Ўзбекистон диний маърифий тотувлик тимсоли - Идея национальной независимости - Рефераты

Ўзбекистон диний маърифий тотувлик тимсоли

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

29.56640625 KB

Ўзбекистон диний маърифий тотувлик тимсоли Режа : 1. Динлараро бағрикенглик ғоясиншг рўёби ҳақида 2. Замена ташвиши 3. Дин афюнмиди 4. Мустақил Ўзбекистонда динлар равнақи 5. Динлараро бағрикенглик мухолифлари .

Динлараро бағрикенглик ғоясиншг рўёби ҳақида Буюк Ипак Нули чорраҳасида жойлашган бу тупроқда неча минг йиллар мобайнида турли дин ва маданиятлар — зардуштийлик ва буддавийлик, насронийлик ва мусулмонлик анъаналари ёнма-ён яшаб келганини ҳисобга олсак, бу заминшнг тарихи нақадар кўҳна эканига иқрор бўламиз. Ислом Каримов Карл VI нинг соҳибқирон Амир Тем$рга эҳтироми Марказий Осиёга ислом динининг кириб келиши ара-фасида VI аср бошларида Самарқандда несториан епис- копи, VIII асрда эса несториан митрополита хизмат қил- ган. Тошкент ва Хоразм вилоятлари ҳудудларида насро- нийлар эмин-эркин яшашган. Умуман олганда, исломга қадар Марказий Осиёда 10 дан ортиқ турли динлар мав- жуд бўлган, деб ҳисобланади. Ана шу анъаналарни ўзида мужассам қилган Ўзбекистон маданияти, ўз навбатида, нафақат ислом маданиятининг кейинги ривожига, балки инсоният маънавиятида толерантлик фазилатининг ри вожига ҳам сезиларли таъсир кўрсатди. Буюк Амир Темур исломни фанатизмдан холи, умум- инсоний бир эътиқод, деб тушунган. Айни вактда ўз сал-танатидаги бошқа диний конфессияларга ҳам ғамхўрлик кўрсатган. Мардликка жавоб мардлик-да. Бу эса Европа- нинг чуқур эҳтиромини уйғотган. Бир мисол. Франция қироли Карл VI соҳибкирон Амир Темурга эҳтиромини шундай баён этган: «Сиз жаноби олийларига кўпгина нас- ронийларга кўрсатган эҳтиромингиз, ғамхўрлигингиз ва тақ-дим этилган инъомларингиз учун ўз миннатдорлигимизни из- ҳор этгаймиз. Биз ҳам Сизнинг одамларингиз фойдасига, им кон бўлса, уларга мувофщ ёки ортиқроқ муносабатда бўлиш- га тайёрмиз». Амир Темурнинг Европа давлатларидаги элчиси — ар хиепископ Иоанн ўзининг « Memoire sur Tamer et sa cour » китобида Амир Темур шахсиятини шундай таърифлайди: «Темур ажнабий савдогарларни, хусусан, франк ва насро- нийларни яхши купгиболади, уларга бушун юрти бўйлабхавф- сизлик, ғамхўрлик ва

ёрдам кўрсатади». Бундай эҳтиром ва эътирофлар бежиз эмас. Ватанимиз ҳудудида ислом дини қарор топганига қадар зардуштий-лик, буддавийлик, монийлик, христианлик, маздакийлик, шомонийлик каби динлар бирга яшаган. Узоқ йиллар да- вом этган бағрикенглик асосида ўша даврлардаёқ бетакрор толерантлик маданияти вужудга келган. Бу маданият дин- ларнинг ўзаро бир-бирини бойитишига хизмат қилган. Масалан, зардуштийликнинг «Эзгу фикр, эзгу сўз, эзгу иш» тамойили одамларни диний мансублигидан қатьи назар, ўзаро муносабатларда ана шу учликка амал қилишга даъ- ват қилган. Бу эса тинчлик ва барқарорликнинг муҳим шарти эди. Шу сабабли тарихимизнинг энг мураккаб дав- рларида хам бирорта диний можаро бўлмаган. Буларнинг бари халқимизнинг динлараро бағрикенглик борасидаги бой тарихий маданиятидан далолат эмасми? Булардан динлараро бағрикенгликнинг миллий маф-курамизнинг асосий ғояларидан бири этиб белгиланиши бежиз эмаслиги аён бўлади. Бу ғоянинг бугунги мазмуни мана бундай: «Динлараро бағрикенглик ғояси — хилма-хил диний эътиқодга эга бўлган кишиларнинг бир замин, бир Ва- танда, олижаноб ғоя ва ниятлар йўлида ҳамкор ва ҳамжи- ҳат бўлиб яшашини англатади. Қадим-қадимдан дин ак-сарият маънавий қадриятларни ўзига мужассам этиб ке-лади. Миллий қадриятларнинг асрлар оша безавол яшаб келаётгани ҳам диннинг ана шу табиати билан боғлиқ. Чунки дунёдаги динларнинг барчаси эзгулик ғоялари- га асосланади, яхшилик, тинчлик, дўстлик каби фазилат- ларга таянади. Одамларни ҳалоллик ва поклик, мехр-шаф- қат ва бағрикенгликка даъват этади» 1 . Замена ташвиши ЮНЕСКО 1995 йилни «БМТнинг бағрикенглик йили» деб эълон қидди. 1995 йилнинг 16 ноябрида 185 давлат иштирокида Парижда «Бағрикенглик тамойиллари Дек- ларацияси» қабул қилинди. Қандай яхши.

Бироқ... интернет сайтларида «Динлараро можаролар — замонамиз муаммосига айланди. Уларни тинчитадиган Халқаро институт ташкил қилинмаса, бўлмайди», деган ташвишли хабар тарқалмоқда. Ғарбий Украинада ҳам одам- лар православлар ва грек-католик-униатлар орасидаги можаролардан жабр кўришмоқца. Индонезиянинг Малу- ку оролларида христиан ва мусулмонлар орасида жанжал чиққан бўлса, Нигерияда диний экстремистлар динлар аро тўқнашувларни содир қилишган. Суданликлар, бир миллат бўла туриб, 1983 йиддан бери икки динга бўлиниб, ёқалашишяпти. Уларни яраштиришга БМТ ва бош қа давлатлар овора бўлишаётир... Динлар Шўро даврида «Дин» сўзи «ишонч», «ишонмоқ» маъносида келади. «Маънавият: асосий тушунчалар изоҳли луғатида у икки маънода: 1) ижтимоий-маънавий ҳаёт ҳодисаси, илохий кучларга ишонч-эътиқод асосида шаклланган ғоя ва қарашлар тизими; 2) борлиқни яратувчи ва бошқарувчи олий мавжудот, яъни Худога нисбатан муносабат, тасав- вур, урф-одат ва маросимлар мажмуи, сифатида талқин этилиши ёзилади 1 . Коммунистик мафкура «Дин — афъюндир» деди. Бу шиор совет давлатига дин ва диндорлар билан қандай ишлаш кераклигини белгилаб берди: черков, монастир, мачит, синагогалар ёпилди, портлатилди. Худосизлар жа- миятлари очилди. Одамларга коммунистик афъюн ичи- рилиб, СССРда коммунизм деган жаннат яратиш ваъдаси берилди. Бу жаннат 1980 йили очилиши керак эди. Очил- мади. 74 йил коммунистик жаннат учун миллионлаб қур- бонликлар берилди ҳамки, бўлмади. Аксинча, СССР «халқ- лар турмаси», деган ном олди. Ўзидан инсониятга «Ком мунизм — афъюндир», деган хулосани бериб кетди. Уша йиллари мусулмон, христиан, католик, буддавий эътиқоддаги одамларни «совет одами» га айлантиришга ас- тойдил киришидди. Шўро даврида барча динларга тегаш-ли 10 000 ибодатхона йўқ қилинди. Барча динларнинг ру- ҳонийлари ГУЛАГга қамалди, отилди, сургун қилинди. Динларнинг асосида

бағрикенглик бўлгани учун улар Си бирь ертўлаларида хам аҳил яшашган. Қишнинг аёз кунла- рида ертўлани иситишга ўтин тайёрлаш учун арранинг бир томонини протоирей, иккинчи томонини имом тортган. Жафокаш жадид бобомиз Маҳмудхўжа Беҳбудий Ва- тан равнаки йўлидаги динлараро аҳилликни, ижтимоий ҳамкорликни, иш бирлигини шундай орзулаган эди: «Тур- кистон яҳудийлари, насронийлари ва мусулмонлари учун ҳаммаларининг манфаатларини эътиборга олатурғон қонунлар тузилсин. Агарда биз - Туркистон мусулмонла ри хоҳласакки, дин ва миллатимизни иттифоқ этиб, бу- гундан ислоҳотга қадам қўйсалар... зиёли ва тараққийпар- варларимиз, бой ва уламомиз бирлашиб, дин ва миллат, Ватан учун хизмат этсак». Дин афюнмиди? Динлар бизнинг юртимиз ижтимоий ҳаётида киши- ларни бир-бирига бўлган муносабатларини меъёрлашти- ришга ёрдам бермоқда. Юртбошимиз Ислом Каримов таъ- кидлаганидек, динлар: — умуминсоний ахлоқ меъёрларини ўзига сингдириб олиб, уларни ҳамма учун мажбурий хулқ-атвор қоидаларига ай- лантирган; — одамларнинг баҳамжиҳат яшашига қўмаклашган; — одамларнинг ишонч ҳиссини мустаҳкамлаган ҳамда ҳаёт синовлари, муаммо ва қийинчиликларни енгиб ўтиш- ларида куч бағишлаган; — умуминсоний маънавий қадриятларни сақлаб қолиш ҳамда авлоддан-авлодга етказишга ёрдам берган ва шу йўл билан маданият ривожига катта таъсир кўрсатган 2 . — Динлар асрлар давомида нима яхши, нима ёмон, нима тўғри, нима нотўғрилигини ўзига хос асослаб, халқларни тарбиялаб келаётир. Дин - насиҳатдир, деган пайғамба- римиз Муҳаммад алайҳиссалом. Дарҳақиқат, дин насиҳат қилса — саодатга, сиёсат қилса — ҳалокатга олиб борган. Бунинг мисоллари тарихда кўп. — Маеалан, христиан педагогик фалсафаси «диндан аж- ратилган таълим-

тарбия маънавиятдан айрилишга, таълим- тарбиядан ажратилган дин эса хурофотга айланишга маҳ- кумдир», деб ҳисоблайди. Христиан руҳонийлари ахло- қий қадриятларнинг эътиборсизлана бораётгани, «ҳамма нарсани сотиш ва сотиб олиш мумкин» бўлиб қолгани, «менинг ватаним бошқа ерда» дегувчи космополитлар ва порнография ташкилотчиларини танқид қилиб, Америка ҳукуматига маърифий ёрдам бермоқца 1 . — Хитойда ижтимоий ҳамкорликни мустаҳкамлаш йўли даги муҳим қадамлардан бири — бу 1983 йидца Конститу- цияга диний эътиқод эркинлигини кафолатлашга қара- тилган ўзгартиришни киритиш бўлди. Шундан сўнг мам- лакатда диний қадамжолар ва диний удумлар қайта тик- лана борди. 1990 йидда Хитойда 100 млн. буддист, 20 млн. мусулмон, 5 млн. протестант ва 4 млн. католик бўлган 2 . — Шарқшунос олимларнинг фикрларига кўра, «Замо- навий Шарқда Ғарбга нисбатан анъанавийлик ва диний-лик кучлидир. Бу уларнинг кам ривожланганидан эмас. Чунки миллий-диний анъаналар Шарқ учун ўз миллий «мен»и, этник қиёфаси, ахлоқи ва удумларини муҳофаза қиладиган, айниқса, глобаллашувнинг салбий таъсири- дан ҳимоя қиладиган зирҳдир», — дейди 3 . Будда диний таълимоти «одамлар орасида ўзаро ҳам-корликка, демократик, бағрикенг ёндашувга амал қилинг. Бошқаларнинг эътиқодларини қораламанг», дейди. Ўзига эргашувчилардан интизомли, хотиржам бўлишни, чирой ли сўз, чиройли хулқ билан ўзидаги Мара (салбий куч) ни чидам ва ҳамдардлик орқали бартараф этишни талаб қила- ди. Чунки «Инсон яхшиликнинг моҳиятини чуқур тушу ниб, ҳис қилсагина, у яхшиликка қодир бўлади», — дейди. «Ҳар қандай ёмонлиқцан саклангин, эзгулик улашгин, шум ўй-хаёллардан чекинган», деган Будда 1 . Конфуцийлик одамлар ижтимоий келиб чиқиши ёки жамиятдаги мавқеи билан эмас, балки одамийлик, адо- латпарварлик, самимият воситасида камолотга эришиши мумкинлигини уктиради. Индуийлик фалсафасига кўра, инсон ўз ҳаётида нимаики ёмонлик қилса, окибатсиз қол- майди, бунинг учун, албатта, жазо олади.

Қуръони каримда бировнинг эътиқодига дахл килиб бўлмаслиги, динга ишониш инсонларнинг шахсий иши экани, бу уларнинг виждонига ҳавола қилингани аниқ ифода этилган: «Динда зўрлаш йўқ, зеро, тўғри йўл янг-лиш йўлдан ажрим бўлди», дейилади Қуръони каримда 2 . Қуръони каримнинг «Ҳуд» сураси 118-оятида: «Агар Роббингиз хоҳлаганида эди, (барча) одамларни бир уммат (бир дин) қилган бўлур эди» 3 , дейилади. Ислом дини маз- кур тамойил билан барчани ўз эътиқод ва маданияти йўли- да эркин эканини кафолатлаган. Қуръонда кўп учрайди- ган сўзлардан бири тинчлиқдир. Имом Бухорийнинг «Ал-Жомиъ ас-саҳиҳ» ҳадислар тупламида диний ксенофобия учун асос бўладиган бирорта ғоя йўқ. Бу ҳам исломда диний бағрикенглик тамойили- нинг устуворлигини кўрсатади. Кўринадики, дунёдаги динларнинг барчаси эзгулик ғояларига асосланган ва яхшилик, тинчлик, дўстлик каби хусусиятларга таянади. Одамларни ҳалоллик ва поклик, меҳр-шафқат, биродарлик ва бағрикенгликка даъват эта- ди. Улар инсоннинг яшашдан асл мақсади бу дунёда хайр- ли, савобли ишлар қилиб, боқий дунё синовларига тайёр- гарлик кўриш, жаннат саодатига муносиб бўлиш эканини тарғиб қилади. Хуллас, Президент Ислом Каримов сўзлари билан ифодалаганда, «дин бизнинг қон-қонимизга, онгу шуури- мизга шу қадар теран сингиб кетганки, уни ҳеч қандай куч, ҳеч қандай ташвиқот билан чиқариб бўлмайди». Шу боис ҳар бир ватандошимиз, айниқса, ёшлар, динлар одамлар орасида келишмовчиликлар учун диний сабаб йўқдигини, барча динларнинг асл инсонпарвар моҳия- тини чуқур бил иши л озим. Шундагина уларни диний ақидапарастларнинг, миссионер ва прозелит, ксенофоб- ларнинг ғаразли сўзлари тўғри йўлдан чалғитолмайди. Мустақил Ўзбекистонда динлар равнақи Истиқлолнинг дастлабки йилларидан одамларнинг ди ний туйғуларига

ҳурмат, динлараро бағрикенглик тамойили баланд рутбага кўтарилди. 1992 йилнинг 2 июлида «Му- сулмон фарзанди бировни кофир, бировни художўй деб то- ифаларга ажратмайди... сабаби, бандасининг устидан бан- даси эмас, худонинг ўзи ҳукм чиқаради. Шундай экан, бир- биримизни беҳуда айблаб, мен мусулмонман, сен кофир, деб талашиб юришлар бизга тўғри келмайди», - деди Пре- зидентимиз 1 . Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг қатор моддалари (18, 31, 61- моддалар) ҳамда «Виждон эркинли- ги ва диний ташкилотлар тўғрисида»ги Қонун ҳар бир инсоннинг хоҳлаган динга эътиқод қилиш ёки ҳеч қайси динга эътиқод қилмаслик ҳуқуқини таъминлайди. Диний қарашларни мажбуран сингдиришни тақиқлайди. Давлат ва дин муносабатларини мувофиқлаштириш мақсадида бизда махсус идора — Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита тузидци. 2004 йил апрелида рес-публикадаги турли конфессиялар ўртасидаги тотувлик ва ҳамкорликни янада мустаҳкамлаш мақсадида ДИҚ қошида уларнинг раҳбарларидан иборат Конфессиялар ишлари кенгаши ташкил этилди. Республика аҳолисининг 90 фоизидан зиёдини мусул- монлар, 4 фоизга яқинини православлар, қолганларини бошқа конфессиялар вакиллари ташкил этади. Республи-камизда 16 конфессияга мансуб 2225 та диний ташкилот, жумладан, 2038 та масжид расмий рўйхатдан ўтган. (1991 йилда 146 та эди!) Республикамизда Тошкент ислом ин ститута, Ислом университета, православ ва Протестант се- минариялари фаолият кўрсатмоқда. Мустақиллик йилла рида юзлаб черков, синагога ва ибодат уйлари барпо этил-ди, таъмирланди. Улар қаторида Тошкент, Самарканд, На-воийдага православ ибодатхоналари, Тошкент шаҳридаги католик костёли, Самарқанддаги Арман-апостол черкови, Тошкентдаги Будда ибодатхонасини қайд этиш мумкин. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов-нинг 1991 йил 20 июнь ва 1992 йил 27 мартдаги Фармонла- рига биноан «Ийд ал-Адҳа» (Қурбон) ва «Ийд ал-Фитр» (Руза) ҳайитлари дам олиш куни деб эълон қилинди. Ис- тиқлол даврида 80 000 дан ортиқ Ўзбекистон фуқаролари ҳаж, 56 000 дан ортиқ киши

умра ибодатини адо этди. (1990 йилгача ҳар йили 3—4 кишигана ҳажга борарди!) Ҳар йили бошқа диний жамоаларнинг юзлаб вакиллари Исроил ва Россиядаги муқаддас зиёратгоҳларга бориб келмоқда. Мустақиллик йилларида Қуръони карим, пайғамбар Муҳаммад ( CAB ) ҳадислари, Библия (Янги аҳц), Қадимий аҳднинг баъзи қисмлари (Сулаймон ҳикматлари, Рут, Эстер ва Юнус пайғамбарлар тарихи) узбек тилига таржима қили- ниб оммавий ададда чрп этилди. Ўзбекистон Қуръонни кўзи ожизлар учун махсус Брайль ёзувида нашр қилган дунёнинг учинчи мамлакати сифатида машҳури жаҳон бўлди. Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг «Ҳидоят» ой-лик журнали 41000 нусхада, «Ислом нури» газетаси ойда икки марта 14500 нусхада, Рус православ черкови Тош кент ва Ўзбекистон епархиясининг «Восток свыше» жур нали ҳар чоракда 1000 нусхада чоп этилмоқца. 2007 йилда Ислом конференцияси ташкилоти Таълим, фан ва маданият масалалари бўйича муассасаси ( ISESCO ) қарори билан Тошкент шаҳри «Ислом маданияти пойтах- ти» деган шарафли номга сазовор бўлди 1 . Дунёнинг кўплаб минтақаларида кўп конфессияли- лик ижтимоий муаммо сифатида баҳоланади. Улар муам- монинг ечимларини қидиришаётир. Мамлакатимизда эса 16 конфессияга мансуб диний ташкилотлар эмин-эркин фаолият кўрсатмоқда. Чунки 16 хил эътиқод аҳли ўртаси- да ўзаро ҳурмат, дўстлик ва ҳамжиҳатлик мустаҳкам қону- ний, маънавий пойдеворга қурилди. Уларнинг ўз фаолия- тини амалга ошириши ва мамлакат ҳаётида фаол ишти рок этиши учун ҳамма шарт-шароитлар яратиб қўйилди. Бу эса машгакатимиздаги барча дин вакилларининг ҳам- кор, ҳамжиҳатлигига мустаҳкам қонуний пойдевор бўлиб хизмат қилмоқда. Уларни Бош миллий ғоямиз — «Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт» барпо этишга сафар- бар қилаётир. Бунинг яққол мисолларидан бирини Пре- зидентимиз Ислом Каримов шундай таъкидлайди: «Му- сулмонлар ва христианларнинг Ўзбекистон заминида бир- галикда ҳамнафас бўлиб яшаши диний-маърифий тотув- ликнинг нодир тимсоли ва барча дин вакилларига нисбатан бағрикенгликнииг энг яхши намунаси деб

ҳисобланишига арзигуликдир». Динлараро бағрикенглик мухолифлари . Диний ақидапарстлик, мутаассиблик. Динлараро бағри- кенгликка қарши мафкуралардан бири диний ақидапараст- ликдир. Афсуски, бу жаҳолат айрим шахсларнинг бузғунчи ғоялари сабабли бошқа динлар равнақига ҳам, илм-фан равнақига ҳам тўсиқ бўлиб келган. Мана, улардан бири ҳақидаги тарих: Александрия архиепископи Кирилл 415 йили илм билан шуғулланган хотин- қизларни, динни ни- қоб қилиб, ўлдиришга фатво беради. Жумладан, монах ва мутаассиб диндорларга машҳур математик, файласуф аёл Гипатинияни ўлдиришни буюради. Қутурган мутаасиб ақидапарастлар жазавага тушиб, ўтиб кетаёттан олима аел нинг йўлини тўсишади. Уни черковга судраб келишади. Денгиз чиғаноқдарининг косалари билан тирик аёлнинг суякларидан гўштларини қириб олиб, ёқиб юборишади 1 . Миссионерлик ва прозелитизм. Улар (миссионерлар) маҳаллий халқлар ўртасида ерли халқ тилида чоп этилган жозибадор китоб ва журналларни ҳамда бошқа динларга киришга даъват этувчи лавҳалар акс этган видео-аудио кас- сеталарни бепул тарқатиб, шу орқали туб аҳолига мутлақо ёт бўлган ўзга дин ғояларини тарғиб қилмоқчи бўладилар. Миссионерлик, прозелитизм, одамларни ўзга динга оғдириб олишга бўлган ноқонуний ҳаракатлар Ўзбекис тон Ресггубликасида қонун билан тақиқланган. Қолавер- са, дунёнинг деярли барча мамлакатлари қонунларида бу қилмиш тақиқланади. Чунки диний мазмундаги адабиёт ларни нотўғри тарғиб қилиш, уларни ғайриқонуний ра- вишда тайёрлаш, сақлаш, олиб кириш ёки тарқатиш фу- қароларнинг виждон эркинлиги билан боғлиқ ҳуқуклари- ни амалга оширишига жиддий зарар етказади. Ҳар қан- дай диний секта ва ташкилотларнинг миссионерлик фао-лияти билан шуғулланиши диний ва конституцион тамо-йилларга зид. Чунки бу қилмишлар одамларда ўз диний эътиқодига шубҳа, ишончсизлик уйғотади; бир диндаги одамлар ўртасида

низолар пайдо килади; оила, қариндош-уруғлар ўртасидан оқибат кўтарилади; ҳар бир халқ му-қаддас билган, уни бирлаштириб келган маънавиятга ггу- тур етади; динлараро муносабатлар беқарорлашади. Тасаввур қилинг: йигит ва киз бир миллат фарзандла- ри бўла туриб, икки динга имон келтирган бўлса. Улар ҳатто севишиб турмуш қуришса ҳам буоиланинг мустаҳкам бўли- шига ким кафолат бера олади? Ўғил туғилса, унинг хатна- си нима бўлади? «Собиқ мусулмон» бандаликни бажо кел- тирса, уни фонийдан бокийга кай манзилдаги қабристон-га, қайси урфларга кўра кузатиб қўйилади? «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғриси- да»ги Қонун бизни ана шундай аросат чангалларидан ҳимоя килади. Яъни «Давлат диний конфессиялар ўртасидаги тин- члик ва тотувликни қўллаб-қувватлайди. Бир диний кон- фессиядаги диндорларни бошқасига киритишга қаратил- ган хатти-ҳаракатлар (прозелитизм), шунингдек, бошқа ҳар қандай миссионерлик фаолияти ман этилади. Ушбу қоида- нинг бузилишига айбдор бўлган шахслар қонун ҳужжатла- рида белгиланган жавобгарликка тортиладилар». Жиноят- процессуал Кодексининг 2161-моддаси «Ғайриқонуний жамоат ташкилотлари бирлашмалари ва диний ташкилот лар фаолиятида қатнашишга ундаш» деб номланиб, унда Узбекистан Республикасида ғайриқонуний жамоат бирлаш малари ва диний ташкилотлар, оқимлар, секталар фаолия тида қатнашиш, ундаш, шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, энг кам иш ҳакининг йигирма беш бараваридан эллик бараварига- ча миқдорда жарима ёки уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд олти ойгача қамоқ ёки уч йилгача озодликдан маҳрум килиш билан жазоланади. Ксенофобия. Ксенофобия (юн. хепох — «бегона», fobia — «қўрқув») — иррационал қўрқув ва бегоналарга нафратни англатади. Ксенофобия бошқа дин, ирқ, қабила, миллат, маданият, ҳудуд вакилларига, чет элликларга қаратилиши мумкин. Одатда одамлар ҳаёт ҳодисаларини, ўзгаларнинг урф- одатлари, хулқ- атворини ўз гуруҳларининг мезонлари билан ўлчашга мойил бўлади. Урф-

одатлар «бизники» ва «бегона (у)ларники» деб иккига ажратилиб, ўзаро қарши қўйилади. Бунинг оқибатида «бизлар» ники «бе гона (у)лар» никидан яхшироқ, деган хулоса томон бо-рилади. Цивилизация тобора ривожланиб, глобаллашиб бораётганига қарамай, ксенофобия маънавияти сует жамият, шахсларда иллат сифатида сақланиб қолмоқда. Хуллас, ксенофобия ирқчилик, антисемитизм, фашизм ва клерикал миллатчиликнинг бир кўринишидир. У жаб- рланувчиларга хам, ксенофобияни намоён этувчиларга хам бир хил зарар етказади, жамиятдаги барқарорлик-ни, ^гўътадил инсоний муносабатларни бузади. Узбекистан Республикасининг янги таҳрирдаги «Виж дон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида» ги Қону- нида фуқароларнинг динга муносабатига қараб уларнинг ҳуқуқларини чеклаш ёки имтиёзлар белгилаш, уларнинг эътиқоди билан боғлиқ ҳис-туйғуларини ҳақоратлаш, турли конфессиялар ўртасида адоватни авж оддиришга қаратил- ган хатти-ҳаракатларга йўл қўйилмаслиги мустаҳкамлаб қўйилган 1 . Қонунда биз учун ёт ва зарарли бўлган диний секталар фаолияти ёйилишининг олди олинди. Диний адабиётларни чоп этиш ва тарқатилиши тартибга солин- ди, қонун асосида назорат қилиниши йўлга қўйилди. Ксенофобияни енгиш учун болани ёшликдан бағри- кенглик (толерантлик) руҳида тарбиялаш талаб этилади. Миллий ғоя руҳида тарбияланаётган Узбекистан ёшлари ана шундай бағрикенг бўлиб улғаймоқда. Бу эса жаҳон- нинг турли минтақаларида учраётган маънавий иллатлар- дан уларнинг пок бўлиб ўсишини таъминламоқда.

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон: Миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Том Тошкент, 1996. 2.Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Том Тошкент, 1996. 3.Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Том Тошкент, 1996. 4.Каримов И.А. Бунёдкорлик йўлидан. Том Тошкент, 1996. 5.Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш - давр талаби. Том Тошкент, 1997. 6.Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тарақҚиёт йўлида. Том Тошкент,1998. 7.Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қура-миз. Том Тошкент,1999. 8.Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт- пировард мақсадимиз. Том 8. Тошкент, 2000. 9.Каримов И.А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъ-улмиз.Том Тошкент, 2001.

Похожие

Миллатимиз тимсоли

Ўзбекистон – диний бағрикенглик анъаналари меросхўри

Миллатлараро муносабатларни ижтимоий-сиёсий ва маданий-маънавий омиллари

Жамият барқарорлигини таъминлашнинг ижтимоий-ғоявий асослари

Миллий ғоя - асосий тушунча ва тамойиллар фанининг тарихий илдизлари, шаклланиш босқичлари