Ҳокимият тақсимланиши тамойилининг амалий ифодаси - Идея национальной независимости - Рефераты

Ҳокимият тақсимланиши тамойилининг амалий ифодаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72.5 KB

Ҳокимият тақсимланиши тамойилининг амалий ифодаси Ўзбекистон Республикаси мустақиллигининг эълон қили- ниши давлат курилиши сохасида капа муаммоларни юзага келтирди. Мустақил демократии ҳуқукий давлатни куриш шундай муаммолардан бўлиб, уни хал килишнинг энг самара- ли усулларидан бири — марказий давлат органларини жахонда тан олинган хокимият тақсимланиши нуқтаи назаридан ташкил этиш ҳамда уларнинг конституциявий асосларини мустахкамлаш хисобланади. Республикамизнинг биринчи Конститутщясида бу муаммолар ҳуқуқий асосини топди. Ле- кин унгачахали анча вақт ва воқеалар бор эди... Алох и да таъкидлаш зарурки, давлатнинг марказий орган-лари тизими, улар ўртасидаги ваколатларни чегаралаш ҳамда бошқа шу каби масалалар дабдурустдан, киска муддатда тезлик билан ислох қилинганида, ҳуқуқий жиҳатдан хам, амалий томондан хам ижобий натижа бериши анча мушкул. Бу жиҳатдан республикамизда мазкур масалани ҳал этишга нисбатан аввалрок, яъни 80-йиллар охиридан киришилгани бирмунча кўл келди. Ислом Каримов Ўзбекистон рахбарлигини кўлга олгач бошланган ижтимоий ҳаётнинг турли жабҳаларидаги ислохотлар, белгиланган муҳим тадбир- лар ижроси натижасида юзага к е лган холат, жам и ят ичидаги турли жараёнлар хокимиятлар муносабатининг нисбатан аниқ тизимини яратиш масаласини кун тартибига кўйди ва бу борадаги тажрибаларни ўрганиш заруриятини келтириб чикарди. Республикамизда ҳақикий мустақилликни кўлга киритиш ва уни мустахкамлаш учун кураш эса янги қонунлар, хужжатларни қабул килиш билан чамбарчас боғликдир. Бошқача айтганда, мустақилликни мустахкамлаш барча қонунларни тубдан янгилаш асосида хам амалга ошмокда. Шу муносабат билан қабул қилинган янги қонунларниш бажарилиши Ўзбекистон Республикаси Президенти лаво-зями таъсис этилгунига кадар бўлгаи даврдагидек хозир хам ниҳоятда муҳим ахамият

касб этади. Бирок эслатилган даврда кўготаб қонунларга амал қилинмади. Шу боис қонун чикарувчи ҳокимиятдан ижроия ҳокимияти томон уларни боғлаб турувчи кўприк ташлаш зарурияти юзага келди. Ижроия хокимияти бўлган ҳукумат - республика Ва-зирлар Кенгаши оғир аҳволда қолган, қайта куриш жараёни билан боғлик кўплаб янги муаммолар унинг бошига дўлдай ёғилаётганди. Бу вақтга келиб барбод бўлаёзган Иттифок маркази ўрнига ҳаммаии бирлаштириб, ўзаро уюштириб тура- дигаи ўз марказимизни тузишга эҳтиёж тугилди. Уша пайтда Ўзбекистон Компартияси Марказий Қўмитаси ва асосан унинг биринчи котиби шундай боғловчи бўғин вазифасини бажарарди. Ксйинрокэса бундай мувофиклаштирувчи марказ партия тузилмалари сиймосида эмас, балки давлат механизми ичида вужудга келиши зарур бўлиб колди, чунки фикрлар хилма-хиллиги эълон қилинди, янги партиялар ва ҳаракатлар тузила бошлади. Коммунистиқ партия давлатда якка ҳукмрон куч бўлмай колди. Бундан ташкари нотинч, умумий осойиш- та вазиятни бузадигаи, баъзан оммавий тартиббузарликлар келтириб чикариши мумкин бўлган шароитни хам ҳисобга олиш зарур эди. Бунинг ёркин мисоли Фарғона воқеаларидир. Бирок республика Олий Кенгаши бунга эришиши мушкул эди, чунки унинг мажлислари доим хам ўтказилавермас, тўсатдан юзага келадигаи масалаларни кечиктирмай хал килиш мақсадида Олий Кснгаш ҳайъатини дарҳол йиғишни эса тасаввур қилиб бўлмасди Кабул қилинаётган карорлар учун жавобгарлик, яъни аниқ гаахснинг жавобгарлиги ма-саласи ҳам Президент лавозимини жорий этишда муҳим сабаблардан бўлди. П 1у гарика 1990 йил 24 мартда Ўзбекистон ССР Олий Ксн- гашининг сессиясида «Ўзбекистон Президенти лавозимини таъсис этиш ҳамда Ўзбекистон ССР Конституцияси (Асосий Қонуни)га ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида» Қонун қабул қилинди. Ушбу қонуннинг кириш қисмида таъкидланганидек, Ўзбекистон ССР Президента лавозими «демократик жараёнларни янада ривожлантириш, сиёсий ўзгаришларни такомиллаштириш, конституциявий тузумни, фукароларнинг ҳукукдари, эркинликлари ва

хавфсизликла- рини мустаҳкамлаш, Ўзбекистон ССР давлат ҳокимияти ва бошқарув олий органларининг ўзаро таъсирини такомиллаш тириш» мақсадида таъсис этилди. Шумуноса6этбилан Республика Конституциясиянги Ўзбекистон ССР Президенти» боби билан тўлдирилди, шу- нингдек, унинг айрим моддаларига тегишли ўзгартишлар киритилди. Илгари Президент олий давлат органларига қарайдими, деган масалада ягона фикр йўк эди. Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимини таъсис этиш тўғри- сидаги 1990 йил 24 мартда қабул қилинган қонун муноса- бати билан Конституцияда Республика Олий Кенгашига бағишланган 12-бобнингдеярли давоми сифатидаянги махсус боб вужудга келган бўлса, 1990 йил 1 ноябрда «Ўзбекистон ССРда ижроия ва бошқарув ҳокимиятининг тузилишини та комиллаштириш ҳамда Ўзбекистон ССР Конституцияси (Асо сий Қонуни)га ўзгартиш ва кўшимчалар киритиш тўғрисида» Қонун қабул қилингач, бу янги боб ҳукумат фаолиятига бағишланган 13 боб билан қўшилиб, унга «Ўзбекистон ССР Президенти ва ҳукумати» деб ном берилди. Бошқарув тизимини такомиллаштириш билан боғлиқ ҳолда қабул қилинган кейинги Қонун Президентнинг ҳуқуқий ҳолатига жиддий ўзгаришлар киритди. Унга мувофиқ Прези дент ҳокимияти ва Вазирлар Кенгашининг ижроия-бошқарув ҳокимияти уйғунлашди. Вазирлар Кенгаши Вазирлар Маҳкамаситарзидаўзгартирилиб, Президент айни бир пайтда унинг Раиси вазифасини бажарадиган бўлди. Шундай қилиб, Ўзбекистонда давлат бошқарувининг уйғун тизимини яратиш, қонун чиқарувчи, ижроия ва суд ҳокимиятини қатъий чегаралаб қўйиш, шунингдек, давлат органлари фаолиятидаги параллелизмга, бир-бирининг ишини такрорлашга, бир орган ишини бошқаси бажаришига барҳам бериш мақсадида Президент ва ижроия-бошқарув тузил мал ари бирлаштирилди. Зеро, бозор муносабатларига ўтиш даврида давлат бошқаруви, хўжалик юритиш, ижти- моий-маданий қурилишнинг барча жабҳаларида интизом ва тартиб ўрнатиш, ижроия ҳокимиятни бутун чоралар билан ^мустаҳкамлаш эҳтиёжи шуни талаб қилади. Нати- жада Ўзбекистон Президенти республикада олий ижроия ва

бошқарув ҳокимиятини рўёбга чиқарадиган бўлди. Бу Конституциянинг 118(1)- моддаси II қисмида ўз ифодасини топди. Буларнинг бари Ўзбекистон Президенти ижроия ҳокимията раҳбари бўлди, дейишга асос беради. Президент суверен республика бошлиғи ва айни маҳалда республика- даги ижроия ҳокимияти раҳбари сифатида республика олий ҳокимият ва бошқарув органларининг ўзаро ҳамкорлигини таъминлайди. Мустақил юртимизда давлат ҳокимиятини ташкил этиш жаҳонда тан олинган ҳокимият бўлиниши принципи асосида тузилгани Ўзбекистон Республикасининг биринчи Консти- туциясининг катор моддаларида мустаҳкамланган. Булар куйидагил ардир: 11-модда. «Ўзбекистон Республикаси давлат ҳокимияти нинг тизими - ҳокимиятнинг қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд ҳокимиятига бўлиниш принципига асосланади». Бун- дай меъёрнинг Конституцияда мустаҳкамлангани демократик ҳукуқий давлат сари қўйилган дастлабки муҳим кадамлардан биридир. Конституция мазмунида шу нарсани кўриш мумкин- ки, республикада ягона давлат ҳокимияти тизими ташкил этилди. Конституциямизда ўзининг ҳуқуқий асосини топ тан ҳокимиятни тақсимлаш тамойилининг барча қоида ва талабларига биноан бундай давлат ҳокимиятида ваколатлар турли давлат органларига, чунончи, қонунчилик ваколатлари Олий Мажлисга, ижро ваколатлари Президент ҳамда Вазир лар Маҳкамасига, судлов ваколатлари эса суд органларига тақсимлаб берилган. Ўзбекистон Республикаси Парламента бўлган Олий Мажлис қонунчилик соҳасида барча ваколатлар га эга. Асосий Қонунимизнинг 76- моддасида муетаҳкамлаб кўйилган бу коида Олий Мажлис Олий вакиллик давлат органи бўлиб, қонун чикарувчи ваколатини амалга оширади, дсб мустахкамлангани фикримизнинг далилидир. Ҳокимият тақсимланиши принципига асосан парламент фақатгина қонунчилик ваколатларини амалга ошириш билан чегараланмасдан, баъзи назорат вазифаларини хам бажа-риши зарур. Бу талабни Конституциянинг 78-моддаси 17, 18, 19-бандларида белгиланган Республика Президенти-нинг ҳукуқий яратувчилик соҳасидаги ваколатларини на зорат килиш борасида

унинг фармонларини тасдиқлашда, 8-бандда белгиланган республика бюджетининг ижросини назорат этиш ҳукукида, 93-модданинг 7-бандига кура Пре-зидентнинг республика Олий Мажлисига ҳар йили ички ва халқаро ахвол хусусида маълумотнома такдим этишида ва бошқаларда кўриш мумкин. Юкорида кўрсатилган коидалар Конституция лойихдсининг умумхалқ муҳокамаси давоми-да ривожлантирилиб, мустахкамлаб борилди. Мухокама даврида фукаролар томонидан берилган таклифлар натижа-сида лойиҳага тегишли ўзгартишлар киритилди. Масалан, Конституция лойиҳаси дастлабки матнининг 75-моддаси охирида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси ўзининг мутлак тасарруфида бўлган ваколатларни ўзи тузадиган ор-ганларга ва мансабдор шахсларга беришга хаклидир, деган коида белгиланган эдики, унинг қабул қилинмагани хам республикамизда хокимият тақсимланиши нуқтаи назаридан демократик ҳуқуқий давлат туз и н истаги устувор зка н ининг я қ қол намунасидир. Конституциямиз XX бобининг 89-моддасида Республика Президента Ўзбекистон Республикасида давлат ва ижро этув- чи хокимият бошлиғи экани, 93-модданинг 7,10,14,15-банд- ларида ҳамда 94-моддада шу лавозимдан келиб чикувчи ваколатлари мустахкамланган бўлса, шу моддаиииг 9, 12, 13- бандларида Президентнинг ижро хокимияти бошлиғи сифатидаги ваколатлари мустаҳкамланган. Ҳокимият тақсимланиши нуқтаи назаридан Конститу циянинг 95- моддаси кўпгина тортишувларга сабаб бўлган эди. Ижро хокимиятининг бошлиғи қонунчилик ваколатини амалга ошириш органи бўлмиш Олий Мажлисни таркатиб юбориш хукуқига эга бўлиши ҳокимиятни тақсимлаш прин ципига зид келмайдими, деган масала туғилганди. Биринчидан, Президент мазкур ваколатни давлат бошлиғи сифатида амалга ошириб, бунда республика олий хокимият ва бошқарув органларининг бахамжиҳат ишлашини таъминлаш (93-модданинг 8-банди) ҳамда Конституция ва қонунларга риоя этилишининг кафили сифатида иш кўради. Мазкур мод- данинг 1-бандига мувофиқ, бу унинг Конституциявий бурчи

хисобланади. Иккинчидан, 95-моддада таъкидланганидек, бундай ваколатдан у фақат Олий Мажлис таркибида унинг нормал фаолиятигатахдид соладиган, хал қилиб бўлмайдиган ихтилофлар юз берганида ёхуд у бир неча марта Конституция- га зид карорлар қабул қилган такдирдагииа фойдаланади. Учинчидан, мазкур масалани у бир ўзи эмас, балки Конс титуциявий суд билан бамаслахат хал этади. Тўртинчидан эса, Олий Мажлис фавқулодца ҳолат жорий этилган даврда тарқатилиши мумкин эмас, деб шу модданинг охирги сўз бошида мустаҳкамлаб кўйилганини хисобга олсак, хокимият тақсимланиши нуқтаи назаридан ҳам бу масала тўғри ҳал этилган, деган хулосага келиш мумкин. Бу коида накадар тўғри эканини Россияда бўлиб ўтган фожиали воқеалар яккол кўрсатди. Ҳокимият тақсимланиши нуқтаи назаридан 93-модда нинг 14-банди, яъни Президентнинг Олий Мажлис томо нидан қабул қилинган қонунларни имзолаш ва уларга вето кўйиш ҳукуки ҳам муҳим ахамият касб этади. Бу норманинг мохиятидан кўриниб турибдики, Президент томонидан такро- ран мухокамага кўйилган қонунларнинг қабул қилиниши ёки қабул қилинмаслиги масаласи охир-оқибатда Олий Мажлис томонидан хал этилади. Ҳокимият тақсимланиши принципига асосан Консти туциянинг XX бобида суд хокимияти тузилишига алохида ахамият берилган, жумладан, 106-моддада Ўзбекистон Рес публикасида суд хокимияти қонун чикарувчи ва ижро этув- чи ҳокимиятлардан, сиёсий партиялардан, бошқа жамоат бирлашмаларидан мустақил ҳолда иш юритади, деган меъёр мустаҳкамлаб кўйилган. Ҳокимият тақсимланиши нуқтаи назаридан қ араганда, мустақил республикамизда Конституциявий суднингташкил эталиши, унинг асосий вазифаси қонун чиқарувчи ва ижро этувчи ҳокимиятларнинг ҳужжатлари Конституцияга қай даражада мослигига до и р ишларни кўриши тўғрисидаги 108-модда ғоят муҳим аҳамиятга эгадир. 109-моддага биноан Конституциявий суд томонидан қабул қилинган карорлар қатьийлиги ва улар устидан шикоят килиш мумкин эмаслиги тўғрисидаги қоидалар ҳам алоҳида ҳуқуқий

аҳамияти билан ажралиб туради. Шунингдек, Конституциявий суд аъзолари ўз фаолиятида мустақил экани ва фақатгина Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига бўйсуниши ўзининг Конституциявий мақомига эга. Фукаролик, жиноий ва маъмурий ишларни юргизиш борасида Ўзбекистон Республикаси Олий суди суд ҳокимия-тининг олий органи ҳисобланиши (110-модда), судьяларнинг мустақиллиги, фақат қонунга бўйсуниши, уларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йўл кўйилмаслиги ва бундай аралашиш қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлиши, судьялар нинг дахлсизлиги қонун билан кафолатланиши ҳақидаги 112-модда суд ҳокимиятининг мустақиллигини таъминлаш учун ҳукуқий асос бўла олади. Олий суд ва Олий хўжалик суди Раислари ва аъзолари Олий Мажлиснинг депутатлари бўла олмаслиги ҳақидаги қоида эса ҳокимият тақсимланиши республикамизда давлат ҳокимиятини ташкил килишдаги муҳим тамойиллардан бири эканини яна бир бор исботлайди. Хулоса қилиб айтиш мумкинки, мустақил Ўзбекистон Рес публикасининг биринчи Конституциясида мустаҳкамланган қоидалар жаҳонда тан олинган ҳокимиятнинг тақсимланиши принципи асосида Ўзбекистонда ягона давлат ҳокимиятини ташкил қилишга қаратилган. Бу Конституциявий меъёрлар эса ҳақиқий демократик давлат тузиш учун ҳуқуқий пойде-вор бўла олади. Ҳозирги кундаги асосий вазифамиз жорий қонунларни Конституциямиз асосида қайта кўриб чиқишдан ҳамда давлат органлари, мансабдор шахслар, жамоат таш-килотлари, фуқаролар Асосий Қонунимизга оғишмай амал килишларига эришишдан иборатдир. 1994 йил

Адабиётлар: 1.Асосий вазифамиз – Ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. Президент Ислом Каримовнинг 2009 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2010 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузаси. Халқ сўзи, 2010 йил 30 январ. 2.Мамлакатимизни модернизация қилиш ва кучли фуқаролик жамияти барпо этиш – устувор мақсадимиздир. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлиси тўғрисида тўғрисида Ахборот. 2010 йил 28 январь. 3.Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т., «Маънавият», 2008. 4.Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. -Т.: Ўзбекистон, 2009. 5.Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз - жамиятни демократ-лаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. Т., «Ўзбекистон», 2005. 6.Эргашев И. ва бошқ. Миллий истиқлол ғояси. Ўзбекистон Республикаси Олий таълим бакалавриат босқичи учун дарслик. -Т.: Академия, 2005, 3-30- бетлар.

Похожие

Қонун устуворлиги - ҳуқуқий демократик давлат ва фуқаролик жамияти қуришнинг асоси

Миллий истиклол мафкураси бутун халк турмуш ижтимоий гурухлар, сиёсий партиялар манфаатларининг ифодаси

Демократия - халқ ҳокимияти демакдир

Миллий ўзликни англаш маънавий тикланиш жараёнларининг назарий ва амалий негизлари асослаб берилган асар

Маънавият-инсоннинг улғайиш ва куч-қудрат манбаи