Миллий мафкура ва шахс тарбияси масаласи - Идея национальной независимости - Рефераты

Миллий мафкура ва шахс тарбияси масаласи

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

19.34375 KB

Миллий мафкура ва шахс тарбияси масаласи Ўзбеквстов Президент И. Каримовнинг «Тафаккур* журналы бош муҳаррири саволларнга берган жавоблари асоснда (1998 Сии 11 сентябрь купи ПФИТИ Илмий кенгашида сўзланган нушқ) Муҳгарам ҳамкасабалар! Дарҳақиқат, Президентимиз И. Каримовнинг «Тафаккур» журнал и бош муҳаррири са волларнга берган жавобларида миллатнинг бугунги рав-нақи, ёш авлоднинг тарбияси учун ниҳоятда муҳим маса-лалар кўтарилган. Гап шундаки, Юртбошимиз биринчи маротаба кенг ва асосли равищда миллат мафкураси, жа-мият мафкураси тушунчасини илгари суради. Уларни ҳар тарафлама асослайди. Миллий мафкурани миллатни бир-лаштирадиган байроқ сифатида талқин қилади. Унинг асрий анъаналар, маънавий-маданий мерос заминида май-донга келишига, шаклланишига диққатни қаратади. Ҳар бир мустамлакачи мамлакатни забт этар экан, биринчи навбатда уни она замин билан боғлаб турган ҳаётий асос- дан маҳрум этишни ўз олдига мақсад қилиб қўйганини алоҳида таъкидлайди. Президентимиз жавобларида ўқиймиз: «Узоқ тари- химиздан маълумки, ҳар қандай зўравон босқинчилар ва юртимизда ҳукмронлик қилмоқчи бўлган кучлар ёвуз ният-ларига эришиш учун аввало миллий маданият ва анъана- ларимизни йўқ қилиш, шу йўл билан маънавий жиҳатдан занфлаштнрншга, куч-қудратимизни йўқотишга ҳаракат қилгавлар. Бу ҳақиқатни ҳеч қачон ёдимиздан чиқармас - лигимиз керак». Ушбу ғоят муҳим, тарихан ниҳоятда асосли бўлган ху-лосанинг исботи учун шундай бир фактни келтиришни истардим. Русия жадидчилик ҳаракатининг отаси И. Гасприн ский 1881 йилда «Русия мусулмонлиги» номли бир асар ёзган. Унда Волгабўйи, Кавказ, Туркистон мусулмонла-рининг Русия карамоғига ўтиши ҳақида сўз юритар экан, уларнинг кейинги тақдири ҳақида баҳс очади... Мана, тақдир тақозоси билан Русия туркий дунёнинг жуда катта қисмини

забт этди. Хўш, энди уларнинг тақ дири қандай бўлади? Икки йўл бор, дейди муаллиф. Бири ассимиляция, иккинчиси тенг ҳамкорлик. Иккала йўлда ҳам тажриба бор. Араблар Шимолий Африкадаги маҳаллий халқни ютиб юбордилар. Англосакс деган тарихий атама бор. Сакслар бир вақтлар жаҳон тарихида мавқега эга эди-лар. Қани улар? Ҳа, ассимиляция зўравонлик сиёсати, лекин тарихда бундай ишлар бўлган. Ҳатто Русиянинг ўзи бу ишни Польшада муваффақият билан олиб бормоқда. Иккинчи йўл ҳамкорлик йўли. Бундай ҳолни Америкада, Францияда, Австро-Венгрияда кўриш мумкин. Бу ерларда инглизлар, французлар, немислар, итальянлар ёнма-ён, тенг ҳуқуқларда тинч-тотув яшамоқдалар. Тўғри, гоҳо улар нинг бир-бирларини отгани ўқлари топилмай қолади. Лекин қонун уларни мўътадил яшашга, муросага мажбур қилади. Ҳатто бундай сиёсат Россиянинг ўзига ҳам бето на эмас. У бундай сиёсатни Финляндияда олиб бормоқда. Хўш, мусулмонларнинг тақдири қандай кечади? — масала қўяди муаллиф. Ва хилма-хил далиллар билан Ру сия бу борада муроса йўлини танлаши лозим деган хуло- сани илгари суради. Муаллифнинг бу борадаги далили учта: 1. Ассимиляция Русияга шараф келтирмайди. 2. Туркий халқларни ассимиляция қилиш осон эмас. 3. Туркий халқ-лар қисқа муддатда ўз қадларини тиклай оладилар. Гаспринский бу борадаги таклифини ҳам илгари су ради: яъни мусулмонларни қисқа муддатда маърифатли қилиш ва ҳукумат ишларига аралашишини таъмин этмоқ учун имконият ҳам бор. Бу имконият уларнинг анъана-вий ўқиш-ўқитиш восита усулларини тиклашдир. Биласизми, бу таклиф рус маъмурлари томонидан қан дай қабул қилинган эди? 1882 йилдаёқ Тошкентдаги ўқитувчилар семинариясида «Ғайрирус мусулмонларнинг маорифини қандай принциплар асосида ташкил этмоқ керак?» деган мавзуда йиғин чақирилади. Ва унда бош принцип 2 та: 1. Руслаштириш. 2. Исломни бузиш, дея жавоб қилинади...

Исмоилбек Гаспринскийнинг лоақал 10-15 эски мад-расани тиклаш керак, уларда бир вақтлар ўқитилган за-монавий, дунёвий фанларни ўқитиш керак. деган фикри ғоят зарарли фикр сифатида қабул килинади. «Агарда биз Гаспринский таклифини қабул қиладиган бўлсак, эски ислом мутаассиблигини ўз қўлимиз билан уйғотиб қўйган ва бу билан заҳарли илонни ўз хоҳишимиз билан қўйни-мизда сақлаган бўламиз» (Туркестанский сборник, 36-жилд, 141-145-бетлар). Мана, мустамлакачининг мустамлака халқнинг мил-лий, диний тарбиясига муносабати. Ҳоким миллатнинг тобе миллат маънавиятига муносабати. Тарихни иккинчи муқаддас китоб деб қарайдилар до-нишмандлар. Миллатнинг шаъни унинг ғурурини тарбия-лашда фавқулодда аҳамиятга эга. Миллат эса, конкрет шахслардан ташкил топади. Афсуски, биз сўнгги 130 йил давомида бой тарихимиздан узилиб қолдик. Тарихга бош-қа миллатнинг, бошқа мафкуранинг манфаати нуктаи назаридан қараб келдик. Биз учун асос рус шарқшунос лиги бўлди. Рус шарқшунослиги эса туркий халқларнинг келиб чиқиши, умуман тарихи ҳақидаги биргина назарияни тақдим қидди. Бу хуннлар назарияси эди. Бугун жаҳонга чиқиб амин бўлдикки, аждодларимизнинг тарихий ман-шаи ҳақида ўнга яқин назария бор экан. Масалан, тари-химизнинг жаҳонда эътироф этилган билимдонларидан бири, Беҳбудий 1914 йидда Туркистон тарихини ёза ола-диган якка-ягона мутахассис ҳисоблаган Аҳмад Заки Ва-лидий ўзининг «Умумтурк тарихига кириш» номли кито-бида шундай назариялардан 6 тасини келтиради ва улар- нинг маллифлари - Вейдеман (1838), веналик Томачек (1888), инглиз Паркер (1924), фин Рамштет, мажор Не-меч, рус Аристон номларини келтиради. Туркийларнинг инсоният цивилизациясида фавқулодда роль ўйнаган жа- ҳоннинт энг қадим миллатларидан бири эканлигига далил бўла оладиган маълумотларни беради. Масалан, 19-аср Европасининг энг машҳур археологларидан Фридрих Ҳоммел жаҳоннинг инсониятга маълум энг қадим мада-нияти Шумер маданияти туркий халқлар томонидан яра-тилган,

шумерлар келиб чиқишига кўра туркийлардир, деган фаразни илгари сурган ва Гильгамиш достонидаги 350 сўзнинг туркий эканлигини исботлашга уринган экан. Мен ҳозир имкониятдан фойдаланиб, Беҳбудийдан салкам 20 йил олдин ёзилган ва унга таянчу илҳом манбаи бўлиб хизмат қилган бир рисоладан парча келтирмоқчи-ман. Бу Русия жадидларининг отаси Исмоил Гасприн- скийнинг 1885 йилда босилиб чиққан «Оврупо маданиятига бир назари мувозана» (Оврупо маданиятига бетарафона бир назар) номли рисоласидир. Гап шундаки, Гасприн-ский бу асарида илму фани билан жаҳон такдирида буюк роль ўйнаган Европанинг капиталистик маданиятини ҳам, жаннат ваъда этган социалистик маданиятини ҳам рад этган ва Европа илм-фанига ислом ахлоқини қўшиб му-каммал бир учинчи маданиятни яратиш фикри билан чиқ қан эди. Мен ҳозир ундаги социализм хусусидаги фикр-ларни келтириш билан чиқишимни якунлайман: «Социализм фикрларига оид Оврупо адабиётида жуда кўп асар бор. Оуэн, Фурье, Сен-Симон ва бошқалар жуда кўп китобларида унинг системаларини ва у ҳақдаги та-саввурларини тушунтирганлар. Буларнинг ёзганлари амал-га ошса, гўё дунёда ҳеч бир бахтсиз киши қолмайди. Барча инсонлар баробарлиқца умум учун меҳнат қиладилар, ро-ҳат кўрадилар, сафо ва завқ оладилар. Ҳар бир киши дунё-дан бир даражада истифода этади ва ҳоказо ва ҳоказо... Социализмга дойр илгари сурилган бу фикрларнинг ғай-риахлоқий бир савдойи хаёлдан иборатлигини, билмадим, гапиришга ҳожат борми? Менимча йўқ. Эски усулдан воз кечмоқчи бўлган социалистлар ёмғирдан қочиб қорга ту-тилганларга ўхшайдилар. Тамоман баробарлик эмиш? Ҳам моддий, ҳам маънавий. Инсонлар яратилишда баробар яратилмайдилар-ку! Баъзимизда қувват, баъзимизда зеҳн кўпроқ бўлади. Мерос бўлмасмиш! Бу нима дегани? Ота нафсини қийиб, болаларига нимадир тўплайди, сўнг эса у ўртага қўйилиб, ҳар кимга тақсим қилинади. Бунинг ни-маси баробарлик? Нимаси адолат?! Аммо оила ҳам бўлмай-ди? Ота болаларини, болалар оталарини танимайдилар, бас, меросга не ҳожат? Гапнинг қисқаси, бутун

мамлакат, инсон жамоаси бир казармага айланади. Аҳоли бурғу би лан туради, бурғу билан иш-кучига кетади, бурғу билан умумий дастурхонга чақирилади, бурғу билан завқу сафо олади, бурғу билан бирор хотинни истироҳатгоҳга торта-ди... Офарин, социалистлар! Нақадар гўзал бир маданият, нақадар гўзал бир яшаш тарзи қурмоқчи экансиз! Сопиалистларнинг фикрларидан кўра, бу фикрларнинг Оврупонинг ҳар ерида кўпайганлиги ва тарафдорларининг кундан-кун кўпайиб бораётганлиги кўпроқ диққатни тор-тадиган нарсадир. Миллионларча қишлоқлик ва шаҳар- лик ишчилар ҳаммаси социализмга майл билдирмоқда-лар. Ўйланмасинки, социализмнинг ботил фикрлари вақги келиб, ўзўзидан даф бўлади. Бу фикрларнинг майдонга чиқиш сабаби аниқлангунча бу фикрлар сўнмак у ёқда турсин, кундан-кунга кенгайиб бормоқца. Табиийдирки, бир инсон ўз аҳволидан мамнун бўлмаса ва бунинг саба-бини атрофдаги зулмдан деб билса, ундай одамнинг ўз турмушини ўзгартиришдан бошқа фикр ва истаги бўлмай-ди. Оврупонинг бугунги маданияти ва яшаш тарзи — бир кишини куддириб масъуд этиш, юз одамни йиғлатиб нохуш этиши давом этар экан, социализмга ўлим йўқдир. Оврупода ва балки жаҳонда бу масала энг буюк маса-ладир. Мудҳиш инқилоблар социализм туфайли содир бўлади. Ўгтиз йиллик мухорабалар, француз буюк инқилоби мудҳиш социализм инқилоблари қаршисида ўйинчоқ бўлиб қолади. Бу Оврупонинг истиқболига қарши ҳозир-ланаётган буюк балодир. Оврупо маданияти социализм долғалари ичида кўмилажак. Оврупо колонизаторларининг ишқ ва муҳаббати бу дарднинг зўрлигидан, ё ваҳшийлар ва ярим маданийларга қарши ҳамиятидан эмасми?! Статистика илми қанчалик илгарилаб кетган бўлмасин, ҳали нуқсонлидир. Агар Оврупода сармоя ва мол эгаси нечтаю, ишсиз ва жойсиз ишчи қанча, аҳволидан мамнунлару мамнун бўлмаганлар, социалистлару носоциалистлар адади қанча ва буларнинг йилмайил ўзгариб бориши ҳисоби олинса эди, Оврупонинг неча йилдан сўнг буюк инқилобларга дуч келишини осонликча аниқлаш мумкин бўларди».

Дарҳақиқат, шу гаплардан борйўғи 37 йил ўтди. Биргина Русия эмас, тамом Европа, ҳатто Африка, Осиё, Америка инқилоб долғалари ичида қодди. Тарих унинг чиндан ҳам савдойи хаёл эканлигини, ғайриахлоқийлигини тасдиқ этди. Шу жумладан, биз узбек халқининг ҳам урф-удуми, яшаш тарзига тамом номувофиқ ва номуносиб эканлигига яқин 70 йиллик тарихимиз шоҳиддир.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,а996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99и 6. Ислом Каримов Хавфсизлик ва барқарорлик тараққиёт йилида, 6- жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99ҳ 7. Ислом Каримов ўзбекистонда демократик изгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йиналишлари.-Т., «ўзбекистон» нашриёти

Похожие

Миллий мафкура – Мустакилликнинг маънавий асоси

Авлод тарбияси миллат тарбияси

Миллий ғоя ва миллий – маънавий қадриятлар

Миллий ғояни ривожлантиришнинг институционал тизими

Мафкура фалсафий йўналишдаги фан сифатида