Миллий –маънавий тикланишни таъминлашда миллий онг, миллий ва умуминсоний қадриятларнинг ўрни - Идея национальной независимости - Рефераты

Миллий –маънавий тикланишни таъминлашда миллий онг, миллий ва умуминсоний қадриятларнинг ўрни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

195.5 KB

Миллий –маънавий тикланишни таъминлашда миллий онг, миллий ва умуминсоний қадриятларнинг ўрни Миллий маданият ва миллий ўзликни англаш , миллий онгни юксалтириш ягона миллат маънавий дунёсининг қўш қанотидир. Қуш икки қаноти билан баланд- баландларга учгани каби миллий шаънини ўз шаънидек ҳис этади ва уни ҳимоя қилади. Мабодо миллий маданият ва миллий ўзликни англаш бўлмаса, миллат шаъни тушиб кетади. Миллий ўзликни англаш ва миллий онг юксалтириш реал ижтимоий, иқтисодий, ҳуқуқий, сиёсий, маданий-маърифий асосларда шахс онгида қарор топади ва у ирода билан боғланиб, амалий ҳаракат тусига киради. Чунончи, миллий ўзлигини англаган шахслар ҳозирги тарихий шароитда мамлакат хаётининг барча соҳаларидаги салоҳиятини кўтариш заруриятини англаб, етади. Ўз миллатининг ҳақиқий тарихини англаган, тарихий хотирага эга бўлган кишиларда миллий ўзликни англаш ва миллат шаънини ҳимоя қилиш майли кучли бўлади. Мустақиллик йилларида бу йўлда давлат ва нодавлат ташкилотлари томонидан жуда кўп тадбирлар амалга оширилиб, собиқ шўролар шароитида миллий онгни хиралаштириш қабоҳатларини тугатиш чоралари кўрилди. Миллатлар мавжуд экан миллий онг ҳам мавжуд бўлаверади. Миллий онгни юксалтиришга эътибор бермаган миллатнинг ўзи йўқ. Миллий онг миллат билан чамбарчас боғлиқлиги учун ҳам у миллат равнақи билан баробар тараққий этиб бораверади. Миллий онг шундай ғоялар, фикрлар тизимики, у ҳар бир миллатнинг тарихи, тақдири ва келажаги билан боғлиқ бўлган манфаатлар, мақсадларни ифодалаш билан бирга, миллат вакиллари фаолиятини мақсад, йўналишлар томон бошқариб туради. Миллий онг юқори бўлиб, у тараққиёт жараёнида фаоллашиб борган тақдирдагина ўз натижасини беради. Миллий онг миллий манфаатлар сифатида, моддий ва маънавий бойликларни ишлаб чиқариш, ўзга миллатлар билан ўзаро муносабатлар жараёнида ҳам шаклланиб, ривожланиб боради. Мана шу жараёндагина миллатга хос бўлган хусусиятлар шаклланади ва бундай хусусиятлар миллатни бошқа миллатлардан ажратиб туради. Миллий онгнинг таъсирида шаклланган бундай хусусиятлар миллий манфаатлар ва мақсадларни шаклланишида етакчи омил вазифасини бажаради. Қарамлик йилларида кўплаб миллатларнинг миллий онгини юксалтирмасликка катта эътибор қаратилган эди. Мамлакатимиз ўз мустақиллигини қўлга киритганидан сўнг миллий онгни ривожлантириш учун катта имкониятлар яратиб берилмоқда.Миллат шаънини юксалтиришда етук ва комил шахсларни нг роли

Жумладан, ўзбек тилига давлат мақоми берилди, тарихимизга ҳолис муносабат билдириш қарор топтирилмоқда, жуда кўп тарихий обидалар қайта таъмирланиб, янгилари бунёд этилмоқда, миллий қадриятлар тикланмоқда. Миллий ўзликни англаш ўз ички зиддиятларига эга.Мансабпарастлик, тарафкашлик, гуруҳбозлик, маҳаллиийчилик, миллатчилик-буларнинг хаммаси ижтимоий-иқтисодий, маданий, сиёсий тараққиётимиз, мустақиллигимиз, миллатлараро тотувлик учун ниҳоятда хатарлидир. Булар миллий онгни, сиёсий маданияти, миллий ғурури заиф бўлган кишиларга хос хусусиятдир.Дўстлик, хамжихатлик, миллий хамкорлик, бир-бирини қўллаб- қувватлаш, дардига дармон бўлиш-булар бир хил халқ ва миллат куч- қудратининг асоси, ижтимой-қтисодий, сиёсий тараққиётнинг негизидир. Миллий ахиллик бор жойда тинчлик, барқарорлик, осоишталик бўлади. Махаллийчилик миллий бирлик ва бирдамликка путур етказди, миллатни бўлиб, парчалаб, миллий низоларни кучайтириб юборади. Миллий бирликка таҳдид солаётган бандай хавф-хатарлар бартараф этилмас экан, мустақиллигимизни тинч ҳаётимизни кўра олмаётган кимсалар улардан ўз мақсадлари йўлида устаомонлик билан фодалинишлари мумкин. Миллатимизни, халқимизни бирлаштиришга халақит берадиган, буюк келажакка эришиш йўлида тўғаноқ бўладиган ҳар қандай гуруҳбозлик, махаллийчилик, миллатчилик сингари иллатлардан холос бўлишимиз керак. Бу озод ва обод Ватан қуриш, миллатлараро тотувликни таъминлаш йўлидаги асосий талаблардан биридир. Миллий ахиллик бор жойда Ҳар қандай ўз-ўзини англаш реал ҳаёт вазиятларига мувофиқ тарзда муайян ҳаракат ва фаолият йўналишини танлаш асосида боради. Бунда шахс дунёқараши, ҳаёт маъносини тўғри англаши асосида мақсад-муддаолар белгилашга кўп нарса боғлиқ бўлади. Турли йўллардан қай бирини танлаш, мавжуд имкониятларни англаб, уни воқеъликка айлантириш йўллари, воситаларини белгилаш бевосита шахсларнинг ҳаёт маъносини тўғри англашлари билан узвий боғланиб кетади. Илмий салоҳияти кучли, фалсафий мушоҳада қилиш қувватига эга шахслар ҳаракат ва фаолият йўналишини тўғри белгилаб, уларни миллий қадриятлар мажмуаси билан боғлай оладилар. Миллий ғурур, миллий фахр, миллат шаънини юксалтиршда хар томонлама етук бўлган комил инсонларнинг, етук шахсларнинг роли катта бўлиб келган. Етук ва комил инсонлар миллатарварлик, ватанпарварлик, фидоийлик фазилатларини ихтиёрий ҳолда эгаллайдилар ва улардан онгли ҳолда фойдалана оладилар. Ўз халқининг тарихини, миллий қадриятларини, тилини, миллий манфаатларини билмаган, қадрламаган, миллати учун жонини фидо қилишга тайёр турмаган кишиларда миллий ғурур ҳам, миллати билан фахрланиш хам, миллатпарварлик хам бўлмайди. Етук, комил инсон сифатида вояга етиб бораётган ҳар бир шахсда миллатпарварлик ва Ватанпарварлик бўлиши шартдир. Мустақиллик вояга етиб бораётган ҳозирги ёш авлод зиммасига Гоятда буюк, муқаддас вазифани

юклади. Бу Ватанни Ватан қилиш, унинг довруғини оламга ёйиш, кучига- куч, шуҳратига-шухрат қўшишдир. Юртимизда тинчлик ва барқарорликни бўлиши, миллатларнинг кучв ғайратлари, ақл-идроклари, ақлий, маданий-маънавий камолотларига боғлиқдир. Ёшлар Ватанимизнинг, миллатимизнинг келажагидир. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов 2007 йил Конститутциямизнинг қабул қилинганлигини 15 йиллиги муносабати билан қилган маърузасида ёшларга ишонч билдириб шундай дейди. «Фарзандларимиз, ёшларимиз бизнинг нафақатишончимиз ва келажагимиз, ёшларимиз бугунги ва эртанги кунимизни ҳал қилувчи кучидир» десак, ўйлайманки, бу олиб бораётган сиёсатимиз ва мақсадларимизга жавоб берадиган даъват бўлади». Президентимиз Ватан манфаатини, умуммиллий манфаатларини хамма нарсалардан устун қўядиган ёшларга катта эътибор бераётганлиги, уларга умид ва ишонч билан қараётганлиги бежиз эмас албатта. Комиликка интилиб бораётган хар бир инсон миллатлараро тотувлик тинчлик ва барқарорлик учун кафолат бўлиб хизмат қилишини англаб етади. Ёшлар аҳлоқининг ярмидан кўпини ташкил этган кўп миллатли Ўзбекистонда уларнинг рухиятида миллий ғурур ва миллий ифтихор фазилатлари зарурдир. Комилликнинг асосий жиҳатларидан бири шуки у Ватанга,миллатга, элу юртга садоқат билан хизмат қилишдир. Тарихга назар ташласак, хар қандай жамиятда комилликнинг энг асосий кўрсаткичи инсонинг эзгуликка, ижтимоий бахт-саодатга, инсонпарварлик ғояларига муносабатда, ҳамда уларга асосланган амалий фаолияда намоён бўлади. Инсондаги комиллик, энг аввало, унинг фикр, тафаккури ва амалий фаолият эркинлигини англашдир. Жамиятнинг ҳар бир ёш аъзоси миллатлараро тотувлик, ҳамжиҳатлик ва бирдамлик умумбашарий қадрият эканлигини англаши лозим. Бирдамлик ва тотувлик турли халқлар биргаликда истиқомат қиладиган минтақа ва давлатлар миллий тараққиётида муҳим омилдир. Инсонийлик фазилатлари,эзгулик ғоялари бир жамиятда яшаб, ягона мақсад йўлида мехнат қилаётган турли миллат ва элатларга мансуб кишилар, айниқса ёшлар ўртасида ўзаро ҳурмат, дўстлик ва ҳамжиҳатликни қарор топтириш ва мустаҳкамлашнинг асосларидандир. Мустақиллик ҳар бир миллат ёшларининг истеъдоди ва салоҳиятини тўла рўйобга чиқариш учун шаритлар яратиб берди.ва уларни миллатлараро тотувликни таъминлаб бериш йўлига сафарбар этмоқда. Жамиятни ёш аъзоларини ўзаро ҳамжихатлик руҳида тарбиялашда, бошқа миллат вакилларига ҳурматда бўла олишликни таъминлаб беришда мафкуравий тарбиянинг, мафкуравий профилактика ишларининг ахамияти каттадир. Миллатлараро тотувликни таъминлаб беришга ўз ҳиссасини қўшадиган комил инсонларни тарбиялаб вояга етказишга хизмат қиладиган мафкуравий тарбия инсон дунёқарашини шакллантиришга уларни муаян мақсадларни

ифода этадиган ғоявий билимлар, билан қуроллантиришга йўналтирилган жараёндир. Комил инсон тарбиясига таъсир кўрсатувчи миллатчилик, тажавузкор миллатчилик, шовинизм сингари ёвуз бузғунчи ғоялар мавжуд бўлган шароитда мафкуравий тарбияни кучайтириш тарихий заруриятга айланади. Бугунги кун Ўзбекистон шароитда мафкуравий тарбиянинг асосий вазифаларидан бири-халқимизнинг озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт барпо этиш йўлидаги сайи-харакатларини кучайтириш, миллатидан қаътий назар барча жамият аъзлларини мана шу мақсад сари йўлида сафварбар этишдир. Комил инсонларни вояга етказишнинг кўплаб омиллари ва воситалари мавжуд бўлиб, улардан унумли фойдаланиш самара бера олади. Комиллик барча инсоний фазилатларнинг уйғунлигни ифодалайди. Вояга етиб келаётган ёшларни ички ва ташқи дунёси, соғлом фикр ва оқилона сўзи билан амалий фаолияти, тили билан дили бирдай бўлиши, миллат ва Ватан манфаатларини барча нарсалардан устун қўя билишлик комиллкнинг мезонлари ҳисобланади. Юртимизда тинчлик,барқарорлик, миллатлараро тотувликни таъминлаб беришни ўзининг асосий вазифаларидан бири деб тушунадиган комил инсонни вояга етказишда миллий тарбиянинг аҳамияти бениҳоя каттадир. Миллий тарбия асрлар мобайнида Ватан, миллат равнақи йўлида фаол бўлган кишиларни вояга етказиб келган. Мамлакатимизнинг мутамлакага айлантирилиши миллий тарбияга бўлган муносабатни ўзгартириб юборди. Миллий тарбияни кучайтиришга бўлган ҳар қандай ҳаракатлар миллатчиликни кучайтиришга бўлган уруниш деб баҳоланар эди. Аждодларимиз томонидан асрлар мобайнида фойдаланиб келинган миллий тарбия кишиларда бошқа миллат вакилларига нисбатан ҳамкорлик, дўстона муносабатлар кучайтириш, яхши ва ёмон кунларда ёрдам қўлини чўзиш сингари фазилатларни шакллантириб келган. Тарихимизда миллатпарварлик харакати билан машҳур бўлган жадидчилик ҳаракати мустамлакачилар олиб бораётган миллий сиёсатдан қандай мақсадлар кўзланаётганини англаб етдилар. Жадидлар жаҳон кезиб,қиёслаб, ўзбекни замоннинг илғор миллатига айлантириш учун миллий тарбиявий ишга киришган эдилар. Мустамлакачилар олиб борётган сиёсат оқибатида хабарсизлик, хавфсаласизлик, келажак учун курашмаслик, тор дунёқараш умуммиллий даражада номоён бўлганлиги учун жадидлар миллатни бундай иллатлардан маърифий йўл билан тозалаш йўлини танладилар. Буюк жадид боболримиздан Абдулла Авлоний бу ҳақида гапириб «Тарбия биз учун ё ҳаёт, ё момот, ё нажот, ё ҳалокат, ё саодат, ё фалокат масаласидир» деб айтиб ўтади. Улар ёшларни ҳар томонлама етук кишилар сифатида ваяга етказиш учун қатор чора тадбирларни, вазифаларни белгилаб, қисман бўлсада амалга оширдилар. Совет тузуми миллатпарварларнинг бу саъи-харакатларига чек қўйди. Ўша даврларда Коммунистик тарбияга катта

эътибор берилиб совет ҳарактерини шакллантиришга киришилган эди ва у XX аср охирларига қадар кучайтириб борилди. Миллий ўзликни, миллий давлатчиликни, миллий келажакни орзу қилиш, унга интилиш сиёсий хато деб ҳисобланар эди. Ўзбекистонинг ўз мустақиллигини қўлга киритиши ёшларда миллат дардига дармон бўлиш, миллий онгни юксалтириш, миллат фойдасини кўзлаб фикр юритиш, миллий ориятни уйғотиш имконларини яратиб беради. Миллий тарбия таъсирида ҳар бир инсон кўпмиллатли юртимизда барча миллатларга хос бўлган хусусиятларни ҳурмат қиладиган комил инсонлар сифатида вояга етиб боради. Мустақил тараққиётимизнинг дастлабки даврларидан бошлаб мамлакатимизда амалга оширилаётган сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ислоҳатлар миллий уйғониш, тикланиш, покланиш ва миллатлараро тотувликни таъминоаш йўлидагиҳаракатлардир. Миллий тикланиш- мустамлакачилик олиб борган миллий сиёсатда йўл қўйилган хатоликлар оқибатида қолган меросдан милатлараро тотувликни таъминлаш йўлида хизмат қиладиган имкониятларни мустаҳкамлаш имкониятларини яратиш жараёнидир. Миллий тикланиш миллий уйғониш, покланиш билан ҳамоҳанг бўлгандагина яхши самара беради., миллатнинг маънавий камолоти учун кенг уфқлар очади, миллий онг, миллий бурч ва маъсулият туйғусини таъсирини ортишига имкон яратади. Миллий уйғониш- ўзликни англаш, истиқлол сари ҳамжиҳатлик, комил ишонч билан боришдир. Миллий уйғониш халқнинг, мамлакат тарихи, ҳозирги кун ва келажагини яхлит, бир-бири билан боришдир. Миллий уйғониш халқнинг, мамлакат тариихи, ҳозирги кун ва келажагини яхлит, бир- бири билан боғлиқ ҳолда англашдир. Миллий уйғниш кўпинча бир мамлакатнинг, миллатнинг маънавий ҳаёти доирасида бўлади. Шу билан бирга, умумжаҳон цивилизациясига ҳам ижобий таъсир кўрсатади. Миллий уйғонишга, покланишга интилиш зарурияти бирор миллат узоқ вақт давомида бошқа халқларнинг тараққиёт даражасидан иқтисодий, сиёсий сабаблар тақозоси билан орқада қолганда, мафкуравий зўравонлик асосида қурилган сиёсий эътиқодлар жамият ҳаётида чуқур томир отганда, мамлакатлар, халқлар мустамлакачилик асоратига тушиб қлган шаритларда юзага келади. Миллий уйғониш миллий манфаатларни чуқур ва тўғри англаш асосида умумжаҳон ижтимоий-иқтисодий, сиёсий тараққиёт дарахасига яқинлашиш, комил инсонни тарбиялаш, миллатлараро тотувликни таъминлаб, унга ҳизмат қиладиган ғоялар ғоялар, мафкуравий курашларни яратиш демакдир. Миллий уйғониш миллатнинг ўзини чуқурроқ англаш имкониятларига эга бўлиш, тарихи, маданияти, анханалари, қадриятларини тиклашга, ривожлантиришга харакат қилишдир. Мустақаллик ва миллий манфаатларМиллий уйғониш ва унинг миллатлараро муносабатлар тараққиётига таъсири

йўлидаги курашлар, миллатлараро тотувликни таъминлаши, миллий уғонишни кўрининши ва натижасидир. Миллий уйғониш барча даврларда хам жамият тарихининг асмосий омилларидан бири бўлиб келган ва у миллат манфаатлари ва қадр қимматини англашдан, уларни ҳимоя қилиш учун курашдан бошланади. Миллий уйғониш Ўзбекистон мустақиллигини мустаҳкамлашнинг муҳим шартидир. Миллат , фуқаролар чинакам озодлигининг тотли меваси таъмини билмас экан, унинг қадрига етмайди, миллий тикланиш ва уйғонишнинг ахамиятини англатмайди. Миллат манфаатларига, мустақил давлат истиқболларига лойқадлик билан қараш, унга бефарқ бўлиш сиёсий калтабинлик ва манқуртликдир. Миллий уғониш, покланиш заруратини англамаган халқўз Ватанини тақдирига ҳам бефарқ бўлади. Миллий уйғониш жараёнинг таркибий қисмларидан бири фуқаролик маъсулияти ва бурч туйғусини шаклланишидир.Миллий бурч ва маъсулият халқ ва мамлакат, мустақиллик манфаатларини чуқур англаш, уларни амалга ошириш йўлида фидокорона меҳнат қилшдир. Улар миллий уйғонишнинг асосий шартларидан бири ҳисобланади. Кўпмиллатли мамлакатмизда миллий бурч ва маъсулият билан боғлиқ равишда намойн бўлади. Фуқаролик маъсулияти ўз моҳияти ва ахамиятига кўра миллий маъсулияьдан фарқ қилади. Мамлакатда яшаётган фуқаролар турли миллатларга мансуб бўлсалар ҳам ўларни муштарак мақсадлар бирлаштиради. Бу эса барча миллат вакиллари умумий маъсулиятини ҳис қилиб ишлашларини тақазо этади. Фуқароликни шаклланиши ва ривожланиши таъминлаш, миллатлар ўртасидаги тотувликни кучайтириши кўп миллатли мамлакатда рўй бераётган маънавий уйғониш пойдеворини янада мустаҳкамлайди. Бундай вазият ва имконият миллий муносабатларда қонунлар ва ижтимоий адолат мезонлари устувор бўлган шароитдагина юзага келиши мумкин. Миллий маъсулият ва фуқаролик маъсулиятининг бирлиги ва барқарор бўлиб туриши тарихий бурилиш даврларида катта ижтимоий сиёсий ахамият касб этади. Ушбу асосда амалга ошаётган миллий уйғониш Ўзбекистонда тараққиё,тинчлик, осоишталик, ижтимоий-сиёсий барқарорликни таъминлашининг асосий шартларидан ҳисобланади. Ўзбекистоннинг кўп асрлик тарихида миллий адолат ёки камситишлар туфайли келиб чиққан қонли урушлар бўлмаган. Бу эса фуқаролик маъсулияти мамлакат ахолисининг барчасига хос бўлган фазилат сифатида шаклланишига олиб келган. Бу анъаналарга содиқ қолиш, республикамизда яшаётган барча халқларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш, тили, маданияти , урф-одатларини ҳурмат қилиш тараққиётимизнинг ҳозирги босқичида ниҳоятда катта аҳамия касб этмоқда. Бошқа халқларни ҳурмат қилиш, миллатлараро муносабатларни такомиллаштириш миллий уйғониш, покланиш жараёнининг таркибий қисмидир.

Ўзбек халқи ўз тарихини хеч бир даврида ёнма-ён яшаётган халқларга, бошқа миллатларга ва динларга мансуб бўлган кишиларга ёмон кўз, ғаразли ният билан қараган эмас. Бу ҳам Ўзбекистонда миллат ва фуқаро бурчи, маъсулияти ўзаро чамбарчас боғлиқ равишда шаклланиб боришига имкон беради. Мустақиллик йилларида республикамизда ҳеч бир миллатнинг манфаатларига зид келадиган чора-тадбирлар кўрилмади. Республикамиздаги миллатлараро муносабатларда вазиятнинг барқарор бўлиб туриши хам шу сиёсат билан боғлиқдир. Ўзбекистон рахбарияти олиб бораётган сиёсатда миллий ҳис-туйғуларнинг бу хусусиятларига ҳам эътибор берилмоқда. Бу эса адолатли миллий сиёсатимизнинг яна бир белгисидир. Шу сабабли халқлар дўстлиги, аҳиллиги ва ҳамкорлигини қадрлаш билан боғлиқ уйғониш, покланиш жараёни республикамизда яшаётган турли миллатларнинг маънавий эътиқодида ҳам рўй бермоқда. Бир мамлакатда яшар эканмиз, унинг тақдири ҳаммамизнинг тақдиримиздир. Ўлкамиз тинч, юртимиз бой бўлса, шу ерда яшаётган барча халқлар яхши яшайди. Ўзбекистон кишиларининг миллий ва диний мансублигига қарамай, ягона мақсад йўлида шаклланган янги ижтимоий бирликдир. Ўзбекистон халқига аксинча, бу бирлик барча халқларнинг ўзига хос миллий жиҳатларини хам тез тараққий этишиига имкон беради. Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда олиб борилаётган миллий сиёсат ўзининг моҳияти ва йўналиши жиҳатидан айрим мамлакатлардаа олибборилаётган сиёсатдан фарқ қилади. Ўзбекистонда яшаётган барча фуқароларнинг Республика раҳбарияти олиббораётган сиёсатни тўлиқ қўллаб-қувватлашлари миллат ва фуқаролиа бурчи ва маъсулиятининг уйғунлашаётганидан далолат берувчи белгидир. Ўзбекистон Республикаси олиб бораётган миллий сиёсат миллий ўзликни англашни кучайтириб бормоқда. Миллий уйғониш Ўзбекистонда тараққиёт, тинчлик, осоишталик, ижтимой- сиёсий барқарорликни таъминлаш асосий шартлардан ҳисобланади. Миллий маъсулият ва фуқаролик маъсулиятини бирлиги ва барқарор бўлиб туриши тарихий бурилиш даврларида катта ижтимоий ва сиёсий ахамият касб этади. Ўз-ўзини ва миллий ўзликни англаш танлаб олган йўналиш таъсирида идеаллик парчаланади. Бир томондан миллий ўзликни англаш даражасидаги шаклланган тасаввури бўйича ўз миллати ва унинг маънавий қадриятларини бошқа миллат вакиллариникидан афзал деб билади. Миллат бошқа миллатлар билан иқтисодий, сиёсий, маданий ва бошқа алоқаларда бўлмай, ривожлана олмаслигини, демак, улар ўзгалар қадриятларини ҳам ҳурматламай яшай олмаслигини англайди. Бу миллий ўзликни англаш ривожидаги биринчи зиддиятдир. Иккинчи зиддият шундан иборатки, бир мамлакат ичида бошқа миллатларга мансуб одамлар, уларнинг уюшмалари мавжуд бўлиб, муайян республика, давлат номи билан аталган ва туб аҳолини ташкил этган туб миллат ўртасидаги муносабатларда пайдо бўладиган зиддиятлардир. Илмий фалсафа нуқтаи назаридан, барча соҳада

зиддиятлар бўлади ва улар ҳаракатлар манбаи ҳисобланади. Муҳими, мавжуд миллий зиддиятлар ўзининг қарама-қарши томонларига оғиб кетишига йўл қўймасликдир. Ўзбекистонда туб миллат ҳисобланган ўзбеклар бошқа миллатлар олдида жуда катта маъсулиятли эканини доимо эсда тутишлари шулар билан изоҳланади. Миллий ўзликни англаган, унинг шаънини улуғлайдиган шахслар буни яхши ҳис этадилар ва миллий заминдаги зиддиятлар ўзининг қарама-қарши томонига оғиб кетмаслиги учун курашадилар ва шунга эришадилар. Миллий ўзликни англашдаги тавофутлар, миллий муносабатларда юзага келиши мумкин бўлган зиддиятларни миллий давлат, жамиятдаги сиёсий партиялар, ижтимоий ҳаракатлар, жамоат ва нодавлат ташкилотлари, маънавият ва маърифат муассасалари, бутун жамоатчилик кучи билан қадам- бақадам ҳал этиб бориш ўз-ўзини ва миллий ўзликни англаётган, уни чуқурлаштираётган индивидуал ва ижтимоий онгнинг тўғри ижтимоий йўналиш олиши учун кафолатдир. Маълумки, ҳар бир миллат тарихан динларнинг бирортаси таъсирида бўлади, унга имон келтиради, эътиқод (ихлос) қилади. Жаҳон динлари ўз моҳияти жиҳатидан байналминал хусусиятга эга бўлса-да, аммо улар миллий қадриятларни сақловчи, эъзозловчи ва ривожлантирувчи маънавий восита сифатида ҳам майдонга чиқадилар. Шунинг учун кўпинча миллат диний шиорлар остида ўз мустақиллиги учун курашади. Масалан, 1918-1923 йилларда Ўзбекистондаги миллий-озодлик уруши ислом шиорлари в а қадриятлари асосида борган. Чунки маҳаллий аҳолининг миллий асосий кўпчилиги диний қадриятлар орқали миллий қадриятларни англаб келганлар, бинобарин, миллат шаънини диний қадриятлар орқали ҳимоя қилганлар. Демак, ўша тарихий вазиятда мус тамлакачиликка қарши миллий-озодлик учун курашга халқ оммасини сафарбар этишда диний шиорлар қўл келган. Бироқ, истиқлолчилик ҳаракатининг асосий ма ф курачилари ислом ақидапарастлари бўлгани сабабли миллат шаънини ҳимоя қилишда бирлик, жипсликка путур етган, оқибатда рус большевиклари миллий-озодлик ҳаракати қатнашчиларининг ораларини бузишга эришиб, осонликча тор-мор келтириш имкониятига эга бўлганлар. Демак, диний қадриятларнинг миллий қадр ия тлар уйғунлашуви жараёнига конкрет ( аниқ ) тарихий нуқтаи назардан ёндашиб, баҳолаш ва муносабат билдириш лозим. Баъзи бир тарихий шароитда конкрет мамлакатда диний қадриятлар билан миллий қадриятларнинг уйғунлашуви ижтимоий тараққиёт ва инсон камолотига хизмат қилса, бошқа бир мамлакатда ва бошқа бир тарихий шароитда у тараққиёт ва инсон камолоти заволи ҳам бўлиши мумкин. Масалан, ижтимоий онг диний ва миллий қадриятлар билан қоришиб кетиши динларнинг сиёсийлашуви учун ғоявий негиз бўлиб, реал миллий қадриятлар диний қадриятлар билан алмашинади. Н атижада диний заминда миллатлараро можаролар, катта-катта урушлар ҳам келиб чиқади. Ваҳҳобийлик, хизбуттаҳрирчилик ғоялари араб — мусулмон оламидаМиллий ва диний қадриятларнинг уйғунлашуви

тарқалган бўлса-да, ҳар бир мамлакатда улар гўёки миллий манфаатларнинг ҳимоячилари сифатида ўзларини кўрсатишга ҳаракат қиладилар. Миллий қадриятларни тушунмаган, ўз миллати шаънини унутган баъзи кимсалар уларга эргашиб, ўз миллатига хиёнат қилишгача бориб етадилар. Миллатлараро ва динлараро муносабатлар инсонпарварлик йўналишида қарор топиш ва муомала маданиятида катта тарихий тажриба тўплаган ўзбекларда миллий ва диний бағрикенглик миллат шаъни учун курашнинг бир шакли сифатида намоён бўлади. Бу ҳол Ўзбекистонда яшаётган ва турли диний эътиқодга эга халқлар, миллат ва элатлар намояндаларига қўлни-қўлга бериб, буюк истиқбол учун курашда якдил бўлишлари учун ўзига хос шарт- шароит вазифасини ўтамоқда. Барча динлар жумладан ислом дини қадриятларини чуқур ўрганиш, уларнинг имкониятларидан миллатлараро тотувликни таъминлаш йўлида самарали фойдаланиш миллий уйғониш, миллий тикланиш жараёнининг муҳим томонидир.. Диний қадриятлар миллий, умуминсоний қадриятлар билан чамбарчас боғланиб кетган. Инсонпарварлик, адолатпарварлик, қўшничилик, бошқа миллат вакилларига ҳурмат билан қараш ҳақидаги диний қадриятларнинг замини ижтимоий хаётнинг ўзидадир. Ҳар қандай қадрият инсон қалби ва онгига чуқур сингиши, унинг эътиқодига айланишининг муҳим шартидир. Дин ҳам жамиятдаги ижтимоий муҳитни барқарорлаштиришга, такомиллаштиришга қаратилган ғоявий қарашлардан биридир. Диний аҳлоқ хамда хуқуқни моҳияти ва мезонларининг чуқур ўрганиш, уларни хаётга жорий этиш комил инсонни тарбиялашга бевосита ижобий таъсир кўрсатади. Диний мерос ва қадриятларнинг миллий уйғорниш ва покланишга, барча миллат вакилларини тенг кўришга, шу орқали миллий тикланишга кўрсатаётган ижобий таъсири ҳам шундадир. Шу билан бирга диний қадриятларини миллатлараро тотувликни таъминлаб беришдаги ахамиятнин хаддан ташқари бўрртириб юбориш керак эмас. Юрт тинчлиги, барқарорлик, миллатлараро тотувликни таъминлаб беришда диний ғояларнинг роли катта булсада у асосий ва ёлғиз мезон бўла олмайди. Миллатлар учун зарур бўлган миллий уйғониш, руҳий покланиш диний анъаналарга риоя қилишгина эмас, балки асосий дунёвий, ижтимоий, иқтисодий, сиёсий муаммоларнинг ҳал этишга йўл излашдир. Дунёнинг айрим мамлакатларида диний қадриятларни оёқ ости қилиш, эътиқодга қараб ажратишга қилинаётган ҳаракатлар турли миллат вакиллари ўртасида келишмовчиликларни келиб чиқишига сабабчи бўлмоқда. Мустақиллигимизнинг илк кунлариданоқ айрим минтақалардаги фожеалардан хулоса чиқарган ҳолда, ҳамда диний қадриятлардан тинчлик ва барқарорликни таъминлаш йўлида фойдаланишга катта эътибор берилмоқда. Бугунги кунда республикамизда исломдан ташқари яна кўплаб рўйхатдан ўтган диний конфессиялар фаолият кўрсатишмоқда. Улар диндорларнинг диний эҳтиёжларини қондириш жараёнида миллий заминда можаролар чиқишига йўл қўймаслик учун ҳам курашмоқдалар. Бинобарин, миллий

ўзликни англаш инсоний йўналишда ривожланишга муносиб ҳисса қўшиб, ўзлари мансуб бўлган миллат шаънига доғ туширмасликка ҳаракат қилмоқдалар. Зеро, миллий ўзликни англаш чинакам байналминалчилик ҳис-туйғулари ҳам ривожланган бўлишини тақозо этади. Буюкмиллатчилик, буюкдавлатчилик шовинизм, миллий калондимоғлик ва диний мутаассибликка қарши кураш жараёнида миллат шаъни-шавкати ва шуҳрати ошиб борадики, буни асло унутмаслик зарур. Ўзбеклар тарихан бошқа халқлар, элатлар ва миллатлар ҳамда ўзга диний эътиқод эгалари ҳис-туйғуларига зўр ҳурмат қилиш руҳида тарбияланган жаҳондаги заковатли миллатлар сирасига кирадилар. Саҳоватпешалик, очиқкўнгиллик, раҳм-шафқатлилик, инсонпарварлик, меҳмондўстлик, риоя- андишалик, иззат-икромлилик — булар ўзбек миллий табиат (менталитети)нинг ажралмас ҳусусиятлари бўлиб, бу каби фазилатлар туфайли улар ўз миллати шаъни учун курашиб келадилар. Миллий шаън миллий ғурур, миллий ифтиҳор ҳис-туйғулари билан туташиб кетади. Ўзбекистонда тайёрланадиган маҳсулотлар жаҳон бозорида севиб харид қилинишидан ғурурланиш, ундан ифтихорланиш ҳис-туйғусига эга бўлган кишилар ёмон, сифатсиз маҳсулот ишлаб чиқаришдан ор-номус қиладилар. Бу билан миллатимиз шаънига шаън қўшган бўладилар. Ҳар бир миллатнинг вакили, қандай соҳада бўлмасин жаҳон миқиёсида катта ютуққа эришса, бу шу миллат вакилларидан улар билан фахрланиши, мағрурланиш ҳисларини ҳоси қилади. Ўзбек миллати вакилларининг коинотга учиши, миллатимиз вакилларининг спорт соҳасида эришаётган ютуқлари, миллий маданиятимизни дунёга танилиб бориши миллатимиз шон-шавкатини янада оширади, жаҳонда шундай заковатли миллат бор экани амалда номоён бўлади. “Миллий реал ҳаётда уни ташкил этувчи шахслардан иборат экан, ўзга миллатлар доирасида ўз миллат вакилларининг эришган ютуқларидан хурсанд бўлиш, шу миллат вакили бўлгани билан фаҳрланиш ёки, аксинча, миллатдошининг бошига оғир кунларни ҳудди ўзининг энг яқинларининг бошига тушган оғир кунлар каби руҳиятнинг мавжудлиги миллий ғоянинг қудратидандир. Бундай ҳолат ҳар бир миллат вакили учун муқаддас қадриятдир” Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда миллатлараро муносабатларни такомиллаштириш халқнинг маданий мероси, қадриятлари, анъаналарини тиклаш ва ривожлантириш асосида амалга ошмоқда. Миллатнинг маданий мероси турли даврларда , турлича имкониятлар ва эҳтиёжлар асосида шаклланади. Уларни бошқача шароитларга кўра кўр-кўрона татбиқ этишга уруниши нотўғри. Кадрият даражасига кўтарилиб, ҳозир ҳам амалий ахамият касб этган меросгина миллий уйғонишга, миллатлараро тотувликни таъминлаб беришга хизмат қилади. Янги давр хусусиятларини ўзида тўла мужассамлаштириб, бойиб, ривожланиб бораётган меросгина ва қадриятларгина хаётга сингади ва ривожланади. Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда миллатларнинг бир-бирига янада жипслаштиришга, улар ўртасидаги тотувлик ва иноқликни мустаҳкамлашга

хизмат қиладиган миллий, диний маросимлар, урф-одатлар ва анъаналар тикланмоқда ҳамда ривожланмоқда. Мустақиллик йилларида миллий муносабатларни ташкил этишдаги олиб борилаётган ижобий ишлар ҳар бир миллат вакили учун ўз миллат шаън- шавкатини ошириш, унинг шон-шуҳратини кўтариш имкониятларини кенгайтириб бермоқда. Ўз миллатининг шаън-шавкатини ўйламайдиган, уни юксалтиришни истамоган, унинг учун ҳаракат қилмайдиган миллат бўлмаса керак. Шаън-шавкат ташқи таъсирлар натижасида ҳосил бўладиган ички ҳис-туйғу ва руҳнинг парвозидир. Бу ҳис-туйғунинг ривожланиши ва миллий руҳнинг парвози ўз-ўзидан ҳосил бўлмайди, балки тарихий хотирадан яхши хабардор индивидлар ва шахсларда у кучли равишда намоён бўлади. Уни ўрганиш, маҳсус илмий-тадқиқот объектига айлантириш галдаги вазифадир. Чунки миллат шаъни масаласи ҳали-ҳозир жиддий илмий мулоқотга кирганича йўқ. Бу фалсафий тушунчани Ўзбекистон фуқаролари тўғри англаб олишлари ҳамда илмий талқин этишлари учун миллий мафкуранинг барча воситаларидан самарали фойдаланиш лозим бўлади. Айниқса, таълим тизимининг барча бўғинларида миллат шаъни нима, уни кимлар ҳимоя қила олади, деган саволларга аниқ-равшан жавоблар бериш, шу асосда ўз миллати шаъни-шавкати учун фидоий инсонлар шахсини шакллантириш галдаги вазифадир. Миллат шаънини кўтаришда бугунги кунда улғайиб, вояга етиб бораётган ёшларни алоҳида ўз ўрни бордир. Ўзбекистоннинг келажаги бугунги кун ёшларининг қўлидадир. Ўзбекистон ёшлари турли соҳаларда эришаётган ютуқлари билан юртимизни дунёга танитмоқдалар ва миллатимиз шаънини улуғлашга ўз ҳиссаларини қўшмоқдалар. Юртимизни кўплаб иқтидорли ёшлари дунёнинг таниқли университетларида тахсил олиб ўз қобилятларини намойиш этиб келмоқдалар. Юртбошимиз ёшларимиз эришаётган ютуқлардан, миллат шаънини кўтаришга қўшаётган ҳиссаларидан фахрланиб, сизларни ўз фарзандларимдек кўраман, сизлар эришаётган ютуқлар билан фахрланаман, деган гапларни доимо таъкидлаб келмокдалар. 2008 йилни мамлакатимизда “Ёшлар йили” деб эълон қилиниши миллат шаънини кўтаришда, тинчлик ва барқарорликни таъминлаб беришда ёшларга юксак ишончлар билдирилаётганлигидан далолат беради. Президентимиз ёшларга ишонч билдириб, шундай дейдилар, ”Барчамизга маълумки, ҳар кайси давлат, ҳар қайси миллат аввало ўз фарзандлари қиёфасида, униб ўсиб келаётган ёш авлод тимсолида шу халққа хас хусусият ва фазилатларни намоён этадиган, унинг азалий орзу интилишларини рўёбга чиқарадиган буюк кучни кўради”. Жаҳон цивилизациясидан ажралган, ўзининг алоҳида тарихига эга миллат бўлган эмас. Миллатлар бошқа халқларнинг ютуқларидан фойдалаимай туриб ривожлана олмайди лар. Барча халқларнинг ижтимоий-иқтисодий, мада ний-маънавий ривожланиш тарихи бир-бири биланМиллий ва умуминсоний қадриятлар бирлиги .

чир машиб, тарақкий эиб келган. Шунинг учун ҳам ҳар бир миллат ўз доирасида чекланиб қолмай, бошқа миллат л ар ва х ал қла р би ла н би рг ал ик да т ар ақ қи й э ти ши ло зи м . Бутун жаҳон иқтисодий ва маънавий тараққиёти халклар, миллатлар, элатлар, уруғлар ва қабилалар тарихий, такдирларининг ўзаро боғланиши, чирмашуви, бир-бирини тўлдириши асосида амалга ошади. Агар бирор миллат бошқа миллатлар билан ўзаро ўхшаш хусусиятларга эга бўлмаганда, иқтисодий, маданий, сиёсий алоқада бўлмаганда, у улардан ўрганмаган ва ўзидаги ютуқларни бошқалар билан баҳам кўрмаганда эди, у таназзулга учраган миллат бўлган бўлур эди. Бундай миллат жаҳон цивилизациясининг самараларидан фойдалана олмаган бўларди. Халқларнинг улуғворлиги миллий маҳдудликда эмас, балки умуминсоний хусусиятларга эга эканлигида, жаҳон цивилизациясига қўшадиган ҳиссасидадир. Айни чокда бошқа бир нарсани ҳам эътибордан сбқит килмаслик керак. Миллий манфаатларни, миллий қад риятларни умуминсоний манфаатлар ва қадриятларга қарама-қарши қўйиш, муайян ижтимоий-иқтисодий ва бошка муаммоларни қайсидир миллат ва элатнинг манфаатларига хилоф равишда хал этишга интилиш, миллий манфаатлар бахонасида миллий худбинликни, текинхўрликни олқишлаш миллатлараро муносабатлар тарақкиётига салбий таъсир ўтказади. Бир миллатнинг маифаати ва қадриятлари бошқа миллатникидан аж ратилмаган ҳолда ўрганилиши керак. Миллатлараро тотувлик миллий ва умуминсоний қадриятлар бирлиги ва боғлиқлигини чўқур англаш натижаси хамдир. Миллатларнинг манфаати, қадриятлари асрлар мобайнида ўзаро боғлиқлик ҳолда ривожлантирилиб келинган. Минтақамиздаги бу борадаги юксалиш даврлари ушбу боғлиқлик асосида амалга оширилган. Турли миллатлар ўртасидаги ижтимоий, иқтисодий, маданий-маънавий соҳадаги алоқалар ҳозир ҳам миллий уйғонишга, миллатлараро тотувликни таъминлаб бериш жараёнига ижобий таъсир қилмоқда. Бизнинг давримизда давлатлараро муносабатларда умуминсоний кадриятлар ахлоқ ва маънавиятнинг устунлигини эътироф этиш, уларни турли ижтимоий-иқ тисодий тузумли мамлакатлар ўзаро ҳамкорлигининг умумий йўналишини ҳосил этувчи асосий омил сифа тида карор топтириш тамойили тобора яққолроқ кўзгаташланмокда. Бунинг зарурлигини зиддиятли. ва айни вақтда яхлит ҳолда боғлиқ бўлган бутун дунёда олиб бориладиган иқтисодий, сиёсий ва маданий соҳаларда ўз мазмуни билан, шу жумладан барча халқлар умум цивилиза циясининг узвий қисми снфатида тушуниш керак бўлади. Умуминсоний қадриятларни назар-писанд кил маслик — жаҳон ҳамжамиятига, унинг маънавий соғ ломлилигига тузатиб бўлмас даражада зиён-заҳмат етказиш демакдир. Мустақиллик қўшни мамлакатлар, турли миллат вакиллари билан барча соҳалардаги алоқаларни ривожлантириб бориш имкониятларини ошириб

бормоқда. Асосий вазифа бу имкониятлардан оқилони фодалана билишдир. Умуминсоний қадриятлар, миллий маданиятлар ривожига катта ҳисса қўшса ҳам, асло унинг ўрнини эгаллай олмайди. Миллий ва умуминсоний қадриятлар ўртасидаги боғланишлар бугунги кунда янги мазмун касб этмоқда, ўзига хос аҳамиятга эга бўлмоқда. Бу борада кишалар ўртасидаги бирлик ва бирдамлик, тенглик ва тенг хуқуқийлик, инсонпарварлик, раҳм-шавқат, меҳр-мурувват, адолатпарварлик,байналминаллик сингари қадриятларниг ўрни айниқса каттадир. Миллий ва умуминсоний қадриятларни чуқур ва холисона ўрганиш миллатлараро тотувликни таъминлаб бериш жараёнини тезлаштиради. Бир вақтнинг ўзида факат миллий қадриятлар ман фаатлари билангина, бир томонлама, яъни синфий ха рактерда чекланиб қолсак, материалистик диалектика методологиясига зид равишда иш тутгаи бўламиз. Айни бир вақтда диалектикани эътибордан соқит қилиш баъзи тадқиқотчиларга панд берди, ягоналик, алоҳидалик ва умумийлик категориялари асосида бахо бе ришда бир томондан бошқа томонга сапчишга, ҳаддан ошишларга имкон яратиб берди. Онг одатда турмушдан оркада қолади. Онгнинг бир қисми бўлмиш тафаккур эса доимо хам вокеликнннг ривожланиши билан .бир сафда боришга улгуравермай- ди. Бундай ҳол тафаккурни ақидапарастликнинг қо липига ж ойлаштиришга ҳаракат қилинганда ю з беради. Айни шу сабабли умуминсоний ва миллий жи хатларнинг диалектикаси тўғрисидаги таълимот намо яндаларининг кўпчилиги ноҳақ унутилган, нотўғри ба ҳоланган ёки онгли равишда тилга олинмай келинган. Эндиликда бу жиҳатларнинг ўзаро алоқадорлигини хам ҳуқуқий, ҳам инсоний томондан тиклаш зарур. Бу ав вало, мамлакатимизнинг инсонпарварлик моҳиятини, умумжаҳон халқларининг ўзаро фойдали манфаатла рини ифодалаган бўлур эди. Шунинг учун ҳам умуминсоний ва миллий манфаат лар, қолаверса қадриятларни ўтиб бўлмас тўсиқлар билан ажратмасдан, балки уларни тадқиқ этиб, улар ўртасидаги ҳар томонлама алоқадорлик ва бавосита ликларни аниқлашимиз ва бундан илмий хулоса чиқа ришимиз лозим. Жаҳон ҳамжамияти ўз мавжудлигига нисбатан жуда улкан хавф-хатарга, ташвиш ва муаммоларга юз ма-юз туриб қолган ҳозирги пантда умуминсоний ва миллий қадриятлар асосида ётган манфаатларга Замон талабларидан келиб чиқиб, тўғри ёндошув айниқса зарурдир. Иқтисодий-сиёсий, маданни-маънавий, илмий-техникавий ва шунга ўхшаш бошқа омиллар, ҳарбий соханинг, алоқа ва ахборот йиғишнинг ривожланиши мамлакатлар ва халқларни тобора кўпрок яқинлштирмокда. Узаро боғликлик бундай ўсиб бораётган шарт-шароитда умуминсоний муаммолар айрим синфлар, иқтисодий системалар, мил латлар, маданиятлар, динлар ва мафкуралар доираси дан четга чиқмоқда. Бундан шу нарса келиб чиқадики, мамлакатимизнинг ҳозирги тафаккури ва унинг сиёса ти ўзида синфий,

миллий қадриятлар билан умуминсо ний қадриятларни бирга қўшиши, бирлаштириши керак. Мамлакатни турли соҳалардаги ривожи маълум халқ ва миллат фаолияти тарихи билан бевосита боғлиқ бўлиб, бир томондан миллийлик хусусиятига эгадир. Иккинчи томондан эса, жамиятдан ажралган ҳолда, алоҳида миллат, халқларнинг мавжуд бўла олмаслиги сабабли, бутун инсониятга хос бўлган умуминсоний жиҳатларни ўз ичига олади. Миллатоараро тотувликни таъминлаб беришда миллийлик ва умуминсонийлик ўзаро уйғунлик холда, бир-бирини тўлдириб, бойитиб бораверади. Собиқ совет тузуми даврида миллатлаога хос бўлган хусусиятларнинг камситиш, уларнинг социализм қуриш мақсадларига бўйсундириш асосий йўналиш бўлиб келган эди. Байналминаллик байроғи остида бир миллатнинг миллий қадриятларга сажда қилиш, улардан ўрнак олиш ва улар йўлидан бориш тарғиб этилди, бундан чекинганлар қораланди. Собиқ совет тузумига барҳам берилгандан сўнгина хар бир халқ ўзининг миллий қадриятларидан баҳраманд бўлиш имконларига эга бўлди. Мустақилликнинг дастлабки йиллариданоқ юртимизда яшаётган миллатлар маданияти тараққиётига кенг йўл очиб берилди. Топтплган, камситилган миллий қадриятлар, урф-одатлар, анъаналар қайта тикланди. Миллий хаёт ва тараққиётда миллийлик, унинг ўтмиши, келажаги, ижтимоий турмуш тарзи, маданияти, урф-одатлари, анъаналари, тили, у вужудга келган худуд ва бошқалар билан узвий боғлангандир. Улар турли хил шаклларда, бир- бирлари билан узвий алоқада намоён бўлиб, ўзига хос миллий тқадриятлар тизимида, авваломбор тил, қон-қардошлик, маданий-маънавий яқинлик ва шу сингарилар ягона асосга эга эканлиги барқарорликни таъминлаб беради. Миллий қадриятлар қадриятлар тизимида ўз ўрни ва ахамиятини узоқроқ сақлаб қолиш хусусиятига ҳам эга. Ҳар бир миллатда ва шу миллатнинг миллий ғурурига эга бўлган аъзосида миллатга хос бўлган қадр-қаииатни сақлаш, ҳурмат қилиш,эъзозлаш, бойитиш ва ривожлантириш туйғуси бўлади. Миллатларнинг ўзини-ўзи англаш жараёни такомиллашган сари миллий манфаатлар хам, миллий қадриятлар ҳам кучайиб, мустаҳкамланиб бораверади. Миллий қадриятлар нинг кучайиб бориши миллий махдудликка, миллий худбинликка, ўз миллатли манфаатларини биринчи ўринга қўйиш, бошқа миллатлар ва халқларнинг манфаатдари билан хисоблашмасликка олиб келмаслиги керак. Миллий қадриятлар табиатига кўра фақат тор доирада сақланиб қолмайди, балки бошқа халқлар қадриятларининг ютуқлари билан бойиб, турмуш жараёнида янгиланиб ривожланиб боради. Умуминсоний қадриятлар ўзининг мазмуни, моҳияти, кенг миқиёсда амал қилиши, дунёдаги кўплаб халқлар, миллатлар, элатларнинг утмишидаги,Хозирги ва келажак тараққиёти билан чамбарчас алоқадорликда эканлиги, ўзида жаҳон цивилизациясининг яхлит бир бутунлигини ифодаланганлиги билан миллий қадриятлардан фарқ қилади.

Умуминсоний қадриятлар хилма-хил бўлиб миллий низоларни олдини олиш, миллатлараро тотувликни таъминлаб бериш хам унинг асосий қадриятларидан ҳисобланади. Умуминсонийлик алоҳида миллат қадриятларини бутун оламга тарғиб қилиш йўли билан эмас, балки барча миллат ва элатларнинг қадриятларининг авайлаб-асраш, уйғунлаштириш, хурмат қилиш ва жаҳондаги миллий хилма-хилликнинг умумбашарий хилма-хиллик билан узвийлигини англаш орқали бойиб боради. Умуминсоний қадриятлар барча миллатлар, элатлар, халқларнинг мақсад интилишларининг яхлитлиги ва умумийлигини ифодалайди. Турли ижтимоий-сиёсий тузумни давлатлар ўз миллий қадриятларини, умуминсоний қадриятлар билан умумлаштирган гунги кунда ҳам мавжуд бўлган миллатчилик сингари иллатлардан холи қилган ҳолда устунликка эриштириш керак. Ҳозирги умумбашарий муаммолар мана шу маса ланинг умуминсоний қадриятлар нуқтаи назаридан ту риб хал қилинишига хаммадан кўра кўпроқ мажбур этмоқда. Миллатлараро тотувликни таъминлаб бериш, миллатидан қаътий назар барча инсонларни омон қолиши уларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, умумжаҳон иқтисодий механизмининг янги босқичи, ҳар томонлама ҳамкорлик ва қўшничи ликнинг заруриятлари, экологик, энергетик муаммолар ва умуминсоний бой тарихий мерос, инсонларга хос умуминсоний фазилатлар, ҳозирги дунёнинг яхлитлиги ва ўзаро боғлиқлиги, унинг зиддиятлари моҳиятининг ўзгариши уларнинг асосий, туб моҳиятли хусусиятлари дир. Умумжаҳон цивилизацияси жараёнида барча мил латлар ва янги миллий ҳосилаларнинг роли ошган ҳо зирги кунда халқаро муносабатлар ўзининг миллий характерини йўқотмаган холда ўзини борган сари кўпроқ даражада айни халқлар орасидаги муносабат си фатида рўёбга чиқармокда. Бундай вазиятда «ташқи» (жаҳон миқёси) ва «ички» (миллий) жиҳатларни турли мустақил соҳалар бўйича ажратиш ўринли экани дар гумон бўлса керак. Зеро, «жаҳон миқёсидаги» жиҳат «миллий» жиҳатга нисбатан олганда — маҳаллий (син фий, социал, миллий) муаммоларга фақат арзимас тузатишлар киритувчи қандайдир «ташқи омил» эмас, балки кенг ёйилувчи ички реалликдир. Айрим давлат лар ва миллатлар шаклланаётган жаҳоншумул яхлит лик элементлар сифатидагина ҳозирги ўзаро боғлиқ дунёнинг мустаҳкам қисмларига айланади ва чинака мига тушунилиши мумкин. Умуминсоний қадриятларнинг устунлиги айни вақтда миллий қадриятларни мустаҳкамлаб, уларга янги оламшумул ва миллий реалликларга жавоб берадиган шакллар бериш зарурлигини такозо этади. Тараккнн парвар кучлар ўз мамлакатларидаги миллий манфаат лар ва кадриятларни дунёдаги ўсиб бораётган қизи қишлар билан ўзаро боглашга харакат килмокдалар. Барча жаҳон олимлари ҳозирги умумбашарий му аммоларни умуминсоний максадлардан келиб чиқиб ҳал этмасдан туриб, ўз миллий келажаклариниУмуминсоний қадриятларнинг устунлиги

дунё бўйича муштарак хавф-хатарлардан қуролли ихтилоф, экологик фалокатлар, кашшоклик ва очарчиликдан, иқти содий, сиёсий ва маданий ягоналашувдан, моддий ва маънавий мерослар халокатидан қуткариб колиши мум кин эмас-деган хулосага келдилар. Дунё халқлари умумий инсонпарварлик кадриятла рини ва ҳамма учун ягона бўлган шахс ҳукуқларини хурмат қилишни кабул килмагунларига кадар улар олдида на бутун хамжамият олдида турган муаммо ларнинг бирортаси хам муваффакиятли хал этилиши, халқаро хавфсизликнинг хам мустахкам химоя қилини ши мумкин эмас. Дунёнинг барча тинчликсевар давлатоари сингари Мустақил Ўзбекистонда амалга оширилаётган миллатлараро тотувликни таъминлаб беришга қаратилган сиёсати халқимизни ўтмишдан шаклланиб келган инсонпарварлик қадриятларига суянади. Президентимиз И.А.Каримов кўрсатиб ўтганларидек, “Инсонпарварлик, яхшилик,софдиллик сингари умуминсоний қадриятларини қабул қилган ва биргаликда баҳам кўрган мамлакат, халқгина бутун дунё халқларига яқин ва тушунарли бўлиши,жахон ҳамжамиятига қабул қилиниши мумкин ”. Умуминсоний ва миллий қадриятлар- нинг ўзаро боғлиқлиги шу қадар қатъийки, улар бир- бири билан шунчалик мустахкам «чатишиб» кетганки, уларнинг лоақал бирортасини «тушиб» қолиши бутун занжирнинг узилишига олиб келиши мумкин. Бутун инсониятга тузатиб бўлмайдиган зарар етказишга кодир, тор маънода тушуниладиган миллий кадриятлар нинг торози палласнни босиб кетиши туфайли оғиш со дир бўлмаслиги учун буни доим эсда тутиш лозим. Ҳозир ягона жаҳон яхлитлиги доирасида мавжуд бўлган мамлакатлар ўртасида ўзаро таъсир, бирга ликда фаолият кўрсатиш ва ёнма-ён суяниб ривожла ниш қонунларининг таъсири кўзга ташланмоқда. Бу эса кишилик жамиятининг тарихан белгиланиб қолган турмушини тубдан ўзгартириш конунларини бир қадар тезлаштириб юборди. Чунончи, «учинчн дунё» давлат лари жаҳон халкларининг ижтимоий тажрибаси ва техникавий воситаларини ўзлаштириб, ривожланишнинг анъанавий типларидан жиддин фарқ килузчи янги ти пини шакллантирмокда. Бошқача айтганда хозирги дунёда ижтимоий табакаларни, уларнинг «соф кўринишида», бир-бирларидан ажралган ҳолда чинакамига илмий, хар томонлама, диалектик тасаввур килиш кийин ҳамда самарасиздир. Жаҳон цивилизациясининг ривожланиш йўлини шунчаки оддий ҳол деб қабул килмаслик керак. Кўп у к л а д л и м а м л а к а т л а р н и я х л и т ж а ҳ о н т а р а к и ё т и нинг бутун хилма-хиллигида билиб олиш, тадқиқ ки лиш, ўзлаштириш, цивилизация сингари категориялар нинг моҳиятини англаб етиш, инсониятнинг олға бори шида «маърифатли» ва «фармацион» жихатларнинг ўзаро алоқадорлигини аниклаш лозим бўлади. Ривожланиш омилининг аҳамиятга моликлигини шубха остига олмасдан, биз назарияда хам, амалиётда ҳам дунёда карама-каршиликларнинг мавжудлиги унинг яхлитлигидан қолишмайдиган даражада реалли гига

тегишли эътибор бермаслигимиз мумкин эмас. Миллий худбинлик ҳар кандай битишув, қўшилув ва муросани истисно этади, бинобарин, олға қараб ҳаракат қилишнинг йўлига ғов кўяди. Дунёнинг яхлитлиги ғояси турли ижтимоий тузумли давлатларнинг ҳамкор лигисиз амалга ошиши мумкин эмас. Ҳар бир халқ ўз миллий манфаатларини, миллий қадрият ларини эътиборга олиш билан бир қаторда бошқа давлатларнинг манфаатларини хурмат қилиши ке рак. Зеро хақиқатдан тинчлик, яхши қўшничилик, ҳар томонлама хамкорлик, ўзаро ишонч нафақат омон қолиш, балки кўпгина ижтимоий вазифаларни ҳал этишга, инсонларнинг сиёсий хукукларини, миллий ва маънавий бойликлари ва меросларини сақлаш. орқали - умуммиллий кадриятларни таъминлаш ҳамдир. Шу билан бирга дунёда, айрим мамлакатлардаги қарама- қаршиликлар, зиддиятлар, партиялар, давлатлар ва улар тартиботларнинг узига хос вазифалари реал муаммолар бўлиб колаверади. Жаҳоншумул муаммо ларни хал қилишнинг шошилинчлигини инкор этиш, уларнинг умуминсоний манфаатларини янада таъсир чан химоя килишга интилиши билан белгиланувчи та раққийпарвар ҳаракатларнинг обрўси, таъсирини оши риш имкониятларига эътибор бермаслик мулоҳазасиз иш тутиш бўлур эди. Шу сабабли бунда шошилинч ян гилаш, ҳамма нарсани ўйламай-нетмай қайта кўриб чиқиш ҳам, ўзлаштирилган ерлардан янги ерларга ўтишдан ҳадиксировчи кўркокларча ақидапарастлик ҳам самарасиздир. Умуминсоний ва миллий кадриятларнинг ўзаро му носабатини диалектик тушуниш мамлакат ичида ҳам, жаҳон майдонида ҳам самарали таъсирчан сиёсатни, иқтисодиёт ва маданиятни яратиш жуда катта аҳами ятга эга. Дарвоқе, фаолиятнинг исталган сохаси учун д авлатлар хамжамиятида юз бераётган ўзгаришларни уз вақтида пайқаш ва ҳисобга олиш мухимдир. Ҳозирги даврдаги жараёнларни тадкиқ қилишга янгича тафаккурни изчиллик билан қўллаш дунёнинг чинакам илмий манзарасини яратишга,унинг давлатлар, сиёсий ва жамоат ташкилотларининг узаро ижобий, бунёдкорона хамкорлигини йулга куйишга ёрдам беради. Биз эндиликда инсон зотининг муштараклигини англаб эски андозалардан аста-секин халос булаяпмиз, янгича тафаккурда нафакат тафовут, ихтилофларни, балки янгича ҳает учун гоят зарур бўлган тажрибанинг жуда бой манбаини ҳам топмоқдамиз. Миллий қ а д р и я т л а р н и у м у м и н с о н и й к а д р и я т л а р г а й у н а л т и р и ш х у к у м а т л а р , сиёсий кучлар, барча ижтимоий гурухлар ва жамоалардан уз манфаатлари ва фаолиятларини халқаро муносабатларга инсонпарварлик рухи ни сингдириш йўли билан каратишни таказо этади. XX асрнинг иккинчи ярмигача тарихий воқелик узида яхлит нарса сифатида цивилизацияни, ўз- ўзини инкор этиш имкониятига эга эмас эди, инсониятга мангу мавжудот сифатида қаралар ва унинг ўзини сак лаш туғрисида ғамхўрлик килишга уткир эхтиёж йук эди. Энди умумийликдан хусусийликка сари- акс таъ сир алоқа ҳам юзага келди: индивидлар хаётини кул лаб-қувватлаш ва такрор хосил қилиш бутун кишилик зотини сақлаб қолишга бевосита боглик бўлиб қолди. Шу сабабли унинг омон қолиши тўғрисидаги гамхурлик объектив

равишда кишилик борлигииинг уз жисман м а в ж у д л и г и н и с а к л а б қ о л и ш в о с и т а л а р и г а б у л г а н а з а лий эҳтиёжлари сингари ана шундай энг биринчи за руриятга айланади. Умуминсоний қадриятларнинг устунлигини англаш жаҳон ҳамжамияти олдида уларнинг руёбга чика рилишини кафолатловчи механизмни ишлаб чикиш муаммосини куйди.Фикримизча м иллий қадриятларни умумжаҳон қадриятлари даражасига чиқаришда халқ аро фаолиятнинг давлатлар ўзаро муносабатлари бу тун комплексидан келиб чиқадиган энг мухим негизла рига таяниш керак. Уз хавфсизлигини бошқалар хавфсизлиги ҳисобига таъминлашнинг, уз манфаатларини бошқалар манфаатларига зиён етказиш ҳисобидан ҳи моя қилишнинг мумкин эмаслигидан келиб чиқиш ке рак. Хар бир халқнинг тикланиш эркинлигини тан олиш янги жахон тартибидаги асосий жихатдир. Миллий ва умуминсоний қадриятларнинг бир-бири билан чамбарчас боғланиб кетганини жамият хаётининг барча сохаларида амалга ошаётган жараёнларда яққол кўриш мумкин. Айни вақда мамлакатимиз жахон хамжамияти билан яқин муносабатларни кучайтиришга, энг долзарб муаммоларни биргаликда ҳал этишга катта эътибор қаратмоқда. Мамлакатимизда жамият ҳаётининг демократиялаштиришга, миллатлараро тотувликни таъминлаб беришга катта эътибор берилаётганлиги жахон хамжамияти томонидан эътироф этиб келинмоқда. Бугунги кунда дунёнинг кўплаб мамлакатларида Ўзбекистон мустақиллигани тан олган, уларнинг кўплпри билан дипломатик алоқалар ўрнатилган. Ўзбекистон кўплаб нуфузли ташкилотларга аъзо бўлиб, уларнинг ишларида фаол қатнашиб келмоқда. Кўплаб долзарб муаммоларни халқаро ташкилотлар билан хамкорликда ҳал этиб келинаётганлиги миллий қадриятларни алоҳида унсурларини ташкил этувчи миллий тил, миллий давлатчилик, миллий ғоя, миллий мафкура, миллий урф-одатлар, миллий анъаналарни тиклаш билан уйғунлаштирган ҳолда келажак сари қадам ташлаётганини кўрсатади. Гуллаб-яшнайдиган, эркин ва демократик жамиятга ёлғиз ўз йўлини ижтимоий ривожланишнинг бошқа йўлларига карама-қарши кўйган ҳолда келиш мумкин эмас. Биргаликда ривожланиш, биргаликда ижод қи лиш, хамкорлик даврнинг катъий талабидир. Қадимги Юнонистон, маърифатпарварлик даври, янги ва энг янги давр инкилоблари инсонпарварлигининг барча э нг яхши томонларнни ўзида мужассамлаштирган умум инсоний демократия идеаллари сари харакатнинг за рурлигини ҳал этиш баракалидир. Амалиётда бу хол инсон ҳукуклари соҳасида БМТ халқаро ҳуқуқ ҳужжатлари, инсон хуқуқлари умумжаҳон деклара цияси, кўплаб халқаро битимлар, янги Европа учун, Париж хартияларининг универсал негизида халқаро ҳамкорликнинг кенгайтирилишини англатади. Уларни ҳурмат килиш, уларга амал қилиш, қонун билан кафо латлаш, химоя қилиш, тўлиқЎзбекистоннинг умуминсоний қадриятларга амал қилиши ва унинг жаҳон ҳамжамияти томонидан тан олиниши.

амалга ошириш- ҳуку матлар ва давлатларнинг энг биринчи бурчи, шахснинг рухияти ва ижодий имкониятларини юзага чиқарувчи хамда кишиларнинг ижтимоий куч-ғайратини озод этувчи эркинлик, адолат ва тинчликнинг негизидир. Ҳар кандай жамият хаётини демократиялаш кучайган сари фуқароларникг сиёсий онги, уларнинг фаоллиги ошиб боради. Миллий ва умуминсоний қадриятларнинг бир-бири билан чамбарчас боғланиб кетганини иқтисодий, сиёсий ва маънавий соҳаларда содир бўлаётган жараён ларда яккол кўришимиз мумкин. Маълумки, айни вақтда бизнинг мамлакатимиз жаҳон иқтисодиёти би лан ўзаро яқинлашиш ниятида бозор муносабатларини ривожлантирмоқда. Бундай янги иқтисодий сиёсат айни бир пайтда хам бизнинг миллий талабларимизга, ҳам умуминсоният манфаатларига жавоб беради. Шунинг учун хам аксарият ривожланган хорижий мамлакатлар бизга ўз кўмакларини кўрсатмоқда. Бунга Узбекистон Республикаси Президенти И. А. Каримов томонидан кейинги вақтда бир неча хорижий мамлакатларга қилган сафари чоғида имзоланган кўпгина шартнома лар яққол мисол бўла олади. Собиқ СССР республикалари, шу жумладан Узбе кистон Республикаси кейинги вақтда Европа ҳамжа миятида, Халқаро валюта фондида ва бошка иқтисодий ташкилотлар ишида ҳам фаол қатнашмокдалар. Узбе кистон халкаро ҳукукнннг тенг хукуқли субъекти сифа тида Бирлашган Миллатлар Ташкилотига кабул қилин ди. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов ўзларининг қилаётган маърузаларида, асарларида мустамлакачилик давридан қолган иллатларга барҳам бериш йўлида олдимизда қандай вазифалар турганлигини таъкидлаб келмоқдалар. Сиёсий ва иқтисодий барқарорликка эришиш, миллий қадриятларни тиклаш, миллатлараро муносабатларни такомиллаштириш, фуқаролар тотувлигини таъминлаш, миллати, дини ва эътиқодидин қаътий назар ҳар бир шахснинг эркинлигига ва инсон хуқуқларига кафолат бериладиган замонавий демократик давлатлар қаторидан жой олишдир. Бундай вазифаларни амалга оширишда миллий хусусиятларни, турли миллатлар манфаатларини, минтақа да асрлар мобайнида таркиб топган турмуш тарзини ҳисобга олмоқда. Шу билан бирга миллатлараро муносабатларни демократик тамойиллар асосида ҳал этиб катта ютуқларга эришган мамлакатларни тажрибаларидан, хамда миллий муносабатларни ташкил этиш йўл қўйилган хатолардан хулоса чиқарилган ҳолда фойдаланиб иш олиб борилмоқда. Шуни эътиборга олиш лозимки қатор хорижий мамлакатлар ва халқаро ташкилотлар томонидан собик совет давлати худудида ҳамда шу сингари ўз мустақиллигини қўлга киритган бошқа кўплаб давлатларга моддий ва маънавий томондан ёрдам кўрсатилиши иккала томон учун ҳам фойдалидир. Чунки янгидавлатлар мустақилликнинг илк кунлариданоқ учрайдиган маълум бир қийинчиликларни бартараф этиш жараёнида турли хил

муаммоларга учраши мумкин. Жамият ҳаётининг турли сохаларида амалга оширилаётган ўзгаришлардагихатоликлар ва камчиликлар, шу жумладан миллий сиёсатни ташкил этишдаги хатоликликлар зиддиятларнинг келиб чиқишига, уларнинг кескинлашиб боришига сабабчи бўлиши мумкин. Бундай камчиликлар ва хатолар узоқ вақт қарамликни ўз бошидан кечирган, кўп миллатли давлатлар учун айниқса хавфлидир. Бундай муаммоларнинг ўта зийраклик, эҳтиёткорлик, барча миллатларнинг манфаатларидан келиб чиққан ҳолда ҳол этиш кўп миллатли Ўзбекистон учун ҳам хосдир. Республикамиз Президенти И.А.Каримов томонидан аждодларимизнинг бошқа миллат вакилларига нисбатан меҳр-мурувватли ва дўстона муносабатда бўлиш фазилатларини давом эттирилиши юртимизда тинчлик ва барқарорлик бўлишини таъминлаб бермоқда. Аждодларимизнинг бундай фазилатлари хақида гапириб Президентимиз шундай дейдилар “Қадимий диёримизда асрлар мобайнида турли маданият ва цивилизациялар ёнма-ён яшаб келган, бу эса бағрикенглик, тинчликпарварлик, саҳоват ва меҳр-оқибатлилик фазилатлари билан ажралиб турадиган халқамизнинг ўзига хос минталитети шаклланишида муҳим аҳамият касб этади”. Миллатлараро муносабатларни тараққий эттириш, тинчлик ва барқарорликни таъминлаб бериш йўлида чет эл давлатлари бераётган кўмаги, Ўзбекистон раҳбариятини бу борада олиб бораётган сиёсатининг улар томонидан кўллаб қувватланиши мамлакатимизда демократик ўзгаришларни амалга оширишга ёрдам беради. Бундан ҳам биз ҳозирги пайтда миллий ва умуминсоний манфаат ларнинг бир-бири билан узвий богланиб кетганлигини яқкол кўришимиз мумкин. Халқлар хаётида рўй бераётган иқтисодий ва сиё сий ўзаро яқинлашиш маданият соҳасига ҳам тўла та аллуклидир. Шу асосда хар бир миллий маданият бошка халкларнинг маданиятига таъсир этиб, уларни бойити б, айни пайтда унинг ўзи ҳам бойиб боради. Мил лий маданиятларнинг ўзаро таъсири асосида ривожланиб , такомиллашиб бориши умуминсоният маданияти тарақкиётига замин яратади. Жамиятимиз тараққиётининг ҳозирги босқичи жа ҳон халқларининг фан, техника, адабиёт ва санъат со ҳасида эришилган илғор тажрибаларидан атрофлича фойдаланишни хаётий эҳтиёжга айлантирди. Ижтимо ий- иқтисодий, маданий-маънавий ҳаётда миллийлик билан байналминалликни жорий этиш ва ривожланти ришда ана шунга эътибор қилиш илмий-амалий аҳа миятга эгадир. Мамлакатимизда мавжуд бўлган ҳар бир миллий маданиятдаги ютуқлар, ижобий, фойдали томонларни доимий равишда ўрганиш, улардан кенг ва атрофлича фойдаланиш миллий маданиятларни ўзаро бойитиш нинг, кишиларни байналминал руҳда тарбиялашнинг зарурий йўлларидан хисобланади. Ҳар қандай миллий маданият жамият маънавий ҳаётининг барча ранг-ба ранг томонларини ва бойликларини ўзида акс эттира ди ва

шу тарика янада ривожланади, бойиб боради. Миллий маданият умуминсоний маданиятдан ажрал масдир, унинг бир булагидир. Шунинг учун ҳам ҳар бир халкнинг миллий маданиятини умуминсоният маданиятига қарама-қарши қилиб қўймасдан, уларни ўзаро боғликликда, олиб караш мақсадга мувофиқдир. Биргина ўзбек миллий маданий меросининг неча асрлар давомида умумжаҳон маданий мероси даража сига кўтарилиб, гуллаб-яшнаб келганлигини, унинг умумбашарий маданият муштараклигига айланиб кетганлигини жаҳон жамоатчилигининг ўзигина айтиб ту рибди, буни бутун жаҳон тан олмоқда ва эъзозламоқда Бунинг ёрқин мисоли сифатида жахон илм фани тараққиётига катта ҳисса қўшган буюк алломаларимизни тавуллуд кунларини, Бухоро, Хива шаҳарларининг 2500 йиллиги , “Авесто”ёзилганлигини 2700 йиллигини ва шу сингари тарихий саналарни жа ҳон прогрессив жамоатчилиги томонидан ЮНЕСКО раҳнамолиги остида нишонланишидир. Бу ўзбек ва бошқа тарихий халқларнинг бебаҳо маданий қадрият ларига чукур ва чексиз ҳурмат нишонасидир. Афсуски, охирги йилларда бизнинг маданиятимиз табиий минтақа доирасидан сунъий равишда узиб олинди. Натижада Европа минтакаси маданияти анъа наларини жахон маданияти, деб ўз минтақамиз мада нияти анъаналарининг қадрига етмадик, нари борган да, махаллий-миллий чегаралардаги маданият унсур лари, деб қарашга одатландик. Миллий маданиятни жаҳон маданияти даражасига кўтариб, унинг ажрал- мас қисмига айлантиришни нотўғри тушундик. Эндига ўз минтақа маданиятимизни чуқур ўзлашти риб ва мустақил заминда ривожлантирибгина асл маъ нода жаҳон маданиятига эш бўла бошлашимиз мум кинлигини тушунмоқ пайти келди. Бу бир минтақа маданиятини бошкасига қарши қўйиш ёки бири чегара сида иккинчисини ижодий ўзлаштиришдан тийилиш маъносида тушунилиши керак эмас, албатта. Жахон халқларидан ким қаерда арзигулик натижага эришган бўлса, таҳсин айтмоқ, қойил колмоқ, ҳавас қилмоқ ва ўрганмоқ лозим. Аммо ўзлигини унутиш ўзгани тўғри тушунишга йўл очмайди. Аксинча илмда бир ёкламаликни келтириб чиқаради. Ўзбек халқининг маданияти жаҳон маданиятидан четда юзага келган ва ривожланган эмас. Узбек хал қининг маданияти фақат миллий асосда эмас, шу би лан бирга умуминсоний маданиятлар таъсири остида ҳам ўсади, ривожланади. Хитой, Қадимги дунё, Рим даври маданияти, жаҳондаги бошқа маданиятлар ўзи нинг ижобий таъсирини кўрсатди. Уз навбатида ўзбек халқи хам бошқа халқлар маданиятининг юксалишига, умумжаҳон маданиятига, тарақкиётига ўзининг фаол таъсирини кўрсатди. Урта аср маданиятининг буюк намояндалари Хоразмий, Абу Наср Форобий, Абу Али ибн Сино, Абу Райхон Беруний, Улуғбек, Али Қушчи, Қозизода Румий, Алишер Навоий ва бошқа алломалар томонидан яратилган нодир асарларнинг инсоният маъ навий хазинасининг дурдонаси, жаҳон маданиятининг ажралмас қисми эканлиги бунга мисол бўлади. Шунинг

билан бир қаторда ўзбек миллий маданияти бошқа халқларнинг маданияти таъсири остнда ривожланиб боради. Буни биз миллий санъат ва миллий адабиёт соҳаларида яққол кўришимиз мумкин. Маълумки турли минтақа халқлари маданиятининг таъсири остида Ўзбекистонда маданиятни янги шакллари пайдо бўлди ва улар минтақамиз маданиятини янада бойишига катта таъсир кўрсатади. Бугунги кунда ҳам улар халқимиз маданиятини дунёга танитишда ўз ҳиссасини қўшиб келмоқда. Юкорида айтилганлардан якқол кўриниб турибди ки, миллий ва умуминсоний қадриятлар бир-бири билан чамбарчас боғланиб кетган. Шунинг учун уларни бир- биридан ажратиб хам, биринн иккинчисига қарма-кар ши қилиб хам кўйиш мумкин эмас. Миллий ва умумин соний қадриятлар ўртасидаги алоқадорлик фалсафа нинг алохидалик ва умумийлик категорияларига хос муносабатларни акс эттиради. Умумийлик нарса ва ҳо-дисаларнинг энг умумий томонлари орасидаги алоқа ларни ўзида акс эттириб, ўз кўринишини фақат алоҳи даликлар орқали конкретлаштиради. Умумий фақат алоҳида орқали яшайди. Ҳар қандай алоҳида (у ёки бу тарзда) умумийдир. Ҳар қандай умумий алоҳида нинг бир кисми ёки бир томони ёки мохиятидир. Бизни куршаб олган дунё, табиат ва жамият умумий лик ва хусусийликнинг ўзаро таъсири натижасида бир вактда умумий ва узлуксиз жараён тарзида намоён бў лади. Демак, миллий ва умуминсоний кадриятлар хам бир-бири билан узвий боғлиқ булиб, бир-бирини тўлди риб, бир-бирини акс эттириб туради. Таянч иборалар Миллат маънавий дунёси, шахснинг миллий ўзлигини англаши, миллат равнақи ва тараққиёти, миллий хусусиятлар, миллий мақсадлар, давлат тили мақоми, маҳаллийчилик, тарафкашлик, ҳамжиҳатлик, миллий ҳамкорлик, миллий ахиллик, миллий қадриятлар, миллатга садоқатлилик, миллий тарбия, миллий давлатчилик, миллий покланиш, миллатнинг маънавий камолоти, миллий ва умуминсоний қадриятлар

Похожие

Миллий ғоя ва миллий – маънавий қадриятлар

Миллий-маънавий тикланиш, миллий муносабатлар ва жамият тараққиёти,

Миллий –маънавий тикланишнинг миллатчилик ва миллий зиддиятларнинг олдини олишдаги роли

Тарихий онг ва тарихий хотиранинг миллий онг тизимидаги урни

Миллий-маънавий тикланишда санъатнинг роли