Ёт микрофлорани инактивация қилиш

Ёт микрофлорани инактивация қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64 KB

Ё т микрофлорани инактивация қилиш. Иссиқлик билан ишлов бериш Режа: 1. Микрофлорани инактивациялашнинг физик ва кимёвий усуллари 2. Инактивациялаш омилларининг сут компонетларига таъсири

Сут ҳароратини пасайтириш ёки ошириш йўли билан ёт микрофлорани инактивация қилиш энг кенг тарқалган усул бўлиб, тежамкор, ишончли ва қулайдир. Сутда учрайдиган микрофлора яшаши учун (қулай) мақбул ўртача ҳарорат асосан сут эмизувчилар тана температурага тенг. Температура пасайиши модда алмашинувини дастлаб секинлатади, сўнгра тўхтатади. Кўпчилик ҳолларда сутни ва сут маҳсулотларини 4–6 0 С температурагача совутиш микроорганизмлар ривожланишини тўхтатиши учун етарлидир. Биринчи марта сут фермада совутилади. Сутнинг бактерицид ва бактериостатик сифатларини бир неча кун давомида сақлаб туриш учун маҳсулот ишлаб чиқариш мақсадида технологик жараёнлар кечадиган шароит яратиш учун, сут соғиб олингандан кейин температурани 18 – 20 0 С гача, сўнгра 1 - 3 соат ичида 4 – 10 0 С температурагача пасайтириш лозим. Бундай совутиш сутда зарарли стафилакокк ва бошқа инфекцияларнинг хавфли миқдорда кўпайиб кетиши олдини олишнинг энг яхши усули ҳисобланади. Сут маҳсулотлари ишлаб чиқариш давомида технологик шундай шароит яратиши лозимки, сут ва сут маҳсулотлари, одатда, 15 дан 45 0 С гача ҳароратда бир неча минутдан ортиқ турмасин. Ферментация ёрдамида тайёрланадиган маҳсулотлар бундан мустаснодир, чунки бу ҳарорат диапазонида сут кислотали бактериялар ривожланиши керак. Кўпинча сутни, ардобни ва зардобни совутиш пластинкали аппаратларда амалга оширилади. Ёпишқоқлиги юқори бўлган сут маҳсулотларини (творог лахтаси, қаймоқ ва ҳ.к) совутиш учун, иссиқлик алмашинув юзидан маҳсулот махсус қирғич ёки шнеклар ёрдамида узлуксиз сидириб олиниб турадиган, цилиндир шаклидаги аппаратлардан фойдаланилади. Технология талабига кўра, микрофлора фаолиятини кескин равишда тўхтатиш талаб этилса, сут температурани кўтариш қўл келади. Бу жараён француз олими Луи Пастер номи билан пастерлаш деб юритилади. Микроб ҳужайраларга юқори температура бактерицид таъсири асосида рибос ёрдамида парчалаш, ферментли ва мембранли оқсилларни денатурациялаш ётади.

Сутни қиздириш микроб хужайраларини ўлдириш учун маълум вақт  керак.Ҳарорат юқори бўлган сари бу вақт (  ) шунча кам бўлади. Бу вақт бактерия ҳужайрасини ўзини қиздириш учун сарф бўлиш(дан ташқари) билан бирга, микроорганизмлар фаолиятини тўхтатишга олиб келадиган мураккаб биокимёвий реакциялар кечиши учун ҳам кетади. dt белги билан ифодаланиши мумкин бўлган физик ҳарорат таъсири эффектнинг суммаси  дан ортиқ бўлиши лозим. Уларнинг ўлчамсиз нисбатини Пастер критерияси кўринишида ифодалаш таклиф этилган:  dt Pa   Ра  1 бўлган ҳолда пастерлаш тамомланган ҳисобланади. Микроорганизмларни инактивациялаш температурадан ташқари сувнинг фаоллигига ҳам боғлиқ. Сутда, ёғсизлантирилган сутда, ардобда ва зардобда сув фаоллиги юқори даражада бўлади. Шу маҳсулотлар қуюқлаштирилгандан кейин, музқаймоқ учун тайёрланган аралашмада, чеддеризацияланган сир массасида, эритилган сирда, қанд қўшиб қуюлтирилган сутда намлик (сув)нинг асосий қисми боғланган ҳолатда ва сувнинг фаоллиги паст. Бу микроорганизмларнинг юқори температурага қаршилик кўрсатишини оширади. Сут плазмаси рН кўрсаткичини бактериялар учун оптимал интервалдан экстремал диапазонларга ўтказиш микробларни ингибирлашни кучайтиради. Юқоридаги омиллардан ташқари пастерлаш эффективлиги (самарадорлиги)га сутнинг механик ифлосланиш даражаси катта таъсир кўрсатади. Механик заррачалар қанчалик йирик ва кўп бўлса, микроорганизмларнинг иссиқликка қарши ҳимояланиш эффекти паст бўлади. Пастерлаш режими аниқланганда юқоридаги омилларни ҳисобга олиш зарурдир. Сут ва сут маҳсулотларига иссиқлик ёрдамида ишлов берганда нафақат белгиланган пастерлаш режимига риоя қилиш мақсад бўлмай, балки микроорганизмлар популяцияси (кўпайиши) сонини талаб даражасигача камайтиришга эришиш лозимдир. Бу қуйидагича ифодаланади: N k  M e , бунда: N k – c ут маҳсулотидаги микроб биоценозининг охириги сонидир;

М е – Мечников сони (технологик ва иқтисодий шароитлардан келиб чиқиб белгиланган микробларнинг минимал популяцияси). Бактерияларнинг минимал миқдори ушлаш вақтини (регелировать қилиш) белгилаш, баъзида пастерлаш ҳароратини ўрнатиш билан амалга оширилади. Пастерлаш режимини ишлаб чиқаришда танлашда микрофлорани йўқ қилишдан ташқари у ёки бу маҳсулот технологияси хусусиятлари ҳам ҳисобга олиниши лозим. Ширдон ферментли сирлар ишлаб чиқаришда, зардоб оқсилларининг денатурацияланиб сир массасига ўтиб кетмаслиги учун, пастерлаш температураси 72 – 76 0 С оралиғида олиб борилади. Ачитқили сут маҳсулотлари ишлаб чиқаришда, аксинча, сутнинг оқсил қисми (системаси)га иссиқлик таъсирини кўрсатиш учун пастерлаш температураси 95 0 С гача оширилади. Ҳар бир сут маҳсулоти учун аниқ пастерлаш режими тегишли технологик инструкцияларда кўрсатилади. Пастерлаш жараёни бажарилиб, микрофлора талаб даражасида инактивациялангандан сўнг, кўпинча сут дархол совутилади. Бунинг бир неча сабаби бор. Биринчидан, қиздирилганда сутдаги бактериялар қатори табиий антибактериал тиоцианатпероксидаз система (тизим, бирикма) ҳам парчаланади. Шунинг учун ўз фаолиятини сақлаб қолган микроорганизмлар ривожланиши олдини оладиган сунъий ҳимоя воситаларини қўллашга эхтиёж ортади. Иккинчидан, пастерлаш учун қўлланиладиган аппаратларда, ювиб дезенфекция қилинганда ҳам қолиб кетадиган вақт ўтган сари уларни эксплутация қилиш шароитларига мослашиб олган иккиламчи микрофлорадан сутни ҳимоя қилиш керак. Учинчидан, сутни пастерлаш тамом бўлгач ҳаводан, хизматчилар қўлларидан, ёмон ювилган ускуна қисмларидан ва ҳ.к. тушадиган ва кўпаядиган микроорганизмларнинг патоген шаклларидан асраш лозим. Микрофлорани инактивациялашнинг физик ва кимёвий усуллари Сут ва сут маҳсулотларидаги бактерияларнинг ўлиши баъзи физик омиллари таъсирида ҳам рўй беради. Жумладан, шундайлар қаторига ультрабинафша нурлари киради. Спектрнинг ультрабинафша қисми квантлари катта энергияга эга, шунинг учун микрорганизмлар ҳужайрасида кечадиган биокимёвий ўзгаришлар характерини ўзгартириб, уларни

инактивациялашга олиб келади: ДНК нинг шикастланиши бактерияларнинг ультрабинафша нурлари таъсирида ингибирланишнинг асосий сабабидир. Сут саноатида УБ нурларидан фойдаланиш сутни пастерлаш ва санитар– гигиена талаблари юқори даражадаги хоналар атмосфераси ҳавосидаги муаллақ вегетатив ва спорали формаларини парчалаш учун учрайди. Радиациянинг бошқа тури – ионли нурлаш сут маҳсулотларининг ичига чуқур кириб, совуқ ҳолда пастерлаш ёки стериллаш мумкин. Специфик патоген микроорганизмларни йўқотиш учун нурлашни (юмшоқ) паст иссиқлик билан ишлов бериш билан бирга олиб бориш тенденцияси ҳам мавжуд. Ҳавони ионизациялаш жараёнида ҳаводаги микрозаррачаларга маълум манфий зарядларни бериш, микроб аэрозолларини ингибирлашга олиб келади. Аэроионизацияни сир етилтириш ва сақлаш хоналари атмосферасидаги замбуруғли моғор спораларини инактивация қилишда қўлланилади. Бу сир устки қисмда моғор кўпайиш олдини олади. Сутдаги ёт микрофлорага қарши курашиш усулларидан яна бири бактофугированиядир. Бунда зичлиги сут плазмаси зичлигидан юқори бўлган бактериялар биомассаси фугат кўринишида махсус сепараторлар ёрдамида сутдан чиқариб ташланади. Одатда, иккита кетма–кет ўрнатилган бактофугдан фойдаланилади. Улар 97% гача микроорганизмлар ҳужайрасини сут таркибидан ажратиб олади. Сут маҳсулотларини мембраналаридан ўтказиш йўли билан ҳам бактериялардан тозалаш мумкин. Бактериялар ўлчами ўрта ҳисобда бир микрметр бўлгани учун улар пермеатдан микрофильтрация жараёнини ўтказилган заҳотиёқ ажралиб чиқади. Ультрафильтрлаш ёрдамида микроб ҳужайраларидан тозалаш янада юқори даражага етади. Сут кислотали бактерияларга нисбатан фаол кенг тарқалган фаглар хили боши диаметри 50 - 60 нм, узунлиги 100 - 170 нм га тенг. Демак, сут, зардоб, ультрафильтратори бактериофаглардан тозалаб ҳисоблаш мумкин. Микрофлорани кимёвий усулда инактивациялашнинг сут саноатида кенг тарқалгани сорбин кислота ва унинг тузлари билан (ёрдамида) ингибирлаш ҳисобланади.

Сорбин кислота эритилган сирлар таркибига қўшилади, етилтирилаётган қаттиқ сирлар устига суртилади, етилтириш даврида моғор босишидан ҳимоя қиладиган ҳар хил қопламалар таркибига қўшилади. Сорбин кислотадан фунгицит таъсири кўпроқ дегидрацетовая кислота ва унинг тузлари ҳисобланади. Сут ва зардоб микроорганизмларига нисбатан жуда кучли ингибитор эффектига баъзи ўсимлик моддалари эгадир. Масалан, плюмбагин ва юглон. Уларни сут зардобини ташиш ва сақлаш вақтида консервалаш учун қўллаш катта самара беради. Шу мақсадда баъзи ҳолларда паст молекуляр кислоталар (пропион, чумоли) ва водород перорсидидан фойдаланилади. Охириги бирикма жуда паст концентрацияда ҳам (8 – 10 м.у.) сутнинг табиий антибактериал системасини фаоллаштиради. Моғор замбуруғлари ривожланишини озон кескин тўхтатади. Сир етилтириш ва сақлаш камераларини озонлаш ёрдамида моғор спорали ҳамда вегетатив шакллари ва дрожжалардан инактивация қилиш мақсадида фойдаланилади. Кимёвий ингибаторлар ёрдамида сут ва сут маҳсулотлари микрофлорасини йўқотиш фақат соғлиқни сақлаш органлари рухсати билангина амалга оширилади. Инактивациялаш омилларининг сут компонетларига таъсири Микрофлорага бактерицид таъсир кўрсатиш натижасида сутнинг таркибий қисми ўз физкимёвий ва биокимёвий хусусиятларини ўзгартиради. Микроорганизмлар фаолияти қанчалик кескин равишда тўхтатилса, сут компонентлари ўзгариши ҳам шунчалик сезиларли даражада бўлади. Сутнинг оқсилли қисми энг таъсирчан деб ҳисобланади. Қиздириш оқсил моддалари структурасини сезиларли ўзгаришларга олиб келади. Бу ўзгаришлар масштаби биринчи навбатда фаол кислоталилик даражаси билан аниқланади. Сутнинг зардоб оқсиллари температура таъсирига анчагина таъсирчандир. Бу оқсилларнинг тўртламчи ва учламчи структуралари қиздирилганда шунчалик ўзгарадики, иссиқлик ўтказадиган юзада 66–70 0 С ҳароратдаёқ оқсил қатлами (ёпиша) ўтира бошлайди. Зардоб оқсили структура (нативной) қобиғини парчалаш, аниқроғи, тарқатиб юбориш учун маълум вақт талаб этилади.

Буни шундан кўришимиз мумкинки, агар сут буфер ҳажмида 72 0 С даража температурага етгач 7 мин. ушлаб турилса, сут контактда бўлган юзада қиздириш давом эттирилса, оқсил чўкмалари деярли ҳосил бўлмайди. Бу вақтда зардоб оқсилларининг янги молекуляр структурасининг казеин мисцеллари билан шаклланади ва ҳосил бўлади. Сут оқсилларининг иссиқликка чидамлилигига атрофдаги ионлар ҳам таъсир кўрсатади. Бу биринчи навбатда казеинли надмолекуляр структура таркибига кальций ва фосфор ионларига тегишли кальций концентрациясини ошириш казеин комплексининг температурага чидамлилигини пасайишига олиб келади. Иссиқлик билан ишлов бериш вақтида эрувчан кальций цитратлари ва фосфатлари концентрацияси пасаяди ҳамда шунга асосан оқсил структурасининг минераллашиши кузатилади. Узоқ муддат юқори ҳарорат таъсирида бўлган сут ранги йўқ тусга киради ва қиздирилган сутга хос таъм пайдо бўлади. Бу ўзгаришлар – сут оқсили ва лактозанинг комплекс бирикмасидан ҳосил бўлган мелоноидлар деб аталадиган Майяр реакцияси натижасидир. Баъзи маҳсулотлар технологияси иссиқлик билан ишлов беришнинг махсус режимларига риоя қилишни кўзда тутадики, бунда мақсадга мувофиқ меланоидлар ҳосил бўлиши тезлашиши қўнғир тус олиши ва ўзига хос таъм пайдо бўлиши лозим. Лекин ферментлар парчалай олмаслиги учун меланоидлар инсон организмида ҳазм бўлмайди. Сутнинг ёғ фазасига иссиқлик таъсири натижасида қуйидаги ўзгаришлар рўй беради: озгинагина иситилганда ҳимоя қобиғи ичидаги ёғ эрий бошлайди, 61 0 С дан юқори бўлганда оқсилли қобиқдаги ўзгаришлар сезила бошлайди. Ҳарорат 100 0 С ошганда ёғ шарчалари қобиғи структураси ўзгариши ва бунинг натижасида эркин ҳолдаги сут ёғлари пайдо бўлиши мумкин. Гомогенлаш фазалар юзасини ошириши натижасида, адсорбцион оқсил зонаси термодеструкцияси эҳтимолини камайтиради. Иссиқлик билан сутга ишлов бериш, айниқса юқори температурада узоқ муддат ушлаб туриш, сут витамин таркибида сезиларли ўзгаришларга олиб келади. Оддий пастерлаш режимида 12% гача, юқори температурали пастерлашда эса 40% гача витаминлар йўқолади деб ҳисобланади.

Температурани ошириш молекуляр оқсил структураси фазовий ўзгаришарга олиб келади. Бунда сут ферментларининг каталитик фаоллигини йўқолиши табиий ҳолдир.

Похожие

Ферментланган сут маҳсулотлари учун бактериал препаратлар. Бактериал препаратларни танлаш

Гўштни қайта ишлаш жараёнида олинадиган махсулотлардан фойдаланиш

ГЎШТ

Рационал овқатланиш ва овқат ҳазм қилиш кимёси

Сутни йиғиш, қабул қилиш ва ишлов бериш