кўк чойни сифатини аниқлаганда хушбўйлиги, мазаси, дамланган чойнинг ранги, чой баргининг ранги, қуруқ чойни ташқи кўриниши аниқланади. Қаҳвани тропик мамалкатларда ўсадиган доим яшил дарахт мевасини уруғидан тайёрланади. Қаҳва Ўзбекистонда етиштирилмайди. Бразилия асосий қаҳва етиштирадиган мамлакат ҳисобланади. Шунингдек, кўп миқдорда қаҳва етиштирадиган мамлакатларга Колумбия, Арабистон, Яман, Кения, Хабашистон, Индонезия, Ҳиндистон каби тропик мамлкатлар киради. Қаҳва дарахтнинг пишган мевасини ташқи кўриниши думалоқ овал шаклидаги тўқ қизил рангли олчани эслатади. Мевани қобиғи ичида мағизи, унинг ичида жуфт уруғи бўлади. Қаҳва мевасини тергандан кейин уруғини мағзидан ажратилади, уруғини қуритилади, сараланади ва жуфт қопларга қадоқланади. Қопларга қадоқланган қаҳванинг ҳарорати 10 0 С ва нисбий намлиги 70% атрофида бўлган хоналарга тахлаб етилтиришга 2-7 йил қўйилади. Хом қаҳвани сақлаганда пишиб етилади, эрувчанлиги ортади, мазаси ва хушбўйлиги шаклланади. Хом қаҳвани кимёвий таркиби қуйидагича (% да): кофеин-0,7-3,0; оқсил- 9-18; қанд-8-12; клетчатка-25 гача; липидлар-8-13, хлороген, қаҳва ва ферул кислоталари 4-8. Хом қаҳвани майдаланиши қийин, мазаси ва хушбўйлиги етарлик бўлмайди. Қаҳвани истеъмол қилиш учун маҳсус қовуриш қурилмасида 180-210 0 С да тўлиқ жигарранг ҳосил бўлгунча қовурилади, сўнг тезда совутилади. Қаҳвани қовурганда мураккаб физик-кимёвий жараён кетади: учувчи модда ҳосил бўлади, бу модда қаҳвага хушбўй ҳид беради. Қовурилган қаҳвада 400 га яқин кимёвий бирикмалар топилган бўлиб, бу моддалар қаҳвага хос ҳид ҳосил қилади-булар альдегидлар, кетонлар,

спиртлар, кислоталар ва бошқалар. Қандни карамелизация маҳсули қаҳва ичимлигига жигарранг беради. Қанд оқсил брикмалари билан реакцияга киришиб меланоидин ҳосил қилади, бу эса ичимлик ранги ва ҳушбўйлигини қилишда қатнашади. Зираворлар турли хил ўсимликлардан олинади. Зираворлар хушбўй ҳидли ва баъзилар ўткир аччиқ мазали бўлади. Зираворлар овқатни мазасини яхшилайди, иштахани очади ва ҳазм бўлишига ёрдам беради. Зираворларни таркибида кўп миқдорда эфир мойи, гликозидлар ва алкалоидлар бор. Ўсимликни ишлатишга қараб қуйидаги гуруҳларга бўлинади: мевали қалампир, мурч (қора, оқ, хушбўй), хил (кардамон), бодён, тмин, кашнич уруғи (кориандир), ваниль; уруғли-хантал (горчичник), мускат ёнғоғи, зира, арпабодиён; баргли дафна (лавр) барги; пўстли-долчин (корица); илдизли занжабил (имбирь) гули-қалампир мунчоқ гули, заъфарон. Зираворлар ишлов берилишига қараб бутун ёки майда ҳолда савдога чиқарилади. Ўсимлик мевасидан олинган зираворлар. Қалампир. Қалампир зираворлар ичида энг аччиқ мазалисидир. Бу хусусиятни унга таркибидаги капсаицин (0,02-10 гача) моддаси беради. Қалампирни Астрахан, аччиқ Украинский, Кута исури, Марғилон, Наманган, Великан, Фил думи навлари етиштирилади. Қалампирни асосан савдога майдаланган ҳолда савдога чиқарилади. Қалампирни консерва, концентрат саноатида ва овқат тайёрлаганда қўшилади. Тузланган ва маринад маҳсулотларини тайёрлаганда бутун ҳолда ишлатилади. Қора мурч. Қора мурчни Ҳиндистон, Индонезия, Шри-Ланкада ўстириладиган тропик ўсимликни думбул мевасини қуритиб тайёрланади. Таркибида 7% гача пипирин алкалоиди, 2% гача эфир мойлари бўлиб унга ўзига хос ўткир аччиқ ва ёқимли ҳид бериб туради. сифати юқори бўлган мурчнинг доналари думалоқ (диаметри 3-5 мм.), буришқоқ, қора, ярқироқ бўлмаган, жигарранг туз аралаш бўлиши керак.

Мурчни савдога бутунлигича ва янчилган ҳолда савдога чиқарилади. Қора мурч турли сабзавот, мева, гўшт консерваларини, концентратлар, овқат тайёрлашда кенг миқёсида ишлатилади. Хушбўй мурч. Хушбўй мурч тропик дарахт меваси бўлиб, уни пишиб етилишига яқин териб олинади. Кўп миқдорда Ямайка оролида, Куба ва Сан- Даминкода етиштирилади. Хушбўй мурч 4 та зираворни қора мурч, мускат ёнғоғи, қалампир мунчоқ (гвоздика), долчини аралашмасидан иборат бўлган ҳидни беради. Таркибидаги эфир мойлари (1,5%) хушбўй ҳид беради. Хушбўй мурчни бутун ва янчилган ҳолда савдога чиқарилади. Турли хил овқатлар, тузламалар, маринадлар ва консерваларга, хамирга, пудинга хушбўй ҳид бериш учун қўшилади. Хил. Хил ропик мамлакатларда (Ҳиндистон, Цейлон ва ҳк.) ўсадиган, занжабиллар оиласига кирадиган, доим яшил ўтсимон ўсимликни қуритилгагн дусмбил мевасидир. Хил мевасининг узунлиги 8-20 мм, уч чаноқил овал кўсакдан иборат бўлиб, унинг ичида 9-18 та майда қизғиш- қўнғир уруғи бўлади. Хил уруғи таркибидаги 3-8% гача бўлган эфир мойлари, ўзига хос зиравор ҳиди ва жуда ўткир сал аччиқроқ маза беради. Хил мевасини узунлиги 8 мм, оқ рангдан оқ-сариқ ранггача бўлиши керак. уни меваси бутунлигича картон қутичаларга 10 г дан қадоқланади. Хилни қандолат гўшт маҳсулотлари, маринадлар тайёрлашда ишлатилади. Бодён. Бодён тропик ўсимликни юлдузсимон жигаррангли мевасидир. Таркибида 3-6% эфир мойлари бўлади. Мевалари бутун, қуруқ, бандсиз бўлиши керак. Бир идишда 10-12% гача синган увоқлари бўлиши мумкин. Бодён консерва, алкаголсиз ичимликлар, қандолат саноатида хушбўй қўшимча сифатида ишлатилади. Тмин. Тминни 2 йиллик ўсимликни пишиб етилган мевасини қуритиб тайёрланади. Таркибида бўладиган 3-6% миқдордаги эфир мойлари хушбўй ҳид бериб туради. Тминни Шимолий ва Марказий Оврупада етишитирилади. Тминни бутун мева ва янчилган ҳолда савдога чиқарилади. Тминни нон,

пишлоқ, тузлама, пиво, квас, биринчи ва иккинчи овқатлар тайёрланганда зиравор сифатида ишлатилади. Кашнич. Кашгнич бир йиллик ўтсимон ўсимликни 2 уруғли мевасидан иборат. кашничнинг меваси думалоқ, чўзинчоқ шаклда, ранги сарғиш- қўнғир, ҳиди хушбўй ва мазаси зираворли ширинроқ бўлади. Кашнич таркибида 1% гача эфир мойи бўлади. Кашнични нон, пишлоқ, қандолат маҳсулотлари, ликёр-ароқ, алкаголсиз ичимликлар, маринадлар тайёрлаганда зиравор сифатида ишлатилади. Ваниль. Тропик архидеянинг қуритиб тайёрланган ғўра қузоғи бўлиб, унинг меваси таркибида 1,7-3% ванилинь ва эфир мойлари борлиги унга ўзига хос ҳид бериб туради. Ваниль жахон бозорида энг қиммат зираворлардан, чунки уни етиштириш қийин. Шунинг учун ҳозирги вақтда сунъий ванилинь ишлаб чиқарилади. Сунъий ванилин-бу кристал кукун ҳолда бўлиб, унинг кучли ваниль ҳиди ва ўткир ваниль мазаси бўлади. Савдога ванилинь талқони аралашмаси ҳолда 2,5 ва 10 г ли қилиб қўшқават қоғоз пакетчаларга қадоқлаб чиқарилади. Уни музқаймоқ, қандолат маҳсулотлари тайёрлаганда хушбўй ҳид берувчи сифатида ишлатилади. Уруғдан олинадиган зираворлар. Хантал. Сариёғ ўсимлик уруғи бўлиб, рангига кўра уч хил: кулранг, оқ ва қора бўлади. Истеъмол учун асосан кулранг хантал уруғи ишлатилади. Хантал ўсимлиги Волга бўйи, Шимолий Кавказ ва Қозиғистонда кўпроқ етиштирилади. Хантал уруғи майда сўкка ўхшаш бўлиб, минг донасининг оғирлиги 2,5-4 г келади. Сифатли уруғлар тўқ, оғиррроқ бўлади. Уруғ таркибида 29% жуда хушбўй ёқимли мойи бўлади. Хантал таркибидаги синальбин (11-14%) ва синергин (2-2,5%) гликозидлари унга ўткир маза ва ҳид бериб туради. Бу моддалар сувда эриш вақтида мерозин ферменти таъсирида парчаланиб аллил хантал мойини ҳосил қилади. Бу мой жуда ўткир, тез учувчан хусусиятли бўлиб, ханталга хос аччиқ маза ҳосил қилади.

Шундай қилиб хантални ўткир мазаси фақат сувда қорилгандагина ҳосил бўлади. Савдога хантални 2 тури чиқарилади: тўйилган ва тайёр ошхона хантали. Тўйилган хантал ёғи ажратилган хантал кунжарасидан майда кукун ҳолатда тўйиб олинади. Сифати бўйича бир ва икки навларга бўлинади. 1-нави, бир текис тўйилган, қумоқланмаган, тоза, оч-сариқ тусда бўлиши керак. 2-навида бироз йирикроқ заррачалар бўлиши ва ранги тўқроқ бўлиши мумкин. Иккала навини ҳам ўзига хсо ўткир ҳиди ва мазаси, намлиги кўпи билан 10% бўлиши керак. Мускат ёнғоғи. Марказий Америка, Ҳиндистон, Шри-Ланка мамлкатларида ўсадиган, ҳамма вақт яшил мускат оиласига мансуб бўлан дарахтни уруғини қурутиб олинади. Дарахт мевасини еғиб олингандан сўнг уруғини уни мағзи ва пўстидан тозалаб қуритилади. Баъзи бир вақтда уни зараркунандалардан сақлаш мақсадида талк ёки оҳак сути билан ишлов берилади. Мускат ёнғоғи овал ёки юмалоқ шаклда, жигарранг, кулранг туси билан, юзасида эгри-бугри ариқчалари бор бўлади. Мускат ёнғоғи таркибида 11% ёғи, зиравор маза, сал ўткир ва озроқ аччиқ махсус мазали қилиб турадиган 7-15% эфир мойи бўлади. Бу ёнғоқ гўштли ва ширин овқатлар, ликёр-ароқ маҳсулотларини тайёрлашда ишлатилади. Зира. Ўтсимон ўсимликнинг уруғи бўлиб Ўзбекистоннинг тоғли ноҳияларида ёввойи ҳолда ўсади. Зира таркибида 3-7% гача эфир мойи, ўзига хос кучли зиравор ҳидли ва жуда ўткир зиравор мазали бўлади. Зирани гўшт, балиқ маҳсулотларини, консервалар, алкаголли ичимликлар, нон-булка саноатида ва ошпазликда кенг миқёсда ишлатилади. Арпабодиён. Ўтсимон ўсимликнинг икки уруғли етилган меваси (меванинг узунлиги 2-5 мм). Арпабодиён уруғи кулранг яшил туси билан ўзига хос ҳидли ва ширин бўлади. Арпабодиён ошпазликда, нонвойликда, ликёр-ароқ ишлаб чиқаришда ишлатилади.

Етиштирилган жойларига қараб арпабодиён Боронеж ва Украина турларига бўлинади. Тозалиги ва сифат кўрсаткичлари бўйича арпабодиён бир текис, йирик, тоза, намлиги 10-12% дан ошмаслиги керак. Алкаголли ичимликлар. Алкаголли ичимликлар ўз таркибида маълум миқдорда этил спиртини сақлайди. Алкаголли ичимликларга ароқ, ликёр-ароқ, ром, виски, узум виноси, конъяк киради. Ароқ. Ароқ кучли алкаголли ичимлик бўлиб, уни этил спирти ва сувни аралаштириб тайёрланади, сўнг ишлов берилган кўмирда тозаланади. Ароқни таркибида 40-50% спирти бўлади. Ароқни тайёрлаш учун махсус идишларда этил спиртини юмшатилган сув билан қўшиб аралаштирилади. Тайёр маҳсулотга ўзига хос маза бериш учун қанд, лимон кислотаси, сода каби қўшимчалар қўшилади. Аралашмани ишлов берилган кўмир солинган колоннадан ўтказилади. Ишлов берилган кўмир ароқни таркибидаги баъзи бир аралашмаларни ютиб қолади, спиртни оксидланиш жараёнини катализатор сифатида тезлаштиради. Ароқ тиниқ, рангсиз бошқа аралашмалар, чўкма бўлмаган суюқликдан иборат бўлиши керак. Саноатда ишлаб чиқариладиган ароқни турлари қуйидагилар: Водка, Экстра, Русская, Старорусская, Посольская, Ўзбекистон, Тошкент, Сумбула ва бошқалар. Ликёр-ароқ маҳсулотлари. Ликёр-ароқ маҳсулотларини тайёрлаш учун тозаланган ректирикатспирт, юмшатилган сув, янги ва қуритилган мевалар, хушбўй ўтлар, зиравор ўсимликлар пўстлоғи, гули, уруғи ва куртаклари, цитрус мевалар пўчоғи, қанд, шинни, эфир мойи, эссенциялар, овқат кислоталари (лимон, олма кислоталар), ранг берувчи моддалар ишлатилади. Ликёр-ароқ маҳсулотларини ассортиментлари 250 тадан ортиқ. Ишлатиладиган хом ашё ва тайёрлаш технологиясига қараб қуйидаги турларга бўлинади: ликёрлар, пуншлар, настойкалар, бальзамлар, десерт ичимликлар ва аперитивлар. Ром. Шакар қамиш шарбатини бижғитилади, ҳайдаб спирти олинади ва уни эман бочкада узоқ вақт сақлаб ундан кучли алкаголли ром ичимлиги

тайёрланади. Қуввати 50-60% бўлган ром спирти эман бочкада 4-5 йил сақланади. Сақланган спиртга юмшатилган сув, шакар эритмаси ва эфирлар қўшиб ром ичимлиги олинади. Фильтрлангандан сёнг бутилкаларга қадоқланади. Ром таркибида 45% ҳажм спирт ва 2 г/100 см 3 қанд бўлади. Ром оч жигаррангли, тилла тусли, юмшоқ бироз ўювчи мазали алкаголли ичимликдир. Виски. Виски-дондан тайёрланган спиртни ичи куйдирилган эман бочкада узоқ вақт сақлаб тайёрланган кучли алкаголли ичимликдир. Бу ичимликни тайёрлаш учун ундирилган маккажўхори, жавдар, арпа, ишлатилади. Қуввати 60: ҳажмдан бўлган спирт эман бочкада 2 дан 8 йилгача сақланади. Қадоқлашдан олдин юмшоқ сув ва шакар ритмаси билан суюлтирилади. Қуввати 45% ҳажмда бўлган вискини оч жагаррангли ўювчи юмшоқ мазага эга бўлади. Ароқ ва ликёр маҳсулотларини бутилкага қадоқланади. Юқори сифатли ичимликларни бадиий безатилган шиша, чинни ва спол бутилка ва графинларга қадоқланади. Ароқ ва ликёр-ароқ маҳсулотларини 0,05, 0,1, 0,25, 0,38, 0,5, ва 0,75 дм 3 ҳажмли бутилкаларга қадоқланади. Ароқ ва ликёр-ароқ маҳсулотларини қуруқ, яхши шамоллатиладиган хоналарда сақланади. Сақлашни мўътадил ҳарорати 10 дан 20 0 С гача ва ҳавони нисбий намлиги кўпи билан 85% ҳисобланади. Рангли ликёр-ароқ маҳсулотларини қоронғи хоналарда сақланади. Сақлаш муддатлари қуйидагича: ароқ-12 ой, махсус ароқ-6 ой, қуввати юқори ликёрлар, кремлар, аччиқ ичимликлар-8 ой, десерт ликёрлар, наливка, пуншлар, ширин ва ширинлиги ёрта настойлар-6 ой, десерт ичимликлар-2 ой. Узум виноси. Вино узум шарбатини қисман ёки тўлиқ ачитилиб тайёрланган, таркибида 9-20% қажмда спирти бўлган алкаголли ичимликлардир. Винони кимёвий таркиби мураккаб бўлиб, этил спиртидлан ташқари қанд, органик кислоталар, ошловчи моддалар, хушбўй ҳид берувчи, ранг берувчи, минерал моддалар, витаминлар бор.

Узум винолари бир хил узум навидан ва турли узум навларини аралашмасидан тайёрланган виноларга бўлинади. Сифати ва сақланиш муддатларига кўра оддий, маркали ва коллекцион виноларга бўлинади. Оддий виноларни сақлаб қўймасдан ҳосил олинган йилдан кейинги йилни 1 январидан бошлаб савдога чиқарилади. Маркали виноларни муайян узум навларидан тайёрланган юқори сифатли вино ҳисобланиб, ҳосил олинган йилдан кейинги 1 январдан бошлаб камида 1,5 йил йил сақланади. Узум виносини 0,05, 0,1, 0,2, 0,5, 0,7, 0,75, 0,8 дм 3 , ўйноқи ва газли виноларни 0,8, 0,4 дм 3 ҳажмли бутилкаларга қадоқланади. Винони қоронғи, ҳарорати 8-16 0 С бўлган хоналарда сақланади. Сақлаш муддатлари қуйидагича: хўраки оддий винолар 3 ой, оддий спиртли, хушбўй ҳидли, хўраки маркали винолар 4 ой, спиртли маркали 5 ой, ўйноқи винолар 6 ой. Газли алкаголсиз ичимликлар. Таркибида шакар эритмаси, мева шарбатлари, доривор ўт ва зираворларнинг дамламалари, ранг берувчи модда, лимон кислотаси ва бошқа моддалар бўлган, карбонат ангидриди гази билан тўйинтирилган ва гереметик ёпилган ичимлик газли алкаголсиз ичимлик дейилади. Бутилкага қадоқланган бундай ичимликларни бешта гуруҳга бўлинади: табиий хом ашё, сунъий эссенция асосида тайёрланган, чанқовбосди, витаминли ва диабетиклар учун табиий хом ашё асосида газли ичимликлар тайёрлаш учун шарбатлар, сироплар, экстрактлар, дамламалар ишлатилади ва уларни таркибида 7-8% қанди бўлади. Сунъий эссенция асосида тайёрланган газли ичимликларни сифат кўрсаткичлари шу номдаги резавор мевадан тайёрланган ичимлик сифатига яқин бўлиши керак. Чанқовбосди газли ичимликлар таркибида чанқовбосди дамламалар ва экстратлар киради, шунинг учун бу ичимликлар чарчоқни ва чанқовни қондирадиган хусусиятга эга бўлади. Витаминди газли ичимликлар ўз таркибидаги витамин С ни кўплиги билан ажралиб туради. Ичимликни тайёрлаш учун витаминга бой бўлган

шарбатлар ва экстрактлар (қора смородина, наъматак, лимон) ёки аскордин кислотаси солинади. Диабетикларга мўлжалланган ичимликларни тайёрлаш учун шакар ўрнига сорбит ёки ксилит ишлатилади. Газли алкаголсиз ичимликларни сифатини баҳолаганда тиниқлиги, ранги, мазаси, хушбўйлиги, карбонат ангидриди гази билан тўйинганлиги, қуруқ моддаси, кислоталиги, карбонатл ангидрид газини миқдори % да, сақлаш муддати аниқланади. Сироплар. Сиропларни шакар, резавор-мева шарбати, лимон кислотаси, овқат бўёқларини қайнатиб тайёрланади. Ассортиментларига: Феруза, Офтоби, Шифо, Дармон кабилар киради. Сироплар савдо тармоқлари газли алкаголсиз ичимликлар тайёрлашда ишлатилади ва қадоқланган ҳолда ҳам чиқарилади. Сиропларни қуруқ моддаси 60,7-63,7% кислоталиги 100 см 3 сиропга 12,5 дан 20,0 см 3 1 н ишқор эритмаси бўлади. Сифат кўрсаткичларидан ранги мазаси ва хушбўйлигини ичимлик суви билан суюлтириб аниқланади. Тамаки маҳсулотлари. Тамаки маҳсулотларини чекиш, чайнаш ва ҳидлаш инсон аъзосига катта зарар келтиради. Тамаки таркибидаги никотин (С 10 -Н 14 - N 2 ) алкалоиди инсон аъзосида нерв системаларига қўзғатувчан таъсир қилади. Тамаки маҳсулотларини сариқ тамаки ва мохоркадан тайёрланади. Сариқ тамакини фақат барги ишлатилади, мохоркани эса ҳам барги ҳам пояси ишлатилади. Тамки маҳсулотларини ишлаб чиқариш икки бочқичда олиб борилади. Тамаки хом ашёсига бирламчи ишлов бериш ва тегишли маҳсулотни тайёрлаш. Териб олинган тамаки баргига бирламчи ишлов бериш сифатини шаклланишига муҳим таъсир кўрсатади ва қуйидаги асосий технологик жараёнлардан иборат: қуритиш, сақлаш, ферментация, қуритишни охирига етказиш, саралаш, пресслаб той қилиш. Тамаки баргини териб келтирилгандан сўнг 25-30 0 С да сақланади, бунда барг хлорофиллни

парчаланиши ва полифенолларни ва глкозидларни оксидланиши натижасида сариқ рангга киради. Тамаки баргини ферментациядан сўнг қуритишни охирига етказилади, сараланади ва тойларга прессланади. Ферментация қилинган тамаки баргини таркибида қуйидагилар бўлади: 11-18% сув, 5% гача никотин, 22% гача углеводлар, 13% оқсиллар, 1,5% гача эфир мойлари ва смола, 16% гача минерал моддалар. Тамаки маҳсулотларини тайёрланиш ва истеъмол усулларига қараб қуйидаги турларга бўлинади: папирослар, сигаретлар, сигаралар, чекиш тамакиси, трубка тамакиси, мохорка, мохоркали сигаретлар, ҳидлама ва чайнама тамакилар. Папирослар найча қилиб ўралган муштак қоғоз бўлаги ичига киритиб қўйилган папирос қоғозидан қилинган гильзадан иборат бўлади. Гильзанинг бир қисми муштак қоғоздан бўш бўлиб, толадор ферментланган сариқ тамаки тикилган қисми чекимли дейилади. Тутуннинг хушбўйлиги ва таъмига, ўзининг кучи, формати ва ташқи безагига биноан папирослар қуйидаги навларга бўлинади: олий нав (№1, №2, №3). 1 нав (А ва В). Олий нав папирослар хушбўй майин таъми, ўртача кучли, таркибида никотин миқдори камроқ бўлади. Сигаретлар ўзи тутайдиган қоғоздан елимланган чокли, чекиш тамакиси тўлдирилган овал ёки думалоқ шакллли найчадан иборат бўлади. Папиросларга нисбатан сигаретларнинг таъми анча юмшоқ ва кучи камроқ бўлади. Фильтрли сигаретларнинг узунлиги 70, 85 ва 100 мм ли, шу жумладан фильтрини 150 мм ли қилиб чиқарилади. Сигаралар-махсус майда ва кам томирли тамаки баргларидан, ўров қоғозсиз тайёрланади. Майдаланган тамаки аввал оддий, сўнгра сиртқи безак баргларига ўраб чиқарилади.

Чекиш тамакиси-тамаки баргларини сўлитиб, етилтириб, маҳсулот номига ва навига қараб бир неча хил баргларни қориштириб майда тасмасимон кўринишда кесиб чиқарилади. Тамаки маҳсулотларини физик-кимёвий кўрсаткичлари: навига қараб гардининг миқдори папиросларда 4-5% гача, сигаретларда 3-5% гача бўлади. Намлиги папиросларда 10-14%, сигаретларини қадоқлаш, тамғалаш, сақлаш. Папирослар қутиларга ва пачкаларга 10, 20 ва 25 донадан, сигаретлар 10 ва 20 донадан, тамаки қутиларга ва пачкаларга 50 ва 100 г дан қилиб қадоқланади. Олий навли маҳсулотлар чиройли қилиб безатилади ва ичига фольга, кашировка қилинган фольга, альбом қоғоз ёки целлофан солинган картон қутиларга қадоқланади. 1 ва 2-навли маҳсулотлар ичига парафинланган қоғоз солинмаган пачкаларга қадоқланади. Фильтрловчи муштукли олий нав сигаретлар торецида ағдарма қопқоғли, ичига кашировка фольга солинган ва ташқи целлофан ғилофи бор қутиларга ёки уч қатламли пачкаларга қадоқланган. Ҳар бир қути ёки пачкага маҳсулотнинг номи, маркаси, нави қадоқланиши, корхонанинг қаердалиги, номи, стандарт номери кўрсатилган этикетка ёпиштирилади. Тайёр пачкалар, қутилар оғирлиги 40 кг дан қилиб, фанер яшикларга ва картон қутиларга тахланади. Тамаки маҳсулотларини сақлашда товарлар ёндошлигига риоя қилиш керак. Тамаки маҳсулотларини ҳавосининг нисбий намлиги 65-70% ва ҳарорати 18-20 0 С бўлган озода, қуруқ, яхши шамоллатиладиган хоналарда 12 ой гача сақланиши мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар 1.А. Баҳромов Товаршунослик асослари ТДИУ, I -қисм Т.: 1976 2.Н.Г. Прохорова Озиқ-овқат моллари товарпшунослик Ўрта ҳунар-техника билим юртлари учун дарслик, Т.: Ўқитувчи 1991 3.А. Баҳромов Товаршунослик асослари ТДИУ, II -қисм Т.: 1976 4.Ш.З. Убайдуллаев Озиқ-овқат товарлари товаршунослиги. Нашрда 5.Елизарова Г. Товароведение с основами стандартизации. М.: 1999 6.Жиряева Е.В. Товароведение. М.: 2002 7.Дмитриченко М.И. Экспертиза качество и обнаружение фальсификации продовольственных товаров. Учебное пособие. М.: 2003 8.Чепурной И.П. Идентификация и фальсификация продовольственных товаров. М.: 2002

Похожие

Лаззатли маҳсулотлар 2

Лаззатли махсулотлар

Гўшт, сут ва консерваланган маҳсулотлар технологияси.

Гўшт, сут ва консерваланган маҳсулотлар технологияси

Сабзавот ва меваларни қайта ишлаб тайёрланган маҳсулотлар