Мустақиллик ўзликни танимоқдир

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

20.583984375 KB

Скачать

Мустақиллик ўзликни танимоқцир Камолотнинг ягона омили ўз ақлига, ўз мулкига, ўз меҳнатига эгалиқдир. Ҳолва деган билан оғиз чучимайди, албатта. Мустақилликнинг олиниши билан ҳамма нарса ўз-ўзидан ўзгариб қолмайди. Ўзгаришлар учун муҳит, шароит ҳосил бўлади, холос. Асосий иш шундан кейин бошланади. Бу борадаги биринчи иш, менимча, миллат-нинг ўзлигини англамоғидир. Бу ерда иккита масала бор. Биринчидан, биз киммиз, жаҳон цивилизацияси та-рихидаги ўрнимиз ва ролимиз қандай келган? Бу шунинг учун зарурки, 130 йиллик асорат бизни тарихдан узди. Биз жаҳон цивилизациясига катта ҳисса қўшган ва қўшиб келган маърифатли миллат эканлигимизни унут-дик. Тўғрироғи, онгимиздан ситиб чиқаришди, ўрнига аскарликка қизиқмайдиган, техникага уқувсиз, тил билиш-га яроқсиз бир миллат сифатида ўзимизни ўзимизга «та-нитмоқ»қа уриндилар ва бунга бир даражада муваффақ хам бўлдилар. Уқувсизлик ва уни ҳис қилиш нотавонлик-ни, нотавонлик эса ночорликни келтириб чиқаради. Но-чор миллат эса итоаткор бўлади. Иккинчидан, бугунги илм-фанни, шу жумладан, бо-зор иқтисодини ўрганмай иш кўриб бўлмайди, албатта. Бироқ булар анъанавий заминда олиб борилиши лозим. Булар ҳаммаси миллатнинг ҳаёт-мамотини таъмин этув-чи, тараққиёт ёки таназзулини белгилаб берувчи миллий ғоя сифатида ўртага қўйилиши керак. Маориф - таълим тизимини шу асосда қайта кўриб чиқиш, боғчадан олий ўқув юртини битиргунга қадар миллий ғурур тарбияси билан шуғулланиш лозим. Бу эса, ўз навбатида, илм-фан, ахлоқ ва ҳуқуқ, адабиёт ва санъат олдига бир қатор масалалар қўяди. Улардан айримларини кўрсатишга ҳаракат қиламиз: 1. Туркий халқларнинг, шу жумладан, узбек халқининг қадим-қадимдан

Турон, Туркистон атаб келинган кўҳна заминнинг минг йиллардан буен яшаб келаётган ва ўз та-рихий такомилида ўнлаб салтанатлар қурган чинакам эга- лари эканликларини англамоқ ва англатмоқ зарур. Юрти-мизнинг ададсиз бойликлари узоқ-яқин қўшнилар диққа-тини ҳамиша жалб қилиб келган. Улар гоҳ ҳасад билан, гоҳ ҳавас билан қараганлар. Бу кўҳна ватан 5-6 минг йил лик тарихи давомида ўнлаб марта ганимлар томонидан истило қилинди. Лекин ўз эркини ҳеч кимга бериб қўйма-ди, юз йил ўтар-ўтмас, албатта, қайтариб олди. Бироқ мустамлакачилик ҳеч қачон изсиз кетган эмас. Бу Ўзбе-кистон тарихини бутунлай қайта кўриб чиқишни, ўрта ва олий мактаб тарих дарслигини тамоман қайта ёзишни, ўнлаб оқимлар, ҳаракатларни, юзлаб тарихий шахсларни қайта баҳолашни талаб этади. 2. Туркий халқларнинг, шу жумладан, узбек халқининг жаҳон илм-фанига қўшган ҳиссасини атрофлича ўрганиб, тезликда ўрта ва олий мактабнинг барча дарслик-дастур-ларига киритиш, Ўрта Осиёнинг кадим маданият бешик-ларидан эканлигини, ҳозирги замонавий фан ва техниканинг пойдевори шу ерда яратилганини фарзандлар онги-га сингдириб бориш зарур. Ҳар бир миллатнинг ўз хусусиятлари бўлади. Улар ҳам одамлар сингари бир-бирларига ўхшайдилар, хам бир-бирларидан фаркланадилар. Бу кўпинча унинг юриш-ту-ришида, феъли-табиатида, ахлоқ ва қарашларида намоён бўлади. Истилоларнинг даҳшати шундаки, мустамлакачи миллат мағлуб миллатга ўз феъл-қарашларини, ахлоқ-тар-биясини угказиб боради. XIX асрнинг 80—90-йилларидан бошланган русларни Туркистонга кўчириб келтириш сиё-сати и и қи л обдан кейин кучайиб борди. Социалистик ахлоқ, коммунисток ахлоқ деган номлар остида европача турмуш тарзи барча чоралар билан ҳаётимизга сингдириб боридди. Миллатимизнинг ўзлигини кўрсатувчи асрий анъаналари, урф-удумлари, ахлоқи, турмуш тарзи акса- рият эскилик, қолоқлик рамзи сифатида талқин қилинди ва рад этилди. Оқибатда миллатнинг энг яхши хусусият лари, анъаналари орадан йўқолиб борди. Энг ёмони, ав-лодлар уларга нисбатан нафрат руҳида тарбияландилар.

Шу тариқа, миллатнинг ўзлигини маҳв этиш бошланди. Уларга муносабатни ўзгартирмасдан, тикламасдан, ҳаётга қайтармасдан туриб миллатнинг равнақи ҳақида гапириш мумкин эмас. Наврўз ва ҳайитларнинг тикланиши бу йўлдаги дастлабки муҳим қадамлардир. Ахлоқ ҳақидаги қарашлар тўпланиб, алоҳида илм си-фатида эски мактаб- мадрасаларда ўқитиб келинган эди. Ота-боболаримизнинг бу тажрибасини бугунги ўрта ва олий мактабларда қўлламоқ керак. Қонун ҳар бир жамият ҳаётини тартибга солиб турув-чи асосий восита эканлиги ҳаммага маълум. Лекин у аллақандай «умуминсоний» қоидалардан эмас, балки ҳар бир миллатнинг туриш-турмуши, ҳаёт тарзи, одатлари, ахлоқ нормалари каби бир қатор омиллардан ҳам келиб чиқмоғи лозим. Бизда шариат рад этилдию ўрнига европача қонунлар келди. Ўғирлик, зино Шарқда, шу жум-ладан, Туркистонда энг катта гуноҳлардан ҳисобланган. Жазолар ҳам қаттиқ бўлган. Энг ёмони элнинг маломати эди. Хулоса: қонунлар қадриятлар билан боғлаб қайта кўриб чиқилмоғи ва уларнинг тарғиботи мактабдан бошланмоғи лозим. 4. Миллий ғурурни тарбиялашда адабиёт ва санъат-нинг роли бениҳоя катта. Она ватанга, унинг тарихига, шонли фарзандларига, табиати, тоғ- даштлари, ер-сувла-ри, боғ-роғлари, борингки, унга дахлдор ҳар бир нарсага меҳр-муҳаббат уйготадиган ўтли шеърлар, эҳтиросли дос-тонлар, ҳикоялар, романлар керак. Бугунги авлоднинг қалбида ўт ёқадиган оловли сўз керак. Бугун Ватан ту-шунчасининг маъноси тамомўзгарди. У энди оталари- мизнинг муқаддас хоки ётган Ўзбекистон. Шунинг учун у ҳар кимдан, ҳар нарсадан бизга яқин. Бу нарса матбуот ва оммавий ахборот воситаларининг ҳамиша диққат-эъти-борида бўлмоғи лозим. Кино ва театр, халқ амалий санъати, меъморчилик, рассомлик, ҳайкалтарошлик, мусиқашунослик миллий кадрларга ғоятда муҳтож. Ҳозирда қишлоқ ва шаҳарлар тарихи уларда ўрнатил-ган лавҳалар бўйича 70 йиллик қизил тарихдан иборат бўлиб турибди. Босмачилик, коллективлаштириш, Улуғ Ватан уруши «ёдгорликлари» билан боғлиқ

сонсиз-саноқ-сиз ҳайкалу обидалар бунга далил. Улар тадрижий, бос-қичма- босқич ўзгартириб борилиши, халқимизнинг шуҳ-ратини узоқ асрлар давомида оламга ёйиб келган фарзанд лари тимсоллари, буюк воқеалар ифодаси билан алмаш-тирилмоғи лозим. Бугунги тараққиёт ҳар бир мамлакат учун Ахборот маркази бўлишини шарт қилиб қўйди. Жаҳонда юз бериб турган кундалик сиёсий, маданий воқеаларни, илм-фан, техника янгиликларини бир жойда тўплаб, ундан самара- ли фойдалана оладиган давлатгина бугун дунё билан қадам- бақадам бориши мумкин. Ҳар қандай мамлакатнинг асл эгалари ёшлардир. Мус-тақил Ўзбекистоннинг қудратли биносини бугунги ёшлар яратадилар. Унинг нечоғли мустаҳкам, улуғвор бўлиши бугунги ёшларимизнинг ақлу иродасига, имон-эътиқо-дига, меҳнат-шижоатига боғлиқ. Бинобарин, ўзгарти- ришларимизнинг боши мактабдан бошланмоғи керак. Мактабларимиз эса, афсуски, бугунгача ночор аҳволда. Дарсликлар йўқ. Муаллимларнинг аксарияти бугунги та-лабларга жавоб бера олмайдилар. Мактаблар бугун фи- дойиликни талаб қилмоқца. Бир вақтлар Беруний, Ибн Синолар, Қозизода Румийлар мадрасаларда даре берган-лар. Ҳатто Султон Улуғбек ўз мадрасасида даре бериш учун имкон топган. XX аср бошларидаги чароғбонлар -Беҳбудий, Авлоний, Мунавварқори, Сиддиқий-Ажзий, Ҳамза — ҳамма-ҳаммалари ўзлари мактаб очиб ўқитувчи-лик-қилганлар, дарсликлар — қўлланмалар ёзганлар. Қоди-рий, Чўлпон, Элбек, Ботулар авлоди мана шулар тарбия-сида вояга етган. Нега шу анъаналарни йўлга кўйиш мум кин эмас? Мамлакатимизда озмунча фозиллар, олиму адиблар борми? Мустақиллик йўли ҳамиша янги йўлдир. Унда бирор-та мамлакатни андоза кдлиб олиш мумкин эмас. Аввало, миллатлар ҳеч қачон бир- бирларига ўхшамайдилар ва ҳамиша ўз шарт-шароитларидан келиб чиққан ҳолда та-раққиётнинг турли поғоналарида бўладилар. Иккинчидан, миллат мустақиллигини йўқотиб, қайта олганида ҳам

$илгариги излар йўқолиб, янгитдан йўл со-лишга мажбурият сезади. Лекин бир нарса аниқ, ҳар бир миллат мустақиллик томон қадам босар экан, унинг маф-курасини яратмоғи лозим. Бизнинг мустақиллик учун курашимиз бугунги ran эмас. У Россия истилосининг дастлабки йиллариданоқ бошланган. 1873-1876 йилларда Қўқонда юзберган Пўлат-хои қўзғолони шу йўлдаги илк курашлардан эди. Сўнг 1892 йили Тошкент, 1898 йили Андижон, 1916 йили Жиззах воқеалари юз берди. Буларнинг ҳаммаси миллий озодлик ҳаракатлари эди. Мустақиллик учун кураш эди. 1917 йил-нинг ноябрида нисбий бўлса-да, бирмунча мустақил бўлган «Туркистон мухторияти» тузилди. Тўғри, у хоинона бос-тиридди, бироқ, бу ҳаракатлар 20-йилларнинг охиригача қизғин давом этди. «Босмачилик» номи билан тарихга кирган ҳаракат \ам шу йўдда кечгани ҳозир ҳеч кимга сир эмас. Мана шу ҳаракатларнинг, айниқса, 1898 йилги Дукчи эшон воқеасидан «мухториятчи»лигу «босмачилик»кача бўлган барчасининг гоявий асосини жадидчилик ташкил қилган эди. Умуман, бу даврнинг ўзи ҳам тариҳда миллий уйғониш даври деб аталиши бежиз эмас. Дарҳақиқат, шу даврда ижтимоий-маданий турмушнинг барча жабҳасида фавқулодда бир кўтарилиш кўзга ташланади. Қисқа муд- датда янги адабиёт шаклланди. Матбуот, театр йўлга қўйил- ди. Энг муҳими миллат озодлиги, ватан мустақиллиги иж-тимоий ҳаётнинг бош масаласига айланди. Миллий мао-рифдан ҳуқуқ ва давлат қурилишигача, матбуотдан театр-чиликкача бирор соҳа йўқки, бу мавзудан четда турган бўлсин. Адабиёт учун эса у, табиийки, мавзуларнинг мав-зуси эди- Уларда миллатимизнинг жаҳон оиласида олис тарих давомида тутиб келган ўрни ва бугунги аҳволи, қадим маърифати ва асорат туғдирган жаҳолат, мамлакатнинг келажакдаги идора усули ҳақида орзу ва ҳақиқатлар кенг кўламда тадқиқ ва таҳлил этилди. Бир сўз билан айтганда, 30-40 йил давомида олиб борилган мустақиллик учун ку- рашнинг маънавий асослари — мафкура яратилди. Бугун биз тарих берган имкон туфайли 50—60 йил олдин узил-ган миллий уйгониш давримиз билан боғланиб турибмиз. Беҳбудий, Авлоний, Фитрат, Чўлпонларнинг ғаму$

Мустақиллик ўзликни танимоқдир

20.09.2019

0

20.583984375 KB

Похожие