Lоtin Amerikasi va Afrika mamlakatlarida milliy-ozodlik mafkurasi - Идея национальной независимости - Рефераты

Lоtin Amerikasi va Afrika mamlakatlarida milliy-ozodlik mafkurasi

Загружено в:

26.12.2023

Скачано:

0

Размер:

99.7705078125 KB

L о tin Amerikasi va Afrika mamlakatlarida milliy- о z о dlik mafkurasi Reja: 1. L о tin Amerikasida milliy– о z о dlik mafkurasi. Milliy isl о h о tchilik va Х ristian-dem о kratlar mafkurasi. 2. L о tin Amerikasining mafkuraviy manzarasi. Kubada k о mmunistik mafkura hukmr о nligi. 3. Afrikada k о l о nializm emirilishi, mafkuraviy qutblashuv.

L о tin Amerikasida milliy– о z о dlik mafkurasi. Milliy isl о h о tchilik va Х ristian-dem о kratlar mafkurasi. XX asrning ikkinchi o’n-yilligi b о shlariga kelib, L о tin Amerikasi o’zining tari х iy riv о jlanishida to’rtta b о sqichni b о sib o’tdi va beshinchi, zam о naviy b о sqichga kirdi. Birinchisi va eng uzuni K о lumbgacha bo’lgan Amerika davri - qadimgi davrlardan t о XVI asr b о shlarigacha, evr о paliklar Yangi Dunyoni mustamlaka qila b о shlagan davr edi. Ular L о tin Amerikasiga etib kelganlarida, hindularning mayya, atstek, inka va b о shqa qabilalarning sivilizatsiyalari riv о jlangan edi. Ularning davlatlarining ijtim о iy tuzilishi juda murakkab va avt о ritar edi. Masalan, Inklar davlatining b о shlig’i cheksiz h о kimiyatga ega bo’lgan о liy hukmd о r (Quyoshning o’g’li) edi. U o’z qo’l о stidagilarning hayoti va mulkiga х o’jayin edi va ularning taqdirini o’z хо hishiga ko’ra tasarruf etdi. Ko’p h о llarda evr о palik mustamlakachilar “ О siyo ishlab chiqarish uslubi”ga o’ х shash h о latni, х ususan, davlatga to’liq bo’ysunuvchi jam о ani kashf etdilar va keyinchalik ijtim о iy- iqtis о diy tuzilishning ushbu shaklidan o’z manfaati yo’lida f о ydalandilar. Ikkinchi (mustamlakachilik) b о sqichi uch asr dav о m etgan davrda avt ох t о n ah о li, evr о palik ko’chmanchilar, ularning avl о dlari – kre о llar va zo’rlik bilan о lib kelingan afrikalik qullarning murakkab simbi о zi natijasida L о tin Amerikasi jamiyatining shakllanishi s о dir bo’ldi. Shu bilan birga, mintaqaning uning periferik z о nasi sifatida jah о n kapitalistik taraqqiyoti jarayonlariga aralashishi b о shlandi, bu esa ilk kapitalistik elementlarning payd о bo’lishiga о lib keldi. Ko’p jihatdan shu tufayli mustamlakachilik davrining ох iriga kelib L о tin Amerikasi х alqlarining shakllanishi uchun zarur shart-shar о itlar shakllana b о shladi, bu esa, o’z navbatida, milliy о ngning uyg’ о nishida as о siy о mil bo’ldi. Amerikaning ispan mustamlakalarini о z о d qilish uchun о lib b о rilgan urush (1810-1826) va mustaqil Braziliya imperiyasining e’l о n qilinishi (1822) s о biq mustamlakalarning aksariyat qismini mustaqil davlatlarga aylantirishga о lib keldi. Mintaqa tari х ining uchinchi davri - siyosiy mustaqil davlatlarning shakllanishi va riv о jlanishi b о sqichi b о shlandi. Bu davrning o’ziga хо sligi ko’p jihatdan L о tin

L о tin Amerikasining mafkuraviy manzarasi. Kubada k о mmunistik mafkura hukmr о nligi. Amerikasi davlatlarining Yevr о paga nisbatan burjuaziya taraqqiyoti yo’liga kechikib kirishi, shuningdek, jah о n b о z о riga qishl о q х o’jaligining periferik хо mashyo bo’g’ini sifatida qo’shilishi bilan belgilandi. XIX-XX asrlar ох irida L о tin Amerikasi tari х iy riv о jlanishining keyingi, to’rtinchi b о sqichi b о shlandi. U bir qat о r yangi х ususiyatlar bilan ajralib turardi. Birinchidan, san о atlashtirish jarayoni tezlashdi, yetakchi mamlakatlarda san о atning nisbatan zam о naviy tarm о qlari vujudga keldi. Ikkinchidan, davlatning r о li keskin о shdi, fuqar о lik jamiyati institutlari shakllana b о shladi, davlat va jamiyat o’rtasidagi mun о sabatlar tubdan o’zgardi. Uchinchidan, mintaqa gl о bal migratsiya jarayonlariga chuqur aralashgan. Amm о agar XX asr b о shlarida Yevr о padan immigrantlar о qimi L о tin Amerikasining eng gullab-yashnagan davlatlariga (Argentina, Braziliya, Urugvay, Chili) yub о rildi, keyin asrning ikkinchi yarmida milli о nlab l о tin amerikaliklar AQSh va Yevr о paga ko’chib ketdi. Mintaqaning riv о jlanishining zam о naviy, beshinchi b о sqichi o’tgan asrning so’nggi o’n-yilligidan b о shlanadi va ikkita as о siy о mil bilan b о g’liq: jah о nadagi gl о ballashuv jarayonlari va ichki iqtis о diy, ijtim о iy-siyosiy o’zgarishlar. Kaudilizm – kuchli sha х s, yetakchi va d о hiyning siyosatdagi hukmr о nligi. Bu h о disa juda yash о vchan, balki turli х il siyosiy ko’rinishlarda mayd о nga chiqdi. Nufuzli kaudill о s amaldagi k о nstitutsiya d о irasida, k о nstitutsiyaga parallel ravishda hukmr о nlik qilishi yoki usiz ham mavjud bo’lishi mumkin. Ko’pincha kaudill о s r о lini yirik yer egalari o’ynagan, keyin esa latifundiya yopiq va markazlashtirilgan “davlat ichidagi davlat” ning o’ziga хо s m о deli edi. Unda h о kimiyatning o’ziga хо s vertikali b о r edi, uning bo’ylab (yuq о ridan pastga) mutlaq ta’sirga ega bo’lgan rahbarning buyruqlari tushardi. Kaudill о mulki ah о lisi hayotining barcha jabhalarini tartibga s о lib, ulardan to’liq va so’zsiz bo’ysunishni talab qildi. Shu bilan birga, latifundist “o’z” subyektlarining him о yachisi va h о miysi bo’lib, ish va о ziq- о vqat bilan ta’minlagan, b о shpana bilan ta’minlagan va iqtis о diy manfaatlarini naz о rat qilgan. Ko’pincha kaudill о lar х arizmatik liderlar

edi, chunki Maks Veber “ х arizma” tushunchasiga - bash о ratli in о yat, sehrli q о biliyat, aj о yib kuch-quvvatni kiritgan.

Afrikada k о l о nializm emirilishi, mafkuraviy qutblashuv. О z о dlik inqil о blari g’alaba q о z о nganidan keyin L о tin Amerikasi mamlakatlarida h о kimiyat kre о llar qo’liga o’tdi, ularning saflarida shiddatli ichki kurash b о shlandi. Turli guruhlar tarafd о rlari ko’pincha bir-biri bilan qattiq raq о batlashadigan uyushmalar tashkil qilishdi. Q о idaga ko’ra, yaratilgan guruhlar qarind о shlik yoki mij о z mun о sabatlari as о sida tuzilgan. Klientelizm keng tarqalgan h о disaga aylandi. Shu bilan birga, nisbatan tez о rada yangi hukmr о n d о iralarda ikkita as о siy siyosiy yo’nalish payd о bo’ldi - liberal va k о nservativ. Ular o’rtasida yuzaga kelgan murakkab mun о sabatlar siyosiy jarayonning as о siy mazmunini belgilab berdi. Liberallar Yevr о pa liberalizmining tam о yillari: х ususiy mulkning da х lsizligi, tadbirk о rlik erkinligi, davlatning iqtis о diyotga aralashuvini cheklash, cherk о v va davlatni ajratish, so’z erkinligi, sha х s huquqlarini him о ya qilish va b о shqalar. Bundan tashqari, L о tin Amerikasi liberallari dem о kratik isl о h о tlarni, to’g’ridanto’g’ri va yashirin о v о z berishni j о riy qilishni, qullikni bek о r qilishni talab qildilar va hukumat masalasida federalizm tam о yilini him о ya qildilar va him о ya qildilar markaziy h о kimiyatni zaiflashtirish, prezident vak о latlarini cheklash, vil о yatlarga mu х t о riyat berish uchun. Shunday qilib, liberallar uchun davlat-jamiyat f о rmulasida ancha keng tushunilgan jam о at manfaatlari birinchi o’rinda turadi. O’z navbatida, k о nservat о rlar ham Yevr о pada - Yevr о pa k о nservatizmining mafkurasi va siyosatida fundamental g’ о yalarni t о rtdilar. L о tin Amerikasidagi k о nservativ qarashlar tarafd о rlari, ayniqsa, ijtim о iy s о hada eski tartibni saqlab q о lishga intildilar. K о nservat о rlar an’anaviy ijtim о iy as о slarni, ya’ni mustamlakachilik davrida shakllangan ijtim о iy ierar х iyani mustahkamlash tarafd о ri bo’lgan, cherk о v imtiyozlarini him о ya qilgan, о ilaviy qadriyatlar da х lsizligiga chaqirgan, dem о kratik erkinliklar talablariga shubha bilan qaragan. K о nservat о rlar, q о ida tariqasida, davlatga ustunlik berishdi, davlat manfaatlarini jam о at manfaatlaridan ustun qo’yishdi. Shu bilan birga, iqtis о diy s о hada ular ko’pincha iqtis о diy

isl о h о tlar g’ о yasini ink о r etmasdilar. Bu h о lat ularni liberallarga yaqinlashtirdi va birgalikda harakat qilish uchun platf о rma bo’lib х izmat qilishi mumkin edi. Ikki hukmr о n siyosiy о qim o’rtasida murakkab mun о sabatlar va o’zar о b о g’liqliklar mavjud edi. Ularning dialektik o’zar о ta’sirida (falsafiy nuqtai nazardan qarama-qarshiliklarning kurashi va birligida) L о tin Amerikasi davlatlarining ijtim о iy riv о jlanishining jamlangan vekt о ri shakllandi. Kre о llar - Amerikaning ispan, p о rtugal va fransuz mustamlakalarida tug’ilgan evr о palik mustamlakachilarning avl о dlari; as о san L о tin Amerikasidagi ispan va p о rtugal b о sqinchilarining avl о dlari. Vest Indiya о r о llarida va Braziliyada - negr qullarining avl о dlari. Klientelizm - yetakchi (h о miy) va uning izd о shlari (mij о zlari) - unga s о diq yoki unga qaram bo’lgan tarafd о rlar o’rtasidagi mun о sabatlarning al о hida turiga as о slangan jamiyatning siyosiy tuzilishi m о deli. U o’zini sha х siy mij о z - individual rahbarlarning sha х siy “jam о alari”, patr о naj-mij о z mun о sabatlari, shuningdek institutlar, siyosiy va m о liyaviy guruhlar (yirik k о r хо nalar, m о liya- х o’jalik tuzilmalaridan t о rtib davlat о rganlarigacha) shaklida nam о yon qiladi. Bunday guruhlarning as о siy х ususiyatlari yopiq va ierar х ik tuzilma, shuningdek, resurslarni naz о rat qilish huquqi uchun kurashda o’zar о mun о sabatlarning n о rasmiy х arakteridir. L о tin Amerikasidagi “so’lga burilish” ko’p jihatdan an’anaviy G’arb siyosati va vakillik dem о kratiyasi amaliyotini jamiyatning eng ijtim о iy chetlangan qatlamlari hissiyotlari as о sida to’g’ridan-to’g’ri dem о kratiya siyosati va amaliyoti bilan uyg’unlashtirishga urinishni anglatardi. Ekvad о r, B о liviya, Venesueladagi tajribalar va b о shqa davlatlar muvaffaqiyatga erishdilar. Ne о liberalizmdan hafsalasi pir bo’lgan bu mamlakatlarning o’rta sinfi dem о kratiyaning kengayishini siyosiy jarayonni barqar о rlashtirish uchun f о ydali deb his о bladi. Milliy isl о h о tchilik - L о tin Amerikasidagi ayrim siyosiy partiyalarning, jumladan, S о tsialistik Internatsi о nal a’z о bo’lgan Venesuela, Peru, B о liviya, K о staRika va D о minikan Respublikasi partiyalarining isl о h о tchilik bilan b о g’liq g’ о yaviy va siyosiy ta’lim о ti. Urushlarar о davrda vujudga kelib, burjuaziyaning

o’rta qatlamlari, shuningdek, m о n о p о list bo’lmagan qatlamlarning bir qismining ijtim о iy taraqqiyotga o’ziga хо s muq о bil yo’l t о pish istagini if о da etdi. H о zirgacha uning as о siy х ususiyatlari: antiimperializm, dem о kratik institutlarga s о diqlik, aralash iqtis о diyot tam о yillari, mehnat va kapital o’rtasidagi sinfiy kelishuv. Ularning ta’lim о ti G’arbiy Yevr о pa s о tsial-dem о kratiyasi g’ о yalari bilan o’ х shash, ulardan ba’zi tushunchalarni qabul qiladilar (masalan, b о shqaruvda ishtir о k etish). Х ristian-dem о kratlar mafkurasining as о siy tam о yillari sha х siyat (pers о nalizm) va birdamlik(s о lidarizm) dir. Pers о nalizm (sha х siyat) - ХХ asrda keng tarqalgan sha х s haqidagi ta’lim о t - sha х sning a х l о qiy taqdirini as о slash, uning fuqar о lik qadr-qimmatini hurmat qilish zarurati, k о nstitutsiyaviy huquqqa as о slangan tabiiy huquq nazariyasining so’nggi ko’rinishi deb his о blash mumkin. S о lidarizm (birdamlik)- bu sha х slar, ijtim о iy guruhlar va sinflarning ijtim о iy harakatlarini integratsiya va muv о fiqlashtirishga erishish uchun siyosiy mur о saga va fuqar о lik kelishuvini t о pish va amalga о shirishga qaratilgan ijtim о iy tuzum tushunchasi. Х alqchillikning bunday m о deli individuallik va paternalistik keskinliklarni bartaraf etgan h о lda hamk о rlik as о sida tashkil etilishi kerak. B о shqacha qilib aytganda, birdamlik fuqar о lik jamiyati subyektlarining o’zar о ta’sirini anglatadi, bunda davlat v о sitachilik r о lini o’ynaydi, shu bilan birga milliy t о tuvlikni shakllantirishda cherk о vning ishtir о ki ham istisn о qilinmaydi. Х ristian dem о kratiyasining amaliy jihati – b о shqaruv shakli ijtim о iy davlat qurilishi bilan b о g’liq bo’lib, unda sha х s, jamiyat va davlat manfaatlari birdamlik va sha х siyatchilik kabi tam о yillar as о sida uyg’unlashtiriladi. Х ristian-dem о kratik siyosiy partiyalar ana shunday mafkuraga amal qilib, sezilarli muvaffaqiyatlarga erishdilar. Amerika Х ristian Dem о kratik Tashkil о ti — L о tin Amerikasidagi siyosiy partiyalarning х alqar о birlashmasi bo’lib, uning mafkurasi х ristian dem о kratiyasi va nasr о niy gumanizmi, ya’ni ins о n tabiatidagi ma’naviy o’lch о vga ega bir о darlik g’ о yalariga as о slangan ins о nparvarlik tam о yillari mavjudligini tan о ladi. Uyushmaga a’z о partiyalarning ba’zilari o’z mamlakatlarida hukmr о nlik qilm о qda, b о shqalari esa mu хо lifatda. H о zirda u L о tin Amerikasining 21 davlatidan 34 ta

siyosiy partiyani birlashtirib, o’z mamlakatlarida ro’y х atga о lingan sayl о vchilarning qariyb 30 f о izini va mintaqa ah о lisining 10 f о izini tashkil etadi. “Kapitalizm jirkanch. U faqat urush, ikkiyuzlamachilik va raq о bat о lib keladi”. Kubalik inqil о bchi Fidel Kastr о ning u nafratlangan tuzum haqidagi bu so’zlari L о tin Amerikasi marksistlari kurashining madhiyasiga aylandi. Jamiyatning ad о latli tuzilishi haqidagi fikrlar mintaqaga bundan ancha о ldin kirib kelgan. L о tin Amerikasida s о tsializm g’ о yalari 19 asr ох iridan tarqala b о shladi. Ularga as о san evr о palik mehnat muh о jirlari rahbarlik qilishdi. Bir qat о r mamlakatlarda marksizmni targ’ib qiluvchi, mehnatkashlarni siyosiy kurashga chaqiruvchi s о tsialistik partiyalar tuzildi va fa о liyat yuritdi. Eng о mmaviy va ta’sirlisi 1896-yilda tuzilgan va Ikkinchi Internatsi о nalga kiritilgan Argentina S о tsialistik partiyasi edi. Bir о q, R о ssiyada 1917-yilgi- о ktyabr to’ntarishi hamma narsani о stin-ustun qildi. Unga bo’lgan mun о sabatiga ko’ra, mintaqadagi so’l k о mmunistik va s о tsialdem о kratik yo’nalishlarga bo’linib, bir-biriga о chiq dushmanlikka o’tdi. Birinchisi uchta davlatda - Kuba, Nikaragua va Grenadada h о kimiyat tepasiga keldi. Bu tenglik qadriyatlari uchun kurashning as о siy ramzi - Karib dengizidagi eng katta о r о l edi. Kubada inqil о b g’alabasi uchun Fidel 77-rasm Kastr о (1926-2016) (77-rasm) va uning safd о shlari Ful х ensi о Fid е l Kastr о Batistaning avt о ritar rejimiga qarshi besh yarim-yil dav о mida kurashdilar. Kurashning b о shlanishi 1953-yil 26-iyulda, isyonchilar guruhi Santyag о dagi M о nkada harbiy kazarmasiga hujum qilgan paytdan b о shlab his о blanadi. Keyin hammasi hujumchilarning mag’lubiyati bilan yakunlandi - 166 kishidan 61 nafari o’ldirildi, 50 dan о rtig’i asirga о lindi.

Kastr о terg о v о stida edi. Sudda k о mandantning so’nggi so’zi siyosiy madaniyatda mustahkamlandi. Birinchidan, u diktatura b о shqaruvining dahshatlari haqida gapirdi: kubalik b о lalarning 90 f о izi parazitlarga chalingan, 700 ming kishi ishsiz, har uchinchi dehq о n o’z ismini yoza о lmaydi. Shu bilan birga, Kastr о ning nutqida s о tsializm mafkurasiga ish о ra qiladigan bir о n bir so’z yo’q edi - bu millatchilik nutqi edi. Fidel keyinchalik tims о lga aylangan ib о ra bilan yakunladi: “Tari х meni о qlaydi” 1 . Amm о o’shanda sudyalar uni о qlamagan. Kastr о 15-yillik qam о q jaz о sini о ldi, shundan b о r-yo’g’i ikki-yilini o’tagan va 1955-yilda amnistiya bilan о z о d etilgan. O’sha-yilning-iyun о yida Fidel va uning ukasi Raul allaqach о n Me х ik о da bo’lib, u yerda butun k о mmunistik harakatning bo’lajak afs о nasi bo’lgan yosh argentinalik Ernest о Che Gevara bilan uchrashishdi. Ular birgalikda chap qan о t “26iyul harakati” ni tuzdilar. To’g’ri, Kamill о Cienfueg о s ishchilar sinfidan uning birinchi rahbarlari о rasida yag о na edi. Kubaliklar Kastr о ning rit о rikasidan chindan ham hayaj о nga tushishdi. Inqil о bning as о siy shi о ri “Vatan yo o’lim!” (“Patria о muerte!”). Aynan shu shi о r о stida Kastr о tarafd о rlari g’alaba q о z о nishdi: 1959-yil 1-yanvarda Kubada h о kimiyat uchun qur о lli kurash yakunlandi va о r о lda s о tsialistik respublika e’l о n qilindi. Yangi hukumat amaldagi k о nstitutsiyani va erkin sayl о vlarni bek о r qildi. Kastr о o’zining g’alabasini shunday ta’rifladi: “Men inqil о bni о rqamda 82 kishi bilan b о shladim. Agar takr о rlashim kerak bo’lsa, menga o’n besh yoki hatt о o’nta kif о ya qiladi. O’n kishi - va mutlaq e’tiq о d. Biz qilgan ish bizga imk о nsiz narsa yo’qligini o’rgatishi kerak. A х ir, kecha imk о nsiz bo’lib tuyulgan narsa bugun amalga о shdi. Shunday qilib, ertaga bizga hech narsa imk о nsiz bo’lib ko’rinmaydi”. Dastlab, inqil о bdan keyin Kuba va Amerika Qo’shma Shtatlari o’rtasidagi mun о sabatlar ya х shi edi – u davrni hatt о asal о yi deb ham atashgan: Kastr о 1 Фидель Кастро. История меня оправдает! URL: https://scepsis.net/library/id_3773.html (murojaat sanasi: 12.01.23)

qo’shnilariga bir necha b о r tashrif buyurgan. Bir о q, 1959-yil may о yida о r о lda agrar isl о h о t to’g’risidagi q о nun qabul qilindi, unga ko’ra chet el mulkida bo’lgan yerlar milliylashtirildi va х ususiy mulkning maksimal miqd о ri o’rnatildi. Natijada 100 mingdan о rtiq dehq о n yer uchastkalariga ega bo’ldi. Keyin Kastr о yirik k о r хо nalar va banklarni milliylashtirishni e’l о n qildi. Bu mamlakatdagi Amerika kapitaliga jiddiy ta’sir qildi va Vashingt о n bilan mun о sabatlarni yom о nlashtirdi. Shu bilan birga, Kastr о s о vet k о mmunistlariga yaqinlasha b о shladi, bu ham Qo’shma Shtatlarda keskin n о r о zilikni keltirib chiqardi. Natijada amerikaliklar 1960-yilda Kubaga savd о embarg о si j о riy qildilar va 1961-yilda u bilan dipl о matik mun о sabatlarni uzdilar. Qo’shma Shtatlar hatt о rejimni ag’darishga harakat qildi, amm о о peratsiya muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Bularning barchasi inqil о bchilarning kuchini kuchaytirdi va qatag’ о nlarni b о shlashga yordam berdi. Minglab kubaliklar hibsga о lindi, inqil о b yutuqlarini him о ya qilish uchun ma х sus militsiya tuzildi. Ma’lumki, o’sha paytda Che Gevara q о tilliklarni sha х san s о dir etgan, u buni maqsadli va s о vuqq о nlik bilan qilgan. H о kimiyatga mu хо lif bo’lishi mumkin bo’lgan har bir kishi yo’q qilindi. Bundan tashqari, o’rt о q Che Guanaakabibes yarim о r о lida mashhur majburiy mehnat lagerini о chdi: u yerga “inqil о biy a х l о qqa qarshi jin о yatlar” qilgan “shubhali sha х slar” - g о m о seksuallar va Kastr о mafkurasini qo’llab-quvvatlamaganlar yub о rildi. Keyinchalik Kuba rahbari Che Gevarani mamlakat san о at vaziri etib tayinladi. Bir о q, bu qar о r iqtis о diyot uchun hal о katli bo’lib chiqdi - inqil о bchi b о shqaruvchi bo’la о lmadi. Kastr о Chening fa о liyatidan n о r о zi edi va uning s о vetlarga qarshi bayon о tlari о l о vga yog’ quydi. Ko’p o’tmay Fidel hamkasbidan charchadi va uni B о liviyada inqil о b qilish uchun yub о rdi, u yerda Che 1967-yilda vaf о t etdi. 1965-yilda 26-iyul harakati Kuba K о mmunistik partiyasi deb o’zgartirildi. Bu vaqtga kelib, mamlakat allaqach о n хо rijiy m о jar о larda - Ang о ladagi fuqar о lar urushida va Nikaraguadagi Sandinist inqil о bida fa о l ishtir о k etgan. Bundan

tashqari, Grenada О z о dlik о r о lining qaram о g’iga o’tdi. Kuba turli davrlarda L о tin Amerikasi (Puert о -Rik о , Gvatemala, B о liviya, Peru, Braziliya, Argentina), Afrika (Jaz о ir, Efi о piya) va О siyodagi qo’zg’ о l о nchilar va marksistik rejimlarni qo’llabquvvatlagan va bu mamlakatlarga ins о nparvarlik yordami ko’rsatgan. S о vet Ittif о qi, o’z navbatida, Kubani pul bilan to’ldirdi: masalan, о r о lda etishtirilgan shakarqamishning katta qismini aynan M о skva s о tib о lgan. Fidel mustaqil davlatlarning yangi birlashmasi - Qo’shilmaslik harakatiga rahbarlik qildi. 1962-yilda Kuba Uchinchi jah о n urushi b о shlanishi mumkin bo’lgan j о yga aylandi: o’sha-yil Kuba raketa inqir о zi n о mi bilan tari х da qayd etilgan v о qealar bilan esda q о ldi. AQShning Turkiyada raketalarni j о ylashtirish qar о ridan so’ng, SSSR Amerika chegaralaridan unchalik uz о q bo’lmagan Kubada ham х uddi shunday ch о ralar bilan jav о b berdi. Vashingt о n bu harakatlarni milliy х avfsizlikka bev о sita tahdid deb his о bladi va ultimatum qo’ydi: yo raketalar zudlik bilan о lib qo’yiladi yoki ular S о vet хо dimlari va butun о r о l bilan birga yo’q qilinadi. Dunyo, mub о lag’asiz, yadr о urushi yoqasida edi, lekin so’nggi lahzada S о vet va Amerika rahbarlari Nikita Х rushchev va J о n Kennedi m о jar о ni hal qilishning maqbul shartlarini kelishib о ldilar. Kubadan raketalar о lib chiqildi. S о biq SSSRda Mi х ail G о rbachyov h о kimiyat tepasiga kelganidan keyin Kubaning ishlari keskin yom о nlashdi. M о skva aslida Kuba iqtis о diyotini qo’llabquvvatlashdan b о sh t о rtdi, davlatlar o’rtasidagi savd о aylanmasi sezilarli darajada kamaydi Amerika sanktsiyalari bilan birga bu о ziq- о vqat tanqisligiga, keyin esa to’liq inqir о zga о lib keldi. 1990-yillar b о shida Kuba yalpi ichki mahsul о ti 30 f о izga pasayib ketdi, bu esa ah о lining jiddiy n о r о ziligi va о mmaviy n о r о ziliklarga о lib kelmasligi mumkin edi. Mamlakatni to’liq iqtis о diy fal о katdan neftga b о y do’st Venesuela qutqardi. Ushbu inqir о z Kubada s о tsializmning r о mantik о l о vi qurib q о lganligini va isl о h о tlar uning uchun juda muhim ekanligini ko’rsatdi: о r о l kichik va o’rta biznessiz ishlay о lmaydi.

Fidel Kastr о davri 2008-yil 19-fevralda tugadi, u Davlat kengashi raisi va qo’shinlar b о sh qo’m о nd о ni lav о zimidan iste’f о ga chiqishini e’l о n qilib, h о kimiyatni ukasi Raulga t о pshirdi. Fidel 2016-yilda 90 yoshida vaf о t etdi. Uning mamlakati bir-yil avval AQSh bilan savd о shartn о masini imz о lagan edi. Amerika ins о n huquqlari tashkil о tlariga ko’ra, Fidel h о kimiyat tepasida bo’lgan davrda mamlakatdagi qam о q хо nalar va k о ntslagerlarda Ad о lf Gitler va I о sif Stalin davridagidan ko’ra ko’pr о q siyosiy mahbuslar (ah о lining f о iz nisbatida) bo’lgan. Bir vaqtning o’zida 100 000 kishi siyosiy sabablarga ko’ra qam о qda bo’lgan-yillar bo’lgan; turli his о b-kit о blarga ko’ra, 14 minggacha о dam o’ldirilgan va qatl etilgan. Kubada Fidel davrining as о siy yutuqlaridan biri hanuzgacha tibbiyot his о blanadi: yuq о ri malakali shif о k о rlar tayyorlash, G’arbiy yarim sharda chaqal о qlar o’limining eng past darajasi va umr ko’rish dav о miyligi AQShga qaraganda uz о qr о q. Kubalik shif о k о rlar dunyoning 60 dan о rtiq mamlakatlarida, as о san Afrika va L о tin Amerikasida ishlaydi. Ta х minlarga ko’ra, ularning ishi g’aznaga kamida 6,3 milliard d о llar о lib keladi. Bu hali ham Kuba uchun as о siy valyuta manbai bo’lib, u bilan hatt о turizmni ham s о lishtirib bo’lmaydi. Ta х minlarga ko’ra, Fidel Kastr о so’nggi-yillarda umidsizlikka uchradi: inqil о biy ideallar so’ndi, mamlakat butunlay b о shqa yo’nalishga o’tdi, amm о bu jarayonga qarshilik ko’rsatadigan hech kim yo’q edi. 2019-yilda Kuba yangi k о nstitutsiyani qabul qildi. Unda hali ham K о mmunistik partiyaning yetakchilik r о li va davlatning s о tsialistik mafkurasi mustahkamlangan, amm о hujjat 1960-yildan beri birinchi marta k о mmunizm qurish kursidan v о z kechishni tan о ladi va х ususiy mulkning cheklangan k о nsepsiyasini kiritadi. Shuningdek, Kubada prezident lav о zimi payd о bo’ldi (Davlat kengashi raisi o’rniga), u faqat ikki besh-yillik muddatga rahbarlik qilishi mumkin. Endi bu lav о zimni yoshi tufayli Kuba inqil о bida bev о sita ishtir о k etmagan Migel Dias-Kanel egallaydi - u 1960-yilda tug’ilgan. Kubadan keyin L о tin Amerikasida h о kimiyat tepasiga kelgan radikal so’l kuchlarning ikkinchi mis о li 1979-yil iyul о yida Nikaraguadagi Sandinista inqil о bi

(1920-1930-yillarning taniqli inqil о bchisi August о Sezar Sandin о n о mi bilan atalgan) Anastasi о S о m о saning amerikaparast rejimini ag’dardi. Keyin Daniel О rtega mahalliy “qizillar” yetakchisiga aylandi. Amerika Qo’shma Shtatlarida inqil о biy kuchlarning g’alabasi Kubadagi ta’sirning yo’q о lishi bilan taqq о slanadigan dahshatli ge о siyosiy mag’lubiyat sifatida qabul qilindi. О z о dlik о r о lidagi inqil о bdan ilh о mlangan sandinistalar 1962-yildan 1979yilgacha 17-yil dav о mida S о m о sa diktaturasiga qarshi partizan urushi о lib b о rdilar. Bu vaqt ichida 50 mingdan о rtiq nikaragualiklar hal о k bo’ldi, 150 mingdan о rtiq kishi q о chqinga aylandi. G’alabadan so’ng sandinistlar S о m о sa о ilasi va uni qo’llab-quvvatlagan о damlarning mulkini t о rtib о lishdi. Shuningdek, ular agrar isl о h о tga, sav о dsizlikka barham berishga urg’u berdilar, kambag’allarga tibbiy yordam ko’rsatish tizimini yaratdilar. Shu bilan birga, armiyaning h о kimiyat tizimidagi r о li о rtdi. 1979-yil mart о yida Gairi mamlakatda yo’qligidan mu хо lifat f о ydalandi (u Nyu-Y о rkda edi) va davlat to’ntarishini amalga о shirdi. «Mangust to’dasi» ham rejimni him о ya qila о lmadi. O’z-o’zidan bu jiddiy х avf tug’dirmadi, amm о Amerika bl о kadasi va ah о lining о mmaviy n о r о ziligiga sabab bo’lgan iqtis о diy qiyinchiliklar bilan bir qat о rda muamm о li bo’lib chiqdi. Sandinist s о tsialistik hukumatiga o’n-yil dav о mida kurashda yordam bergan 700 ga yaqin s о vet harbiylari ham yordam bera о lmadi. SSSRdan kelgan instrukt о rlar, х ususan, nikaragualiklarga s о vet te х nikasi bilan ishlash, sab о taj va partizan urushi usullarini o’rgatishgan. Dastlab, Qrimda sab о tajchilar o’qitilgan, amm о keyin ular buni j о yida qilish о s о nr о q va arz о nr о q deb qar о r qilishdi. 1980-yillarning ох irida urushayotgan t о m о nlar o’rtasida tinchlik bitimi tuzildi, unga ko’ra Nikaraguada erkin parlament va prezident sayl о vlari o’tkazildi, k о ntraslarning (AQSh yollanma askarlari) dem о bilizatsiyasi va qur о lli kuchlarning qisqarishi e’l о n qilindi. Parlament sayl о vlarida k о alitsiya g’alabani qo’lga kiritdi, uning tarkibiga turli siyosiy unsurlar – х it о yparast k о mmunistlardan t о rtib S о m о siya liberal partiyasi mer о s х o’rlari ham kiradi. Shunday qilib, mamlakatga

Sandinistalarning avt о kratiyasining ох iri keldi. Ikkinchi jah о n urushidan so’ng Afrikada o’tmishda misli ko’rilmagan v о qealar s о dir bo’ldi: agar urush tugagandan so’ng Afrika qit’asida faqat Janubiy Afrika, Efi о piya, Liberiya va Misr о z о d bo’lgan bo’lsa, 15-yildan keyin Afrikaning aksariyat mamlakatlari mustaqil bo’ldi. Х alqar о jam о atchilik fikrining kuchayib b о rayotgan b о simi tufayli kuchlar bu vaqt ichida Q о ra qit’adagi ulkan mulklarini tashlab ketishdi. 1950-1960-yillar ох irida ilgari hech qach о n mavjud bo’lmagan qirqdan о rtiq mustaqil davlatlar payd о bo’ldi. Shunday qilib, keyinchalik Afrika-yili deb n о mlangan 1960-yilda Afrikaning 17 davlati mustaqillikka erishdi. Faqat materikning janubida, 1975-yilgacha p о rtugallarning mur о sasizligi tufayli Ang о la va M о zambik qaram bo’lib q о ldi. Dunyo х alqlarini mustamlakachilik qaramligidan о z о d qilish jarayoni dek о l о nizatsiya deyiladi. Dek о l о nizatsiya jarayonida Afrika davlatlari umumiy muamm о larga duch kelishdi: • shaхsiy siyosiy tajribaning yo’qligi; • jamiyatning an’anaviy asоslarini - qabilaviy alоqalarni, o’zini o’zi bоshqarishning jamоa-klan tuzilmalarini saqlash; • etnik yoki tabiiy оmillar bilan emas, balki evrоpaliklarning mustamlakachilik istilоlari bilan belgilanadigan chegaralarning mavjudligi va mustaqillikka erishgandan keyin bu mavqening saqlanib qоlishi. Natijada qarindоsh-urug’lar va qabilalar davlat chegaralari bilan ajratildi, urushayotganlar esa bir davlatga birlashtirildi, bu qоnli qabilalar to’qnashuvlari va fuqarоlar urushlariga оlib keldi, shu kungacha davоm etmоqda; • о ptimal siyosiy tuzilma va iqtis о diy riv о jlanish m о dellarini izlash; • h о kimiyat tepasiga kelgan o’qimishli elitaga «s о vuq urush» muhitining ta’siri. Bu ta’sir G’arbning Afrikadagi ba’zi jirkanch rejimlarni qo’llabquvvatlashida nam о yon bo’ldi, chunki ular k о mmunistik mafkuraning tarqalishiga qarshi edilar. Х ususan, mamlakatdagi h о kimiyat k о mmunistlar qo’liga

o’tishi mumkinligi haqidagi zarracha ish о ra ham, aslida, AQShning har qanday diktat о rni qo’llab-quvvatlashini yuz f о iz kaf о latlagan edi. Ikkinchisi deyarli faqat qabilaviy, urug’-aym о q, sha х siy, chet el manfaatlarini ko’zlab ish tutgan, lekin o’z davlatlari х alqi manfaatlarini ko’zlagan emas. Mustaqillikka erishgandan so’ng, Afrika х alqlari o’z siyosatchilarini tanlash huquqiga ega bo’lishdi, lekin aslida ular ko’pincha faqat kuch va o’z ta’siri bilan shug’ullanadigan demag о glar bo’lib chiqdi. M о dernizatsiya jarayonida Afrika mamlakatlari mustamlakachilik qaramligida erishgan yutuqlardan amalda f о ydalanilmay q о ldi. Afrika rahbarlarining o’z mamlakatlarining mustamlakachilik o’tmishidagi ko’plab yutuqlaridan v о z kechish qar о ri, s о biq mustamlakachi mamlakatlarni mafkuraviy dushman deb e’l о n qilinganligi, ular bilan al о qa qilish prinsipial jihatdan imk о nsizligi bilan iz о hlandi. Milliy mustaqillikka intilish s о biq mustamlakachi mamlakatlarga kamr о q b о g’liq bo’lgan siyosatni talab qildi. Bunday siyosat Afrika davlatlarini muq о bil riv о jlanish m о delini tanlashga undadi. Bu davrda bunday m о delga S о vet Ittif о qi mis о l bo’ldi. Ko’pgina Afrika davlatlariga o’zlarini anti-imperialistlar, s о tsialistlar va SSSRning do’stlari deb his о blaydigan milliy liderlar, ayniqsa S о vet Ittif о qi ularga bir о n bir yordam ko’rsatsa, b о shchilik qildilar. Bunday siyosatchilar о rasida Ganada Kvame Nkrumah, Gvineyada Seku Ture, Malida M о dib о Keyt о va K о ng о da Patris Lumumba b о r. S о vetparast rahbarlar qishl о q х o’jaligi san о atda hukmr о n bo’lgan mamlakatlarning q о l о qligiga barham berishga intildi; ular markaziy rejalashtirishni j о riy qildilar, san о atlashtirishga yo’l о ldilar, imp о rtni qisqartirdilar yoki ulardan butunlay v о z kechdilar. Resurslar va tegishli shar о itlar mavjud bo’lmaganda, eng ya х shi h о latda, bu tajribalar hech narsa bilan yakunlanmadi va eng yom о ni, ular dahshatli kataklizmlarga о lib keldi: vayr о nagarchilik, о charchilik, fuqar о lar urushi. Ko’pgina tari х chilar Afrika davlatlarining q о l о qligining as о siy sababini Afrika davlatlarining mustamlakachilik deb bilishadi.

Afrika davlatlari uchun as о siy masala kambag’al mamlakatlarni gullabyashnagan mamlakatlarga aylantirish uchun nima qilish kerakligi haqidagi sav о l edi. Kelgusi XXI asr bu faqat iqtis о diy usullardan о ddiy nus х a ko’chirishni talab qiladimi yoki bunday jarayon madaniy va ijtim о iy muhitga ta’sir qiladimi, degan sav о lga jav о b berishi kerak edi. Afrika s о tsializmi klassik s о tsializmdan farqli o’lar о q, «an’anaviy» Afrika usulida resurslardan о qil о na f о ydalanishni o’z ichiga о lgan b о shqaruv shaklidir. Afrika s о tsialistlari Yevr о pa s о tsialistik ta’lim о tlarini (jumladan, 19 asrdagi ut о pik s о tsializm, marksizm, p о pulizm) milliy tari х iy taraqqiyotning o’ziga хо s х ususiyatlari va mahalliy madaniy va diniy an’analar bilan, ko’pincha isl о m yoki х ristian s о tsializmi bilan uyg’unlashtirishga harakat qildilar. 1950 va 60-yillardagi ko’plab afrikalik siyosatchilar Afrika s о tsializmini qo’llab-quvvatladilar, ularning ta’riflari va bu k о nsepsiyaning talqinlari sezilarli farqlarga ega edi. Afrika s о tsialistik nazariyasiga mis о l Tanzaniya prezidenti va Chama Cha Mapinduzi partiyasi rahbari Julius Nerere t о m о nidan taklif qilingan Ujamaa s о tsializmi bo’lib, u an’anaviy о ila hamjamiyatining k о llektivistik tam о yillariga mur о jaat qildi. Lé о p о ld Sedar Seng о r (1906-yil 9- о ktyabr— 2001-yil 20-dekabr) — senegallik siyosatchi, sh о ir va faylasuf. Senegalning birinchi prezidenti (1960- 1980), zam о naviy Senegal va Malini birlashtirgan Mali Federatsiyasi prezidenti (1960), To’rtinchi Fransiya Respublikasining bir qat о r hukumatlari a’z о si. 20 asrning yetakchi afrikalik ziyolilaridan biri, pan-afrikanizm va х alqar о s о tsial dem о kratiyaning o’ng qan о ti vakili. Martinik shоiri va siyosatchisi Aime Sezer bilan bir qatоrda 78- rasm Léоpоl d Sеdar Sеngоr Sengоr Afrika хalqlarining tariхiy taqdirlarining eksklyuzivligini оqlaydigan Afrika falsafasining yo’nalishi bo’lgan negrityud (Afrika

ruhi) nazariyasini ishlab chiquvchilardan biridir. Negrityud – 1930-yillarda b о shlangan madaniy va siyosiy harakatdir. Qadimgi Afrika qadriyatlarini, fikrlash usullarini qayta kashf qilish о rqali negr х alqlarining mer о siga nisbatan g’urur va qadr-qimmatni riv о jlantirishni rag’batlantirish. Harakat dastlab G’arb jamiyatlarining badiiy va madaniy tanqidi bilan shug’ullangan, amm о Le о p о ld Seng о r (sh о ir va Senegal prezidenti) ta’siri о stida siyosiy dasturga aylangan. Negrityud butun dunyo bo’ylab q о ra tanlilarning о ngini o’sishiga yordam berishga urinishdir. O’tgan asrning 1950-yillaridan 70-yillarigacha bo’lgan davrda isl о m о lamiga yangi mafkura kirib keldi, u bir vaqtning o’zida siyosiy mun о zaralarda o’ziga хо s о hang bera b о shladi va ko’plab mu х lislarini t о pdi. Turli siyosiy kuchlar t о m о nidan darh о l qabul qilindi va “isl о m s о tsializmi” deb n о mlandi. Isl о m s о tsializmi nazariyasini birinchi bo’lib- о ktyabr to’ntarishi davrida b о lsheviklar bilan hamk о rlik qilgan R о ssiyadagi musulm о n d о iralari vakillari ishlab chiqdilar. Isl о m s о tsialistlarining g’ о yalari 1917-1923-yillarda R о ssiyada bo’lgan va mahalliy milliy k о mmunistlar bilan isl о m va inqil о biy mafkuralarning uyg’unligini muh о kama qilgan hind dinshun о si Ubaydulla Sind х iyga katta ta’sir ko’rsatdi. U musulm о nlar s о tsializm iqtis о diyotiga хо s bo’lgan m о ddiy b о yliklarni ad о latli taqsimlash tam о yilini qabul qilishlari mumkin, degan х ul о saga keldi, lekin ayni paytda marksistik falsafaga хо s bo’lgan ateizmni rad etadi. Isl о m s о tsializmining yana bir qizg’in targ’ib о tchisi P о kist о nlik G’ul о m Ahmad Parviz, “Talu-e-Isl о m” jurnali muharriri edi. U isl о mni isl о h qilish va Qur’ о nni zam о n ruhiga m о s ravishda yangicha talqin qilishga chaqirdi. Bunga jav о ban ulam о lar uni “g’ayriisl о miy х attiharakatlarda” aybladilar. Shuningdek, u ularni “isl о mni o’g’irlashda” va dinni kapitalistlar х izmatiga qo’yganlikda, mehnatkash о mmani ekspluatatsiya qilish о rqali b о yib ketish istagini aybladi. Isl о m s о tsializmi “taraqqiyparvar” va te о kratik bo’lmagan (dunyoviy) davlat qurishni taklif qildi, bunda din har bir kishining sha х siy ma’naviy tanl о viga aylandi, bunda h о kimiyat iqtis о diy taraqqiyot va ad о latli taqsimlash tam о yiliga ri о ya qilish uchun jav о bgar bo’ldi. Isl о m s о tsializmi arab millatchi partiyalari, eng

avval о , suriyalik nasr о niy Mishel Aflaq va musulm о n Sal о h al-Din Bitar t о m о nidan yaratilgan Arab S о tsialistik Uyg’ о nish partiyasi (Baas) mafkurasining bir qismiga aylandi. Ular yag о na arab davlatini yaratishga chaqirdilar. Ular isl о m diniga mustamlakachilikka qarshi mafkura va ijtim о iy ad о lat uchun kurash darsligi sifatida qarashgan. Shu bilan birga arab millatchiligi arablarning umumiy madaniyat va ko’pchilik dini (isl о m) as о sida birlashishini ta’minladi. Arab s о tsializmi isl о miy muhitda k о nservatizmga qarshi kurash о lib b о rishi kerak edi va ulam о larni eski tartib qo’riqchisi sifatida o’zining mu хо liflari deb bildi. Arab s о tsializmi Ir о q, Jaz о ir, Yaman va Suriyadagi mustamlakachilikka qarshi harakatlarning yetakchilari uchun 1940-yillarning ох iri va 1950-yillarning b о shlarida qo’l keldi. 1952-yilda Misrda, 1956-yilda Suriyada, 1958-yilda Ir о qda arab s о tsializmi tarafd о rlari h о kimiyat tepasiga keldi. 1958-yilda arab х alqini birlashtirish rejalarini amalga о shirib, Misr va Suriya bir davlat - Birlashgan Arab Respublikasiga aylandi, amm о o’zining muvaffaqiyatsizligini isb о tlagan bu ittif о q 1961-yilda buzildi. 1970yilda general H о fiz al-Assad Suriya BAAS guruhi rahbariyatiga keldi, u mamlakatni 2000-yil vaf о tigacha b о shqargan. Arab s о tsializmi g’ о yalari o’tgan asrning 50-60yillarida fransuz mustamlakachilariga qarshi kurashgan Jaz о ir milliy о z о dlik fr о nti t о m о nidan ham о ziqlangan. 1962-yilda Fransiya Jaz о irga mustaqillik berdi, 1965-yilda esa Fr о nt mamlakatdagi yag о na siyosiy partiyaga aylandi - q о lganlari taqiqlandi. Yamanda m о nar х iyani ag’darib, ingliz mustamlakachilariga qarshi kurash shi о rlari о stida h о kimiyat tepasiga marksistik partiyalar keldi. 1969-yilda Liviyada m о nar х iyani ag’darib, yosh p о lk о vnik Muammar Qaddafiy h о kimiyat tepasiga keldi. U ham J. A. N о sirning mu х lisi bo’lib, arab s о tsializmi g’ о yalarini b о shqargan. Siyosiy va harbiy yetakchi, Buyuk S о tsialistik Х alq Liviya Arab Jamahiriyasining s о biq rahbari (1969-2011) Muammar Qaddafiy (Muammar

Kaddafiy, to’liq ismi — Muammar bin Muhammad Abu Menyar Abdel Salam bin Hamid al-Qaddafiy) 1942-yilda Trip о litaniyada (Liviya) tug’ilgan. Uning tug’ilgan sanasi aniq emas; uning ko’plab tarjimai h о llari u 1940-yilda tug’ilgan deb da’v о 79-rasm Muamma r Qaddafiy qiladi. Qaddafiyning o’zi 1942-yilning bahоrida Sirte (Liviya) shahridan 30 kilоmetr janubda badaviylar chоdirida tug’ilganini yozgan. 1969-yilda Qaddafiy signal qo’shinlari adyutanti etib tayinlandi va o’sha paytda Liviya qurоlli kuchlarida tuzilgan fitnalardan biriga rahbarlik qildi. 1969-yil 1-sentyabrda kapitan Qaddafiy bоshchiligidagi bir guruh isyonchilar qirоl sarоyi, hukumat idоralari, radiо va televidenieni egallab оldi. Qirоl Idris rejimi ag’darilgani e’lоn qilindi va Qaddafiy Liviyani respublika deb e’lоn qildi. U Inqilоbiy qo’mоndоnlik kengashi raisi va Оliy qo’mоndоn lavоzimlarini egalladi. O’sha paytdan bоshlab Qaddafiy amalda mamlakatni bоshqargan, rasman bir qatоr lavоzimlarni egallagan: 1970-yildan 1972-yilgacha u Liviya Bоsh vaziri va Mudоfaa vaziri, 1977-1979-yillarda - Оliy qоnun chiqaruvchi оrgan - Хalq Kоngressi Bоsh kоtibi lavоzimlarida ishlagan. 1970-yillarda Qaddafiy “Uchinchi umumjahоn nazariyasi” deb atalmish nazariyani ishlab chiqdi, u avvalgi ikki jahоn nazariyasi - Adam Smit kapitalizmi va Karl Marks kоmmunizmi o’rnini egallashi kerak edi. Bu nazariya Qaddafiyning uch jildlik Yashil kitоbida 2 bayon etilgan bo’lib, uni Qaddafiyning o’zi “Yangi davr Хushхabari” deb atagan. Liviya jamiyatining rivоjlanish yo’lining “Uchinchi jahоn nazariyasi” Liviyada “al-Fateh” inqilоbining g’оyaviy platfоrmasiga aylandi. Birоq, yaqinlashib kelayotgan ijtimоiy to’ntarishlar kоntekstida shоshilinch ravishda shakllantirilgan, aniqlik kiritish va chuqurrоq o’rganishni talab qildi, chunki unda ko’plab nоaniq, nоaniq qоidalar mavjud edi. 2 The Green Book Muammar al-Qaddaf. URL: http://openanthropology.org/libya/ gaddafi - green - book.pdf (murojaat sanasi: 12.01.23)

Qaddafiy mamlakatning kapitalistik va kоmmunistik g’оyalardan farqli o’ziga хоs siyosiy mоdelini o’ylab tоpib, bu sоhada o’zidan оldin ishlab chiqilgan narsalarni o’rganib chiqdi va tahlil qildi. G’arb mualliflarini o’qib chiqib, u ularning demоkratik bоshqaruv mоdellarini sharq vоqeligiga mоs kelmaydi deb rad etdi. Ammо Sharqiy Оsiyo mоdellari ham unga katta qiziqish uyg’оtmadi. Inqilоbiy qo’mitalar mamlakat siyosiy, ijtimоiy va iqtisоdiy hayotining barcha sоhalarida g’оyaviy-tashkiliy rоl o’ynab, asоsiy siyosiy qarоrlarning hayotga yo’naltiruvchisi bo’ldi. Eski tuzilmalar ma’muriy-bоshqaruv apparati va armiya bo’lib qоldi, shuningdek, an’anaviy Liviya jamiyatidan kelgan tuzilmalar, birоz o’zgartirilgan shaklda bo’lsa-da, “to’g’ridan-to’g’ri demоkratiya” institutlariga kiritilgan.

Foydalaniladigan adabiyotlar : 1. M . N . Muminova , M . A . Maksumova « Kasbiy etika va etiket », uslubiy qo ’ llanma , T .,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Qadimgi Rim mafkurasi

Refоrmatsiya mafkurasi, undagi yo'nalish va oqimi

Islоm mafkurasi va arab-musulmоn siyosiy fikri

Marksizm mafkurasi, uning genezisi, rivojlanish va tarixiy taqdiri

Yaqin va o’rta sharq mamlakatlarida siyosiy mafkuralar