Аҳлоқ ҳақида умумий тушунча - Этика - Рефераты

Аҳлоқ ҳақида умумий тушунча

Загружено в:

20.11.2023

Скачано:

0

Размер:

24.806640625 KB

Аҳлоқ ҳақида умумий тушунча Режа: 1. Касб ахлоқи ва унинг умумий ахлоқ тизимида тутган ўрни. 2. Касбий этика ва этикет маданиятинининг таърифи, мохияти ва вазифалари. 3. Педагог этикаси. 4. Хизмат кўрсатишнинг с о ҳаси корхоналаридаги иш гурухлари ва жамоалари хақида умумий маълумотлар. 5. Адабиётлар

Аҳлоқ ва унинг таърифи. Ҳар бир инсон одамлар орасида ўсади, улғаяди, ҳаёт кечиради, ўзининг бутун ҳаёти ва фаолияти давомида ҳар хил тоифадаги кўплаб инсонлар билан мулоқатда бўлади. У инсоннинг ўз кундалик ҳаётий эҳтиёжларини қондириш заруратидан келиб чиқади. «Ахлоқ» - арабча сўз бўлиб, хулқ-атвор, юриш-туриш, тарбия, одоб деган маъноларни англатади. Ахлоқ - инсон ва жамият ўртасидаги объектив алоқадорлик туфайли келиб чиқадиган, шахсий ва умумий манфаатларни мувофиқлаштириб туриш асосида ҳар бир шахснинг ҳаёти ва фаолиятини бошқарадиган, тартибга соладиган муаян хулқ-атвор, одоб, хатти-ҳаракат нормаларнинг мажмуидир. Ахлоқ, унинг жамият ҳаётида тутган ўрни каби муаммоларни ўрганиш билан ахлоқшунослик фани шугулланади. Ахлоқшунослик - ахлоқнинг келиб чиқиши, моҳияти, хусусиятлари, жамият ривожидаги ўрни, тараққиёт қонуниятларини ўрганувчи ва ҳақиқатлиги амалда исботланган билимлар мажмуидан иборат фан. Ахлоқшунослик фани умумий этика назарияси, тарихий этика, норматив- қадриятлар этикаси, касб этикаси ва ахлоқий тарбия назарияси каби таркибий қисмлардан ташкил топган. Умумий этика назарияси аҳлоқнинг табиати, моҳияти, хусусияти, таркибий қисмлари, унинг жамият тараққиётида тутган ўрнини ўрганади. Тарихий этика ахлоқнинг келиб чиқишини, унинг тарихий тараққиёт қонунларини, ривожланиш босқичлари ва тамойилларини тадқиқ этади. Норматив-қадриятлар этикаси - аниқ ахлоқ нормаларини, ахлоқий мажбурийлик талабларини, ахлоқий мерос сифатида шаклланиб, авлоддан- авлодга ўтиб келаётган ахлоқий қадриятлар тизимини ўрганади.

Касбий этика ва этикет маданиятинининг таърифи, мохияти ва вазифалари. Касбий этика - ҳар бир касб-ҳунарга хос ахлоқий норма, принцип ва сифатларни ўрганади ва ҳаётга татбиқ этади. Ахлоқий тарбия назарияси - ахлоқнинг жамият талаби, эҳтиёжи ва манфаатларидан келиб чиққан ҳолда уни ҳаётга татбиқ этишнинг восита ва услубларини ўрганади ва ўргатади. Жамиятда мутлоқ, абадий ва ўзгармас ахлоқ йўқ. Ахлоқ тарихан ўзгарувчан ва нисбий мустақилликка эга бўлган ижтимоий ҳодисадир. Йиллар ўтиши билан ишлаб-чиқариш, фан ва техника ривожланиб, ижтимоий меҳнат тақсимоти янада чуқурлашади. Бу жараённинг узлуксиз давом этиши эса ўз навбатида, ҳар бири муайян ижтимоий функцияни бажарадиган янгидан-янги фаолият соҳалари пайдо бўлишига сабаб бўлади. Уларнинг соҳиблари эса шунга кўра муайян ижтимоий бурчларни бажара бошлаганлар. Мазкур бурч ва мажбуриятлар муайян ахлоқий қоидалар ва хулқ-атвор нормаларида ўз аксини топди. Шундай қилиб, касб ахлоқининг пайдо бўлиш узлуксиз меҳнат тақсимотининг маҳсули, унинг ахлоқий дастури, ахлоқий баҳоси сифатида фаолият кўрсата бошлади. Жамиятнинг ҳар бир касб-ҳунарга, ихтисосга берадиган аҳлоқий баҳоси икки асосий омил билан: биринчидан , мазкур касб-ҳунвр вакилларининг жамият ривожланиши учун нималар бериши билан; иккинчидан - жамиятнинг маънавий таъсир кўрсатиш маъносида уларга нималар бериши билан белгиланади. Ана шу ахлоқий баҳо омилларига кўра, касб ахлоқини ҳар бир касб- ҳунарнинг ижтимоий ҳаётда тутган ўрни ва вазифаларига қараб бир неча турга ажратиш мумкин:  ўқитувчилик ихтисосига қараб - педагог ахлоқи;  тиббиёт ихтисосига қараб - шифокор ахлоқи;  ҳуқуқни муҳофаза қилиш ихтисосига қараб - юрист ахлоқи;

 хизмат кўрсатиш ихтисослига қараб - хизмат кўрсатиш этикаси ва ҳаказо. Касб аҳлоқи - жамият томонидан қабул қилинган аҳлоқ қоидаларини кишиларнинг ихтисосларига нисбатан амалда татбиқ қилувчи аниқ касбий бурч, шаън, ор-номус, қадр-қиммат каби хатти-ҳаракатларнинг мажмуи, умумий ахлоқнинг кишилар касб-коридаги ўзига хос кўринишидир . Этикет - инсон ва жамият ташқи маданиятининг асосий қисми. Маданиятнинг ривожлана бориши билан бирга хулқ, аҳлоқ қоидалари – этикет ҳам шаклланиб борди. Этикетнинг пайдо бўлиши қадим замонларга бориб тақалади. Этикет инсонларнинг ўзаро муомаласидан пайдо бўладиган аҳлоқ қоидаларнинг ўзаро йиғиндисидир. Жамоат жойларидаги хулқ-аҳлоқ, муомала ва саломлашиш шакллари, ён-атрофдагилар билан муомала, одат ва кийиниш, меҳмон кутиш қоидалари шу жумладандир. Этикетга тартибга келтирилган маданий ахлоқ талаблари киради. Тарихан у ишлаб чиқилган назокат қоидаларида намоён бўлган. Хар хил қатлам намаёндалари ўртасидаги ва мансабдорлар билан муомала қилиш қоидаларини бир тизимга териб қўйган. Бундан ташқари хар хил доирадаги аҳлоқ қоидаларини тартибга келтирган. Мисол учун – сарой этикети, дипломатик этикет ва бошқалар. Этикетни бир жойда қотиб қолган деб тушуниш керак эмас: этикет маданияти жамият билан бирга ривожланиб боради. Ҳозирги замон жамиятида этикет ижтимоий хаётнинг бориши ва демократик жараёнларни акс эттиради, янада эркин ва табиий бўлиб боради. Ҳозирги вақтда этикет барча инсонларга нисбатан эътиборли ва ҳамжиҳат бўлиш маъносига эга бўлиб бормоқда. Этикет -хар бир халқнинг ибтидоий жамоа давридан бошлаб то ҳозиргача бўлган урф-одат ва анъаналарни ўз ичига олади.

Турмуш тарзи, яшаш шароити, илм тараққиёти ва маданият ривожи натижасида ўзини тутишнинг баъзи қоидалари ўзгаради. Этикет: - яхши хулқ; - жамоатчилик жойларида ўзини тўғри тута олиш; - ташқи қиёфа; - муомала маданиятларини назарда тутади. Этикет - инсоният тарихининг турли босқичларида, ҳар хил халқ, ижтимоий гуруҳ ва қатламларида амал қилинган ахлоқий меъёр, урф-одат, хатти- ҳаракатларни англатади . Педагог этикаси. Педагог касб аҳлоқини шакллантиришнинг барча замонлар учун долзарб бўлган йўли бу - намунавийлик тамойили. Педагогика олий ўқув юртида муаллимларнинг таълим бериш усулларидан тортиб, то «майда-чуйда» хатти- ҳаракатларигача ўз шогирдлари томонидан шахсий намуна тарзида қабул қилинишини назардан қочирмаслик керак. Устоз-шогирдлик муносабатларидаги касбий этика нормалари бўлажак ўқитувчилар касб аҳлоқи шакилланишини таъминловчи омиллардандир. Педагог аввало нима учун тарбиячи вазифасини бажариётганлигини тушиниб олиши керак. Жумладан «Инсонларда нимани тарбиялаш керак?» деган саволгагина тўғри жавоб беришгина эмас, балки қандай тарбиялаш кераклигини ҳам билиши керак. Бу эса педагогик ижодиётида ва педагогик этикетида асосий омилдир. Боланинг ички дунёсига кира билиш, унинг ишонган дўсти бўлиш, яхшиликка йўналтириш, жавобгарликни ҳис қилишни сингдириш, уни жамиятга фойдали инсон қилиб етиштириш – бу педагогиканинг гуманитар принципидир. Касбий этика қонун-қоидалари кабинетларда эмас, балки, иш жараёнида шаклланади. Касбий-аҳлоқий этикет нормаларини ишдаги ижодкорликдан

ажратиб бўлмайди, айниқса педагогик иш жараёнида. Шунинг учун касбий омилкорлик, ўз ишини яхши билиш, қайси касбдан қатъий назар аҳлоқий нормаларнинг бошланшидир. Касбий этика нормаларнинг мазмуни , уларнинг амалийлиги у ёки бу масалаларни ечишда ёрдам беради. Ижодкор-педагогларнинг ижодиёти бунга мисол бўла олади. Ўқув тарбия жараёнидаги асосий принципларидан бири – бола қалбидаги қўрқув ҳиссиётини йўқотиш, ўз кучига ишонадиган, ўзини эркин ҳис қиладиган қилиб тарбиялаш. Бу принциплар шахсий вазифа бериш: ҳар бирини кучига қараб, мувофақиятига қараб хар бирини баҳолаш. Яна бир принцип – раҳм-шавқат педагогикаси принципидир. Бунинг маъноси боланинг шаънига тегмаслик, кўпчилик олдида қолоқларнинг номини тилга олмаслик ва энг асосийси баҳо қўйишда жуда эҳтиёткор бўлиш. Бу педагогик этикасининг қоида ва методик усулларидир. Хизмат кўрсатишнинг сҳаси корхоналаридаги иш гурухлари ва жамоалари хақида умумий маълумотлар. Хизмат кўрсатиш ходимларнинг касб этикаси ва этикети умуминсоний ахлоқ қонунлари, принциплари ва нормаларини, эстетик қадриятларини аҳолига хизмат кўрсатиш, муомала қилиш ҳамда уларга ахлоқий тарбия бериш, эстетик маданиятини шакллантириш усуллари, йўлларини ўрганадиган ва ўргатадиган назарий-фалсафий фандир.

Фойдаланиладиган адабиётлар: 1. М.Н. Муминова, М.А. Максумова «Касбий этика ва этикет», услубий қўлланма, Т.,2006. 2. И.А.Каримов «Истиқлол ва маънавият» Т.,1994. 3. И.А.Каримов «Ўзбекистон буюк келажак сари» Т.,1998. 4. Н.Э.Муҳаммадиев «Касб этикаси ва эстетик маданияти»- Тошкент,1998 й. 5. М.Абдуллаев, Э.Хакимов «Введение в этику»-Наманган, 1998. 6. Абдулла Шер «Ахлоқшунослик» Маърузалар матни, Тошкент, 2000 7. В.Г. Федцов «Культура сервиса» Учебно-практическое пособие - М., «ПРИОР», 2001. 8. А.А. Авлоний «Туркий гулистон ёҳуд аҳлоқ», Т. 1992. 9. Ю.Ю.Петрунин, В.К. Борисов «Этика бизнеса» М., «Дело»,2000. 10. С.С.Гуломов «Тадбиркорлик ва кичик бизнес» - Т., «Шарк», 2002.

Похожие

Умуминсоний аҳлоқ принциплари

Хизмат кўрсатиш ходимларининг касб аҳлоқи

Одобнома фани унинг мазмун мохияти максади ва вазифалари

Микроиклим ва унинг гигиеник

Мусикий тўгараклар