Ўлмас ҳақиқатлар - Идея национальной независимости - Рефераты

Ўлмас ҳақиқатлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

20.4794921875 KB

Ўлмас ҳақиқатлар Навоий ул гул учун ҳой-ҳой йиғлама кўп, Ки ҳа дегунча не гулбун, не ғунча, не гул бор! Наҳотки, умр шунчалар қисқа?! Наҳотки, бугун кўзин-гизни яшнатиб турган бу зангор олам лаҳзалик бўлса! Ҳаммаси - рост. Ҳамма марса ўткинчи, ҳатто бир дарёга икки марта тушиш мумкин эмас, дейди файласуфлар. Дарҳақиқат, вакт жуда шафқатсиз. Унинг ўз қонунла-ри бор. Тарих тарозисига бир солиб кўринг-чи, инсон умри бир киприк қоқкудек лаҳзага тўғри келармикин? Лекин ҳикмат шундаки, инсон ўша бир киприк қоққудек лаҳза — умрни абадиятга айлантира олади. Бун-дайларни биз доҳийлар деймиз. Навоий мана шу сирага мансуб. Хўш, шоир абадиятининг сири нимада? Доҳийлиги-чи? Аввало шуни айтиш керакки, бугунги ҳар бир ўқувчи-нинг бу масала хусусида ўз фикри, ўз нуқгаи назари бор. Чунки ҳар бир кишининг ўз Навоийси бор. Лекин улар-нинг ҳаммасини жамласа, тахминан шундай бир нуктага келади: Навоий замонасининг энг маърифатли, энг ис-теъдодли кишиси эди. Навоий даврининг энг илғор ғояла-рини илгари сурди. Фақат илгари сурди эмас, ҳаётга тат-биқ этишга уринди, айрим ҳолларда муваффақ ҳам бўлди. Бу ғояларни ниҳоятда гўзал ва бетакрор бир шакдда ифо-да этди. Бу ғоялар миллий, диний, даврий хусусиятларни ўзида ташиган бўлса-да, унинг сарҳадларини писана қил-майдиган, эҳтимолки, шу туфайли завол билмайдиган умумбашарий, умуминсоний ғоялар эди. Ниҳоят, у тур-кий тилнинг, туркий адабиётнинг Бобур ибораси билан айтсак, «мураббий ва муқаввий» бир устози, фидойиси бўлиб майдонга тушди. У инсонни хилқатнинг тожи деб билли. Борчасини гарчи латиф айладинг, Борчадин инсонни тариф айладинг, —

деб езди. Унингча, дунёнинг яралмоғидан асл мақсад ҳам инсон эди: Ганжинг аро нақд фаровон эди, Лек боридин ғараз инсон эди. У инсоннинг ғамини ейишни инсонийликнинг энг юксак мартабаси деб билли. Кўнгилни муқаддас Каъбага, кўнгилнинг синиқлигани эса Каъбанинг вайрон бўлиши-га қиёс қилди: Кимки бир кўнгли бузуғнинг хотирин шод айлагай, Онча борки, каьба вайрон бўлса, обод айлагай. Навоий Одам Дунё учун эмас, Дунё Одам учундир, бинобарин, одамзодни Дунёга эмас, Дунёни одамзодга мослаш, зарур бўлса, яъни Дунё Одамга бахт бермаса, уни ўзгартириш, «боштин яратиш» масаласини қўйди: Гар будур олам, кишига мумкин эрмас анда ком, Ҳақ магарким, ком учун боштин яратқой оламе, — деган сатрларни ўқиймиз унинг шеърларида. У инсониятни ўзаро чамбарчас ҳалқалар билан бири-киб кетган яхлит силсила деб билди. Бирининг шикает топиши бошқаларини парокандаликка олиб келади, деб тушунди. Бирдан-бир нажот ҳамкорликдадир, деб ҳисоб- лади. Шунинг учун дунё аҳлини ҳамдўстликка чорлади: Олам аҳли билингизким, иш эмас душманлиғ, Ер ўлунг бир-бирингизғаким, эрур ёрлиғ иш. Бу сўзлар бугунги кунда ҳам чинакам башоратдек янг-раб турибди. Тарих (олис тарихни қўйинг, шу яқинини олинг) башорат деганининг қанча- қанчасини рад этди. Ўтган XIX аернинг 41-йилида машҳур рус инқилобчи де- мократларидан бири юз йилдан кейин яшайдиган авло-дига ҳавас қилган эди. Тасодифни қарангки, 1941 йилга тўғри келди. «Доҳиймиз» Ленин 1920 йидда комсомол-нинг 3-съездидаги машҳур нутқида ўн беш ёшлик фар- зандларнинг 10—20-йилдан кейин коммунистик жамият да яшаши ҳақида сўзлаган эди. Ҳаётда бошқачароқ бўлди. Машҳур ислоҳотчи Никита Сергеевич 80-йилларда ком-мунизмда яшашга ишонтирган эди. Афсуски, тамом бошқа ҳолга луч келдик. Булар, табиийки, аерлар синовидан ўтиб келаётган қддим ҳикматларга, ўлмас ҳақиқатларга ишончни фавқулодда ошириб юборди.

«Садди Искандарий» — «Искандар девори»даги бош ғояни олинг. Бу девор эзгулик билан ёвузлик'ўртасидаги девор эмасми? Инсоният бир бўлгандагина ўзини барча офатлардан ҳимоя қила олади, деган ҳикмат эмасми? Ва юқоридагиларнинг бирортасини мана шу тезкор, шидцатли замонда эскирган дея оламизми? «Лайли ва Мажнун» қиссасини эслайлик. Лайли, Қайс икки қабиланинг эл ҳавас қилган ёшлари - ҳам ақл, ҳам чирой, ҳам хулқда. Унинг устига севиш ва севилишдек энг пок, энг юксак, энг инсонни туйғуга эга эдилар. Оқибат нима бўлди? Қайс мажнун — телбага чиқарилди. Инсон-лар орасидан қувилди. Чўл-биёбонга бош олиб кетди. Биз ваҳший атаб келган йиртқич ҳайвонлар уни ўз бағирлари-га олдилар. Жамият рад этди, табиат бағрига олди... Табиат ва жамият муносабатини бундан кескинроқ, бундан жиддийроқ яна қандай қўйиш мумкин? Ахлоқ-одоб ҳақидаги гаплари-чи? Сўзчи ҳолин боқма, бок сўз ҳолини, Боқма к им дер они, боқғилким на дер. Шоир гапни ким айтаётганига эмас, нима деяётганига эътибор қилгин демоқца. Ёки: Элга шараф келмади жоху насаб, Лек шараф келди ҳаёву адаб. Яъни киши мартабаси, насл-насаби туфайли эмас, ҳаё ва одоби билангина улут бўлиши мумкин. Бундай фикр-ларни Навоийнинг исталган асаридан истаганча топиш мумкин... Дарахтнинг илдизи қанча чуқур кетса, шунча мустаҳ-кам бўлади, дейдилар. Илдизи юзадаги дарахт ҳам муте, ҳам омонатдир. Чунки у осмоннинг авзойига, боғбоннинг ҳимматига муҳтож, шу туфайли, катта довуллар эмас, ки-чик бир шамол ҳам уни ағдаришга қодир. Табиийки, ис- сиққа ҳам, совуққа ҳам чидамсиз бўлади. Бугунги кунда совет халқи деган тушунчанинг ясама-лиги, совет турмуш тарзи, коммунистах ахлоқ кодекси деган гапларнинг уйдирмалиги ҳақида гапирмоқцамиз. Ягона миллат, ягона тил ҳақидаги гаплар аллақачон архивга

тушди. Ҳар бир миллат ўзлигини англашга, илдизларини топишга уринмоқда. Ўзлигини англаган миллатгина ўз қадрини ва бошқалар қадрини била олиши мумкиилиги-ни тушуниб етдик. Навоийнинг «Эл нечук топғай мени-ким, мен ўзимни топмамом», - деган сатри шиор бўлиб газеталар пешонасига чиқаётгани шундан эмасми?

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,1996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, 1996

Похожие

2 Инсоннинг биоижтимоий мохияти

Мустақиллик ўзликни танимоқдир

Навоий ижоди узбек мумтоз адабиётининг чўққиси

Ўзликни англаш миллат руҳига садоқат

Мерос ва замон