Milliy istiqlol g‘oyasi fanining predmeti mavzusi maqsad va vazifalari - Идея национальной независимости - Рефераты

Milliy istiqlol g‘oyasi fanining predmeti mavzusi maqsad va vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

Milliy istiqlol g‘oyasi fanining predmeti mavzusi maqsad va vazifalari Reja: 1. Milliy istiqlol g‘oyasi fanining predmeti mavzusi maqsad va vazifalari 2. «Milliy istiqlol g‘oyasi» fanining maqsadi 3. Fanning asosiy maqsad va vazifalari

Milliy istiqlol g‘oyasi fanining predmeti mavzusi maqsad va vazifalari Serquyosh mamlakatimiz o‘z mustaqilligiga erishgach, xalqimiz ongini erkin fuqarolik jamiyati, huquqiy demokratik davlat barpo etishga yo‘naltirish uchun odamlarimiz ma’naviyatini yuksaltirish lozim. Xuddi shu maqsadda mustaqil taraqqiyot yo‘nalishlarini to‘la-to‘kis aks ettiradigan, tub manfaatlarimizga xos va mos milliy g‘oya zarurligi ayon bo‘ldi. Davlatimiz rahbari Islom Karimov 1993-yildayoq bir guruh ziyolilar bilan uchrashuv chog‘ida mafkura yuzasidan oldimizda turgan vazifalarni belgilab, jamiyatimizning istiqbol hayoti uchun milliy g‘oya va mafkura g‘oyatda zarur, degan fikrni ilgari surgan edi. Sobiq komfirqaning mafkuraviy tazyiqlaridan charchagan ayrim siyosatchilar jamiyat mafkuradan butunlay xoli bo‘lishi kerak, u faqat taraqqiyotga xalal berishi mumkin, degan yuzaki qarashlarga ko‘nika boshlagandilar. Biroq, mustaqillik yillarida boshimizdan kechgan sinovlar, aslida, inson, jamiyat g‘oya va mafkurasiz yashay olmasligini yana bir karra isbot etdi. Zero, odamning qalbi, ongi, ruhi va shuuri ko‘pdan ko‘p savollarga javob bo‘ladigan, doimiy faoliyatga undab turadigan hayotbaxsh g‘oyaga hamisha ehtiyoj sezib yashaydi. Tabiat va jamiyatda bo‘shliq bo‘lmagani kabi, inson qalbi va ongida ham bo‘shliq bo‘lmasligi lozim. Insonlar jamiyatida komil va sog‘lom g‘oya ustuvor bo‘lib turmasa, odamlarning qalbi va ongini turlituman begona, zararli g‘oya va maqsadlar egallab, xalq turmush tarzini izdan chiqaradi. Dunyo hamisha o‘zaro bir-biriga zid kuchlar o‘rtasida talash bo‘lib kelganidek, insonlarning qalbi va ongini egallab, ularni o‘z qo‘lidagi qurolga aylantirish maqsadi ham jahonda har xil tajovuzkor oqimlar va ta’limotlarni o‘zaro kurashga undashi, ayniqsa, bugungi kunda yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Prezident Islom Karimov o‘zining «Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch» kitobida alohida ta’kidlaganidek: «Ta’bir joiz bo‘lsa, aytish mumkinki, bugungi zamonda mafkura poligonlari yadro poligonlaridan ham ko‘proq kuchga ega. Bu masalaning kishini doimo ogoh bo‘lishga undovchi tomoni shundaki, agar harbiy, iqtisodiy, siyosiy tazyiq bo‘lsa, buni sezish, ko‘rish, oldini olish mumkin, ammo

mafkuraviy tazyiqni, uning ta’siri va oqibatlarini tezda ilg‘ab yetish nihoyatda qiyin» 1 . Yurtboshimiz bugungi taraqqiyotning mana shunday o‘ziga xos qonuniyatlarini teran his etib, buyuk maqsadlar bilan yashayotgan xalqimizning intilishlariga mos keladigan milliy g‘oyani ishlab chiqish vazifasini kun tartibiga qo‘ydi. Prezidentimiz asarlarida atroflicha yoritib berilgan fikrlar asosida 2000- yilda «Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar» nomli risola dunyo yuzini ko‘rdi. Hozirgi kunda milliy istiqlol g‘oyasining asosiy tushuncha va tamoyillarini hayot talablari va bugungi taraqqiyotimizning muhim muammolari bilan birga o‘rganish, uni yanada boyitish, takomillashtirish va tushuntirish, targ‘ib etish, nihoyat, undagi bilim va qarashlar asosida yangicha e’tiqod va dunyoqarash asoslarini shakllantirish nihoyatda muhim. Shu maqsadda 2001-yil 18-yanvarda «Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar»ni yangi o‘quv fani sifatida mamlakatimiz ta’lim tizimiga joriy etish to‘g‘risida Prezident farmoyishi e’lon qilindi. 2007-yil 26-avgust kuni «Milliy g‘oya targ‘iboti va ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish to‘g‘risida» O‘zbekiston Prezidenti Qarori e’lon qilindi. Bugungi kunda ta’lim muassasalarida keng o‘rganilayotgan «Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar» o‘quv fani shu tariqa yuzaga keldi. Bu fanning asosiy maqsadi milliy istiqlol g‘oyasining asosiy tushuncha va tamoyillarini siz – yoshlar qalbi va ongiga singdirishdan iborat. «Milliy istiqlol g‘oyasi» fanining maqsadi «g‘oya» va «mafkura» tushunchalari, ularning turlari, shakllanish hamda taraqqiyoti tarixi, bugungi dunyoning mafkuraviy manzarasi va globallashuv jarayonlari, «g‘oyaviy bo‘shliq» va «mafkuraviy immunitet» kabi tushunchalarning ma’no-mazmuni, xalqimiz barpo etayotgan Hozirgi murakkab sharoitda xalqimiz, avvalo, o‘sib-unib kelayotgan yosh avlodimiz ongi va qalbida mafkuraviy immunitet hosil qilish muhim ahamiyatga ega. Bu ishni bamisoli yosh niholga mevali daraxt kurtagini 1 Islom Karimov. «Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch». –T., «Ma’naviyat», 2008-yil, 113-bet.

payvand qiladigan usta bog‘bondek noziklik va mehr bilan, oqilona yo‘l bilan amalga oshirish lozim. Islom Karimov jamiyatning ustuvor tamoyillari, taraqiyotning o‘zbek modelining mohiyati, milliy istiqlol mafkurasining o‘ziga xos jihatlari, bosh g‘oya va asosiy g‘oyalari, ularni odamlar ruhiga singdirishning yo‘l-yo‘riqlari haqidagi bilimlarni tushuntirishdan iborat. Shu o‘rinda quyidagini yodda tutish lozim: Milliy istiqlol g‘oyasi bilan biz o‘rganishga kirishayotgan fanning Buni yodda tuting: maqsadlari bir-biriga mushtarak, ammo muayyan darajada farq qiladi. Chunki ularning birinchisi taraqqiyotimizning g‘oyaviy asoslari va mafkuraviy tamoyillarini o‘zida mujassam etgan nazariyani, ikkinchisi esa shu nazariya haqidagi o‘quv fanini bildiradi. Prezidentimiz Islom Karimov milliy istiqlol g‘oyasi va mafkurasining maqsadini shunday ta’riflagan: «Xalqni buyuk kelajak va ulug‘vor maqsadlar sari birlashtirish, mamlakatimizda yashaydigan, millati, tili va dinidan qat’i nazar, har bir fuqaroni yagona Vatan, baxt-saodat uchun doimo mas’uliyat sezib yashashga chorlash, ajdodlarimizning bebaho merosi, milliy qadriyat va an’analarimizga munosib bo‘lishiga erishish, yuksak fazilatli va komil insonlarni tarbiyalash, ularni yaratuvchilik ishlariga da’vat qilish, shu muqaddas zamin uchun fidoyilikni hayot mezoniga aylantirish – milliy istiqlol mafkurasining bosh maqsadidir» 2 . Shuningdek, milliy istiqlol g‘oyasining ijtimoiy vazifasi bilan «Milliy istiqlol g‘oyasi» fanining vazifasi ham bir-biridan farq qiladi. Bu farqlar g‘oyaning inson va jamiyat hayotidagi vazifasi bilan fanning ijtimoiy tafakkur va ta’lim-tarbiya tizimidagi vazifasi o‘rtasidagi o‘ziga xoslikka asoslanadi. Yurtboshimiz milliy istiqlol g‘oyasining vazifasi haqida to‘xtalib shunday degan edi: «Men milliy istiqlol g‘oyasi bugun tez sur’atlar bilan o‘zgarayotgan dunyoda o‘zligimizni anglash, bizning kimligimizni, qanday buyuk ajdodlarning merosiga, necha ming yillik tarix, betakror madaniyat va qadriyatlarga ega ekanimizni his etib yashashga, bu boylikni asrab-avaylab, demokratik qadriyatlar, 2 «Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar». – T., «O‘zbekiston», 2000-yil, 7-bet.

butun jahon taraqqiyoti yutuqlari bilan oziqlantirib, yangi o‘sib kelayotgan avlodga yetkazishga xizmat qilmog‘i zarur, deb bilaman» 3 . Biz o‘rganayotgan fanning asosiy vazifasi esa o‘z tizimidagi bilim va tushunchalarning barchasini pedagogik tamoyillar asosida, ma’rifiy yo‘llar bilan o‘quvchilar ongiga singdirish hamda shu tariqa ularda yangicha dunyoqarash va mafkuraviy immunitet asoslarini, mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, yosh avlod qalbida g‘oyaviy bo‘shliq vujudga kelishiga yo‘l qo‘ymaslik, ularni ajdodlarning shonli kechmishi, fidokorligi va qahramonona hayoti ruhida tarbiyalashga qaratilgandir. O‘zbekiston xalqi tarixining boy va sermazmun sahifalari, donishmand ajdodlarimizning jahonshumul merosi, xususan, Imom Buxoriy, Muhammad ibn Muso Xorazmiy, Ahmad Farg‘oniy, Bahouddin Naqshband, Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy, Bobur kabi buyuk mutafakkirlar, Amir Temur, Jaloliddin Manguberdi, Temur Malik kabi milliy qahramonlarimizning jasoratlarga to‘la hayoti o‘sib kelayotgan avlod uchun katta ibrat maktabidir. «Milliy istiqlol g‘oyasi» fani mamlakatimizdagi yosh fanlardan hisoblanadi. Sobiq Ittifoqning mafkuralashgan muhiti yakka g‘oyani odamlar ongiga singdirishni asosiy maqsad qilib qo‘ygan edi. Yakka mafkura, yagona g‘oya, marksistlar iborasi bilan aytganda, «yangi odam»ni shakllantirishi, ularning tushunchasida go‘yo barcha odamlar bir xil fikrlashi, bir xilda yashashi lozim edi. Mashhur iboraga ko‘ra, jamiyat a’zolarining hammasi «partiyaning oddiy askarlari» edi. Ma’lumki, askar faqat va faqat buyruq, topshiriq asosida ish ko‘radi. Marksistlar hammani askardek tasavvur qilardi, bu ularning oliy ideali edi. Jahon maydonidagi turli g‘oyaviy qarashlar, erkinlik tamoyillari sobiq sotsialistik jamiyat fuqarolari uchun mutlaqo yot edi. Jamiyatgina simto‘rlar ichida emasdi, balki inson ongi, qalbi, tasavvur va tushunchalari ham simto‘rlar orasida edi. Bunday muhitda dunyoga kelgan inson olamga ana shu to‘siqlar ortidan qarardi. 3 «Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar». –T., «O‘zbekiston», 2000-yil, 8-bet.

Milliy istiqlol g‘oyasi erkin fikr, demokratiya, fuqarolik jamiyati, hur va ozod tafakkur haqidagi fandir. Bugungi kunda bu fanning hayotimiz uchun zarurati va yosh avlodni tarbiyalashdagi o‘rni Prezident Islom Karimov asarlarida asoslab berilgan. Yurtboshimizning «Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch» asarida ta’kidlanganidek, «Milliy g‘oya deganda, ajdodlardan avlodlarga o‘tib, asrlar davomida e’zozlab kelinayotgan, shu yurtda yashayotgan har bir inson va butun xalqning qalbida chuqur ildiz otib, uning ma’naviy ehtiyoji va hayot talabiga aylanib ketgan, ta’bir joiz bo‘lsa, har qaysi millatning eng ezgu orzu-intilish va umid-maqsadlarini o‘zimizga tasavvur qiladigan bo‘lsak, o‘ylaymanki, bunday keng ma’noli tushunchaning mazmunmohiyatini ifoda qilgan bo‘lamiz» 4 . Fanning asosiy maqsad va vazifalari asosan quyidagilardan iborat: 1. Millatimiz asriy asoratdan ozod bo‘ldi. Ozodlik tushunchasiqo‘l yetmas xayoldan real voqelikka aylandi. Bugun mustaqil mamlakatimiz farzandlari, ya’ni, Siz, aziz o‘quvchilar – bu ozodlikning mevalarisiz. Demak, eng avvalo, bu – Sizning faningiz. Uning maqsadi esa Sizga ozodlik, hurriyat, erkinlik xususida keng va atroflicha bilim berishdir. 2. Hayot maqsadlar silsilasidir. Bizning fanimiz milliy tariximiz, madaniyat va san’atimizning ezgu g‘oyalarini Sizga yetkazishdan iborat. Tuprog‘imizda qadimdan yashab kelgan ota-bobolarimiz an’analari, istiqlol yo‘lidagi kurashlarga guvoh bo‘lgan o‘lmas tariximiz, boy madaniy merosimiz haqida Sizlarni ogoh etish ham shu maqsadlar sirasiga kiradi. 3. Jahon mafkuralar kurashi maydoniga aylangan, turli yot g‘oyava qarashlar insonlar ongi uchun kurashayotgan bugungi murakkab sharoitda Sizning mafkuraviy salohiyatingizni mustahkamlash ham mazkur fanning asosiy maqsad va vazifalaridandir. Aziz o‘quvchi, milliy istiqlol g‘oyasi fani vatanparvarlik va jasoratga undovchi fandir. Siz uni o‘rganar ekansiz, jasur bobolarning mardonavor hayotini, kurashlarini qalb va ongingizga muhrlaysiz, deb o‘ylaymiz. 4 Islom Karimov. «Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch». –T., «Ma’naviyat», 2008-yil, 71-bet.

Vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalq farovonligi istiqlol g‘oyasining asosiy mavzusidir. Zero, Vatanga muhabbat, yurtga sadoqat, xalqqa mehr tuyg‘ulari komillikning oliy namunasi. «G‘oya» va «mafkura» tushunchalarining mohiyati va mazmuni G‘oya nima? Inson o‘zining aql-zakovati, qalbi, tili va tafakkuri, bir so‘z bilan aytganda, barcha ma’naviy va jismoniy imkoniyatlari bilan tabiatning eng buyuk mo‘jizasi hisoblanadi. U – sezuvchi, fikrlovchi, ongli, mukammal mavjudot sifatida voqelikni idrok etish jarayonida qalbida turli his-tuyg‘ular, tafakkurida xilma-xil fikr, qarash va g‘oyalarni yaratadi. Shu ma’noda, his-tuyg‘u va sezgilar, o‘y, fikr va g‘oya tafakkur mevasidir. Lekin tafakkurda tug‘ilgan har qanday fikr yoki qarash, mulohaza yoki nuqtayi nazar ham g‘oya bo‘lolmaydi. Eng salmoqli, muayyan maqsadga qaratilgan va ijtimoiy ahamiyatga molik fikrlargina g‘oya bo‘lishi mumkin. G‘oya bir guruh insonlarni yoki jamiyatni o‘ziga jalb etib, uyushtirib, safarbar qilib, ijtimoiy kuch – vositaga aylanadi. Fikr esa, voqelikka oddiy munosabatni ifoda etadi. Masalan, «Inson yoki, umuman, xalq ozod bo‘lmasdan, baxtga erisholmaydi» degan fikr g‘oyaviy quvvatga ega bo‘lgan fikrdir. Chunki, u barcha insonlar va jamiyat hayotining ma’no-mazmunini tashkil etuvchi muayyan haqiqatni ifodalaydi. Shuning uchun u barcha odamlarning tili va dinidan qat’i nazar, uyushishi va o‘z ozodligini himoya etishi uchun kuchli birlashtiruvchi vosita bo‘lib xizmat qiladi. G‘oya, o‘z mohiyatiga ko‘ra, ijtimoiy Buni yodda tuting: xususiyatga ega. Odatda, g‘oya dastlab bir shaxsning ongida shakllanadi, so‘ng, ijtimoiy dolzarbligiga qarab, odamlar, xalqlar, millatlar orasiga yoyiladi. Fikr bilan g‘oyaning farqini ifoda etgan ushbu fikrdan kelib chiqib aytadigan bo‘lsak, g‘oya oddiy munosabat ifodasi bo‘lish bosqichidan butun bir xalqni, butun bir jamiyatni va hatto butun sivilizatsiyani olg‘a boshlovchi kuchga aylanish bosqichigacha bo‘lgan takomil yo‘lini bosib o‘tishi mumkin.

Shu bois g‘oya muayyan ijtimoiy zarurat tufayli muayyan makon va zamonda paydo bo‘ladi, ya’ni fikr bosqichidan g‘oya bosqichiga – muayyan ijtimoiy vazifalarni bajarish, maqsad-muddaolarni amalga oshirish, ezgu yoki yovuz kuchlarning qo‘lida qurol bo‘lish darajasiga ko‘tariladi. Ana shu ma’noda aytganda, g‘oya takomillashish xususiyati va quvvatiga ega bo‘lgan fikrdir. Fikr anglangan haqiqatdan tug‘iladi. Ya’ni biror narsaning aslida nima ekanini bilmasdan turib, u haqida fikr bildirolmaysiz. Masalan, sutning oq ekani, chorvadan olinishi, iste’molga yaroqliligi – umuman, u to‘g‘risida bor haqiqatni bilmagan odam bu ne’mat to‘g‘risida aniq fikr bildirolmaydi. G‘oya esa haqiqatning namoyon bo‘lish va rivojlanish qonuniyatlarini anglashdan tug‘iladi. Masalan, yaxshilik, ezgulik, farovonlik insonga baxt-saodat keltirishini anglab yetmasalar, ajdodlarimiz uni asrlar mobaynida hayotning ma’no-mazmuni deb bilmas edilar. Yoki milliy mustaqillikdan toptalgan haq- huquq va ozodlikni qaytarib olish tushunchasi anglanmasa, uning uchun hech kim kurashmas edi. G‘oya insonlar qalbi va ongini egallab, jamiyat rivojiga ta’sir etadi. Jamiyatning ijtimoiy ehtiyoji, maqsad-muddao va manfaatlari o‘zgarishi bilan o‘zining muayyan joziba kuchi va quvvatini ham yo‘qotishi mumkin. Masalan, o‘tgan asrning 90-yillari boshida sobiq SSSR hududidagi respublikalar mustaqillik sari sobitqadamlik bilan intila boshlagach, dunyodagi eng ayovsiz mafkura – KPSS rahbarlarining ittifoqni mustahkamlash haqidagi fikrlari hech qanday qadr- qimmatga ega bo‘lmay qoldi. G‘oyalar xilma-xildir. Ular ong mevasi Buni yodda tuting: shaklida borliqni, turmushni, uning qonuniyatlarini o‘rganish, kashf etish, o‘zlashtirish, bilish va anglash jarayonida vujudga keladi. Binobarin, voqelikni, hayotni, uning qonuniyatlarini o‘rganish, kashf etish, o‘zlashtirish, bilish va anglash bilan shug‘ullanuvchi barcha ijtimoiy tafakkur shakllari – ilmfan, din, falsafa, san’at va badiiy adabiyot, axloq, siyosat va huquq kabi sohalar muayyan bir g‘oyaga tayanadi va ular asosida rivojlanadi. Shu ma’noda aytish mumkinki, ijtimoiy tafakkurning barcha shakllari o‘zi tayanadigan g‘oyaga ega. Chunonchi, diniy

g‘oyalar, ilmiy g‘oyalar, falsafiy g‘oyalar, badiiy g‘oyalar, ijtimoiysiyosiy g‘oyalar, milliy g‘oyalar, umuminsoniy g‘oyalar shular jumlasidandir. Haqiqat va uning mohiyatini har kim har xil tushunishi mumkin. Masalan, birov yoshligidan yaxshilikka yo‘g‘rilgan umuminsoniy ma’rifat asosida tarbiya ko‘radi va hamma narsaga ma’rifat, aqlidrok, yaxshilik bilan qarashga harakat qiladi. Boshqa birov esa, aksincha, jaholatga berilgani uchun hech narsani to‘g‘ri qabul etolmaydi. Shuning uchun ezgulik, ma’naviyat va haqiqat qonuniyatlarini to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri tushunish, anglashga qarab, g‘oyalar bunyodkorlik yoki vayronkorlik, ezgulik yoki yovuzlik g‘oyalariga bo‘linadi. Qariyb uch ming yil burun bashariyat hayotiga yaxshilikdan ilk darak bo‘lib kelgan va ayni bizning ajdodlarimiz tafakkuri mahsuli bo‘lmish jahonshumul «Avesto» kitobining bosh g‘oyasi – ezgu fikr, ezgu so‘z, ezgu amal edi. Ayni mana shu go‘zal uchlik hali insoniyat tongotaridayoq hayotning asosiy qonuniyatlari bo‘lgani yuqoridagi fikrlarimizning dalilidir. Bus-butun yaxshilik g‘oyalari bilan sug‘orilgan «Avesto» kitobi va shunga o‘xshash tarixiy merosimiz ham bunyodkor, ezgu g‘oyalar hayotda nechog‘li muhim rol o‘ynashini yana bir karra tasdiq etadi. Bu g‘oyalarning bashariyat tomonidan yakdillik bilan qabul qilinishining asosiy sababi ham ana shu umuminsoniy ezgulik, bunyodkor g‘oyalar ekaniga hech qanday shubha yo‘q. Mangulikka daxldor bunday tarixiy meroslarning siri ana shunda. Do‘stlik, hamjihatlik, farovonlik, ozodlik kabi ezgu g‘oyalar bunyodkor g‘oyalardir. Fashizm, bolshevizm, shovinizm, mayda millatchilik, ekstremizm va terrorchilik kabi yovuzlik g‘oyalari vayronkor g‘oyalardir. Prezidentimiz Islom Karimov bunyodkor va vayronkor g‘oyalar o‘rtasidagi kurash dialektikasini shunday ta’riflab bergan: «Mening nazarimda, odamning qalbida ikkita kuch – bunyodkorlik va vayronkorlik hamisha o‘zaro kurashadi. Afsus bilan ta’kidlashimiz lozim: tarix tajribasi shundan dalolat beradiki, inson tabiatidagi insoniylikdan ko‘ra vahshiylik, ur-yiqit instinktlari, ya’ni xattiharakatlarini qo‘zg‘atib yuborish osonroq».

Agar Prezidentimizning fikrlariga diqqat bilan e’tibor qaratsangiz, azaliy bir haqiqat yaqqol oshkor bo‘ladi. «Inson tabiatida insoniylikdan ko‘ra vahshiylik, ur- yiqit instinktlari, ya’ni xattiharakatlarini qo‘zg‘atib yuborish osonroq». Bugun achchiq bo‘lsada tan olishimiz kerak. Televizor ekranlari orqali namoyish etilayotgan dunyoning turli mintaqalaridagi jang-u jadallar, urhourlar, tizginsiz, beboshvoq yig‘in-sig‘inlardagi vahshiylik, zo‘ravonliklar yuqoridagi fikrlarning isboti emasmi? Yondirilayotgan avtolar, kuydirilgan jasadlarni sazoyi qilish, na siyosatga, na mansab martabaga da’vosi bo‘lmagan oddiy odamlar yashaydigan turarjoy binolarining portlatilishi, yoxud so‘nggi paytda paydo bo‘lgan «xudkush»larning avtobuslar, aholi jamlanadigan joylarda o‘zlarini portlatib yuborib, qanchadan qancha begunohlarning qonini to‘kayotganlari-chi? Mafkura haqida ma’lumot. G‘oya anglangan maqsad va haqiqatni o‘zida aks ettiruvchi fikr bo‘lsa, mafkura ana shu maqsad va haqiqatning anglangan shakliga mos bo‘lgan g‘oyalar, fikrlar va ularni amalga oshirish usul va uslublari tizimidir. Shuning uchun bu tizim asosida mafkura tarkibidagi bosh va asosiy g‘oyalarni amalga oshirish jarayonida tug‘iladigan savollarga javob berish mumkin bo‘ladi. Muayyan g‘oya muayyan mafkuraga asos bo‘lib, uni shakllantirishi mumkin, mafkura esa o‘z tizimi tayanadigan maqsad va g‘oyalarni amalga oshirishga xizmat qiladi. Muayyan xalqning o‘z oldiga qo‘ygan maqsadiga erishish yo‘llari va vositalari tizimi uning milliy mafkurasi asosini tashkil etadi. Prezidentimiz Islom Karimov mafkuraning xalqni xalq, millatni millat etish borasidagi ahamiyatini ta’kidlab, shunday yozadi: «Odamlarning ming yillar davomida shakllangan dunyoqarashi va mentalitetiga asoslangan, ayni vaqtda, shu xalq, shu millatning kelajagini ko‘zlagan va uning dunyodagi o‘rnini aniq- ravshan belgilab berishga xizmat qiladigan, kechagi va ertangi kuni o‘rtasida o‘ziga xos ko‘prik bo‘lishga qodir g‘oyani men jamiyat mafkurasi deb bilaman». Erkin demokratik jamiyat barpo etishni bosh maqsad qilib olgan va taraqqiyoti ijtimoiy hamkorlikka asoslangan davlatlardagi xalqlarning milliy mafkurasi odamlarni ana shu ezgu maqsad yo‘lida birlashtiradi.

O‘zbekiston xalqining milliy istiqlol mafkurasi ham jamiyatimizni yanada jipslashtirishga, Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq farovonligini o‘ylab, sog‘lom e’tiqod va dunyoqarash bilan yashashga da’vat etadi. Kishilik tarixi mafkuralar, o‘z ma’no-mohiyatiga ko‘ra, falsafiy, dunyoviy, diniy va boshqa g‘oya va ta’limotlar asosida shakllanishini ko‘rsatadi. Mafkuraning falsafiy asoslari falsafa ilmi xulosalariga tayanadi. Yevropa xalqlarining har biri Uyg‘onish davri hamda o‘rta asrlarda o‘z davlatchiligini tiklash jarayonida milliy-falsafiy ta’limotlar asosida o‘ziga xos mafkurasini yaratgani buning yaqqol dalilidir. Mafkuraning dunyoviy ildizlari deganda, ma’rifiy taraqqiyotga xos siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy munosabatlar tizimi tushuniladi. Ma’lumki, bugungi kunda dunyoviy jamiyat asosini qonun ustuvorligi, siyosiy plyuralizm, millatlararo totuvlik, dinlararo bag‘rikenglik kabi umume’tirof etilgan g‘oyalar tashkil etadi. Bunday jamiyatda inson huquqlari va erkinliklari qonuniy asosda kafolatlanadi. Mafkuraning diniy ildizlari deganda, uning diniy qadriyatlardan oziqlangan g‘oyaviy-ruhiy asoslari tushuniladi. Masalan, xitoy xalqlari milliy mafkurasi hisoblangan, uning e’tiqodi va dunyoqarashi asoslarini belgilab bergan Konfutsiy va Lao-szi ta’limotlari diniy qarashlarga asoslangan. Bu ta’limotlar ko‘p asrlar mobaynida Xitoy xalqining milliy mafkurasi bo‘lib kelgan. Ezgulik, oqibat, ilm-ma’rifat, insoniylik kabi umuminsoniy g‘oyalarga asoslangan islom dini o‘z tarixiy yo‘lida yirik sivilizatsiyalarni yaratdi, dunyo ilm- fanini bir necha asrga ilgarilatgan allomalarning yaralishiga zamin bo‘ldi. Dunyoning teng yarmini ishg‘ol qilgan Amir Temur saltanati, Hindistonda ingliz mustamlakasiga qadar hukm surgan boburiylar imperiyasi, diyorimizdagi Samarqand hamda Buxoro, Xiva va Urganch kabi ilm-fan va madaniyat keng rivojlangan shaharlar fikrimizning dalilidir. Muhammad ibn Muso Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Imom Buxoriy, Boborahim Mashrab, Imom Burhoniddin Marg‘inoniy kabi yuzlab ma’rifat quyoshlari ham islomning hayotbaxsh g‘oyalaridan ilhom olganliklarini inkor qilish mumkin emas.

Qaysi xalqning milliy mafkurasi bir-birini boyitib boruvchi ilmiy va falsafiy, dunyoviy va diniy, azaliy va zamonaviy manbalarga asoslansa, u taraqqiyot bobida ilgarilab boraveradi. Ilmiy kashfiyotlar mafkura rivojiga katta ta’sir o‘tkazadi. Bugungi kunda zamonaviy fan yutuqlari, jumladan, kosmonavtika sohasidagi olamshumul yangiliklar, insonning gen-nasl xaritasini aniqlash kabi buyuk kashfiyotlar odamlar tasavvurini keskin o‘zgartirib yuborayotgani shundan dalolat beradi. Kompyuterlar, uyali telefonlar, internet tizimi ham ana shunga xizmat qiladi. Lekin ilm-fan va madaniyat borasidagi yutuqlardan oqilona foydalanish uchun ham sog‘lom g‘oya, sog‘lom mafkura kerak. Aks holda, ilm-fan yutuqlarini noto‘g‘ri qo‘llash oqibatida Xirosima, Nagasaki, Chernobil fojialari, bugungi ommaviy qirg‘in qurollari, ekologik halokatlar, ma’naviy tanazzulga o‘xshash umumbashariy muammolar yanada kuchayib borishi mumkin. Demak, mafkura – o‘zining bosh va asosiy g‘oyalari hamda tamoyillariga tayanib, muayyan ijtimoiy guruh yoki qatlamning, millat yoki davlatning ehtiyojlarini, maqsad, intilish va manfaatlarini ifoda etadigan, ularni amalga oshirish, e’tiqod va dunyoqarash asoslarini shakllantirishning usul va vositalari tizimidir.

Adabiyotlar : 1. Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy xususiyatlari, falsafiy va tarixiy ildizlari. Mas’ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2001 y. 2. G’oya va mafkura. Mas’ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent - 2001 y. 3. Milliy istiqlol g’oyasini xalqimiz ongiga singdirish omillari va vositalari. Mas’ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2001 y. 4. Markaziy Osiyo: G ’ OYAVIY jarayonlar va mafkuraviy tahdid. Mas’ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y. 5. Milliy istiqlol g’oyasining amal qilish tamoyillari. Toshkent 2001 y. 6. Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. Mas’ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y.

Похожие

Milliy istiqlol g’oyasi fanining prеdmеti, maqsad va vazifalari

Milliy istiqlol mafkurasining maqsad va vazifalari

Milliy g‘oya asosiy tushuncha va tamoyillar fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

Jahоn siyosiy-mafkuraviy ta’limоtlari tariхi fanining predmeti, maqsad va vazifalari. Ilk sivilizatsiyalar mafkurasi

Milliy istiqlol mafkurasining mohiyati va mazmuni