logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Идея национальной независимости
  4. Чин узбек иши

Чин узбек иши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

117 KB
Скачать
Чин узбек иши ёхуд Марказдан келган қонун посбонларшшнг кирдикорлари ҳақида ...Яқинда жиянларимдан бири бизникига келиб, универ-ситетда янги бир домла пайдо бўлгани, унинг ажабтовур хислатлари ҳақида тўлкинланганча хикоя қилиб кетди. Жиян, негадир домланинг илми, педагогик маҳорати туғрисвда эмас, нукул унинг ватанпарварлиги, шўролар даврида миллат учун каҳрамонларча курашгани ҳақида жўшиб сўзларди. Дом ланинг талабаларга айтишича, у Ўзбекистон мустақиллиги арафасида Москвадан келган «десантчилар» билан ҳам ма- тонат кўрсатиб олишган, унинг бу мардонавор ҳаракатлари натижасида Марказдан юборилганларнинг кўпчилиги, жум- ладан, республика Бош прокурорининг муовини ҳисобланган О. Гайданов ҳам ишдан бўшатиб юборилган экан. Бир Караганда, жияннинг ўз домласи тўгрисида бундай гурурланиб гапириши мени хурсанд қилиши лозим эди. Лекин бу сўзамол домланинг ўша вақтдаги килмишларини яхши билганим учун, кўнглим жуда хира тортди... Худди атай қилгандек, орадан кўп ўтмай, нгунга ўхшаш яна бир манзаранинг устидан чиқдим. Узини Ўзбекистоннинг етакчи ҳукукшуноси деб билган бир аллома ҳам талабаларига уни машҳур Гдлян-Ивановлар сўроққа чақиргани, акамиз эса ҳеч иккиланмай терговчилар юзига эшикни таре ёпиб чиқиб кетгани тўгрисида гурурланиб ҳикоя киларди. Очиғи, ёв кочганидан кейин кўпаядиган бундай каҳра-монлар «хотиралари»ни эшитиб, одам ғалати ҳолга тушиб коларкан. Уларга «ахир бу нарсалар бўлмаган-ку», дея эъ-тироз билдирсангиз, барча замонларнинг қаҳрамони ролига даъвогар бу кимсалар юзига файласуфона сўлиш бериб, «Ёшларни ватанпарварлик руҳида тарбиялаш учун шунака гаплар ҳам керак, акаси», деб сизга акл бўладилар. Албатта, бундай вазиятда «Ҳа, энди домланинг бир мактангиси келибди- да», деб бошқа индамай қўя колиш ҳам мумкиндек. Лекин, таассуфли жиҳати шундаки, ўша воқеаларнинг тирик шоҳидлари бўлган айрим дўстларимиз ҳам чин хақиқатни билсалар-да, бояги маддоҳларни жимгина эшитиб, уларнинг уйдирма тарихларини тасдиклаб кетаве-радилар. Бугун тарих ҳакиқатини тиклаш, ўтмишни ҳалол ёритиш, илм кишиларининг холислиги борасида кўп ва хўп гапира-миз. Аммо яқиндагина кечган, ўзимиз гувоҳи бўлган энг янги тарихимизни ҳам баъзида бузиб талқин қилинаётгани, айрим сохта каҳрамонларнинг ўзларини мустақиллик учун курашчи деб такдим этаётганига ҳам жим караб туравсра- миз. Қўйиб берилса, гўёки ҳамма райком, обком котиблари, ҳукукшунослар, олимлар, барча даражадаги раҳбарлар шўро даврида ҳам фақат халқ манфаатлари йўлида хизмат қилиб, азият чеккан, барчаси бирдай жабрдийда. Бундай кимсаларнинг енгил-елпи ҳикоялари натижасида эса баъзи ёшларимиз онгида мустақиллик жуда осонлик билан қўлга киритилган экан, деган фикрлар пайдо бўлиши мумкинлигини ўйламаймиз хам. Мен-ку, албатта, жиянга, уйдагиларга асл бўлган воқеа-ларни бафуржа айтиб бердим. Лекин домлаларииинг «каш- фиётлари» га маҳлиё бўлган бошқа талабалар ҳоли не кечади, уларга ҳакиқий тарихни ким сўзлаб беради? Шуларни ўйлаб, янги тарихимизнинг кай бир саҳифасига ойдинлик кирарми- кан, деган ният билан мазкур мақолани ёзишга жазм этдим. * * * Келинг, суҳбатни бояги домламиз О. Гайдановни кандай «йўк қилгани» тўгрисидаги қизик бир воқеадан бошлай колайлик. 1987 йилда ТошДУнинг юридик факультети профессор- ўкитувчилари О. Гайдановни тантанали учрашувга таклиф киладилар. Домламиз эса ўша вақтда партия органларида «масъул вазифада» ишлар, Марказдан келганлар билан турли учрашувлар уюштириб, одамлар орасида улар фаолиятини кизғин таргиб киларди. Бу йигинларда «аксарият ўзбеютар жи- ноятчи ва порахўр», деб укгирилар, айни кусурлар «бу халқка йўргакдан теккан», деган гаплар айтиларди. Домламиз бу уч-рашувниташкил килишга ҳам, албатта, бош-кош бўлувдилар. У ўзини компартиянинг «масъул ходими», сиёсий жиҳатдан ҳушёр эканлигини таъкидлаш учун Гайданов ташрифидан бир неча кун аввалдан келиб, тайёргарлик даражасини бир неча бор кўриб ҳам кетди. Зеро, бундай мулокотлар мафкуравий жиҳатдан ўта муҳим, долзарб тадбир ҳисобланарди. Ниҳоят, шўро «марди майдонлари» йиғилганлар томо-нидан гулдурос қарсаклар билан кутиб олинди ҳам. Сўзга чиқувчилар олдиндан тайёрлаб кўйилган, залда эса ваҳима аралаш сергаклик руҳи хукмрон. Раислик килувчи «масъул ходим», О. Гайдановни кўкларга кўтариб таърифлаб-тав- сифлагач, тантанали равишда унга биринчи сўзни берди. Узбекларга ҳалоллик ва адолатдан сабоқ бермоқучун «иссик ўрнини совитиб» атай Марказдан ташриф буюрган О. Гай данов сўзларига ҳар турли товланишлар бериб, роса га-пирди. Учрашувга йиғилган хуқукшунослар бу «ўткир но- тиқ»нинг ўзи бошчилигида амалдаги қонунлар канчалик зўрланаётганини жуда яхши билишса-да, маърузачи сўз-ларини ора-орада карсаклар билан олкишлаб ўтирдилар. Маърузадан кейин саволлар бериб, Гайдановнинг таржимаи ҳоли билан хам кизиқдилар. «Қаҳрамон» ўзининг «шонли йўлини» оддий ишчиликдан бошлагани, харбий хизматни ўтагач, шаҳар ВЛКСМ ходими бўлиб фаолият кўрсатгани, кейин эса прокуратура органларига ўтиб, ўз фидойилиги-ни исбот қилгани туфайли амал поғоналаридан жуда тез кўтарилиб борганини ортикча камтарликни йиғиштириб қўйиб сўзлай кетди. 1984 йилда Қозоғистон ССР прокурату рам бошқарма бошлиғининг ўринбосарлигидан бир сакраб, Ўзбекистон ССР Бош Прокурорининг ўринбосари лавозимига ўтиб қолганини айтаётганида эса ўзини худди бу юртга юбо- рилган янги пайғамбардек такдим этди. Тўғри-да, 1971—1984 йиллар оралиғида - 12 йил давомида кичик бир шахар комсомол ташкилоти котиби бўлиб келган одам кейинги 12 йилда «суверен» бир давлатнинг Бош прокурори ўринбо сари даражасига етиши мўжиза эмасми?! Буни эшитиб, зал гулдурос карсакларга тўлди. О. Гайданов сўзининг охирида «Мен СССР Бош прокурорининг буйруғи билан Ўзбекистонга социалистиқ қонунчиликни ўрнатгани келдим», деганида эса, компартия вақилининг ишораси билан бошланган карсаклар анчагача тинмади. Ундан кейин олдиндан тайёрлаб кўйилган факультет комсомол секретари сўз олиб, ўзининг энг катта орзуси — Гдлян, Иванов ва Гайдановларга ўхшаган қонун посбони бўлиб етишиш экани, ҳуқуқшунослик факультети талабалари учун бу инсонлар чинакам ўрнак эканини тантанали равишда билдирди. Масъул ходим эса мажлисни Марказдан келганлар фаолиятини \ар томонлама қўллаб-қувватлаш, уларга елка- дош бўлиш хар бир бўлғуси ҳукукшуноснинг бурчи бўлмоги лозимлиги тўғрисидаги гаплар билан якунлади. Мазкур уч-рашув О. Гайдановга жуда ёкқан бўлса керакки, мажлисдан кейин масъул ходимга шундай тадбирларни янада кўпрок ташкил қилиш таклифини билдиради... Бояги домланинг «Гайдановга қарши ўтказган кураши» тарихи аслида шу тарика «шарафли» якун топганди. * * * Ана энди ўйлаб кўрайлик. Мустақилликка эришганимизга эндигина 12 йил бўлди. Ксчагина иблиссифат кимсаларга ҳар томонлама ёрдам берган кишилар томонидан тарихнинг бундай бузиб кўрсатилиши кейинчалик нима окибатларга олиб келади? Шу ташвишли ўй бизни фақат фактик материаллар асо- сида фикр юритиш ҳамда асл ҳақиқат кандай бўлганини баён этишга ундайди. Албатта, «ўзбеклар иши» тўғрисида мустақиллик даври адабиётимиз ва матбуотимизда озми-кўпми материаллар зълон қилингани туфайли, юз берган қонунсизликларга батафсил тўхталиб ўтирмаймиз. Бизни бу бебошликларнинг туб моҳиятида нима ётгани, уни кимлар ва кандай амалга оширгани кўпрок кизиқтиради. Шўролар ҳукумати нафақат шафқатсиз, балки жуда маккорона сиёсат олиб бориши билан ҳам дунёда донг та-ратганди. Аслида, Гдлян-Иванов бошчилигидаги «десант» Ўзбекистонда аксарият қонунсиз фаолият билан машғул бўлишини марказ аввалбошданоқ тушуниб етган. Айни қонунбузарликларни «қонунлаштириш» учун эса марказ-дагилар тергов ишларининг қонуний ташкил қилинишини таъминлагаи лозим бўлган республика прокуратурасига ҳам ўз вакилларини доимий ишлаш учун юборган. Бунинг учун гўё асослар ҳам етарли эди. Аввало, респуб- ликанинг ўша пайтдаги ношуд раҳбарияти нукул марказдан ёрдам сўрашдан чарчамасди. Бошқа томондан бўлса, СССР конститунияси, совет қонунларига биноан прокуратура ор- ганларида фақат вертикал бўйсуншн ҳукм сурарди. Гарчи, конститупияга кўра, Ўзбекистон суверен давлат саналса ҳам, унинг прокурори, республика раҳбарияти билан мас-лаҳатлашилмаган ҳолда, СССР Бош прокурори томонидан тайинланарди. Марказкўм ва СССР Бош прокуратурам ўзларининг бу ваколатларидан, албатта, кенгфойдаланишган. Қиска муддат ичида Ўзбекистон ССР прокуратурасининг энг юкори, энг муҳим лавозимларидан тортиб, область, район прокурорлари- гача марказдан доимий ишлашга юборилган вакиллар билан алмаштирилди. Узбекистопга ташланган бу «социалистиқ десант»нинг сони эса юздан ортиқ эди. 1984 йилда Ўзбекистон ССР прокурори, унинг муовин-ларидан учтаси, энг катта бошқармаларнинг бошлиқлари лавозимларига марказдан келган одамлар қўйилди. Бу билан чекланилмасдан, аста-сскин область даражасидаги прокурорлар - Бухоро области прокурори (Матюшов Г. Н.), Самарканд области прокурори (Еременко В. И.), Хоразм области прокурори (Титаренко А. Д.), Навоий области про курори (Сухарев А. П.), Сурхондарё области прокурори (Желтков В. М.), Қорақалпоғистон АССР прокурори (Донцов В. В.) ва Тошкент шаҳар прокурори (Филиппенков Г. П.) ҳам Москов томонидан юборилди. Кейинги боскичда эса район прокурорлари лавозими ҳам «меҳмонлар» учун бўшатилди.. Уша вақтда Ўзбекистонда ига олиб борган Гдлян-Ива-новлар кйлмишларини яширишгина эмас, балки уларнинг эндиги ўзбошимчаликлари учун ҳам барча игароитни муҳайё килиш марказдан юборилганларнинг асосий вазифаси ҳисобланган. Бунга кўшимча республика прокуратурам ти- зимидаги малакали ходимларни ишдан бўшатиб, уларнинг ўрнига ҳамма гапга «лаббай» деб жавоб берадиган одамларни лавозимларга тайинлаш сиёсати ошкора юргизилган. Эътибор берадиган бўлсак, Марказдан юборилганлар про куратура органларидаги энг асосий бўлим ва бошқармаларни ўз кулига олганлар. О. Гайданов ЎзССР прокурорининг ўринбосари бўлиш билан бир каторда тергов бошқармасини ҳам тасарруфига олган бўлса, А. Жуков Урта Осиё транспорт прокурорининг ўринбосари бўлган. О. Маценко ЎзССР про - куратурасининг Ички ишлар вазирлиги идораларида тергов ва суриштирув устидан назорат бўлимини бошқарган бўлса, Б. Сёмкин ЎзССР прокуратурасининг судларда жиноят иш-лари кўрилишида прокурор ваколатини таъминлаш бўлими бошлиғи лавозимини эгаллаган. В. Лаптев деганларига рес публика прокуратурасининг тергов бўлимини бошқариш, Я. Осиповга республика прокуратурам камоққа олинганлар-ни сакдаш ва жазони ижро этиш жойларида қонунларга риоя этилиши устидан прокурор назорати бўлимининг бошлиғи, П. Кушнирга ЎзССР прокурорининг ўринбосари, кадрлар бошкзрмаси бошлиғи лавозими теккан. Бу «меҳмонлар»нинг ҳаммасининг аввалги иш жойлари- га қарасак, улар Ўзбекистонда камида икки погона юкори лавозимга эга бўлганлари ошкор бўлади. Касбий малакаси ҳакида эса гапирмасак ҳам бўлар. Уларнинг баъзилари учун прокуратура органларида ишлаш умуман мумкин бўлмаган. Масалан, бизга келиб, «қонун устуворлигини таъминлаши» лозим бўлган В. Ю. Лаптев Красноярск вилояти прокура-туратисида алоҳида муҳим ишлар бўйича катта терговчи вазифасида хизмат килаётган пайтда ўзинииг онаси ўша жойда қотиллик содир қилиб - одам ўлдириб, жиноий жавоб- гарликка тортилганди. Аслида, бундай ҳолатда прокуратура ходими ишдан бўшатилиши керак эди. Қотилнинг ўғли эса Ўзбекистонга юборилиб, республика прокуратураси тергов бўлими бошлиғи лавозимига қўйилади. Келгинди «қонун иосбонлари»иинг касбий малакаси нақадар паст бўлганини яна шундан ҳам билса бўладики, масалан, Тошкент шаҳар прокурори лавозимига беш йилда гўрт марта янги одам олиб келиб кўйилади. Прокурорнинг конституциявий ваколат муддати беш йиллигини эсга олсак, бу ҳолатга ҳам баҳо ўз-ўзидан маълум бўлади. Донишмандлардан бири «Мени ҳсч ким кўрмайди ва ҳеч ким билмайди, деб ҳеч кандай иш килмайман, ҳаркалай, виждон деганлари шу бўлса керак», деганди. Бизга келган қонунбардор азаматлар учун эса виждон, имон, уяту шарм деган гаплар «орқада қолган Шаркнинг колок тушунчалари» ҳисобланган. Бу ахлоқий нопок кимсаларнинг Ўзбекистонга келиб қилган номаъкулчиликларидан илон пуст ташларди. Дейлик, Д. Паньков деганларини Киев шаҳар прокура турам тергов бошқармаси бошлиғининг ўринбосарлигидан бирданига Тошкент шаҳри прокурори ўринбосари қилиб кўтаришади. Кундузи бегуноҳ одамларни қон какшатиб чарчаган, асли наслига тортган бу кимса «Россия» меҳмон- хонасида фоҳишалар билан маишат килаётганида ўзининг хотини томонидан ушлаб олинади. Бу лавозимда бор-йўғи бир йил ишлаган Д. Паньковни «иш фаолиятида йўл кўйган камчиликлари ва номуносиб ҳаракатлари учун» эгаллаб турган лавозимидан озод этиб, прокуратура органларидан бўшатадилар. ЎзССР прокуратурам ички ишлар вазирлиги идораларида тергов ва суриштирув устидан назорат бўлими бошлиғи ла-возимига кўйилган А. Маценко эса бу юртга қадам босган кунидан бошлаб, Ўзбекистонга вақтинчалик келгани, унинг асосий вазифаси - бир йил ишлайдими, икки йилми — умри-нинг охиригача етадиган мол-дунё тўплаш эканини яширмай айтиб юради. Бу нафс бандасининг «иш фаолиятидан» биргина мисол келтирсак, унинг ҳакикий башараси ошкор бўлади-колади. 1985 йилда Тошкентнинг Бешёгочидаги машҳур «Пода рочный» магазинига ўша пайтда жуда танкис бўлган енгил фин костюмлари келтирилади. Магазин директори Шукур Аминовнинг хотирлашича, келтирилган моллар ҳакида ха бар топган О. Маценко, кўл остидаги ходимларидан бирини юбориб, «прокурор ака учун» шу костюмлардан тайёрлаб қўйишларини айтади. «Хўжайин»нинг ўзи дабдаба билан магазинга кириб келган вақтида ундан қандай размер ва рангдаги костюм кераклигини сурашганида, «қонуншунос меҳмон» директорга ғалати кулимсираб: «Ёш бола экансан, яна савдо ходимимиш, шунақаям савол берадими, бундай са-воллар билан ўсиш у ёкда турсин, камалиб кетиш мумкин-а», дея захарханда килади. Ўнғайсиз ҳолда колган шўрлик дирек тор вазиятдан чикиш учун «Бизнинг дўкон келин-куёвларга талон бўйича хизмат қилади-да, шунга...» деса, Маценко ўша захоти директорнинг оғзига уриб: «Бугундан эътиборан Ўзбекистоннинг энг эрка куёви мен бўламан. Бундан буен янги-янги келинларни бошлаб келавераман, сен эса — уларни кийинтириб ясатаверасан!», дея олифталик килади. Шу кундан бошлаб О. Маценко тез-тез бу дўконга хуш-торлари билан ташриф буюрар, уларга хохдаган кийимлари, кимматбахо духиларни танлатиб, ёнидан ел ўтмай, совға қилиб юбораверарди. Кийим-бош ва духилар магазин хисобидан кетгани етмагандек, директор тез-тез турли ресторанларга чакирилар, у ердаги ўтиришлару «қонун посбони»нинг жо-нонлар билан қиладиган кейинги кўнгилхушликлари учун хам пул тўлаш бечора директор бўйнига илинганди. Шов- воз О. Маценконинг нафеи фақат шу дўкон билан конмаган бўлса керакки, у ҳар икки-уч ойда Донецкка контейнерда мол жўнатиб турган... Самарканд вилояти прокурори лавозимига келиб, бор-йўғи бир йил ишлаган В. Сухоноснинг хурмача килиқлари эса латифа даражасига етганди. У порахўрликка шунчалик муккасидан кетгандики, қабулига киргани одамлар безиллаб колганди. Ҳатто иш юзасидан олдига кирган ўзининг ходим- ларига ҳам таъма билан кўз тикиб тураверарди. Бечора хо- димлар унга Гоголнинг «Ревизор»идаги Хлестаков лакабини кўйган бўлиб, рахбарга кираётганда бир- бириларидан қарз сўраб туришга мажбур бўлишган. Ўзи хон, кўланкаси майдон бўлганлардан яна бири А. Ти- торенко Хоразм области прокурорининг ўринбосари бўлиб ишлаган даврида, областнинг кўплаб собиқ рахбарларини камокка олиш учун самолётда туриб санкциялар берганини макганиб гапирарди. Умуман олганда, марказ гумаштала-рининг аксарияти ўзбекларга нисбатан нафратини яшир-майдиган, мавриди бўлди дегунча миллатимизни камси-тувчи, ўзбекларни инсон ўрнида кўрмайдиган ва уларнинг хаммасини жиноятчи деб ҳисоблайдиган шахслар эди. Улар учун «социалистиқ қонунчилик устуворлигини таъминлаш» эмас, ўзбек миллатиии хар турли йўллар билан эзиш, хўрлаш устувор вазифа бўлган. 1985-1987 йилларда УзССР прокурори ўринбосари лавозимида игалаган А. Жуковнинг ҳузурига Жиззах об ласти прокурори Нормели Норпўлатов томонидан область прокуратурасининг кадрлар бўлими бошлиғи лавозимига тавсия қилинган Мамат Мамапов суҳбатга киради. Унинг бошидаги дўнписини курган А. Жуковнинг жон-пони чиқиб кетади ва М. Маманов юзига айтмаган ҳакорати қолмайди. Дўппи билан боглик бу «масала» кейинчалик прокуратура органларида ўтказилган кўплаб мажлисларнинг кун тарти-бидан ўрин эгаллайди, Н. Норпўлатов касбдошлари олдида канчадан- канча ҳакоратлар эшитади. А. Жуков барча вилоят органларига бундай «бемаза одат»га барҳам бериш, «эскилик саркити бўлгаи дўппини узоқрокқа улоктириб ташлаш» ва-зифасини топширади.. Марказ Гдлян-Иванов гуруҳининг қонунга зид фаолияти- ни яшириш мақсадида прокуратура тизимига «десант» юбо- риш билан чскланмай, балки уларни хам ёлгиз колдирмаслик ниятида Марказий Комитетга ўз одамларини тикиштирган. Масалан, 1986-1987 йилларда Усатов Марказий Комитет бошқарувчиси, кейин эса республика прокурори бўлади. Шунингдек, республика Марказкўми иккинчи секретарли- гига Ефимов, маъмурий идоралар бўлими бошликлигига эса Великанов жўнатилади. Уларнинг асосий иши - Марказий Комитетда туриб, прокурор кийимидаги бояги кимсаларни ҳимоя килиш бўлган. Шу тарика ҳаётда қонунсизлик тантана килдирилган, раҳбариятга нисбатан халқ нафрати кучайиб, адолатга эса ишоич йўколган. * * * Мамлакат раҳбари Б. Мустафоевни республика прокуро ри лавозимига тавсия килиш олдидан ўз хузурига чакириб, «Сизнинг эндиги вазифангиз — тортимизда Ўзбекистон қонунларининг устуворлигини таъминлаш, халқимиз ҳукук- ларини ҳимоя килиш, айникса, «пахта иши» бўйича катағонга учраган, иоҳак жазоланган фукароларнииг хукуқини тиклаш бўлади» дсб уктиради. Сухбатда иттифокдаи келган проку ратура ходимларини қайтариб юбориш масаласи хам муҳим вазифа этиб белгиланади. Биринчи раҳбар бўлғуси республи ка прокурорига, бирма-бир ёзиб олишини тайинлаб, куйидаги вазифаларни топширади: - халқнинг прокуратура органларига ишончини уйғо-тиш,биринчи навбатда, мана шу халқ ва мана шу юрт ман-фаатларидан келиб чиқиб иш ташкил этиш; - Гдлян-Ивановлар томонидан содир этилган қонунбу- зарликларга барҳам бериш, бунинг учун эса ноқонуний жазоланганларни озод этиш ишида суд органларига ҳар томонлама кўмаклашиш; - прокуратура органларига тикиштирилган марказ гу-машталарини келган жойларига қайтариб юбориш; - Гдлян-Ивановларга нисбатан жиноий иш кўзғатиш, улар бу жиноятларни Ўзбекистонда содир этганларини асос қилиб, жиноий ишни кўриб чикишни Ўзбекистон ихтиёрига гопшириш юзасидан СССР Бош прокуратурасига талабнома юбориш; - энг асосийси - СССР Бош прокуратурам билан алокани секин-аста узиш ва бу ҳолатга узил-кесил барҳам бериш. Б. Мустафоев кадрлар масаласини хал килиш анча муш-кул эканлиги, республика прокурори тўғридан-тўғри СССР Бош прокурорига бўйсунишга мажбурлиги, у хоҳлаган пайтда уни лавозимидан бўшатиши мумкинлигини айтади. Б. Мус тафоевни босиқлик билан тинглаган раҳбар, бу ҳолга йўл кўймаслик учун республика прокурорини Ўзбекистон Олий Советида тайинлаш лозимлигини уктиради. 1990 йил 31 октябрда Олий Советнинг 12-чакириқ учинчи сессиясида Ўзбекистон Президенти тавсияси билан респуб лика прокурорининг иттифок прокурорига қарамлигига барҳам бериш ва бу тизимнинг мустақиллигини таъмин лаш мақсадида Б. Мустафоев Ўзбекистон прокурори этиб тасдиқланади. Бу - юрт тарихида биринчи марта респуб лика прокурорининг республика Олий органи томонидан тасдикланиши эди. Президент ташаббуси билан амалга оширилган бу иш республика прокурорига мустақил фаолият юритиш, прокуратура органларини номуносиб кадрлардан тозалаш имкониятини яратди. Шундан сўнг Юртбошимиз тавсияси билан прокуратура ҳайъати мажлислари давлат тилида ўтказила бошлади, барча иш ҳужжатларини ҳам ўзбек тилида юритиш тартиби йўлга кўйилди. Бу эса нафақат Марказдан келган ходимларнинп балки партия Марказқўмидаги Масков вакилларининг ҳам норозилигини келтириб чикаради. Ефимов ва Великанов бир неча бор республика прокурорини хузурларига чакириб ёки телефон қилиб, унинг бу иши «миллатчилик» экани, русий- забон ходимлар ҳукукини поймол килиш эканини айтиб, унга дўк-пўписалар килишади. Республика прокурори эса уларга жавобан, бу ҳаракатлар мамлакатда қабул қилингаи қонунлар асосида, колаверса, республика раҳбарининг қатъий талабига кўра амалга оширилаётганини айтади. Буни карангки, орадан ҳеч канча вақт ўтмай, бояги адолатпарварларнинг ҳакикий башараси маълум бўлади. Улар ўзаро келиптиб, Ўзбекистонга ғалла келтириш баҳонасида, Масковдаги сохта фирма орқали Ростов вилоятига 900 млн. рублни республика рахбариятидан яширин равишда ўтказиб юборишганди. Бундан хабар топтан Президент республика прокуратурасига Ефимовни сўрокқа чакириш, халқ ризкини жойига келтириб кўйиш вазифаси-ни қатъий равишда топширади. «Урток» Ефимовнинг бу килмиши окибатида мамлакат бир тийин зарар кўрадиган бўлса, унга нисбатан жиноий иш қўзғатилиши, айбдорлар камалишини маълум килади. Марказкўмнинг иккинчи котиби бўлса-да, энг муҳими, ортида Марказ турганига қарамай, республика Президенти-дан бундай муомалани курган, Ўзбекистон прокуратурасига сўрокка чакирилган Ефимов, Масковдаги ҳамтовоқлари олдига кетиб, бир ой ўтар-ўтмас пулнинг ҳаммасини жойига қайтаришга мажбур бўлади. Зарар коплангач эса, Ўзбекистондан Ефимовнинг кавушитўғрилаб кўйилади. Бу шу пайтга қадар учрамаган ҳодиса ҳисобланиб, фақат респуб лика раҳбарининг катъиятлилиги, мустақиллик йўлидаги собиткадамлиги туфайлигина содир бўлади. 1991 йил февралида М. Горбачев бошчилигида СССР прокуратураси коллегияси чакирилади ва унда Ўзбекистон прокурорининг ҳисоботини эшитиш режалаштирилади. Москвага боришдан аввал Б. Мустафоев республика раҳбарининг ҳузурига кириб, ҳисобот учун чакирилаётгани ҳакида маълум от беради. Унга ўз ҳисоботида марказнинг кейинги йилларда республикада олиб борган сиёсати нати-жасида кўплаб бегуноҳ кишилар ҳуқуки поймол қилингани, унинг айбдорлари жазосиз қолгани, прокуратура тизимига марказдан номуносиб кадрлар юбориш натижасида тизим фаолияти издан чиқиб кетаётганлигини айтиш ва бу ҳолга иттифоқ раҳбарлари қандай муносабат билдиришини аниқлаш топширилади. Сўзининг якунида Президент: «Сизни республика Олий Совети тасдиқпаган, улар энди ишдан бўшата олмайди. Та- лабларни кўркмасдан кўяверинг, уларни шу нарсага ўргатиш керак. Мажлисда Горбачев бўлгани яна ҳам яхши. Сиз бошқа республикалар прокурорларидан фарқ қилиб, Бош прокурор олдида эмас, кўпроқ Парламентимиз олдида жавобгар эка-нингизни унутманг», дейди. Коллегияда М. Горбачев бошчилигида иттифокнинг бошқа раҳбарлари ҳам иштирок этган. Ўзбекистон проку рори ҳисоботида марказ томонидан ўйлаб чиқилган «пахта иши» натижасида Ўзбекистонда инсон ҳуқуқлари поймол қилингани, айбеиз кишиларнинг кадр-киммати оёк ости этил- гани, олиб борилган катағон натижасида республика қишлок хўжалиги бошқарувининг кадрлар корпуси жиддий зарар-лангани, бу ишларнинг асосий айбдорлари Гдлян-Иванов ҳамда уларнинг ҳамтовоклари ҳамон жазосиз колаётгани, Марказнинг ва СССР Бош прокуратурасининг республи- кага малакасиз, масъулиятсиз кадрларни юбориш сиёсати прокуратура органлари фаолиятига жиддий зарар етказгани очикдан-очик айтилади. Бу гаплар, ўз-ўзидан, марказ раҳбариятига ёкмаган ва улар республика шаънига асоссиз эътирозлар билдириб, Ўзбекистон иттифокнинг кўпгина қонунларини бекор қилган- лиги, бундай суверенитет республикага қимматга тушишини писанда килишади. Танаффус пайтида СССР Бош прокуро рининг ўринбосари А.С. Побежимов Б. Мустафоевни ўз хо- насига олиб кириб, унга қаттик дакки беради. «Сен биринчи навбатда СССР Бош прокурорининг. қолаверса, иттифоқнинг вакилисан, ишингни шунга яраша ташкил кил ва этагингни ёпиб ол», дея пўписа қилади. Бу ҳолат ҳакида Б.Мустафоев шу заҳоти телефон оркали республика раҳбарига хабар бе-рад и. Президент: «Яхши, сиз ўз вазифангизни бажарибсиз. Энди улар Ўзбекистон нуқтаи назарини билиб олишди. Уйга қайтаверинг», - дейди. Шу тарика Ўзбекистон прокурори уч кунлик коллегия- нинг тугашини хам кутмай, унинг биринчи куниёқ Тошкентга қайтиб келади. Бўлган воқеалар ҳакида республика прокурори Прези-дентта батафсил маълумот берганида, Юртбошимиз Ўзбе кистон Парламенти қабул қилган «Мустақиллик деклара-цияси»га асосан, юртимиз суверен давлат эканлиги, унинг барча органлари ўз фаолиятини шу ҳужжатга асосан ташкил килиши, яъни қонунлар ижросини таъминлашда Ўзбекистон манфаатларидан келиб чикиш зарурлигини ва прокуратура-нинг ҳозирги кундаги энг асосий вазифаси - кейинги йил-ларда бўлиб ўтган қонунсизликларнинг окибатини тузатиш эканлигини уктиради. Президент бундан буен марказнинг ҳар кандай чакирувларига бориш шарт эмаслигини ҳам алоҳида таъкидлайди. Республика прокурори, кейинги коллегияларга қанчалик қатъий чакирилмасин, пўписалар қилинмасин, Президент кўрсатмасига амал қилиб, Москвага бормайди. Б. Мустафоевнингэслашича, 1991 йилдау СССР Бош про курори номига ёзилган расмий хат билан Гдлян-Ивановларга нисбатан кўзғатилган ишнинг терговини Ўзбекистонга бериш тўғрисида мурожаат қилган. Лекин хатга ҳеч кандай жавоб бўлмаган. Шундан кейин яна бир хат тайёрланиб, республика прокурорининг биринчи ўринбосари иш материалларини олиб келиш учун Москвага жўнатилган. Лекин унга ҳам иш материаллари берилмаган. 1992 йил январда республика прокуратурам органларини Ўзбекистоннинг юрисдикциясига ўтказиш ҳақида Вазирлар Маҳкамасининг карори чиқди. Шундан кейин ҳам СССР Прокуратурасидан республика прокурорини ҳисобот бериш учун Москвага чакириш тўхтамади, лекин у бирор марта ҳам йиғилишларга бормади. Сиесий раҳбарият республика тузилмаларини, жумладан, Ўзбекистон Прокуратурасининг иттифок прокуратурасидан мустақил бўлишини доимий ра- вишда кўллаб-кувватлаб турди. Масалан, Кремль раҳбарияти кейинчалик ҳам Ўзбекистонга навбатдаги «десант»ни ташлаш учун баҳоналар ахтаришни тўхтатмаган. Марказ билан республика ўртасидаги муно-сабатлар ана шундай таранг тортиб турганида, Наманганда бир мудҳиш воқеа содир бўлади. 1990 йил 2 декабрда бу шаҳарда хизмат ўтаётган турли миллат вакиллари бўлмиш беш нафар солдат ваҳшийларча ўлдирилади. Шу кунлари рес публика Президенти Москвада эди. Бу воқеа Марказдан яна катта десантнинг Ўзбекистонга юборилишига тайёр баҳона бўлишини тушунган Президент Москвадан дарҳол телефон қилиб, зарур кўрсатмалар беради. Унга кўра, воқеанинг асл сабабларини аниқдаш мақсадида махсус комиссиялар тузи- лиши, Министрлар Совети ҳамда прокуратура вакиллари зудлик билан Наманганга етиб бориши лозим эди. Юрт бошимиз, шунингдек, малакали юристларни жалб қилган ҳолда жиноий ишни тезда очиш лозимлигини айтиб, бу иш нинг очилиши Ўзбекистон прокуратурасининг иттифоқдан ажралган ҳолда мустақил ишлай олишини марказ олдида исботлашини уктиради. У Б. Мустафоевга қатъий топшириқ беради: «Ишни ўз кучларинг билан очасизлар. Жиноятчилар- га қонуний жазо берасизлар. Четдан ҳеч кандай терговчини якин келтирмайсизлар». Президентнингтопширигига биноан, Б. Мустафоев бош- чилигидаги тергов комиссияси ҳамда республика комиссияси тузилади. Комиссиялар раислари Прсзидентга қилинаётган ишлар ҳақида узлуксиз ҳисобот бериб борадилар. Бошқа томондан, Намангандаги воқеалар сабаб СССР прокуратурасида ҳам махсус штаб тузишганди. Ўша куни кечкурун иттифок бога прокурорининг ўринбосари Кравцов Б. Мустафоевга телефон қилиб, дўк кила бошлайди: «Мана сенларга мустақиллик, қалай эиди аҳволинг? Бу жиноят учун нафақат жиноятчилар, балки ҳали сенлар хам жавоб берасан. Биз СССР Бош прокуратураси, ҳарбий прокуратура, КГБ, МВД ходимларидан иборат махсус тергов гуруҳи тузиб, ишни очишни ўз тасарруфимизга оламиз. Жиноятчиларни ўзимиз жазолаймиз», - дейди. Унга жавобан Ўзбекистон прокурори бу иш юзасидан республикада махсус комиссия тузилгани, тергов ишлари аллақачон бошлангани, хозирча Москвадан хеч кандай ёрдам керак эмаслигини тушунтириш- га ҳаракат қилади. Бундан қоникмаган Кравцов ўша захоти Ўзбекистон Министрлар Советига телефон қилади ва бояги гапларни янада вахималирок оҳангда қайтариб, тез орада марказ гуруҳи Ўзбекистонга юборилишини маълум килади. Ўзбекистон ҳукумати аъзолари уларнингтаклифини рад этиб, республика раҳбарияти томонидан зарур чоралар кўрилгани, биринчи рахбар рухсатисиз мамлакат хеч қандай гуруҳни қабул килмаслигини, бундай масалага Президент Москвадан келгачгина тўхталиш мумкинлигини билдиради. Шу кунларда марказ билан гаплашган республика рахбари бу жиноятни очишга мамлакатда куч ва имкониятлар етарли :экани, колаверса, Гдлян- Иванов бошлик «десантчи»ларнинг ноқонуний харакатлари натижасида халқнинг иттифок про-куратурасига ишончи колмаганлигини билдиради. Шу боис халқ ичида ортикча норозиликни келтириб чикармаслик учун, асосан, республика мутахассисларига ишониш лозимлигини таъкидлайди. Беш кун ичида юкоридаги жиноий иш очилиб, айбдор-ларнинг барчаси кўлга олинади. Маълум бўлишича, бу жиноятларни содир этган кимсалар Намаиганда ўша вақтда мавжуд бўлган «Адолат», «Тавба», «Ислом лагакарлари» каби гуруҳларнинг таъсиридаги кишилар экан. Улар бундай жанжаллар оркали гўё Ўзбекистоннинг мустақиллиги учун курашаётгани хакида оғиз йиртардилар. Аслида ўзларининг бу харакатлари билан Ўзбекистонни кай даражадаги хавфга кўйиб, юртимизда янги катағонлар учун бахона яратиб бе-раёттанларини англаб хам етмасдилар. Кўряпмизки, ўша кунлари Ўзбекистон раҳбарининг икки томонлама ёвуз куч билан курашишига тўғри келгаи. Ўзимиздан чиқкан балолар миллатлараро низоларни вужудга келтирса, марказдагилар, бундан фойдаланиб Ўзбекистоннинг «кўзини очиб кўйишни» режалаштирардилар. Президент халқимизни бу икки балодан хам вақтида қутказа олди! Мазкур жиноятнинг очилишида заррача ҳам субъекгив-ликни топа олмаган Москва гумашталари ҳам, охир-окибат, хақиқатни тан олишга мажбур бўлишди. Кейинчалик Марказ- га Намангандаги ҳодисалар хакида Великанов хабар қилгани, у масалага сиёсий тус бериб, шу бахона билан Ўзбекистонга навбатдаги катта «десант»ни юборишни сўраганлиги маъ лум бўлади. Шу ва юкорида гувоҳи бўлганингиз бошқа қилмишлари учун вақти келиб Великановнинг ҳам кавуши тўғрилаб кўйилганини айтиб ўтиришимиз ортикча бўлса керак. Ҳаркалай, муҳтарам ўқувчиларимиз юртимиздан чиройли қилиб чикариб юборилган марказ ходимларининг кейинги такдири нима бўлгани билан кизиксалар керак. Биз ушбу мақолани тайёрлаш жараёнида улар тўғрисидаги маълумот- ларни сўраб, республика прокуратурасига мурожаат килдик. Буни карангки, худди урушда енгилган томон ўзидан кейин бирор ҳужжатни колдирмай ёқиб юборгани сингари, бояги шоввозлар ҳам ўз кирдикорларини яшириш мақсадида барча маълумотларни ўзлари билан олиб кетишган ёхуд йўк қилиб юборишган экан. Факат Ўзбекистон Республикаси Бош про курори Р. Крдировнинг саъй-ҳаракатлари туфайлигина биз айрим маълумотларни олишга муваффақ бўлдик. Юртимизга «социалистиқ қонунчиликни ўрнатиш учун» юборилган кимсаларнинг аксарияти Ўзбекистондан кетгач, тайинланган иш жойларидаи ҳам ҳайдалганлар ёки паст лавозимларга ўтказилганлар. Бу саводсизларга ўз уйларида хам жой тегмагани эса яна бир бор марказ аксар «дордан кочганлар»ни Ўзбекистонга юборганини исботлаб турибди. Бу борада ҳам фактларга мурожаат килайлик. 1984-1987 йилларда ЎзССР прокурори лавозимини эгаллаган А. Бу турлин ҳозирги вақтда Москва шахридаги хусусий адвока- туранинг адвокати бўлиб хизмат килмокда. Шунга ўхшаш О. Гайданов, О. Маценколар ҳам хусусий адвокатуралардан бошпана топишган. 1985 йилда Сирдарё вилоят прокурори ўринбосари лавозимига тайинланган А.Жихарев ҳозирда Донецк шаҳрида юрист-маслаҳатчи бўлиб ишлаяпти. «Дссантчилар» нинг кўпчилиги эса бугунги кунга келиб про куратура органларидан умуман хайдалган. Ҳолбуки, ёшига карасак, улар айни жавлон уриб ишлайдиган пайтлари... * * * Гувохи бўлганингиздек, республика прокуратураси орган- ларининг мустақилликка эришиши, айрим кишилар талкин қилганидек, асло осон кечган эМас. Нафақат прокуратура, балки барча сохаларнинг хам миллий давлат тасарруфига олиниш жараёни тўғрисида худди шу фикрни билдириш мумкин. Зеро, ўта оғир, ўта мураккаб вазиятда энг тўғри ва оқилоиа йўлни танлай билиш, миллат ва мамлакатни бу йўллардан талофатсиз ва эсон-омон олиб ўтиш иктидори ҳаммага хам берилавермайди. Мана шу ҳақиқатни билиш, фарзандларимизга билдириш виждонимиз олдидаги, бугун ва келажак олдидаги бурчимиздир. Адабиётлар: 1.Асосий вазифамиз – Ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. Президент Ислом Каримовнинг 2009 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2010 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузаси. Халқ сўзи, 2010 йил 30 январ. 2.Мамлакатимизни модернизация қилиш ва кучли фуқаролик жамияти барпо этиш – устувор мақсадимиздир. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлиси тўғрисида тўғрисида Ахборот. 2010 йил 28 январь. 3.Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т., «Маънавият», 2008. 4.Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. -Т.: Ўзбекистон, 2009. 5.Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз - жамиятни демократ-лаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. Т., «Ўзбекистон», 2005. 6.Эргашев И. ва бошқ. Миллий истиқлол ғояси. Ўзбекистон Республикаси Олий таълим бакалавриат босқичи учун дарслик. -Т.: Академия, 2005, 3-30- бетлар.

Похожие

Чин мусулмон ким
Истиклол ва тараккиётнинг узбек модели
Навоий ижоди узбек мумтоз адабиётининг чўққиси
Миллим уйғониш даври узбек адабиётини ўрганишнинг долзарб масалалари
Умрнинг мазмуни