Балиқ гўштининг кимёвий таркиби - Пищевая технология - Рефераты

Балиқ гўштининг кимёвий таркиби

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78.5 KB

Балиқ гўштининг кимёвий таркиби Режа 1. Азотли моддалар. О қ силлар. Азотли ээкстрактив моддалар 2. Азотли экстрактив моддалар 3. Бали қ ё ғ лари. Хоссалари, а ҳ амияти 4. Минерал моддалар, витаминлар, углеводлар

Азотли моддалар. О қ силлар. Азотли ээкстрактив моддалар Балиқларнинг кимёвий таркибининг ўзига хослиги уларнинг доимий эмаслигидадир. Балиқларнинг кимёвий таркиби балиқ турига, ёшига, яшаш жойига, физиологик ҳолатига ва бошқа омилларга боғлиқ бўлади. Океандан овланадиган балиқларнинг кимёвий таркиби дарёлардан ва чучук сувлардан овланадиган балиқларнинг кимёвий таркибидан бирмунча фарқ қилади. Ҳатто океанларнинг ҳар районларидан овланадиган бир тур балиқлар ҳам кимёвий таркиби бўйича бир-биридан фарқ қилади. Масалан, Ҳинд океанидан овланадиган балиқлар бошқа океанлардан овланадиган балиқларга нисбатан оқсилга бирмунча бой эканлиги аниқланган. Бали қ гўшти таркибида қ уйидаги моддалар учрайди. Сув. Сувнинг мит қ дори бали қ ларда 52-83% ни ташкил этади. Бош қ а табиий органик моддаларда бўлгани каби бали қ гўштлари таркибида сув эркин ва бо ғ ланган ҳ олатларда учрайди. Бали қ гўшти таркибида жами сув ми қ дорининг 95% дан кўпро ғ и эркин сув ҳ исобига тў ғ ри келади. Масалан, треска бали қ лари гўштида бўладиган 81,2% сув ми қ дорининг 75,5% и эркин сув ҳ исобига, қ олган 5,7 фоизи эса бо ғ ланган сув ҳ иссасига тў ғ ри келади. Бали қ ни қ айта ишлаш ва бали қ ма ҳ сулотларини са қ лаш жараёнида эркин ва бо ғ ланган сув ми қ доридаги нисбатлар бузилади, бу эса ўз навбатида уларнинг сифатининг ўзгаришларини келтириб чи қ аради. Масалан, янги бали қ ларда 3-5% сувнинг йў қ олиши уларда таъм кўрсаткичларининг сезиларли даражада ва музлатилган гўштларни муздан туширганда уларнинг консистенцияси бўшашиб, сувсимон бўлиб қ олади. Шунингдек, сув шакллари орасидаги нисбатлар бали қ ларни тузлаганда, гўштнинг рН ми қ дори ўзгарганда ва бош қ а ҳ олатларда ҳ ам вужудга келиши мумкин. Азотли моддалар. Скелети суякдан ташкил топган бали қ гўштлари азотли моддаларининг 88,5 % и о қ сил ҳ иссаси, 15 % и эса о қ сил бўлмаган азотли моддалар ҳ иссасига тў ғ ри келади. Скелети то ғ айлардан ташкил топган бали қ ларда эса азотли моддаларнинг 55-65%и о қ силга, қ олган 35-45%и эса о қ сил бўлмаган азотли моддалар ҳ иссасига тў ғ ри келади. Бали қ гўштининг жуда кўп хусусиятлари, яъни таъми, ҳ иди, консистенцияси, са қ ланувчанлиги, таш қ и му ҳ итга таъсирчанлиги, шунинг-дек, технологик кўрсаткичлари

азотли моддалар таркибига бо ғ ли қ бўлади. О қ силлар. Бали қ гўшти мускул тў қ имасининг асосий таркибий қ исми о қ силардан ташкил топган бўлади. Бали қ гўшти таркибида о қ силнинг ўртача ми қ дори 16 % ни ташкил этади. Лекин, бу кўрсаткичнинг ми қ дори ҳ ар хил бали қ ларда 9% дан 27% атрофида тебраниб туради. Бали қ о қ силлари таркибига фибрилляр о қ силлар, саркоплазма ва сарколемма о қ силлари киради. Фибрилляр о қ силлар. Фибрилляр о қ силлар миозин, актин, актомиозин ва тропомиозин сингари о қ силларни ўз ичига олади. Бу о қ силлар ҳ иссасига бали қ гўшти жами о қ силлари ми қ дорининг ярмидан кўпро ғ и тў ғ ри келади. Иккинчидан, мускул хужайралари миофибриллари ана шу о қ силлардан ташкил топади. Миозин-бир-бирига хусусиятлари я қ ин бўлган комплекс о қ сил ҳ исобланиб, ҳ ар хил ионларни, айни қ са, кальций ва магний ионларини ўзига бириктириб олиш қ обилиятига эгадир. Миозин таркибида сульфгидрил (SН) гуру ҳ лари бор бўлиб, у уч гуру ҳ га бўлинади: реакцияга кучсиз киришадиган; эркин ҳ олдаги, аммо АТФни бириктира оладиган; эркин, аммо АТФни бириктириб ола олмайдиган. Миозинин фермент сифатидаги фаоллиги айнан реакцияга эркин киришадиган сульфгидрил гуру ҳ ларининг борлиги билан изо ҳ ланади. Миозин липидлар билан реакцияга бориб бар қ арор ёки бар қ арор бўлмаган липопротеин комплексларини ҳ осил қ илади. Мизозин 37 0 С ҳ ароратда денатурацияга учрайди ва натижада ўзининг оптик фаоллигини йў қ отади. Актин ҳ ам бали қ гўшти о қ силининг му ҳ им о қ силларидан бири ҳ исобланиб, у икки шаклда учрайди: глобуляр о қ сил, яъни Г-актин ва фибрилляр о қ сил, яъни Ф-актин. Г-актин эритмаларда тез ҳ аракатланувчан о қ сил ҳ исобланиб, илвира ҳ осил қ илиб Ф-актинга айлана олади ва силкитиб-чай қ аганда яна олдинги ҳ олатига қ айтади. Бу ўзгаришларни CaCl 2 ва MgCl 2 тузлари ёрдамида ҳ ам вужудга келтириш мумкин.

Актомиозин эса актин ва миозинларнинг бирикиши натижасида ҳ осил бўлади. Актин ва миозиннинг бирикишининг ани қ механизми ҳ озирги кунгача тўли қ ўрганилмаган. Актомиозиннинг ҳ осил бўлиши натижасида сульфгидрил гуру ҳ ларининг камайиши ани қ ланган. Аммо системада АТФ ми қ дори ортганда сульфгидрил гуру ҳ лари ми қ дори ҳ ам ортади. Актомиозин уч қ исм миозиннинг бир қ исми актин билан бирикиши натижасида ҳ осил бўлади. АТФ молекуласи актомиозин билан функционал бо ғ ланган бўлиб, мускул толаларининг энергия марказини ҳ осил қ илади. Ҳ озирги кунда АТФ нинг актомиозин комплекси о қ силлари билан бирикиши мускул толаларининг қ ис қ аришини келтириб чи қ ариши ани қ ланган. Бу ходиса тирик бали қ ларда мускулларнинг механик иши тарзида намоён бўлса, ўлган бали қ ларда эса бали қ танасининг қ отиши тарзида намоён бўлади. Мускулларнинг бўшашган пайида эса бу ҳ одисанинг аксини кузатиш мумкин. Лекин, ҳ ар қ анча бўлсада бу мураккаб жараёнда АТФ ва актин, миозинларнинг айрим гуру ҳ ларининг роли етарли даражада ўрганилмаган. Тропомиозин о қ силининг физиологик роли ҳ озирги кунгача яхши ўрганилмаган. Бугунги кунда миозин тропомиозиннинг полимери деган тушунчалар мавжуд. Саркоплазма о қ сили. Бу гуру ҳ га миозин, глобулин Х ва миоальбумин сингари о қ силлар киради. Саркоплазма о қ силлари мураккаб о қ сил бирикмаларидан ташкил топган бўлиб, уларнинг баъзи бирлари ферментлик хусусиятига ҳ ам эгадир. Миогенлардан ферментлик хусусиятига эга бўлган миоген А ва бир қ анча дигидрогеназалар ажратиб олинган. Миоген-альбуминлар тоифасига кирувчи о қ силлардан саналиб миоген А ва миоген Б кристалл о қ силларидан ташкил топади. Миген А альдолоза ферменти сингари фаолликка эгадир. Бу о қ сил 55-56 0 С да когуляцияга учрайди. Унинг ми қ дори гўшт о қ силида 6-8% ни ташкил этади. Глобулин Х-кам ўрганилган о қ силлардан, миогендан фар қ қ илиб сувда ва туз эритмасида деярлик эримайди.

Мускул тў қ имасида бу о қ силнинг ми қ дори 8-10 % ни ташкил этади. Миоальбумин миогенга қ араганда ю қ ори ҳ ароратда коагуляцияга бориши билан фар қ ланади. Мускул тў қ имаси таркибида нуклеопротеид, глюкопротеид ва липопротеид сингари мураккаб о қ силлар ҳ ам учрайди. Сарколемма о қ силлари. Бу о қ силар туркумига асосан каллоген о қ сил-лари киради. Улар таркибида эластик о қ силлари жуда кам ми қ дорда бўлади. Каллоген-кимёвий жи ҳ атдан инерт модда ҳ исобланади. Ундан прокаллоген, меткаллоген ва бир қ анча о қ сил билан бо ғ ланган полисахаридлар ажратилган. Қ издирилганда каллоген глютинга айланади ва бунда полисахаридларнинг бир қ исми эритмага ўтади. Глютин протеолитик ферментлар таъсирида жуда осон парчаланади. Бали қ мускул тў қ ималарида каллоген 2-5 % ни ташкил эади. Акулаларда эса уларнинг ми қ дори 10 % гачани ташкил этади. Мускул тў қ имаси протеинлари таркибида ҳ амма ўрин алмаштирмайдиган аминокислоталар мавжуд бўлганлиги сабабли бали қ гўшти о қ силлари тўли қ қ ийматли о қ сил ҳ исобланади. Азотли экстрактив моддалар Тирик бали қ да о қ силар алмашинуви ва мускул тў қ имасида борадиган автолиз жараёни натижасида таркибида азот тутувчи жуда кўп моддалар тўпланади. Шулардан сувда эрийдиган экстрактив моддалар ало ҳ ида а ҳ амиятга эгадир. Бу моддаларнинг ми қ дори бали қ гўштида кўп бўлмасада (1,5-3,5 %), уларнинг а ҳ амияти жуда ю қ ори ҳ исобланади. Бунинг боиси шундаки, бу моддалар бали қ гўштининг таъм кўрсаткичларини яхшилаб, одам организмида сўлак безларининг фаолиятига ижобий таъсир кўрсатади. Шу билан бир қ аторда бу моддаларнинг гўшт таркибида бўлиши микроорганизмларнинг ривожланишига қ улай шароит яратиб, гўштларнинг тезро қ бузилишини ҳ ам келтириб чи қ аради.

Турли ҳ ил бали қ лар гўштининг бир хил шароитда са қ ланиш муддатининг ҳ ар хил бўлиши ҳ ам айнан азотли экстрактив моддаларнинг характерига бо ғ ли қ эканлиги ани қ ланган. Бали қ ё ғ лари. Хоссалари, а ҳ амияти Бали қ ё ғ лари глицирин ва ё ғ кислоталарининг моно, ди, три, глицеридларидан ташкил топган мураккаб эфирлар ҳ исобланади. Бали қ ё ғ ларида эркин кислоталар ҳ ам мавжуд бўлади. Моно, диглициридлар, эркин ё ғ кислоталари триглицеридларининг ҳ осил бўлишида вужудга келадиган орали қ моддалар деб қ аралади. Кам ми қ дорда бўлсада бали қ мойда фосфатидлар, стеринлар ҳ ам учрайди. Бали қ ё ғ лари бош қ а табиий ё ғ ларга қ араганда мураккаб кимёвий таркибига эга бўлиб, нисбатан кам ўрганилган ё ғ лар ҳ исобланади. Бали қ ё ғ лари таркибига кирувчи ё ғ кислоталари углерод атомлар занжирда тў ғ ри жойлашган оддий монокарбон қ аторига кирувчи ё ғ кислоталаридир. Агар ҳ айвон ё ғ лари таркибида асосан 16 ва 18 углерод атомига эга ё ғ кислоталари мавжуд бўлса, бали қ мойлари таркибида эса 12, 14, 16, 18, 20 ҳ атто 22 углерод атомига эга бўлган ё ғ кислоталари мавжуд бўлади. Бу ё ғ кислоталарининг баъзи бирларида битта қ ўшбо ғ , баъзи бирларида иккита, учта, тўртта қ ўшбо ғ ҳ атто 5 та қ ўшбо ғ га эга бўлган эруковая ё ғ кислотаси сингари кислоталари ҳ ам бўлади. Маълумки, ё ғ ларнинг физиологик қ иймати улар таркибига кирувчи тўйинган ва тўйинмаган ё ғ кислотларининг нисбатига ва уларнинг қ анчалик ми қ дорда тўйинмаганлик даражасига бо ғ ли қ бўлади. Бали қ ё ғ лари таркибида тўйинмаган ё ғ кислоталари ҳ иссасига жами ё ғ кислоталарининг 84 % и, тўйинмаган ё ғ кислоталарининг ҳ иссасига эса 16 %и тў ғ ри келади. Шунингдек, бали қ ё ғ лари таркибида 7 та қ ўшбо ғ га эга бўлган 26 ва 28 углерод атомига эга бўлган ю қ ори даражада тўйинмаган ё ғ кислоталари ҳ ам топилган. Бали қ ё ғ лари кимёвий таркибига уларнинг қ андай ё ғ лар билан ози қ ланиши

ҳ ам катта таъсир кўрсатади. Ё ғ га қ ўшилиб келадиган моддалар. Бали қ ё ғ лари таркибида кам ми қ дорда бўлсада фосфатид, фосфалипид, стерид, стерин сингари моддалар бўлади. Шунингдек, бу ё ғ лар таркибида ранг берувчи моддалар ва витаминлар ҳ ам учрайди. Таш қ и кўринишидан бали қ ё ғ лари мойсимон сую қ лик бўлиб, уларнинг зичлиги 0,92-0,93 ни ташкил қ илади. Янги ишлаб чи қ арилган ё ғ ўзига хос таъм ва ҳ идга эга бўлади. Бали қ ё ғ ини 200 0 С ҳ ароратдан баланд ҳ ароратда қ издирганда акролеин ва шунга ўхшаш ёмон ҳ ид таратувчи моддалар ҳ осил бўлади. Таркибида ю қ ори даражада тўйинмаган ё ғ кислоталари мавжуд бўлганлиги сабабли бали қ ё ғ и инсон организмида тез ҳ азм бўлади. Иккинчидан, ю қ ори даражада тўйинмаган ё ғ кислоталарининг бўлиши, бали қ ё ғ ларининг тезда оксидланиб, бузилишига ҳ ам сабаб бўлади. Ё ғ га қ ўшилиб келадиган моддаларнинг умумий ми қ дори бали қ ё ғ ида 0,3-2,8 %ни ташкил этади. Бундан акула ё ғ лари истисно, чунки акула ё ғ лари таркибида бу кўрсаткич 20 фоизгачани ташкил этади. Ҳ ар тур бали қ лар таркибида ё ғ ларнинг ми қ дори турлича бўлади. Баъзи бали қ лар (ласос, сельд гуру ҳ ига мансуб бали қ лар) мускул тў қ имасида 35% гача ё ғ тўпласа, треска бали қ ларининг мускул тў қ имасида атиги 1 фоиз ё ғ тўпланади. Лекин, треска бали қ ларида асосий ё ғ уларнинг жигарида тўпланган бўлади. Минерал моддалар, витаминлар, углеводлар Минерал моддалар. Балиқ танасида минерал моддаларнинг умумий миқдори 3 фоиздан ортиқ бўлмайди. Мускул тўқимасида эса минерал моддалар миқдори 1,2-1,5 % ни ташкил этади. Кул моддасининг таркиби таш қ и му ҳ итга (денгиз бали қ и ёки дарё бали ғ и), бали қ ларнинг турига ва бош қ а кўрсаткичларига жуда бо ғ ли қ бўлади. Сувнинг таркибида учрайдиган ҳ амма кимёвий элементлар бали қ гўшти таркибида бўлиши ани қ ланган. Кимёвий элементлар, ҳ атто улар бали қ гўшти таркибида

ни ҳ оят кам даражада бўлсада жуда катта физиологик а ҳ амиятга эгадир. Витаминлар ва гармонларнинг СО, Zn, Mn, К, Са, Мд ва Сl каби элементлар билан бо ғ ли қ эканлиги ани қ ланган. Бали қ кул моддаси таркибида энг кўп ми қ дорда К, Nа, Са, Мд, Р, Сl учраши ани қ ланган. Денгиз бали қ лари гўшти чучук сувларда яшайдиган бали қ ларнинг гўштига қ араганда Са, Р, Си, Ғ е га бойро қ эканлиги илмий-тад қ и қ от ишлари натижасида ани қ ланган. Шунингдек, денгиз бали қ ларида мис, ва йод каби микроэлементлар ми қ дори дарё бали қ ларига қ араганда бир неча ўн баробар, ҳ атто минг баробар кўп эканлиги тасди қ ланган. Бали қ йод микроэлементнинг энг му ҳ им манбаи ҳ исобланади. Шу сабабли доимий денгиз бали ғ и билан ов қ атланиб юрадиган инсонларда бў қ о қ касаллиги учрамайди. Аксарият олимлар бали қ гўшти таркибида учрайдиган кўпчилик микро- ва ультрамикроэлементлар биокимёвий жараёнларида иштирок этиб, му ҳ им физиологик роль ўйнайди деб ҳ исоблайдилар. Масалан, темир ва мисс, бали қ ё ғ ларининг оксидланишини келтириб чи қ аришда катализатор ролини бажариши ани қ ланган. Минерал моддалар бали қ ларнинг таъм кўрсаткичларига ҳ ам катта таъсир кўрсатади. Ҳ ар хил бали қ гўшти шўрвасининг ўзига хос таъми ва ҳ иди ҳ ам маълум даражада улар таркибидаги минерал моддаларнинг бир биридан фар қ қ илиши билан изо ҳ ланади. Витаминлар. Бали қ нинг ҳ амма тў қ ималарида ҳ ам витаминлар бўлиши ани қ ланган. Лекин, витаминларнинг асосий ми қ дори бали қ жигарида тўпланган бўлади. Булар асосан ё ғ да эрувчи А ва Д витаминлари, ҳ амда сувда эрувчи В гуру ҳ и витаминлари ҳ исобланади. Баъзи бали қ ларнинг жигари, биринчи навбатда треска бали қ ларининг жигари А, Д, В витаминларининг табиий препаратларини ишлаб чи қ аришда асосий хом ашё саналади. Масалан, бали қ ларда витаминларнинг 91 % га я қ ини жигарида, қ олган 9 % витамин эса бош қ а тў қ имларда тар қ алган бўлади.

Бали қ ё ғ и Д витаминининг асосий манбаи ҳ исобланади. Бундан таш қ ари бали қ да Е,К,В 1 ,В 2 ,В 6 ,В 12 ва РР витаминлари учрайди. Углеводлар. Бали қ ларнинг мускул тў қ имасида углеводлардан ҳ айвон крахмали гликоген 1 % ми қ дорида бўлади. Янги бали қ ларда кам ми қ дорда бўлсада гликогеннинг парчаланишидан ҳ осил бўладиган глюкоза, пироузум ва сут кислоталари ҳ ам учрайди. Бали қ нинг ва бали қ шўрвасининг ширин таъми гликогенинг гидролитик парчаланиб глюкоза ҳ осил қ илиши билан тушунтирилади. Бунда глюкоза 0,75 % гача тўпланиши мумкин. Бали қ лар гўшти таркибидаги углеводлар уларнинг озу қ авий қ ийатини белгилашда му ҳ им рол ўйнамасада, ўлган бали қ ларда автолиз жараёнининг боришида му ҳ им рол ўйнайди. Бундан таш қ ари улар бали қ ма ҳ сулотларининг ранги, таъми ва ҳ идига ҳ ам маълум даражада таъсир кўрсатади. Бу эса қ айтарувчанлик хусусиятига эга бўлган углеводларнинг о қ силлар гидролизланишидан ҳ осил бўладиган моддалар билан реакцияга бориб, хилма-хил бирикмалар ҳ осил қ илиши билан изо ҳ ланади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. « Ўзбекистон и қтисодиёти » ахборот ва та ҳлилий шарҳ 2005 йил . Тошкент , Ўзбекистон , 2006. 1. Нормахматов Р. Озиқ-овқат маҳсулотлари товаршунослиги. Тошкент, «Шарқ» нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси бош муҳаррияти, 2002. 1. Нормахматов Р., Вакил М.М. Ценность плодов хурмы. Ж. Сельское хозяйство Узбекистана, 1998, №1, с. 22-23. 1. Нормахматов Р. Абрикосы и персики – источник каротина. Ж. Сельское хозяйство Узбекистана, 1998, №5-6, с. 47. 1. Нормахматов Р. Макро и микроэлементы в плодах граната и хурмы Узбекистана. Ж. Хранение и переработка сельхоз сыря, 2001, №6, с. 37-38. Российская Академия сельскохозяйственных наук. 1. Нормахматов Р., Отамурадов К.О., Ахмеджанова Ф.А., Маљсудов Т.М. Товаршунослик. Тошкент, Меќнат, 2004 й. 1. Справочные таблицы содержания основных пищевых веществ и энергетической ценности пищевых продуктов. М.: Во Агропромиздат, 1987. 1. Остана қулов Т.Э. Сабзавоб экинлари биологияси ва ўстириш технологияси. Тошкент, 1997. 1. Чепурной И.П. Заготовка и переработка меда. М.: Во Агропромиздат, 1987. 1. Чудаков В.Г. Технология продуктов пчеловодства. М.: Колос, 1979. 1. Теплов В.И., Панесенко В.А. Товароведение и экспертиза животноводческого сырья. Издательство Дашков и К, 2006. 1. www.bearingpoint.uz 1. www.pca.uz 1. www.logistika.ru

Похожие

Гўштларнинг кимёвий таркиби

Сутларнинг кимёвий таркиби ва физик-кимёвий хоссалари

Балиқ ва балиқ маҳсулотлари

Тухум. Тузилиши, кимёвий таркиби, гуруҳланиши

Ун. Кимёвий таркиби, ассортиментининг тавсифи