Istiqlol va g‘oyaviy tarbiya - Идея национальной независимости - Рефераты

Istiqlol va g‘oyaviy tarbiya

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55.5 KB

Istiqlol va g‘oyaviy tarbiya Reja: 1. Istiqlol va g‘oyaviy tarbiya 2. Tarbiyaning eng muhim yo‘nalishlaridan biri – g‘oyaviy tarbiyadir. 3. Mas’uliyat – g‘oyaviy tarbiya mezonlaridan biridir.

Istiqlol va g‘oyaviy tarbiya O‘zbekiston xalqining tub manfaatlari, yuksak orzu-umidlari, ezgu niyatlari va buyuk ishlarni amalga oshirish yosh avlodga bog‘liq. Zero hozirgi o‘quvchi va talabalar avlodi yurtni kelajakda taraqqiyot va farovonlik sari yetaklaydi, xalqqa ham ma’naviy, ham ruhiy kuch-quvvat beradi. Ma’lumki, inson bolasi har xil his-tuyg‘ularga, tafakkurga ega bo‘lgani uchun yoshi ulg‘aya borgan sari o‘zi ham o‘zgaradi. Shu sababdan uni yetuk shaxs qilib yetishtirishda ta’lim-tarbiya muhim ahamiyat kasb etadi. Inson tarbiya vositasida ma’naviy qiyofasini shakllantiradi, o‘zining kimligini, amalga oshiradigan sa’yharakatlari qanchalik foydali yoki zararli ekanini anglaydi, yomon ishlardan, nomaqbul xatti-harakatlardan tiyiladi. Sog‘lom tarbiyaning bosh maqsadi – insonni ezgu amallar va foydali ishlarga o‘rgatish, yomon va zararli ishlarni qilmaslikka odatlantirish, har bir shaxsni ma’naviy komil bo‘lishiga erishish, unda yuksak insoniy tuyg‘u va xislatlarni shakllantirishdir. Tarbiyaning eng muhim yo‘nalishlaridan biri – g‘oyaviy tarbiyadir. Bu – inson qalbi va ongiga hayot haqida falsafiy, siyosiy, huquqiy, diniy, estetik, axloqiy, badiiy, kasbiy tushuncha va qarashlarni, yaxshilik va yomonlik, ezgulik va yovuzlik, bunyodkorlik va vayronkorlik o‘rtasidagi azaliy ziddiyatni tushuntirish, muayyan g‘oya va mafkura tamoyillarini bosqichma-bosqich singdirishdan iborat bo‘lgan jarayondir. Aslida har qanday tarbiya, o‘zining maqsadi va mohiyatiga ko‘ra, g‘oyaviy mazmunda bo‘ladi. Chunki sog‘lom jamiyatda oila, bolalar bog‘chasi, mahalla, maktab, kollej, litsey, universitet yoki akademiya – barcha ta’lim muassasalaridagi o‘quvtarbiya jarayoni talaba hamda tinglovchilar dunyoqarashini kengaytirishga, bilimlarini boyitishga, jamiyat ravnaqi uchun zarur bo‘ladigan fazilatlarni kamol toptirishga qaratiladi. Mafkurasiz inson, guruh, xalq, millat yoki jamiyat bo‘lishi mumkin emas. Sog‘lom jamiyatda bir ijtimoiy guruh (siyosiy partiya, ijtimoiy harakat) mafkurasini boshqa bir ijtimoiy guruhga majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi. Bunday holatga yo‘l qo‘yilgan mamlakatda nosog‘lom aqidalar yuzaga kelib, oxir-

oqibatda uning o‘zi ham halokatga yuz tutadi. XX asrda hukmron bo‘lib, Germaniyada butun hokimiyatni egallab olgan va dunyo xalqlari boshiga ko‘plab azob-uqubatlar yog‘dirgan fashizm yoki sobiq SSSR davridagi kommunistik mafkura misolida buni yaqqol ko‘rish mumkin. G‘oyaviy tarbiyaning maqsadi –jamiyatning har bir a’zosi, ijtimoiy qatlam yoki guruhda ezgu g‘oyalarga sadoqat, ularni amalga oshirish uchun mas’uliyat, yot va zararli g‘oyalarga nisbatan mafkuraviy immunitetni shakllantirishdir. Bu esa pirovard natijada jamiyat rivojiga turtki beradigan ilg‘or g‘oyalarning paydo bo‘lib, har bir fuqaroning tafakkur tarzi va ongli faoliyatiga ta’sir etuvchi omilga aylanishiga imkon yaratadi. Milliy istiqlol g‘oyasi O‘zbekistonda yashaydigan har bir fuqaroning bugungi va ertangi manfaatlarini ifodalaydi, eng sog‘lom orzu-intilishlarini aks ettiradi. G‘oyaviy tarbiyaning samarasi, eng, avvalo, yangicha dunyoqarash, yuksak e’tiqod, iymon, Vatan va xalq oldidagi mas’uliyat, vatanparvarlik, fidoyilik kabi fazilatlarda namoyon bo‘ladi. Dunyoqarash. Sog‘lom g‘oyalar natijasida insonda sobit e’tiqod va yuksak dunyoqarash shakllanadi. Dunyoqarash – inson ongida shakllangan, muayyan tartibga solingan, yaxlit tizimga aylangan bilim, tasavvur va g‘oyalar majmuyidir. U shaxsni jamiyatda o‘z o‘rniga va mustaqil fikriga ega bo‘lishga chorlaydi. Yurtimizda mustaqillik davrida yoshlar ongida Vatanga, milliy qadriyat va an’analarga muhabbat, ota-ona, oila va mahallaga mehr, kasb-hunar va bilimga intilish hislari, yangicha e’tiqod va dunyoqarash asoslari shakllanmoqda. Mustaqillik davrida shakllangan milliy e’tiqod va dunyoqarashga xos xususiyatlar, ayniqsa, yurtdoshlarimizning ma’naviyat va tafakkurida yaqqol ko‘zga tashlanmoqda. E’tiqod qalbda shakllanadi va insonning haqiqatga bo‘lgan ishonchini ifoda etadi. Bu ishonch odatda insonning eng muqaddas narsalarga muhabbati orqali namoyon bo‘ladi. Masalan, Vatanga bo‘lgan muhabbat – Vatanga bo‘lgan e’tiqod natijasidir. Insonning insonga xos sifatlari, jamiyatdagi o‘rni va nufuzi ham ma’lum ma’noda uning e’tiqodi bilan belgilanadi. E’tiqodsizlik – yomon illat.

Chunki, hech narsaga ishonmaydigan, maqsad-maslagi noma’lum, iymonsiz kishi nafaqat o‘ziga, balki atrofdagilarga ham ziyon yetkazadi. E’tiqodli odam, eng, avvalo, foydali, yaxshi amallar bilan shug‘ullanadi, yolg‘on gapirmaydi. Bir narsani bajarishga kirishsa, butun kuch va iqtidorini shunga sarflaydi, boshlagan ishini oxiriga yetkazadi. Haqiqiy e’tiqod egasi ilmga tashna, aniq maqsad bilan yashaydigan, har tomonlama barkamollikka intiladigan bo‘ladi. E’tiqod shaxsda jur’at, mardlik, fidoyilik, qat’iyatlik, halollik, insonparvarlik, vatanparvarlik kabi fazilatlarni shakllantiradi. Tug‘ilib o‘sgan yerni muqaddas deb bilish, kindik qoni to‘kilgan tuproqni asrash, Vatan ravnaqi yo‘lida vijdonan mehnat qilish – iymonlilikdir. Iymon arabcha so‘z bo‘lib, ishonch degan ma’noni anglatadi. U e’tiqod so‘zining ma’nodoshidir, binobarin, e’tiqodli odam iymonli hamdir. Hadisda «Vatanni sevmoq – iymondandir» deyilgan. Shuning uchun ham Vatan xoinlari iymonsizlar deb la’natlanadi. Iymonga faqat diniy tushuncha sifatida qarash to‘g‘ri emas. Chunki, foydali amal, savob ish qilgan, yaxshi axloq sohibi bo‘lgan kishilar ham iymonli deb ataladi. Mas’uliyat – g‘oyaviy tarbiya mezonlaridan biridir. Mas’uliyat –odamning o‘z zimmasidagi vazifalar mohiyatini, ularni bajarish yoki bajarmaslikdan keladigan oqibatlarini to‘g‘ri his qilishi, anglashi va bu vazifalarni amalga oshirish yo‘lidagi ijobiy sa’y-harakatlaridir. Mas’uliyat ikki xil, ya’ni shaxsiy va fuqarolik mas’uliyatidan iborat bo‘ladi. Shaxsiy mas’uliyat shaxsiy manfaatni nazarda tutsa, fuqarolik mas’uliyati, avvalo, mehnat qilayotgan jamoasi, ta’lim olayotgan o‘quv dargohi, mahallasi yoki yurtining ravnaqini, jamiyat foydasini o‘ylab yashashni taqozo etadi. O‘zbekiston fuqarolari uchun umumiy maqsad – Vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalq farovonligi uchun xizmat qilishdir. Fuqarolik mas’uliyati ham aynan ana shu maqsadlar yo‘lidagi harakatlar bilan belgilanadi.

Mas’uliyatni his qiladigan kishi o‘zining erkin va mustaqil fikriga ega bo‘ladi, maqsad sari faol harakat qiladi. Shu bois, Vatan va millat oldidagi burch, mahalla, mehnat jamoasi, oila taqdiri uchun javobgarlik hissini tarbiyalash katta ahamiyatga egadir. Oila, mahalla, ta’lim-tarbiya maskanlari, adabiyot va san’at asarlari, ommaviy axborot vositalari, mehnat jamoasi, jamoat tashkilotlari milliy istiqlol g‘oyasini singdirishning asosiy vositalaridir. Oila. Shaxs madaniyati, dunyoqarashi, tasavvur va e’tiqodiga bog‘liq ko‘nikmalar dastlab oilada shakllanadi. Oila – tom ma’nodagi ma’naviyat o‘chog‘i, mafkuraviy tarbiyaning asosiy omili va muhitidir. Milliy istiqlol g‘oyasiga doir ilk tushunchalar inson qalbi va ongiga oila muhitida singadi. Ota ibrati, ona mehri bunda muhim o‘rin tutadi. Oila va uning muqaddas an’analari orqali yoshlarda Vatanga sadoqat, iymon-e’tiqod, mas’uliyat, insonparvarlik, vatanparvarlik, ilm va madaniyat ko‘nikmalari shakllanadi. Ota va ona. Mashhur bir rivoyatda aytilishicha, ota o‘z farzandiga ilm-u hunar o‘rgatish uchun ustoz huzuriga olib boribdi. Ustoz otadan: «Farzandingiz necha yoshga kirdi?» deb so‘rabdi. Ota: «Bu yil yettiga to‘ladi», debdi. Shunda ustoz: «Farzandingizni tarbiyalashda yetti yil kechikibsiz», degan ekan. Bu o‘rinda oilaning, ota-onaning farzand tarbiyasi borasidagi o‘rni va vazifasi juda ta’sirli bayon qilingan. Bu xususda yana ko‘p rivoyatlar, tarixiy voqealar, hadis va oyatlar bor. Bolani to‘g‘ri tarbiyalash uchun, avvalo, otaonaning o‘zi tarbiyalangan bo‘lishi kerak. Ota-ona bo‘lishlik g‘oyatda mas’uliyatli vazifa. Oiladagi tarbiya jamiyatimiz manfaatiga mos bo‘lishi uchun, avvalo, ular mas’ul, shu bois birinchi galda ota-onaning o‘zi ham ma’naviy, ham psixologik jihatdan tarbiyalangan bo‘lishi lozim. Kasbni puxta egallash va fidoyilik bilan mehnat qilishi uchun ilm qanchalik zarur bo‘lsa, fozil farzandlarni tarbiyalash uchun ham shunchalik muhimdir. O‘rta asrda yashab ijod qilgan iste’dodli shoirlardan biri Abdibek Sheroziy ota-onaga, ayniqsa, ayol kishiga ilm qanchalik zarur ekani to‘g‘risida shunday yozgan edi: «Ilm – ayol uchun ziynat. Aqlini nodonlikdan xalos etgan har bir ayol nomus,

izzat, ayollik kabi haqiqatlar qadrini tushunib yetadi. Bunday ayol hech bir ishda adashmaydi. Ilmsiz ayol esa bola tarbiyalashda turli xatoliklarga yo‘l qo‘yadi». Ota-ona bola taqdiri uchun jamiyat oldida javobgar hisoblanadi. Ota-onalik burchiga e’tiborsiz qarash, fuqarolik mas’uliyatini his etmaslik muhim ijtimoiy burchni bajarmaslik bilan barobardir. Chunki, bolani dunyoga keltirishga nisbatan, uni jamiyatga nafi yetadigan, sog‘lom e’tiqodli qilib tarbiyalash mushkulroqdir. G‘oyaviy tarbiyada ayniqsa onaning alohida o‘rni va ahamiyati bor. Bugun yurtimizda ayollarga jamiyat tomonidan bildirilayotgan yuksak ishonch zamirida ham onalarga mehr-muhabbat, ularni hayotimizning gultoji sifatida qadrlash mavjud. Muso Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino, Imom Buxoriy, Ahmad Farg‘oniy, Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy, Burhoniddin Marg‘inoniy kabi allomalarni voyaga yetkazgan momolarimizning munosib vorislari bo‘lgan ayollarimiz ham bugun sog‘lom va barkamol, Vatan ravnaqi, yurt tinchligi va xalq farovonligi yo‘lida kuch-g‘ayrati, bilim va iqtidorini ayamaydigan avlodni tarbiyalashmoqda. Yurtboshimizning «Har qaysi jamiyatning madaniy darajasi va ma’naviy barkamolligi ayollarga bo‘lgan munosabat bilan belgilanadi» degan fikrining zamirida ham ana shunday yuksak ma’no bor. Mahalla o‘zini o‘zi boshqarishning o‘ziga xos milliy modeli bo‘lib, xalqimizning azaliy udumlari, urf-odat va an’analariga tayanadi va muhim tarbiya vazifasini ham bajaradi. Mahallada jamoa bo‘lib yashash, bir-birining issiq- sovug‘idan xabardor bo‘lib turish, keksalar nasihati, kattalarga hurmat, o‘zaro hamjihatlik va ahillik vositasida odamlar ongiga ezgulik singdirib boriladi. Mahalla – sog‘lom ijtimoiy muhit yaratishda muhim ahamiyatga ega. Bu yerda jamoatchilik fikri odamlarning xulq-atvori, munosabatlarini adolat mezonlari asosida tarbiyaga solib turadi. Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganidek, mahalla – haqiqiy demokratiya darsxonasidir. Mahallada g‘oyaviy ishlarni samarali yo‘lga qo‘yish uchun katta imkoniyatlar bor. Milliy qadriyatlar, mehr-oqibat, el-yurt sha’ni uchun fidoyilik kabi fazilatlar mahallada kamol topadi.

Respublikamizda ta’lim va tarbiya maskanlari – O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasini, o‘zbek xalqining buyuk davlat barpo etish borasidagi maqsad- muddaolarini, milliy istiqlol g‘oyasi asosiy tushuncha va tamoyillarini yoshlar qalbi va ongiga singdirishning asosiy vositalaridandir. Maktab, litsey va kollejlarda g‘oyaviy ta’lim-tarbiya jarayonida quyidagi omillarga e’tibor qaratish talab etiladi: – Vatan tuyg‘usini shakllantirish; – Ona tiliga muhabbat; – Milliy qadriyatlarga hurmat; – Ayolni – onani ulug‘lash; – Oilaning tarbiya borasidagi o‘rni va ahamiyatini ko‘rsatish; – Mahalla – demokratiya darsxonasi va o‘zini o‘zi boshqarishmaktabi ekanini yoshlarga o‘rgatish; – Umuminsoniy qadriyatlar, millatlararo totuvlik, bag‘rikenglik,dunyoviy ilmlarga intilish va ilg‘or madaniyatni shakllantirish; – Dinning dunyoviylikka zid emasligini anglatish; – Huquqiy madaniyat – sog‘lom dunyoqarashning muhim omiliekani to‘g‘risidagi ma’lumotlarni ko‘paytirish. Bularning barchasi «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da o‘z aksini topgan. Bu dastur barkamol, bilimli, malakali yoshlarni voyaga yetkazishning muhim vositasi bo‘lib hisoblanadi. Milliy qadriyatlar. Asrlar mobaynida shakllangan, avloddan avlodga bebaho meros bo‘lib kelayotgan urf-odat, marosim va bayramlar milliy mafkuraning asosiy g‘oyalarini singdirishda muhim omildir. Ayniqsa, g‘oyaviy tarbiya jarayonida Mustaqillik, Navro‘z, O‘qituvchilar va murabbiylar, Xotira va qadrlash kuni kabi bayram va marosimlarimiz bunda katta ahamiyatga ega.

Adabiyotlar : 1. Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy xususiyatlari, falsafiy va tarixiy ildizlari. Mas’ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2001 y. 2. G’oya va mafkura. Mas’ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent - 2001 y. 3. Milliy istiqlol g’oyasini xalqimiz ongiga singdirish omillari va vositalari. Mas’ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent 2001 y. 4. Markaziy Osiyo: G ’ OYAVIY jarayonlar va mafkuraviy tahdid. Mas’ul muharrir Q.Nazarov. Toshkent — 2001 y.

Похожие

G‘oyaviy tahdidlarning yo‘nalishlari

Milliy istiqlol mafkurasining mohiyati va mazmuni

Milliy istiqlol mafkurasining maqsad va vazifalari

Istiqlol va falsafiy dunyoqarashning yangilanish muammolari

Milliy istiqlol va O‘zbekistonda madaniy taraqqiyot