Бузғунчи ғояларнинг сабаблари ва оқибатлари - Идея национальной независимости - Рефераты

Бузғунчи ғояларнинг сабаблари ва оқибатлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

23.2685546875 KB

Бузғунчи ғояларнинг сабаблари ва оқибатлари Сўнгги ўн йилликларда дунёда ижтимоий хавфли сиёсий, диний, миллатчилик ва бошқа гуруҳбозликка асосланган бузғунчи ғояларнинг фаоллашуви кузатилмоқда. Уларнинг мақсади жамият билан мутлақо мафкуравий қарама-қаршиликка асослангани ҳолда ўзи вужудга келган минтақалар учунгина эмас, балки бутун дунё учун жиддий таҳдидларни туғдиришга қаратилган. Турли дунёқарашга эга тизимлар ўртасидаги назарий курашдан бошқа мафкура ташувчиларини жисмонан қириб ташлаш орқали курашга ва рақибларини репрессия қилишга ўтиш феномени айнан шундай бузғунчи мафкуралар билан узвий боғлиқ. Дарҳақиқат, Президентимиз Ислом Каримов таъкидлагани каби “ Бугунги кунда дунёда содир бўлаётган воқеаларни холисона баҳолар эканмиз, кескинлик ва хавф-хатарларнинг тобора ўсиб, геосиёсий қарама- қаршиликлар, ўз таъсир доирасини кенгайтиришга қаратилган курашнинг кучайиб бораётгани, радикализм, терроризм ва экстремизм каби таҳдидлар бизни ташвишга солмасдан қўймайди, албатта ” 1 . XX аср охири ва XXI аср бошларида ахборот хуружлари, диний-сиёсий руҳдаги бузғунчи ғояларнинг фаоллиги мисли кўрилмаган миқёсларда ошди. Бунинг ҳозирги глобаллашув жараёнлари билан боғлиқ бир қатор сабабларини кўрсатиш мумкин: - Ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар ўртасидаги иқтисодий табақаланиш ва фарқларнинг янада катталашуви, айниқса, собиқ иттифоқ парчаланганидан кейинги даврда ёш мустақил давлатларнинг пайдо бўлиши. - Халқаро иқтисодий алоқалар учун ҳал қилувчи аҳамиятга эга минтақаларда (араблар ва исроилликлар низоси, собиқ иттифоқ мамлакатларидаги элатлараро низолар), шунингдек, алоҳида давлатлар ичида 1 Каримов И.А. Мамлакатимизни демократик янгилаш ва модернизация қилишга қаратилган тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириш – бош мақсадимиздир. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг 22 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маъруза / Халқ сўзи, 2014 йил 6 декабрь.

(Шимолий Ирландиядаги ИРА, Франция ва Испаниядаги баск сепаратистларининг фаолияти) ижтимоий танглик ва элатлараро конфессионал низолар ўчоқларининг пайдо бўлиши. - Анъанавий дунёқарашга эга институтларнинг (диний ташкилотлар, сиёсий ва иқтисодий таълимотлар ва б.) инқирозга юз тутиши ва бунинг оқибатида, бир томондан, АҚШ ва Ғарбий Европа постиндустриал жамиятида кенг омманинг маънавий жиҳатдан ўз йўналишини йўқотиши ва аномия ҳодисаларининг намоён бўлиши, бошқа томондан – собиқ социалистик лагерь мамлакатларида коммунистик мафкуранинг инқирозга учраши билан омма онгининг мафкурасиз бўш қолиши. - Оммавий коммуникация воситалари, айниқса, электрон оммавий ахборот воситалари, омма онгига таъсир қилишнинг ахборот-коммуникацион технологияларининг ривожланиши (глобал ахборот тармоқлари, телевидение, радио ва б.), бу алоҳида индивид, сони кам бўлган секта ёки террористик гуруҳга кўлами каттароқ бўлган объектлар (давлатлар, минтақалар, халқаро ташкилотлар)га ахборот ҳужумини самарали уюштириш ва тарқатишга имкон беради. - Иқтисодий жиҳатдан қолоқ минтақалардан ривожланган минтақаларга, асосан, Осиё ва Африкадан Ғарбий Европага ҳамда Жанубий Америкадан АҚШ ва Канадага аҳолининг оммавий кўчиши, бу ишчи кучи ва ижтимоий таъминот хизматлари (имтиёзлар, нафақалар ва б.) бозорида туб аҳоли ва муҳожирлар диаспоралари ўртасида рақобатнинг авж олишига олиб келади. Ушбу жараён, ўз навбатида, реципиент мамлакатларда ксенофобия ва миллатчилик кайфиятларининг ўсишига шароит яратади. - Қурол-аслаҳаларнинг (шу жумладан, оммавий қирғин қуролларининг) такомиллаштирилиши ва техниканинг ривожланиши, айниқса, ядро, кимё саноати, транспорт, ахборот ва йирик мегаполисларнинг ҳаёт фаолиятини таъминлайдиган бошқа тизимларнинг ривожланиши. Бу нисбатан камсонли бўлган экстремистик гуруҳларга террорчилик ҳаракатларини амалга ошириш

ва кам харажат эвазига катта миқёсли техноген ҳалокатларни уюштиришга имкон беради. Техноген ва ахборот фожиалари олдида мегаполислар инфратузилмасининг ожизлигини 2001 йил 11 сентябрда Нью-Йоркдаги савдо маркази биносининг портлатилиши ва бошқа террористик ҳаракатлар мисол сифатида кўрсатилади. - Миллий ва этномаданий анъаналаридан қатъи назар, алоҳида инсоннинг, шу билан бирга, кенг омманинг дунёқарашини ўзгартириш имконини берадиган оммавий маданият глобал индустриясининг ривожланиши. Бу жараён оқибатида, анъанавий маданиятларнинг сиқиб чиқарилиши, миллий менталитет ва миллатнинг жисмоний соғломлигининг бузилиши (алкогол, наркотикларни истеъмол қилиш, зинони тарғиб қилиш орқали), шоу-бизнес маҳсулотларини тарқатиш йўли билан глобал миллийлик ичидаги кичик маданий оқимларнинг шаклланиши (аввало, ёшларга оид). - Энг ривожланган мамлакатлар ижтимоий ҳаётида индивидуалистик қадриятларнинг устуворлиги, бу – бир томондан, шахснинг сиёсий, диний, маданий манфаатлари эркинлигини таъминлаш, бошқа томондан – ана шу ҳуқуқларнинг ижтимоий хавфли бирлашмалар томонидан суиистеъмол қилиниши учун, “синтетик” динлар ва бошқа бузғунчи таълимотларининг шаклланиши учун шарт-шароитларни яратади. Бундай ғоялар инсон табиатига зид бўлиб, уни салбий томонга ўзгартиради, унда носоғлом турмуш тарзини шакллантиради, фикрлар хилма- хиллигини чеклайди, қарамлик, тобелик, мутелик муҳитини яратади. Миллий тафаккур тарзини ўз негизларидан бегоналаштиради, бегона урф-одат, анъаналарни тарғиб қилади, уларнинг кириб келишига муҳит яратади, мамлакатни халқни, ўз миллий қадриятларидан, охир-оқибат ўз тараққиёт йўлидан бегоналаштиради, жамиятда халқлар ва миллатлараро тотувлик,

динлараро бағрикенгликка раҳна солиб, ички ихтилофлар, парокандаликка олиб келади 2 . Бизнингча, диний-сиёсий экстремистик гуруҳлар ва ижтимоий хавфли оқимлар, улар томонидан илгари суриладиган бузғунчи ғояларининг кенг тарқалишидаги энг муҳим сабаблар ўтган аср охирларидаги ижтимоий- сиёсий, иқтисодий ўзгаришларнинг салбий оқибатлари билан боғлиқ ва улар қуйидагилардан иборат: - Жамиятнинг маълум муддат мафкурасиз қолиши. Бу, бир томондан, умумдавлат миқёсида бирлаштирувчи мафкура бўлмагани, иккинчи томондан – Ғарб мафкурасининг ОАВ ва шоу-бизнес маҳсулотлари орқали ахборот билан таъсири, мамлакат учун ноанъанавий бўлган диний дунёқарашга эга тизимлар ва ташкилотларнинг кенгайиши туфайли юз берди. - Жамиятимизда миллатлараро муносабатларнинг кескинлиги. Бу жараён оқибатида нафақат чегараланган ҳудудлардаги, балки бевосита низо зонасидан ташқарида ҳам қуролли ҳаракатлар ёки қўпорувчилик ҳаракатларининг амалга оширилиши мумкин эди. Бу каби омиллар сиёсий, иқтисодий ва диний кўринишдаги тажовузга йўналтирилган у ёки бу шаклдаги ҳам диний, ҳам дунёвий янги мафкураларнинг кенг тарқалиши учун шарт-шароитларни яратди. Бу каби бузғунчи мафкуралар қаерда ва қандай вужудга келгани, фаолияти характери ва бошқа белгиларидан қатъи назар, уларда маълум бир умумий қонуниятлар кузатилади: умумқабул қилинган қонунларни, ахлоқий меъёрлар, маданий ва маънавий қадриятларни рад этиш, ўз дунёқарашини, сиёсий хоҳиш- иродасини жамиятнинг қолган қисмига тиқиштиришга интилиш, террор, маънавий ва ахборотга оид зўравонлик ёки найрангбозлик усулларидан фойдаланиш. 2 Миллий истиқлол ғояси. Ўзбекистон Республикаси Олий таълим бакалавриат босқичи учун дарслик. И.Эргашев ва б. .-Т, Akademiya, 2005. –Б. 74-75.

Айни пайтда бузғунчи мафкуралар ва уларнинг сабаблари ҳамда ижтимоий оқибатларини ўрганишда қуйидагиларга эътибор қаратиш мақсадга мувофиқ: Авваламбор, бузғунчи мафкура – жамият тараққиётининг ҳозирги шароитларида объектив зарурий бўлган ижтимоий муносабатларнинг бузилишига хизмат қиладиган мафкура бўлиб, у назариялар, қарашлар, меъёрлар, қадриятлар ва уларни жамиятда тарқатиш усулларидан иборат тизим сифатида муайян ижтимоий гуруҳнинг манфаатларини ифодалайди. Нисбатан бузғунчи ёки бузғунчи мафкура деганда, кенг маънода, шундай мафкуралар тушуниладики, улар мавжуд ижтимоий муносабатларнинг бузилишига хизмат қилади. Мутлақ бузғунчи ёки тор маънодаги мафкуралар деганда, ҳар қандай ижтимоий алоқалар ва институтларнинг бузилишига хизмат қиладиган, умуман жамиятнинг ривожланиши, ҳатто, яшашига имкон қолдирмайдиган мафкуралар тушунилади. “ Улар инсонпарварлик тамойилига зид бўлган, жамиятни тарафкашларга ажратиб, бўлиб ташлайдиган, бир миллатни бошқасидан устун қуядиган, олий ирқ даъвосида бошқа халқларни қирғин қилишга чақирадиган бузғунчи ғоялардир. Диний ақидапарастлик ва жангари ирқчилик (расизм), буюк давлатчилик шовинизми ва ашаддий (агрессив) миллатчилик, фашизм ва большевизм мафкуралари ана шундай вайронкор ғоялар тизимини ташкил этади 3 . Иккинчидан, бузғунчи мафкура миноритар ижтимоий гуруҳларнинг нотўғри ифодаланган манфаатларига асосланади ва ушбу манфаатларни бутун жамият учун қўллаб бўлмайдиган усулларда амалга оширишни назарий жиҳатдан асослайди. Бузғунчи мафкураларнинг қуйидаги таснифини келтириш мумкин бўлиб, улар “бузғунчи мафкура” атамасини кенг ва тор ижтимоий-фалсафий маъноларда таърифлаш, улардан бузғунчи мафкуралар асосий тамойилларни, қарашларни, ақидаларни, рамзлар ва тушунчаларни 3 Назаров Қ. Ғоялар фалсафаси. .-Т, Akademiya, 2011. 113-бет .

олиши мумкин бўлган энг асосий манбаларни – яъни, асосий дунёқараш оқимларини ажратиш, бузғунчиликнинг таъсири ва тажовуз йўналишининг характерини аниқлаш, бузғунчи ҳаракат объекти ва манфаатларини амалга оширишнинг асосий доирасини аниқлаш ҳамда глобаллашув жараёнлари доирасида мафкуранинг ўрнини белгилаш. Учинчидан, бузғунчи мафкураларнинг кенг ривожланиши ва унга мувофиқ ташкилотларнинг фаоллашиши постиндустриал дунёдаги ижтимоий зиддиятларнинг кескинлашуви, замонавий технологик инқилоб шароитларида оммавий ахборот-коммуникация воситалари соҳасидаги муаммоларнинг авж олиши билан изоҳланади. Бузғунчи мафкураларнинг ҳам субъект сифатида, ҳам объект сифатида асосини маргинал гуруҳлар ташкил қилади. Бузғунчи мафкуралар уларнинг жамиятдаги ҳолатини ўзгартириш мазмунида ривожланишнинг қуйидаги босқичларини босиб ўтади: туғилиш → тарқалиш → ҳукмронлик қилиш → қотиб қолиш → парчаланиш. Бузғунчи мафкуралар, айниқса, цивилизация ва ижтимоий тузумга оид кучли инқирозлар даврида кенг тарқалади, бунда улар жамиятнинг барча қатламларидаги энг маргинал ва миноритар гуруҳларнинг ижтимоий норозиликларидан фойдаланади. Бузғунчи мафкураларнинг моҳияти ва ривожланиш қонуниятларининг таҳлили уларнинг ижтимоий оқибатлари борасида қуйидаги хулосаларга келиш мумкин: Биринчидан, ахборот инқилобининг янада чуқурлашуви, инсонга таъсир кўрсатувчи техник воситалар ва психологик механизмларни яратиш алоҳида индивиднинг дунёқарашини анъанавий маданиятдан бошқа мазмунда шакллантириш имконини беради. Бу эса анъанавий сиёсий, диний ёки бошқа концепциялардан ташқарида ётган мафкураларнинг қатъиян янги шаклларининг пайдо бўлиши учун шароит яратади. Иккинчидан, маҳсулот таъминотини брэндларни ривожлантириш сиёсати орқали рағбатлантиришга йўналтирилган трансмиллий

корпорацияларнинг янада ўсиши ва ҳукмрон бўлишидан иборат иқтисодий муносабатларнинг ҳозирги ривожланиш босқичининг хусусиятлари рекламага оид ахборот таъсирига бўлган ижтимоий буюртмани амалга оширишни белгилайди. Бундай шароитларда кенг омманинг дунёқарашини реклама-ташвиқот таъсири орқали шакллантириш кенг ривожланади. Учинчидан, жаҳон аҳолисининг муайян қисмининг яшаш даражаси паст бўлгани ҳолда, жанубий минтақалардан марказий минтақаларга этник озчиликнинг кўчиши жараёнлари этномиллий низоларнинг келиб чиқиши ва миллатчилик характеридаги тасодифий мафкураларнинг, бунда ҳам фақат муйян миллат ёки минтақаларга хос бўлган сохта диний, миллий ҳаракатлар, ирқий гуруҳларнинг тарқалиши учун шароит яратади. Тўртинчидан, глобаллашув жараёнларининг мамлакатимизга зиддиятли таъсири жамиятда ижтимоий беқарорликка олиб келади ва сўл экстремистик оқимларнинг (Жозеф Бовеннинг антиглобализми каби), шунингдек, диний- мистик секталарнинг кенг тарқалиши учун қулай шароит яратади. Бошқа томондан, глобаллашувнинг асосий агентлари ўзларининг шахсий ахборот сиёсатини диний каналлар орқали ҳам олиб борадилар. Шу муносабат билан, проглобалистик мафкураларнинг, хусусан, анъанавий жамият қадриятларини парчалашга қаратилган диний-мистик таълимотларнинг кенг ёйилишини кутиш мумкин. Хуллас, ана шундай шароитларда ҳар бир суверен давлат ўзини ўзига хос тамаддун эгаси сифатида сақлаб қолиши учун бузғунчи мафкураларнинг ривожланишини доимий тарзда мониторинг қиладиган тизимни яратиш, бузғунча ғояларнинг кенг тарқалишига тўсқинлик қилувчи ижтимоий, мафкуравий, сиёсий ва ташкилий характердаги аниқ чора-тадбирларни амалга ошириши зарур. Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:

1. Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т., Маънавият, 2008. 176 б. 2. Назаров Қ.Н. Ғоялар фалсафаси.-Т, Akademiya, 2011. 179-180-бетлар 3. Маънавият асосий ту ш унчалар изоҳли луғати. Ғ.Ғулом номидаги НМИУ. 2009. 4. Himes J. Conflict and Conflict Маnagement. Athens: The University of Georgia Press,1980. -Р. 139.

Похожие

Миллий ғоя - асосий тушунча ва тамойиллар фанининг тарихий илдизлари, шаклланиш босқичлари

Маьнавий тахдидга карши маьрифий кураш-бугунги куннинг долзарб мавзуси.

Миллий ғоя - асосий тушунча ва тамойиллар фанининг предмети, мақсад ва вазифалари

Ғоявий таҳдидларнинг йўналишлари. Мафкуравий тажавуз ва ахборот хавфсизлиги

Мафкуравий фаолият – миллий ғояни амалга ошириш воситаси