Ифтихор

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

138 KB

Скачать

Ифтихор Мустақил Ўзбекистон жаҳон сиёсати ва давлатчилиги солномасида янги саҳифа очмоқда Бу кўҳна дунё жуда кўп ислоҳотларни курган. Бир неча минг йиллик тарихга эга юртимиз ҳам бундай ўзгаришларнинг анчасига гувоҳ. Турли даврларда яратиш ва яшнатиш, бунёд- корлик билан бирга халқ бошига не-не қирғинлару кулфат ва азоблар келтирган, вайронагарчиликларга йўл очган ҳодисалар такрор ва такрор юз берган. Лекин ўзбек халқи чинакам ислоҳотларни, акл ва идрокка таянган, тафаккур меваси бўпган ижтимоий- сиёсий ҳодисалар ҳамда жараён- ларнинг мазмун-моҳиятидан келиб чиққан туб ўзгаришларни эндигина кўрмоқда. Халқ уни чуқур таҳлил қилиб, ишонч билдириб, якдиллик билан буюк келажак томон кадам таш- лаяпти. Муайян бир маррага етганда кишида беихтиёр босиб ўтилган йўлни таҳлил килиш истаги туғилади. Бугун Ўзбекистон нима сабабдан дунё диккатини ўзига тортмоқда? Нима учун жаҳон ишбилармонлари, сармоя-дорлари, йирик-йирик компаниялар, машҳур фирмалар Ўзбскистонг а катга қизиқиш билан қарашмоқда? Нима учун жаҳон сиёсатининг думалоқ столи атрофида Ўзбекистоннинг ўрни мустахкамланди? Жахон майдонида Ўзбекистоннинг тили бунчалар ўткир, сўзлари бурро? Буларнинг асоси ни-мада? Аввало, собиқ СССР таркибидаги барча республикалар орасида Ўзбекистонда тинчлик ва бир меъёрдаги ишлаб чиқариш жараёни тўла кафолатланган. Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлигига кирган мамлакатларнинг маълум қисмида тур- ли низолар, ички келишмовчиликлар, қон тўкишлар ва ҳатто фукаролар уруши содир булаётган бир пайтда Ўзбекистонда халқ ва мамлакат осойишталиги тўла таъминланган. Бунда давлатимиз раҳбарининг вазминлик билан олиб борган сиёсати натижасини кўрамиз. Агар Президент фаолиятини шартли боскичларга ажратадиган бўлсак, у миллат, Ватан, халқ

олдидаги биринчи ва оғир палладаги бурчини - миллатлар орасида қ он тукилишининг оддини олишдек машаккатли вазифани уддалай олди. Ў збекист о н жаҳонга миллатлараро низолар билан овоза бўлган, фукаролари жунбушга келиб, ҳис-ҳаяжонга берилиб турган, портлаш ҳолати вужудга келаёзган бир пайтда давлат нинг янги раҳбарияти босиқлик билан иш юрита бошлади. Даётда шундай кишилар борки, улар вазият оғирлашиб, му- раккаб ҳолат юзага келгани сайин ўз ирода ва кучларини ишга солиб, муаммоларни хал килиш кобилиятига эга бўладилар. Давлатимиз раҳбарининг ўша даврдан то шу кунгача га-зеталар саҳифасида, ойнаи жаҳонда айтган, миллионлаб кишилар кўнглига ишонч, билагига куч бахш этган сўзлари, яъни - «Ўзбекистонда миллатлар ўртасида қон тўкилмайди», «Фарғона воқеалари бошқа қайтарилмайди», дея берган ваъдаси унинг хам раҳбар, ҳам улкан шахе сифагида лафзи қатьий эканини намоён этди. Ҳаётда инсон учун оиласи, умр йулдоши, фарзандлари, уй-жойи, мол-мулки, обрў- эътибори, соғлиғи канчалар кадрли бўлса, шуларнинг барчасидан у миллатлараро жанжал, қон тўкишлар сабаб айрилиб колиши мумкин. Бу шунчаки ran эмас. Буни чуқур тушунип1, тинчлик- ни саклаш ишида раҳбарни ёлгизлатиб кўймаслик, унга елка- дош бўла билиш керак. Олдингдан оккан сувнинг кадри йўк, дейдилар. Юртимиздаги тинчликни қадрлайлик. Унга осон-ликча эришилмаяпти. Ҳануз ўт чикариб, ғавғолар кўтариш ниятида, қон хидини искаш пайида юрганлар бор. Тинчлик иши учун кўлларининг учини хам урмаган «доҳийчалар» тилларига эрк бермоқдалар. Иш билмаган ran билади. Улар иш билганга бир танга- io , ran билганга минг танга кабилида ҳаракат килишмокда. Шу ўринда кўнгилдан бир ўй ўтади: тог эчкилари бир- бирига шох гашламаса, шохи кичир экан, жамиятимизда хам китмирлик, ғаламислик килмаса ўзини ёмон ҳис киладиган кимсалар бор. Амалпарастлик ниятларини ватанпарварлик никоби билан беркитишга уринган «доҳийлар» дўппи тор келгач, ўзини четга олиб, чет элларга қочиб кетди. Улар халқни жунбушга келтириш, миллий ғурурга тегиш ниятида кишиларни «сен ўзбексан» деб кўксига муштлаб, бошқа миллатдагиларни мен-

симасликка чақирдилар. Лекин ўз вақтида кўрилган чоралар туфайли уларнинг муттахамлиги амалга ошмади. Очиғини айтганда, ўша Арманистону Гуржистонда кўкрагига уриб, «мен грузинман», «мен арманман» деб кўзига қон куйилиб юрган шоввозлар ўз гортига миелсиз бахтсизлик келтириб, кўплаб эркак-аёл, ёш болаю карияларнинг ўлимига сабаб бўлганининг шоҳиди эмасмизми?! Агар кўйиб берилса, энди бир миллатни бир-бирига қарама-қарши кўйиб, уни Тожикистондаги каби шарманда-ларча «вовчиклар» ва «юрчиклар»га ажратиб, юртимизни кону адоватта ботиришга пайт иойлаб турганлар бор. Жаҳон наркобизнесининг «кора йўли» Тожикистон орқали Марказий Осиё республикаларидан ҳам ўтмокда. Божхона хизматининг соддалаштирилганлиги наркотик моддалар, қурол-ярогларни республикалар, давлатлар орасида эркин гаркатиш имконини яратиб бериши жиддий муаммо бўлиб турибди. Буни эъти-борсиз колдириш мумкин эмас. Президент ўз раҳбарлигининг биринчи боскичини — миллатлараро тотувлик, баркарорлик ишини шараф билан бажариб, энди давлатчилик ривожининг кейинги муҳим, иккинчи боскичи томон қадам кўймоқда. Бу - иқтисодни кучайтириш, тадбиркорликни янада ривож топтириш каби йўналишлар бўлиб, ана шу борада эълон қилинган Фармон фикримизнинг дал или бўлади. Бу жуда муҳим ҳужжат бўлиб, уиинг муваффақиятли амалга оширилиши замирида давла тимиз келажаги, халқимиз фаровонлиги ётади. Бу Фармон-ни чет эл матбуоти инкилобий ҳужжат деб атади. Ҳозирда газсталаримиз, радио-телевидение таҳририятларига кўплаб чет эллик ишбилармонлар, йирик фирма ва компаниялар раҳбарлари мазкур Фармон улар фаолияти учуй улкан имко- ниятлар очиб бергани хусусида хат-хабарлар юбориб, бундай дадил тарихий қадам учун миннатдорлик билдирмокда. Зеро, энди юртимиздаги ҳаётни кетмонни баланд кўтариб уриш билан ўзгартириб бўлмайди. Ишбилармонлик, халқаро микёсдаги бизнес муносабатларини, молия ишларини ҳар бир фукаромиз яхши билиши лозим. Ётиб еганга тоғ чидамайди, дейдилар. Юртбоши энди барчата «Қани, тирикчилигингизни қилинглар, давлатнинг қўлига

караб ўтирмай, ўзингиз ҳам да дил фаолиятни бошланглар», демокда. Ушбу Фармонни бутун Ўзбекистон халқи кўллаб-қувватлаши даркор. Ўйлаймизки, меҳнаткаш халқимиз тадбиркорликда, замонавий савдо-сотик ишларида тарихий Ипак йўли анъаналарини яна бир бор на- мойиш килади. Бу борада халқимизда кобилият, давлатимизда эса катта имкониятлар етарли. Бугунги кунда Ўзбекистон жаҳонга ўз жамолини намойиш килар экан, АҚШ Президента Билл Клинтоннинг «Темур ав- лодлари юртини ўз кўзим билан кўриб келиш истагим бор», деган сўзлари миллатимизга, тарихимизга, юртимизга нисба- тан чуқур ҳурматнинг ифодасидир. Бу билан мағрурланишга ҳаклимиз. Ў збекистонда тинчлик ва осойишталикни таъминлашнинг ўзига хос йўли мавжуд. Жумладан, энг аввало ёш, мустақил мамлакатда яшаётган 120 дан ортиқ миллат ва элат вакил ларининг дунёқарашини ўрганиш, талаб ва эҳтиёжларини ўз вақтида таҳлил этиш, улар манфаатини ҳимоя киладиган, халқаро инсон ҳукуклари меъёрларига мо с келадиган энг инсонпарвар сиёсатни вужудга келтириш зарур эди. Респуб лика ҳукумати Ўзбекистон раҳбари бошчилигида худди ана шу йўлни танлади. Биринчи галда миллатлараро муноса- батларнинг ҳуқуқий асосини яратишга киришилди. Шахсни миллатидан, тили, эътикоди ва бошқа хусусиятларидан қатьи назар, мамлакатнинг тенг ҳукукли фуқароси сифатида эъзоз лаш давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Якин ўтмишимизга бир назар солайлик. Собик СССР Конституцияси ва КПСС программасида миллий тафовутлар ни йўқ қилиш, миллий анъаналар ва урф- одатларни барбод этиш йўли билан ягона совет халқини вужудга келтириш дав лат сиёсати сифатида белгилаб қўйилган эди. Дарҳақикат, бу гайриинсоний ҳодиса қонун билан мустаҳкамланиб, раҳбар орган ҳисобланган коммунистиқ партия дастурида алоҳида таъкидланганди. Жумладан, собиқ КПСС программасида ўтган давр мобайнида «янги тарихий бирлик - совет халқи вужудга кедди», деган ибора алоҳида фахру ифтихор билан баён этилган эдики, у ўз даврнинг энг жанговар шиорига айланиб қолди. Давлатимиз мустақилликка эришган дастлабки кунлар- даноқ Ўзбекистон миллий ва миллатлараро муносабатлар масаласида ўз сиёсий йўлини очиқ-ойдин

баён этди. Мам лакатда ҳар кандай миллат вакилларининг хавфсизлиги тўла таъминланиши, миллий равнақ ва миллатлараро муносабат-ларнинг согломлигини таъминлайдиган барча имкониятлар ишга солинишини алоҳида таъкидланди. Узининг «Ўзбекистон - келажаги буюк давлат» номли асарида Юртбошимиз: «Эндиликда инсон, унинг ҳаёти, эрки, шаъни, кадр-киммати ва бошқа ажралмас ҳукуқ ҳамда эр- кинликлари муқаддас саналиб, улар давлат томонидан кафо- латланади» - деб ёзади. Бу минг йиллар мобайнида бизнинг улуғ аждодларимиз томонидан илгари сурилган ғояларга жуда мос келади. Янги тарихий шароитда шаклланаётган ёш мамлакатда энг инсонпарвар, ҳукуқий демократик давлатни, фукаролар жамиятини вужудга келтириш сиёсати илгари сурилди. Бу янги ижтимоий-сиёсий бўҳронлар ва ҳали аҳоли тушуниб улгурмаган пўртаналар даврида мамлакат раҳбарининг узоқни кузлаган, миллат равнакига таянган қарашлари эди. Шундан сўнг мамлакатда миллатлараро муносабатларнинг ҳуқуқий асоси яратилди. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва Ўзбекистон Республикасининг «Фукаролик тўғрисида»ги Қонуни қабул қилинди. Инсон ҳукуқларини ҳимоя қилувчи, унинг тинч ҳаётини кафолатлашга ва ижтимоий муҳофаза қилишга дахл- дор бир қанча Қонунлар, Фармон ва фармойишлар, ҳукумат қарорлари эълон қилинди. Ана шу қонунлар асосида барча миллатларни ҳуқуқий жиҳатдан тенглаштирувчи Ўзбекистон фукаролиги мақоми таъсис этилди. Бир канча қўшни мамлакатлар раҳбарлари орасида каттарок сиёсий нуфуз ва обрўга эга бўлиш, ном чикариш, жахон жамоатчилиги дикқатини тортиш, ўзларининг «чина- кам демократ» эканини исбот килишга зўр бериб уринишлар юз бераётган бир пайтда бизда миллат шаънини тиклаш, хар кандай оғир шароитда ҳам миллатлараро муносабатларни чуқурлаштириш, шу асосда ишлаб чиқариш ва иқтисодий ахволнинг баркарорлигини таъминлаш йўли тутилди. Натижа- да ҳаёт ҳар кандай сиёсий жазавалар, шовқин-суронлар халқ тинчлиги, фаровон турмушининг кафолатлангани олдида ҳеч нарса эмаслигини, бош масала умумхалқ ва умумдавлат ман- фаати йўлидаги қатъий ва самарали ҳаракат зканини кўрсатди.

Бир зум Давлат тили тўғрисидаги Қонун қабул қилинган пайтни кўз олдимизга келтирайлик. Москванинг зўравонлиги, миллатларни йук килиш, уларнинг равнакини барбод этиш сиёсати авж олган бир пайтда У збекистонга ўз номини берган миллат тилига Давлат тили макомини бериш катта журъат ва жасоратни талаб этар эди. Ана шундай кийин, зиддиятларга тўла, турли келишмовчиликлар ва қарама-қаршиликлар авж олган бир пайтда мазкур қонун қабул қилинди. Мамлакатимизда мустақиллик тобора чуқурроқ илдиз отаётган бир пайтда ғоявий муҳолифларимиз турли йўллар билан фитна уруғини сепмокдалар. Давлат тили ҳакидаги қонун ам&т килаётгани хам уларнинг ғашига тегмоқда. «Ўзбекистонда халқлар ва миллатлар табақалаштирилмоқда, ўзбекларга олий миллат, қолган барча миллат вакил ларига иккинчи даражали деб қаралмоқда» кабилидаги асос сиз даъволарни кўтариб чиқмоқдалар. Аслида эса давлатга номини берган миллат тили йўк бўлиб кетаёзган эди. Бугун ўзбекларга ўз она тупроғида ўз тилида гапириш ҳуқуқи бе- ридди, холос. Бу бошқа миллатларни камситиш, уларни сикиб чикариш, кичик халқларнинг ёки туб бўлмаган ахолининг миллий равнақига рахна солиш эмас, аксинча, миллий давлат иуфузи, унинг ижтимоий хаётда тутган ўрни, ҳ ак-ҳуқуқи тўғрисидаги халқаро нормаларга мос келувчи қонуний ҳолат! Колаверса, бундай ҳодиса жаҳон давлатчилиги амалиётида кенг кўлланмокда ва миллий давлатчиликни карор топтириш- да ўзининг самарали натижасини бермоқда. Умуман давлатимиз сиёсати инсонпарварлик, инсон ҳуқуқларини баркарор тарзда ҳаётга жорий этиш ғояларини сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, ҳуқуқий ислоҳотлар билан уйғунлаштирилган ҳолда олиб боришга асосланган. Юксак маънавият, инсоннинг маънавий камолоти, ички дунёсининг бой ва гўзал бўлиши мулкчиликни ривожлантириш, ишби- лармонлик ва иқтисодий ислоҳотларнинг асоси даражасига кўтарилади. Ватанпарварлик, миллий ифтихор, она юрт билан фахрланиш, ҳар қандай

шароитда ҳам ана шу замин, ана шу халқ, кадрдон қўшнинг ва маҳалланг учун фидойиликка тайёр туриш орзу-истаги давлат сиёсати мавқеини олади. Ғоявий мухолифлар миллий тафовутларни йўкотиш, мил латларни ўзаро якинлагатириш ниқобида турли низоларни келтириб чикариш, экстремистиқ ҳаракатларни авж олдириш ва натижада мустақил давлатлар ўзларини бошқара олмаяп-гилар, уларга тинчлик ва осойишталикни кафолатлайдиган, раҳнамолик қилиб турадиган улуғ миллат зарур, деган фикр- лар билан ўзларининг олдинги мавкеларини тиклаб олиш, мустамлакачиликни қайтадан тиклашга зўр бермоқдалар. Бу иғвогарликларнинг ҳаммаси кучли Ўзбекистон давла-тини барбод этиш ниятида амалга оширилмоқда. Ваҳоланки, Ўзбекистон Конституциясида бундай ҳаракатлар оғир жино- ятлар қаторига киритилган. Яна шуниси диккатга сазоворки, Ўзбекистонда яшаётган русийзабон аҳолининг асосий қисми республика Конституциясини, фуқаролик тўғрисидаги Қонун ва умуман Президент Ислом Каримов сиёсатини тўла кўллаб- кувватламокда. Буни хис килиш учуй рус миллатига мансуб бир неча оила аъзолари билан сухбат килишнинг ўзи етар-ли. Улар Ўзбекистонни чин дилдан ўз Ватани деб билади, баьзилари Россия бизни қучок очиб кутиб тургани йўқ, деб очик- ойдин айтмоқда. Ўзбекистонда ҳукуқий демократик давлатни вужудга кел- тириш, фукаролар жамиятини шакллантириш сиёсатимизнинг бош йўлидир. Баъзи мухолифларга Ўзбекистоннинг дунёда ўз ўрни, ўз сўзи борлиги ё қ маяпти. Гўёки, Ўзбекистонда демократия йў қ , ҳу қ у қ ий давлатни вужудга келтиришда сусткашлик қилинаётган эмиш. Жамиятни демократлаштириш - жуда мураккаб, кўп қиррали, айни пайтда изчилликни такозо этадиган ижти-моий ҳодиса. Бу жараёи бевосита мамлакат ахоли си турли табақаларининг умумий онглилик даражаси, сиёсий мада-нияти ва воқеликка муносабати билан боғлик. Жамиятни демократлаштириш - энг аввало миллат рав- нақини таъминлаш, ҳурфикрлик, соғлом тушунчалар, юксак сиёсий маданиятга

таянадиган ҳолат! Акс ҳолда жаҳолат устун келиши, кабохатга ва шафкатсизликка йул очилиши мумкин. Натижада ортиқча эркинлик бошбошдокликка айла нади. Ана шунда миллат ҳам, мамлакат хам халокат ёкасига бориб қолади. Президентнинг фикрича, энг муҳими, халқ демократияни чуқур тушуниши, унинг бутун мазмун-моҳиятини англаши, унга муносиб бўлиши зарур. Маънавий баркамоллик, ахлоқий етуклик - демократиянинг таянчи. Шунинг учуй ҳам у жамиятни демократлаштиришни узоқ муддатли жараён сифатида тушунади. Дарҳакиқат, узоқ йиллар мобаинида шаклланиб колган кишилар онгини бир кунда ё бир йилда бутунлай ўзгартириш мумкин эмас. Эски тушунчалардан воз кечиш, янгича қарашларнинг мазмун-моҳиятини англаш вақт талаб этадиган маънавий-ахлоқий, ижтимоий-сиёсий, мада- ний- маърифий жараён. Киши онгидаги эскича қарашларнинг янгиликка осонликча ўрин бермаслиги ҳолати, янгилик эса кийинчилик билан ўзига йўл очиб бориши мураккаб руҳий ҳодиса. Дарҳа қ иқат, аҳоли энг аввало демократияга кўникиши, унинг мазмун-моҳиятини англаши, унга тайёр бўлиши, эркин- ликни юксак ахлоқ, маънавият ва сиёсий онглилик мезонига, турмуш тарз иг а айлантириши керак. Акс холда асоссиз фикр ва қарашлар эркинлиги тарихий- ижтимоий жараёнларнинг табиий ривожига тўсиқ бўлади, халқ ва мамлакат бошига кул фатлар келтиради. Президент Ислом Каримов ўз эътик о дига содиқ ҳолда бундай масалаларга қатьият билан, мамлакат ва халқ ман- фаатидан келиб чиқиб ендашмокда. Бу йўлда маълум да-ражада каттиккўллик ва талабчанлик ҳам килмоқда. Буни у «Комсомольская правда» газетаси мухбири саволларига берган жавобларида очик-ойдин айтди: «Мухолифларим мепи диктатор қилиб кўрсатишни жуда хоҳлайдилар: эхтимол мснинг ҳаракатларимда авторитаризм нишоналари бордир. Аммо мен буни фақат бир нарса билан изоҳлайман: тарихнинг муайян даврларида, ҳакикий давлатчилик қарор топаётган пайтда, айникеа, бир тизимдан иккинчисига ўтиш даврида, ҳар холда кучли ижроия ҳокимияти зарур. Кон тўкилишига ва

қарама-қаршиликка йўл кўймаслик, минтакада миллатлараро ва фуқаролар орасида тотувлик, тинчлик, баркарорликни сақлаш учун шундай бўлиши зарур. Бу йўлда мен жонимни фидо килишга тайёрман». Баъзи мутахассисларнинг фикрича, демократик давлат бошқарувига асосланган, инсонпарвар, фикрлар хилма-хил-лигига кенг йўл очиб берган ҳар қандай давлат хам айрим ҳолларда кучли президент хокимиятидан зарар кўрмас экан. Зеро, у соғлом ғояларга таяниш, уларни кўллаб-кувватлаш оркали каттиккўллик ва катъият билан яхшиликни ёмон-ликдан, акл-идрокни ҳиссиётдан ҳимоя килади. Мамлакат аҳолисининг асосий кўпчилик қисми мақсадларига мос кела- диган эҳтиёжларни қондиришга катта имконият яратади. Ана шундай қатъий интизом, қонун устуворлиги, қонун олдида барчанинг баробарлигини таъминлашга эришган давлатгина ўз фукароларинипг бой маънавият ва сиёсий маданият эгаси бўлишига, игу асосда жамиятнинг баркарор тараккиётини таъминлашга эришади. Чунки ҳар кандай давлатнинг иқтисодий ривожланиши тўғридан-тўғри ана шу давлат тенг ҳукукли фукароларининг маънавий қиёфаси, ички дунёси- нинг бойлиги билан боғликдир. Бундай мамлакатда меҳнатга муносабат ва ишлаб чиқариш маданияти фуқароларнинг ички маданияти билан уйғунлашиб кетган бўлади. Ўзбекистоннинг ислоҳотчилик сиёсатида масаланинг худди ана шу жиҳати муҳим омил сифатида ўрии тутади. Маънавий ва моддий эҳтиёж ахлоқий ва иқтисодий кате-горияларнинг уйғунлашган шакли сифатида яхлит ҳолатда кўзга ташланади. Бу янги шароитларда янги типдаги инсон- ни шакллантириш асосида сифат жиҳатидан янги кишилик жамиятини барпо этиш сиёсатидир. Бир қатор хорижлик сиёсатдонлар Ўзбекистонда миллий давлат курилишида ўз колипларини тавсия этмокдалар. Бироқ ўз мамлакати хусусиятлари, анъаналари, иқтисодий, жўғрофий имкониятлари ва миллий давлатчилик тажрибала- ридан келиб чиқиб иш юритиш бизнингтанлаган йўлимиздир. Чунки дунёда иккита бир хил одам бўлмаганидек, иккита бир хил давлат хам бўлмайди. Уз мамлакати эҳтиёжини хисобга олмай миллий

равнакни таъминлаш мумкин эмас. Турли хо рижий мамлакатлар дастурига кўр-кўрона таяниб, иш тутган Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги доирасидаги айрим мамла катлар каттиқ адашдилар. Уларда ўз халқи дунёқараши, унинг воқеа-ҳодисаларга муносабати, мамлакат иқтисодий ва ижти- моий холати ҳисобга олинмай, тайёр андозаларни тўғридан- тўғри ўзлаштириш хунук оқибатларга олиб келди. Аксинча, вақт Ўзбекистон тутган сиёсий йўл накадар тўғри ва асосли эканлигини кўрсатди. Бунга давлатимизнинг жаҳон майдо-нида обруси тобора ошиб бораётгани, сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий баркарорликнинг тўла таъмин этилгани яккол далил бўла олади. Бугунги кунда Ўзбекистоннинг ҳуқуқий демократик давлатни вужудга келтириш, бозор иқтисодига ўтиш борасидаги тажрибасига жаҳон жамоатчилиги ижобий баҳо бермоқда. Гарчи умумий мақсадлар ва дунёвий муаммоларга муно сабатларда барча мамлакатлар ва халқлар ҳамфикр бўлса-да, алоҳида давлатлар ва миллатлар такдири ҳал бўлаётганда, унинг ўз эҳтиёжлари ва миллий хусусиятларига суяниб иш тутиш керак бўлади. Ҳар бир мамлакатнинг ижтимоий-сиёсий жараёнларнинг боришидан, унинг маънавий, иқтисодий ва бошқа жиҳатларидан келиб чикадиган ўзига хос ўтиш даври буладики, улар ҳеч качин бир қолипда бўлмайди, бир-бирига ўхшамайди. Ана шундан келиб чиқиб АҚШ, Буюк Британия, Олмония ёки Франциянинг туб бурилишлари тарихини ҳеч қачон Ўзбекистонда вужудга келган ўтиш даврига қиёслаб бўлмайди. Чунки биз бир тузумдан бошқа бир тузумга ўтаяпмиз. Бу тарихий ва ижтимоий жиҳатдан анча мураккаб жараён. Юқорида тилга олинган мамлакатларнинг ҳаммаси бир ижтимоий- сиёсий тузумда иқтисодий тараккиётнинг табиий қийинчиликларини бошдан кечирган, холос. Шу боис бизда юз бераётган жараёнлар уларга бегона. Шунингдек, Таиланд, Сингапур, Жанубий Корея ва бошқа мамлакатларни бизларга мисол қилиб келтирадилар, улардан андоза олишни тавсия қиладилар. Ҳолбуки, бу мамлакатлар колок пайтида ҳам уларда бозор мавжуд эди, бозор иқтисодиёти, яъни хусусий мулкчилик, одамларда ўз

мулкига эгалик тушунчаси бор эди. Бизнинг фукароларимиз эса бутунлай бошқа тарзда, бошқача ақидалар билан яшаган. Шундан келиб чиқиб, биз аввало мулкчиликни ривожлантиришимиз керак. Одамларда хусусий мулкчилик, хўжайинлик тушунчаларини шакллантиришимиз лозим. Ҳозиргача одамларимиз жамоа мулки, хатк ё давлат мулки деган фикрлар билан яшаб келган. Демак, биз олдин онгимизда, тушунчамизда ислоҳотлар ясашимиз лозим. Юртимизда мулкчилик тўғрисидаги қонун ва карорларнинг қабул қилинаётгани, давлат мулкини хусусийлаштириш син- гари кенг қамровли тадбирларнинг ишлаб чиқилаётгани бежиз эмас. Буларнинг*"бари олдин мулкка эгалик ҳукукини кўлга киритиш, сўнг ҳар томонлама адолатли бозорни вужудга келтиришдек туб иқтисодий ислоҳот сиёсатининг асосидир. Туб ислоҳотларни ташкил этишдаги тўғри йўлларимизнинг асоси ана шунда! Давлат бошқаруви, янги ижтимоий-сиёсий тузумни вужудга келтиришдаги сиёсат ана шунда! Бундай улкан ўзгаришлар даврида шошма-шошарликка йўл кўйиб бўлмайди. Бу -жараёнларни табиий ҳолда бир ўзандан бошқа ўзанга буришни, бардошни, эпчиллик ва ҳушёрликни талаб этади. Шунинт учуй хам Юртбошимиз «янги уй курмай ту-риб, эскисини бузмаслик»ни уқтириб келмокда. Ҳозирги ўзбек миллий давлатчилиги, давлат курилиши тамойиллари ана шу жараёнларнинг табиий бориши, аста-секинлик билан тадбирларни амалга ошириш принципига таянади. Шунта кўра бу масала бугунги кунда муҳим аҳамият касб этмокда ва жаҳон жамоатчилиги диккатини тортмоқда. Одамлар кайфиятига кескин таъсир этадиган, таҳлика ва ташвишга соладиган зиддиятлар - ўтиш даврининг таби ий ҳодисасидир. Бундай пайтда кучли ижроия хокимияти бўлиши керак. Акс ҳолда жилов кўлда н чиқиб кетиши ва мамлакат инқирозга юз тутиши ҳеч ran эмас. Масалан, Корея, Туркия ва бошқа мамлакатларни олайлик. Улар иқтисодий ислоҳотлар ёки ўтиш даврида жуда кучли ижроия ҳокимиятига асосланган эди.

Мамлакатимиз сиёсатида тарихий-жўғрофий тараккиётга аҳамият бсриш, якин қўшни мамлакатлар билан ягона иқтисодий минтакани ташкил этиш катта ўрин тутади. 1993 йил, январь ойида шахсан Ислом Каримов ташаббуси билан Тошкентда Марказий Осиё ҳамдўстлигига асос солингани бунга яккол далилдир- Дар ҳ ақиқат, мустақилликка эришган ёш давлатлар ўз тараккиётини фақат ўз имкониятла- ри билан таъминлаши жуда кийин. Аслини олганда дунёда бирон-бир давлат ҳар жиҳатдан ўз зхтисжларини фақат ўзи тўла қондиролмаган. Бу - кишилик тарихидаги табиий ҳодиса. Бирок энг аввало тарихан якин, илдизлари туташ, эътикоди ва дунёқарашлар жиҳатидан му ш тарак бўлган қўшни мамлакатлар ҳамкорлиги ҳаётий заруратдир. Ана шу тарихий тажрибага таянган ҳолда Ислом Каримов кадимдан бир ҳудудда яшаб, тарихи ва такдири бир бўлган халқларни якинлаштириш йўлини тутди, мустақилликни шиор қилиб масалаларга юзаки карайдиган бошқа мамлакатларга ўрнак бўладиган масалани кўтариб чиқди. Шуни хам айтиш керакки, якка холда ривожланиш йўлини тутишдек салбий ҳодисани Африка қитьасидаги Замбия, Со мали, Судан ва бошқа мамлакатлар мисолида кўриш мумкин. Бу ерларда уруғ-аймокчиликнинг кучайиб кетиши, фақат тор манфаатлар ва миллий махдудлик кобиғидан чиколмаслик натижасида мамлакатлар таназзулга учради. Ташқи карзлар ҳажми кўпайиб кетиб, аҳоли хаети хаҳликали тус олди. Марказий Осиё мамлакатлари ҳамдўстлигини амалга оши- риш нафақат иқтисодий, балки сиёсий, жўғрофий, тарихий, этник аҳамиятга эга. Бу мамлакатлар ўзаро зич ва бир-бирига якин жойлашганлиш, бир хил табиий иқлими, ср шароити жиҳатидан ўхшашлиги, ягона сув хавзасига эгалиги каби омиллар хар томонлама ҳамкорликда катта самара беради. Замонлар ривожланиш жараёнидаги давлат рахбарларини доимо жиддий синовлардан ўтказиб келган. Бугунги кунда тарих янги, ёш Ўзбекистон давлати йулбошчисига шундай масъулиятни юклаган. Молия ва режалаштириш борасида бой тажрибага эга экани, раҳбарликнинг барча

поғоналарини бошдан ўтказиб, ҳаётнинг аччик-чучукларини англагани, давр талабини хис этиб, шунга мос сиёсат горгиза билиши туфайли у жаҳон сиёсатида ўз ўрнига эга бўлди. Бугунги кунда Ислом Каримов - давримизнинг энг кучли ислоҳотчиларидан бири! У жаҳон давлатчилиги назарияси ва амалиётини янги шароитларда, янги ижтимоий-сиёсий жараёнлар оқимида ўз қарашлари ва тажрибалари билан бойитиб бормокда. Ўзбекистон раҳбари ўз мамлакати доирасидагина эмас, балки жаҳон цивилизацияси майдонида ҳам ўзига мос ну-фузли ўрин эгаллаган давлат ва сиёсат арбобидир! У турли мамлакат ва миллатлар тараққиёти учун расмий ва жўгрофий чегаралар маҳдудлигидан чиқиб кетиш, улкан иқтисодий ҳамкорлик минтакалариии ташкил этиш тарафдори ва та-шаббускори! * * * Ўтиш даври турли мамлакатларда турлича кечади. Бирок жахон давлатчилиги тарихи, кўпчилик мамлакатлар тажри- баси бундай пайтда кучли ижроия ҳокимиятини вужудга кел- тириш йўли танланганини кўрсатмокда. Баъзилар парламен таризм ҳакида гапиради, аммо унинг имкониятлари маълум даражада чекланганига унчалик эътибор бермайди. Айрим «демократлар» эса парламент давлат органлари тизимида марказий ўринни эгаллайди, деган фикрни ўртагаташлайди. Бирок давлатчилик амалиё i и ва тажрибаси буни инкор этади. XIX аср охири - XX аср бошларида кўплаб мамлакатлар- нинг хокимият ва давлат тизимида парламент марказий орган ҳиеобланган ҳамда ҳал килувчи кучга эга бўлган. Бу даврни парламентаризм даври дейдилар. Вужудга келган буржуа синфи феодал аристократияга қарши курашда парламентдан кенг фойдаланган. Шунинг учун ҳам у пайтда парламент давлат тизимида марказий орган ҳисобланган. Лекин XX аср- нинг 30-йилларидан кейин парламентаризм дунёдаги қарийб ҳамма мамлакатда инқирозга учради. Ижро ҳокимияти кучая бошлади. Демак, бошқарув тизими табиий холда бир шаклдан иккинчи шаклга ўтишни бошдан кечирди.

Давлат бошқаруви турли мамлакатларда турли шаклларда бўлиши мумкин. Умуман бошқарувнинг қайси тури танланга-нидан катьи назар, ижроия ҳокимияти кимнинг қ ўлида бўлса, ўша одам давлат марказида бўлади. Президент бошқарувида - Президент, парламентер республика бошқарувида эса ҳуку- мат. Баъзилар парламентар республика бошқарувида пар ламент асосий роль ўйнайди, деган фикрни билцирадилар. Аслида эса бундай эмас. Бо шқ арувнинг бундай турларида ҳам давлат органи тизимини ижроия органи асоси бўлган ҳукумат эгаллайди. Масалан, бошқарувнинг парламентар шакли мав- жуд бўлган Ҳиндистонда - бош вазир, Олмонияда - канцлер. Бошқарувнинг президентлик республикаси шакли тота- литар тузумга олиб келади, дейдиганлар ҳам бор. Бу асоссиз тушунча. Чунки бошқарувнинг бу усулида дунеда тан олинган ҳокимият бўлиниши тамойили адолатли тарзда амалга оши- рилади. Жумладан, қонун чикарувчи, ижро ва суд ҳокимияти тенгма-тенг иш олиб боради. Президентлик республикаси бошқарувида ижро ҳокимияти президент кўлида бўлади. Бу - бошқарувнинг жаҳон давлатчилик тажрибасида тўла синовдан ўтган мумтоз шакли. Давлат бошқаруви бўйича ўзларини дунеда катта мутахас-сис деб билаётган баъзи «демократ»лар кўп ҳолларда респуб- ликамизни жаҳоннинг энг ривожланган мамлакатлари билан таккослашади. Бундай муқояса кўп хам асосли эмас. Ҳаёт, амалиёт ёш, мустақил республикаларнинг имкониятларини ҳар жиҳатдан ҳисобга олиб, шундан кейингина ривожланаёт-ган мамлакатлар билан такқослаш кераклигини кўрсатмокда. Тарихий тажриба шундан далолат берадики, ўтиш дав-рида ижроия ҳокимияти бир шахснинг кўлида қатъий ва айни пайтда кучли ижроия аппаратига айланиши керак. Шунинг учун ҳам мустамлакачилик асоратидан халос бўлган мамлакатларнинг барчасида давлат бошқарувининг ё прези дентлик республикаси шакли, ё дуалистиқ монархия шакли ўрнатилган. Чунки бундай мураккаб, мамлакат ижтимоий-сиёсий ҳаётида, аҳоли руҳияти ҳамда дунёқарашида кескин бурилиш ясайдиган ўтиш даврида турли сиёсий

кучлар, ташкилотлар, барча фуқаролар, шахсий қарашидан катьи на зар, иқтисодии ва сиёсий тараккиет, умумхалқ ва умумдавлат манфаатлари йўлида бир шахе атрофида бирлашиши шарт. Қолаверса, бундай ҳолат ҳар қандай шароитда ҳам шахсий манфаатлардан халқ ва давлат манфаатини устун кўйиш, бой маънавият, юксак сиёсий маданият кўрсаткичидир. Шуниси диқкатга сазоворки, кейинги йилларда давлат бошқарувининг парламентар республика ва монархия шакли жорий этилган давлатларда ҳам марказий ўринни парламент эмас, балки ҳукумат эгалламокда. Бундай ҳолатни ҳатто ри вожланган мамлакатлар - Олмония, Буюк Британия, Италия, Япония ва бошқа давлатларда ҳам кўришимиз мумкин. Бу мамлакатларда аслида бошқарувнинг парламентар респуб лика ва парламентар монархия шакли мавжуд бўлса-да, ижро ҳокимияти раҳбари бўлмиш ҳукумат бошлиғига жуда катта ваколатлар берилган. Баъзи бир хорижий олимларнинг фикрига кўра, бошқарувнинг парламентар республика ва монархия шакллари жорий этилган давлатларда (Олмония, Буюк Британия, Япония) ҳукумат бошлиғининг мамлакат ижтимоий-сиёсий ҳаётидаги мавкеи президентлик респуб ликаси бошқаруви шакли ўрнатилган мамлакатлар прези- дентларининг ваколатларидан катта. Чунки президентлик республика бошқарувида у давлат бошлиғи ҳисобланади. Бинобарин, бошқарувнинг парламентар республика шаклида ижро ҳокимиятининг бошлиғи, яъни ҳукумат бошлиғи пар ламент сайловлари натижасида сайланганлиги сабабли унинг ҳам ижроия, хам қонунчилик ҳокимиятига раҳбарлик килиш имконияти катта. Чунки у ҳукумат бошлиғи сифатида ижроия ҳокимиятини бошқарса, парламентга ўтказилган сайловларда кўп овоз олган сиёсий партия раҳбари сифатида парламентга ҳам таъсир кўрсатиш имкониятига эга. Умуман, жамиятни бошқаришда давлат бошликларини сайлаш тартиби ҳам жуда капа сиёсий аҳамият касб зтади. Парламентар республика бошқаруви шаклидаги давлатда президент парламент аъзолари овози билан сайланади. Пре- зидентлик республикаси бошқаруви шаклидаги мамлякят президенти эса парламент иштирокисиз, бсвосита халқ томонидан сайланади,

уз ваколатларини халқдан олган ҳисобланади. Ҳозирги замон давлатчилиги тажрибасига таяниб шуни алоҳида таъкидлаш мумкинки, бошқарувнинг президентлик республикаси шакли давлат бошқарувинингэнг макбул шаклидир. Масалага аниқлик киритиш учуй мисол келтирайлик. Россияда аҳвол тобора чигаллашиб бориши-да парламентнинг ҳам маълум даражада айби бор. У икки йил ичида битта Конституцияни қабул қила олмади. Чунки мамлакатда бошқарувнинг асосий йўналишини белгилаб берувчи бош қонун йўкэди. Зудлик билан шошилинч тарзда ҳал қилиниши лозим бўлган масалалар парламеитда ортикча мунозара, жанжал ва ёкалашишлар туфайли хал этилмади. Натижада халқ оч колди, қон тўкипди. Мамлакат боши берк кўчага кириб кетди. Утиш даврида ўз вақтида қабул қилинмаган карор мам лакат ва халқ бошига кутилмаган кулфатларни солиши, иж- тимоий-сиёсий жараёнларни бошқа ўзанга буриб юбориши мумкин. Шунинг учун ҳам бундай пайтда Президент ижроия ҳокимиятпи ўз қўлига олиши ва шошилинч тадбирларни амалга ошириш ваколатига эта бўлиши лозим. Ана шунда карорлар уз вақтида қабул қилинади, масалалар ўз вақтида ечимини топади. Умуман, давлат бошқарувида мсъёрий актларнинг ўз вақтида қабул қилиниши катта аҳамиятга эга. Бунда ижроия ҳокимияти билан қонунчилик ҳокимияти ҳамкорликда иш- лаши лозим. Шундай тажрибанинг Ўзбекистонда кўллангани яхши самара берди ва ҳозирги бир маромдаги ривожланишга асос бўлди. Ўзбекистондаги бошқарувнинг адолатли гомони шундаки, республика Конституцияси энг демократик давлатлар тажри басига таяниб қабул қилинди. Бошқарувнинг уч ҳокимиятга бўлиниши, ҳар бир мансабдор шахенинг ваколатлари аниқ ва равшан кўрсатиб берилгани муҳим аҳамият касб этди. Ўзбекистон давлатчилигида қатьий интизом бор. Бу инти- зомни назорат қилиб борувчи Конституциявий суд мавжуд. Олдинги конституциявий назорат кейипчалик судга айлан-тирилди. Чунки назоратда муҳокама килиш, таҳлил этиш, келишувчанлик мавжуд, судда эса қатъий интизом, қатъий

ҳукм бор. Бу ўтиш даврида катта аҳамиятга эга. Жумладан, ҳар кандай масалани узил-кесил ҳал этиш, қатъий карор ва хулосага келиш имконияти мавжуд. Бошқарув шакллари тўғрисида икки оғиз сўз. Кўпинча бошқарув шакли билан сиёсий режим тушунчаларининг фарқига бормаймиз. Масалан, президентлик республикаси бошқаруви шаклида фукароларнинп партиялар ва парламент нинг ҳукуклари чекланади, ҳокимият бир шахенинг кўлида колади, халқ вакиллигининг имкониятлари тораяди, деган фикрларни билдирадиганлар бор. Ваҳоланки, бошқарув шак ли бошқа, сиёсий режим бутунлай бошқа нарса. Бошқарув шакли деганда марказий давлат органлари тизими тартиби, уларнинг ўзаро муносабатлари ва ваколатларининг чекланиш даражаси тушунилади. Марказий давлат органлари жумласи-га эса қонун чикарувчи орган - парламент, ижро ҳокимияти -ҳукумат вадавлат бошлиғи, судлов органи, Олий суд киради. Сиёсий режим эса давлатдаги шахсларнинг ҳукук ва эркинликлари даражаси, шахенинг ҳуқукий ҳолати, фу-каролик муносабатлари ва уларнинг конституцион мустаҳ-камланишидир. Масалан, АҚШ бошқарувининг пре - зидентлик республикаси шаклида, Буюк Британия бошқарувнинг парламент монархия, Германия - парламентар республика, Франция эса дуалистиқ республика шаклида бўлиши кабилар. Буларда бошқарув шакли турлича бўлса-да, бир хил сиёсий режим - демократик режим ўрнатилган. Демак, Ўзбекистонда хам бошқарувнинг кандай шакли жо-рий этилишидан катьи назар, сиёсий режим ўз йўналишида кетаверади. Туб бурилишлар ва инқилобий ўзгаришларнинг самарали бўлиши ё бўлмаслиги, жамият ҳаётининг кандай ўзанга бурилиб кетиши, кишилар такдирининг кандай тус олиши бе- восита давлат бошлиғининг дунёқараши, оғир пайтларда энг мақбул ва энг тўғри йўналишни тез англаб олиш кобилияти билан боғлик. Дарҳақиқат, инсоният ва жамият тараккиётида шахенинг роли беттиҳоя катта. Раҳбар шахенинг маънавий, ижтимоий- сиёсий баркамоллиги, кандай мақсад ва ғоялар билан яшаётгани муҳим

$аҳамиятга эга. Шу боис Шарк до-нишмандлари давлат тепасида турган кишининг канчалик доно, ақлли ва сезгир бўлиши ўша давлат ва халқнинг бах-тидир, дейдилар. Кишилик тарихи турли даврларда турли дунеқарашдаги давлат арбобларини кўрганки, улар инсоният тақдирини бутунлай кутилмаган томонларга буриб юборган. Тарих ўзанларини ўзгартириб, кейинги авлодлар тақдири, ҳаётининг мазмун-моқияти бошқачатус олишига сабаб бўлган. Дейлик, Соҳибкирон Амир Темур марказлашган йирик давлатчилик ғоялари билан яшамаганида, таркок туркий халқларни бир-лаштирмаганида, жаҳон цивилизациясига дахлдор бўлган улкан маданиятнинг дунёга келишига замин яратилмасди. Амир Темур ўрнида бошқа бир одам худди шу йўналишда, айни шу тарзда иш олиб борарди, деб ҳеч ким кафолат бера олмайди. Заҳириддин Муҳаммад Бобур бошига тушган кулфат туфайли такдир тақозоси билан «Ҳинд сори юзланди»-ю, бутун Осиё заминида тарих, улкан ҳудуд аҳолисининг турмуш тарзи ўзгариб кетди. Дунё давлатчилиги анъаналари мисли кўрилмаган жи\атлар билан бойиб, турли дин, мазҳаб, миллат, элат ва ғоядаги кишиларни буюк мақсадлар йўлида бирлаш- тириш сингари улкан дипломатия ва ноёб сиёсат туфайли жаҳон маданияти тараккиёти янада тезлашди. Ўзбекистон Президенти эса сиёсий, ташкилий, ғоявий ва бошқа турли маъмурии жиҳатлардан жуда мустаҳкам, эскича тузум томирлари илдиз отиб кетган бир шароитда янгича тафаккур ва янгича яшаш тарафдори бўлиб чиқди. Мана, мустақилликнинг нечанчи йилидирки, эскилик билан тинмай курашиб, янгиликни вазминлик ва машаккат билан онгимизга сингдириб келмокда. Унинг новаторлик кучи мамлакатни бир тузумдан иккинчи бир тузумга ўта хушёрлик, донолик билан, ўзи танлаган йўлнинг тўғрилигига қатъий ишонч, барча соҳадаги ислоҳотларни изчиллик ва катгаккўллик би лан жорий этишга интилишида намоён бўлмокда. Бу - Пре-зидентнинг шахе сифатидаги ноёб фазилатидир.$

Ифтихор

20.09.2019

0

138 KB

Похожие