Amaliy ijrochilik mashg’ulotlari. Tovush kuchini boshqarish (dinamika) - Музыка - Рефераты

Amaliy ijrochilik mashg’ulotlari. Tovush kuchini boshqarish (dinamika)

Загружено в:

07.11.2022

Скачано:

0

Размер:

1119.03125 KB

Amaliy ijrochilik mashg’ulotlari. Tovush kuchini boshqarish (dinamika) 1. Darsni boshlashdan oldin mashqlar bilan qo’llarni qizdirib olamiz. Mashqlarni mustaqil ravishda, shuningdek, F.Vasilyevning “Qashqar rubob uchun gamma va mashqlar applikaturasi” (1981) kitobidan va O.Nazarovning “Xalq cholg’ulari ijrochilik” (qashqar rubobi uchun gamma va etyudlar.2016) o’quv qo’llanmasidan, hamda G.Shradikning kitobidagi mashqlardan foydalanishingiz mumkin. 2. O’tgan darsda o’zlashtirilgan Q.Komilovning Fantaziya asarining 70- taktigacha yoddan chalib bering. Asarning 71-139 taktlarni oldingi qismiga bog’lang. Ushbu qism Allegro sur’atida do major tonalligida yozilgan bo’lib, sekvensiyasi jumlalardan tuzilgan. Jumlalar ijrosida pauzalarga ahamiyat bering. Tovushlar suvalmasdan, ayniqsa tepaga beriladigan zarblarning aniq jaranglashiga alohida e’tibor bering.

9-10 raqamlar faqat pastga zarb berib chalinadi. 10 raqamga bir takt bog’lovchi vazifasini o’taydigan passaj sektsolli tovushlari tekis va aniq ijro etilishi zarur. 12-raqamdagi o’n oltitalik notalarning zarblari tekisligi ustida alohida ishlang. 13–raqamdagi to’rt takt ichida tonallik asta-sekinlik bilan si bemol tonalligiga og’ib boradi va so’nggi to’rtinchi qismga ulanadi.

3. O’tgan darslarda o’zlashtirilgan Q.Komilovning Fantaziya asarining 134taktigacha yoddan fortepiano jo’rligida takrorlang. Nota matni to’g’riligiga va tovushlar ijrosiga e’tibor bering. Navbatdagi darslarda Fantaziyaning so’ngi qismlarini, ya’ni 140-194 taktlarni o’rganamiz. Bu qism asarning so’ngi qism bo’lib, Vivo s ur’atida s i bemol major tonalligida davom etadi. 14-raqam 20 taktli fortepiano partiyasi tez ijro etiladigan o’n oltitalik jumlalarni tayyorlab beradi. Bu qism ijrochidan chap qo’l harakatlari bilan yengilligini talab etadi. Shu bilan birga o’ng qo’l zarblarining aniqligi, tekisligi muhim. Bu qismni notadan oxiriga o’qing. Fortepiano jo’rligida pauzalar, hamda ritm ustida ishlang. Jumlalar so’nggida keladigan ikki taktli trelda 1-3 barmoqlarning aniq va yengil harakatlanishi ustida ishlang.

So’nggi qism nota matnida uchraydigan tasodifiy alteratsiya belgilariga e’tibor berishni taqozo etadi. Chunki bu belgilar applikaturada o’zgarishga sabab bo’lganligi bois, chap qo’l barmoqlari uchi bilan pardalarni aniq bosish ustida alohida ishlang. Asarning sur’ati yuqori bo’lganligi bois, yonma-yon joylashgan sekvensiyali passajlarni avval sekin tempda o’zlashtirib oling. Fantaziyani o’z tempida chalishdan oldin uni to’liq holda fortepiano jo’rligida sekin tezlikda chalib o’rganing. TOVUSH KUCHINI BOSHQARISH (DINAMIKA) Konservatoriyaga o’qishga kirgan I bosqich talabalarida tovush balandligini aniq his qilish, ularni bir-biridan farqlay bilish, ijroda ular o’rtasidagi chegarani ko’rsata bilish ko’nikmalari yetarlicha o’zlashtirilmaganligi ko’zga tashlanadi. To’g’ri, har bir kompozitorning, u yoki bu asarda qo’ygan dinamikasi o’ziga xos, o’sha asar xarakteri, ruhiyati va badiiy obrazidan kelib chiqib tanlagan bo’lishi mumkin, ya’ni bu belgilar qandaydir nisbiy ma’no kasb etadi. Lekin shunday bo’lishiga qaramay,talaba ijro etilayotgan asarni to’liq va puxta o’rganishi, bu o’rinda barcha ijro ko’nikmalari qatori, tovush balandligini boshqarish ko’nikmalarini ham to’liq o’zlashtirishi talab etiladi. Musiqiy asarda uch xil tovush balandligi qo’llaniladi: - asta-sekin, birtekisda, silliq tovush almashinuvi; - qarama-qarshi tovush almashinuvi;

- bosqichma-bosqich tovush almashinuvi; Mutaxassislarning ta’kidlashicha, tovush balandligining o’zgarishi bu – badiiy obraz o’zgarishi emas, balki faqat holat o’zgarishi ekan 1 . Ko’pincha BMSM, litsey-kollej o’quvchilari ijrosida forte chalinsa sur’atning tezlashishi, piano ijrosida esa aksincha sekinlashish odati ko’zga tashlanadi. Aslida esa, tovush balandligi o’zgarishi kuy sur’atiga ta’sir qilmasligi kerak. Endi tovush balandligi o’zgarishini birma-bir ko’rib chiqsak: asta-sekin, bir tekisda, silliq tovush almashinuvi, ya’ni tovushning tekis ko’tarilishi va tekis pasayishi deyarli barcha musiqiy asarlarda uchraydi. Bu tovushning ifodaviyligini tashkil qiluvchi omillardan biri hisoblanib, tovush o’ng qo’l bilan mizrob(mediator)ni boshqarish orqali amalga oshiriladi.Bunda mizrob bilan torga zarb berish kuchini maqsadga muvofiq holda tanlay bilish, mizrobning qaysi qismi bilan torga tegish, o’ng qo’l bosh va ko’rsatkich barmog’ining qo’yilishi, shuningdek, o’ng qo’l amplitudasi masofasini to’g’ri tanlash kabi tushuncha va ko’nikmalarni o’zlashtirish talab etiladi. Shu bilan birga chap qo’l barmoqlarining dastani, bosilgan pardani “sezishi”, qanday kuch bilan uni bosishi, bir so’z bilan aytganda tovushni pardadan “sug’urib olishi” zarur. Ayniqsa piano chalganda shunday ehtiyotkorlik, aniqlik va bosim bilan chalish kerakki, unda tovush tembrini yo’qotmagan holda jaranglashi kerak, bunday tovush katta auditoriyalarda ham bemalol eshitiladi. Shu o’rinda astasekinlik bilan tovushni fortissimo gacha ko’tarishdan oldin tovushning o’sishini yaqqol ko’rsatib berish uchun tovush pasaytirilsada, uning kuchini, aniqligini, ayniqsa tembrni aniq saqlab turilishini ta’minlash asosiy omil hisoblanadi. Buning uchun quyidagicha mashqni gammalar ijrosida qo’llash mumkin. Qarama-qarshi tovush almashinuvi bunday o’zgaruvchanlik qadimiy Yevropa kompozitorlari asarlarida ko’p uchraydi, qaysiki kuchli forte dan keyin takror go’yo “aks-sado”dek piano da qaytariladi. Bunda piano aniq, tiniq, yorqin bo’lishi lozim. Ko’pincha bir holatdan ikkinchisiga (f-p, p - f)o’tishda kichik nafas(sezura) talab 1 В.Круглов, “Школа игры на домре” М., 2003.

etiladi. Bunda mizrob bo’shamaydi, amplituda va bosim, chap qo’lning dastaga bosilishi o’zgarmaydi faqat mizrobning torga tegishi o’zgaradi. Bosqichma-bosqich tovush almashinuvi, odatda, variatsiyalarda yoki avj(kulminatsiya)ga tayyorlab berishda qo’llaniladi. Masalan, tovush pog’onamapog’ona ko’tarilib boradi: Bunday ko’nikmalarni o’zlashtirish uchun xohlagan ikki oktavali gammani shunday holatda mashq qilish mumkin: Yana shuni ta’kidlash lozimki, tovush balandligining o’zgarishi tovush rangini o’zgartirishi mumkin. Bunday usul katta-katta dinamik bo’laklarni tayyorlashda qo’l keladi. Shuningdek, tovush balandligi ma’lum holat xarakterini beradi. Uni shartli ravishda quyidagicha ta’riflash mumkin. Piano – xotirjamlik, hayolot. Mezzo forte – ishonch, erkinlik. Forte – kuch, shaxdamlik, botirlik. Fortissimo – muayyan kuchlanish, dod solish kabi, qichqirish, nafrat v.h. Savollar: 1) Dinamikaning qanday turlarini bilasiz? 2) Tovush balandligini boshqarish ko’nikmasini takomillashtirish uchun qanday mashqlar qilish mumkin? 3) Qarama-qarshi tovush almashinuvi qanday asarlarda ko’p uchraydi? 4) Ijroda dinamik tuslarni aniq talqin qilish uchun nimalarga e’tibor berish kerak?

Mustaqil mashg’ulot uchun topshiriqlar: 1) Musiqiy asarning badiiy jihatdan to’laqonli jaranglashida dinamikaning ahamiyati haqida gapirib bering. 2) Dinamikani chuqurroq o’zlashtirish uchun mavzuda berilgan mashqlarni mustaqil bajaring. 3) “Piano” va “forte” dinamikasini alohida mashq qiling. 4) Dinamikani yaxshi o’zlashtirish uchun o’ng qo’lingiz holati va mizrobni ushlash holatini doimo nazorat qiling.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Y.Rajabiy “O’zbek xalq musiqasi” I jild T., 1955 2. I.Rajabov “Maqomlar masalasiga doir” T., 1963 3. A.Fitrat “O’zbek klassik musiqasi va uning tarixi” “Fan”. T.,1993 4. A.Odilov “O’zbek cholg’ularida ijrochilik tarixi”. T. “O’qituvchi”, 1995. 5. Ne’matillo Mo’’jaziy “Tavorixi musiqiyn” Pekin millatlar nashriyoti. Pekin. 1982.

Похожие

Amaliy ijrochilik mashg’ulotlari

Amaliy ijrochilik mashg’ulotlari. Asarni fortepiano jo`rligida ijro etish

Qashqar rubobi tovush imkoniyatlari. Tovush hosil qilish va uni boshqarish. P.I. Chaykovskiy “kuz qo’shig’i”. Darslar-amaliy ijrochilik mashg`ulotlari

Cholg`u asarlari tahlili. Murakkab shakl. H. Xanmamedov. Tor va simfonik orkestr uchun

Cholg`u asarlarini tahlil qilish uchun “konsert” uslubiyoti. M.Otajonov. Qashqar rubob va orkestr