Амир Темурни дунёга берган шаҳар - Идея национальной независимости - Рефераты

Амир Темурни дунёга берган шаҳар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

22.64453125 KB

Амир темурни дунёга берган шаҳар Оққан ариқда сув оқади, дейдилар. Юртбошимиз буюк арбобларнинг шунга муносиб муҳитда майдонга келишини таъкидлайдилар. Дарҳақиқат, дунёда тасодиф йўқ. Амир Темурдай буюк бир шахсиятнинг Шаҳрисабздай бир шаҳарда дунега келишининг ҳам ўз мантиғи, керак бўлса, қонунияти бор. Сиз яшаб турган бу шаҳар, азиз дўстлар, дунёнинг энг қадим шаҳарларидан. Агар шубҳангиз бўлса, «тарихнинг отаси» деб ном олган Ҳеродотни ўқиб кўринг, бу шаҳар ҳақида ёзган. Ҳеродотнинг ўтганига 2428 йил бўлди. Шаҳрисабз дунёнинг энг гўзал шаҳарларидан. Чунки энг гўзал парса ҳаётдир. Ҳаёт эса, яшиллик тимсолида-дир. Бу масканга «Шаҳрисабз» номи, эгаларининг илти- мосига кўра берилган эмас. Жаҳон курган cai iex . i ap ша- ҳарларни бирма-бир қиёслаб, эҳтимол, шу тўхтамга келган бўлсалар. Ҳеродот шаҳарни «Кеениппа», деб тилга олган эди. Шаркда илк бор 242- 273 йилларда Эрон шоҳи Шопур I даври манбаларида «Каш» шакпида учрар экан. Беруний уни маҳаллий халқ «Кеш» аташини, араблар «Кис» де- йишларини қайд этади. «Шаҳрисабз» деган ном 13-асрда пайдо бўлди. 15- асрдан истеъмолга кирди. Сўнгги 20 йил ичида бугунги Шаҳрисабз - Китоб мин-тақасида милоддан олдинги 7—4-асрларда гуллаб-яшна-ган 30 дан ортиқ қалъа-қўрғонлар топилиб, ўрганилди. Ҳеродотнинг Ксениппаси осмондан олинмаган экан. Бақ-трия ва Сўгдиёна ҳокими Бесснинг юнонлар томонидан 329 йилда Навтака вилояти тоғолди қўрғонларидан бирида асир олиниши ва Искандер буйруғи билан ушбу қалъа-ларнинг вайрон этилгани тарихий ҳақиқат экан. Археолог профессор Р. Сулаймонов Куруқсой водийсида «қизил бўёкда тасвирлар туширилган қоялар» ҳақида гапиради. Маҳаллий халқ «Сийпантош деб атайдиган... нодир ибо датхона»дан сўз очади. Унинг «геометрик хусусиятга эга»-лигини, «рамзий»лигини таъкидлайди, «рамзлар санъати»

деб атайди. Жумладан, 28-29 чизикдан таркиб топган буқа расмини, «ичига хоч чизилган доирага ўхшаш қуёш» тас-вирини ажратиб кўрсатади. Шулардан келиб чиқиб, уни тақвим, дейди. Энг қизиғи, ибодатхонадаги суратларни аёл киши чизган, деган тахминни илгари суради, мутлақо «ғайб ва самовий рамзлар билан боғлиқ», деган фикрни билдиради. Маълум бўлишича, бу жой ҳозир илоҳий ва муқаддас саналаркан. Қизиқ ҳол. Буюк Навоийнинг Шаҳрисабз ҳақидаги ҳикоясида ҳам кўҳна бу шаҳарнинг мана шу тилсимот тўла сирли ибодатхонаси ҳақида сўз боради. Эсингизда бўлса, мисрлик ҳожатманд Хожа ҳузурига яшил кийимдаги икки мусофир келади. Шаҳрисабзлик эканликларини, ҳаммаёқ ям-яшил бўлиб, шаҳар яшиллик-ка мангу масканлигини айтгач, шундай бир сирдан во-қиф этадилар: яшил тоғлар орасида баҳайбат бир бутхона бор эмиш - ҳамма ёғи сурат. Ким борса, у ерда тунаб қолгиси келади ва албатта туш кўради. Бу туш унинг тақци-ридан башорат қилади. Шу атрофда туш таьбирини айтиб берадиган пир ҳам бор. Ва булар ҳикоя қаҳрамони Саъд саргузаштлари орқали жуда қизиқарли ва батафсил тас-вир этилганки, унга тўхталиш имкониятига эга эмасмиз. Аввало, шуни айтиш керакки, Навоий шаҳарнинг ҳар икки - эски ва янги иомини келтиради. Олдинги иомини бераркан, энг эски шакли (Каш)ни таилайди. Ва уни жуда кўп тарихий асарларда келтириладиган сифати «дилкаш»га қофия қилиб олади: Дедилар: «Кишвари эрур дилкаш, Оти ҳам Шаҳрисабз эрур, ҳам Каш». Иккинчидан, бутхона шаҳарнинг ичида эмас, олис-роқда, тоғлар орасида: Бор дурур тоғ ичинда бир кишвар, Кишвар аҳли отин дебон Кишвар. Учинчидан, бутхона бошдан-оеқ тошдан: Етибон кўкка тоқининг боши, Тош ила ҳам ичи-ю ҳам тоши. Тўртинчидан, ичи ҳам, таши ҳам бош-оёқ суврат: Ичи-ю тоши — сарбасар тасвир, Жонвар шакли тортилиб бир-бир. Ниҳоят, унда «рамзий», «ғайбий» (Р. Сулаймонов) маз-мун бор. Масалан: Ҳар киши анда айласа манзил, Будур анда ғариб иш ҳосил... Навоий булардан хабардормикин? Ёки шунчаки бир тасодифми? Тўғри,

Навоий бутхона деятгги. Лекин бунга ҳам асос бор. Хочнинг расми чизилган бўлса, бутхона-да. Хўш, шоир бу маълумотларни қаёқдан олган бўлиши мум- кин? Аввало, Навоий Соҳибқиронни дунёга берган юрт та-рихига ҳеч қачон бефарқ бўлган эмас, у билан боғлиқ барча нарсалардан хабардор бўлган. Шаҳрисабз ҳикояси кири-тилган «Сабъаи сайёр»ни синчиклаб ўқисангиз, достон- нинг сўнгидаги «Туш» лавҳасида ўз асарининг чуқур илмий тадқиқот асосига қурилганлигига диққатни қаратади. Шоҳ Баҳром тилидан: Сен бу ишнинг пойиға чун бординг, Эски дафтар, басе, кўп ахтардинг, — дейдики, бунда жуда катта маъно бор... Яна бир ran . Шаҳрисабз яқинидаги Катта Лангар қиш-лоғида сақланаётган ва фанга «Катта Лангар Қуръони» номи билан кирган Куръон 8- асрда кўчирилган бўлиб, ушбу обиданинг «дунёдаги энг қадимги нусхаларидан бири» экан. Россиялик динщунос М. Ризван у ҳақда 600 саҳифалик тадқиқот яратган экан. Ҳар нарсанинг қиймати қиёсда билинади. Сен учун дунёда сенинг уйингдан гўзал уй йўқ, сенинг ўтмишинг-дан буюк ўтмиш йўқ. Лекин атрофдагилар нима деркин? Бошқача айтганда, дунё бизнинг бу борадаги фикр-хуло-саларимизни тан оладими, эьтироф этадими ёки улар қуруқ даъво сифатида қараладими? Бу жуда муҳим масала. Шу жиҳатдан, ЮНЕСКОнинг 2001 йил 31-сессиясида Шаҳрисабзнинг 2700 йиллигини нишонлаш тўғрисида қарор чиқариши ва унинг тантанали нишонланиши буюк эътирофдир. Сирасини айтганда, салкам уч минг йиллик ушбу ша- ҳар гарихининг энг шонли ва бетимсол саҳифаси Амир Темур билаи боғликдир. Гап миллатнинг жаҳон саҳнаси- га чиқишидагина эмас. Унинг ўз куч-қудратини англай олишида, кўрсата олишида ҳамдир. Темур узоқ асрлар да- вомида жаҳон цивилизациясининг чорраҳасида келган, ле- кин замон ва макон ихтилофлари билан ўзининг юксак мақомвдан оёқлар остига тушиб, одми бир қавмга айла- ниб қолган бу қадим миллат бағридаги яшириниб ётган туганмас қудратни

уйғотиб юборди. Аввало, сочилиб кет- ган миллатни йиғди, бир-бирига танитди. Сўнг жаҳон ҳам- жамиятидаги ўрнини кўрсатди. Ҳарбу зарбдаги буюк фу- туҳотлар, илму фан ва бадиий ижоддаги ҳайратомуз каш- фиетлар, қўйинпси, Мирзо Улуғбекнинг зеби жаҳон раса дидан Камолиддин Беҳзоднинг фусункор суратларигача, буюк Навоийнинг илоҳий ғазалларидан қиблатул куттоб Султонали қаламининг ишваларигача, жаҳоннинг тоқи билан бўйлашган Оқсаройдан сеҳрли «Шашмақом»нинг янгиланган тароналаригача бўлган ва «Шарқ Ренессанси» номи билан тарихга кирган ҳодисанинг бонийси ҳам, ҳомийси ҳам Амир Темур эди. Аслида, Соҳибқироннинг ўзининг ҳам шундай бир юртда туғилиб вояга етмоғи ва бу шаҳарнинг муайян давр-ларда дунёнинг сиёсий марказига айланмоғида теран маъно бор. У чиндан мўьжизалар масканидир.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,а996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99и 6. Ислом Каримов Хавфсизлик ва барқарорлик тараққиёт йилида, 6- жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99ҳ 7. Ислом Каримов ўзбекистонда демократик изгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йиналишлари.-Т., «ўзбекистон» нашриёти

Похожие

Миллим уйғониш даври узбек адабиётини ўрганишнинг долзарб масалалари

Миллатимиз тимсоли

Икки тақдир Тавалло ва Ҳожи Муин

Демократик жамият тўғрисидаги дастлабки қарашлар ва унинг ривожланиш босқичлари

Миллий ўзликни англаш маънавий тикланиш жараёнларининг назарий ва амалий негизлари асослаб берилган асар