Qattiq jismlar kinematikasi - Механика - Рефераты

Qattiq jismlar kinematikasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

139.5 KB

Qattiq jismlar kinematikasi R e j a : 1 . Q a t t i q j i s m n i n g i l g a r i l a m a h a r a k a t i . 2 . Q a t t i q j i s m n i n g q o ` z g ` a l m a s o ` q a t r o f i d a g i a y l a n m a h a r a k a t i . 3 . B u r c h a k t e z l i g i 4 . B u r c h a k t e z l a n i s h i . 5 . Q a t t i q j i s m n i n g t e k i s a y l a n i s h l a r i . 6 . Q a t t i q j i s m n i n g t e k i s o ` z g a r u v c h a n a y l a n i s h l a r i .

K i n e m a t i k a n i n g b u q i s m i d a q a t t i q j i s m l a r n i n g q u y i d a g i h a r a k a t l a r i n i o ` r g a n i l a d i . Q a t t i q j i s m n i n g i l g a r i l a n m a h a r a k a t i . Q a t t i q j i s m n i n g q o ` z g ` a l m a s o ` q a t r o f i d a g i a y l a n m a h a r a k a t i . Q a t t i q j i s m n i n g t e k i s p a r a l l e l h a r a k a t i . Q a t t i q j i s m n i n g i l g a r i l a n m a v a a y l a n m a h a r a k a t l a r i e n g o d d i y h a r a k a t b o ` l i b h i s o b l a n a d i . K i n e m a t i k a s i d a u c h r a y d i g a n m a s a l a l a r i k k i q i s m g a b o ` l i n a d i . J i s m n i h a r a k a t i v a h a r a k a t n i n g k i n e m a t i k h a r a k t e r i s t i k a l a r i n i a n i q l a n a d i . Q a t t i q j i s m h a r b i r n u q t a s i n i n g h a r a k a t i t e k s h i r i l a d i . Qattiq jismning ilgarilanma harakati. J i s m h a r a k a t l a n g a n d a s h u j i s m d a o l i n g a n k e s m a h a m m a v a q t o ` z - o ` z i g a p a r a l l e l q o l s a b u n d a y h a r a k a t g a q a t t i q j i s m n i n g i l g a r i l a n m a h a r a k a t i d e y i l a d i . P a r v o z s p a r n i g i n i h a r a k a t i h a m i l g a r i l a n m a h a r a k a t g a m i s o l b o ` l a d i . I l g a r i l a n m a h a r a k a t d a g i j i s m n u q t a l a r i n i n g t r a y e k t o r i y a l a r i t o ` g ` r i c h i z i q l i v a e g r i c h i z i q l i b o ` l i s h i m u m k i n . A B s p a r n i k h a m m a v a q t o ` z - o ` z i g a p a r a l l e l q o l a d i , y a ’ n i i l g a r i l a n m a h a r a k a t q i l a d i ( 1 0 5 - r a s m ) O 1 A = O 2 B 105- rasm Q a t t i q j i s m n i n g i l g a r i l a n m a h a r a k a t i g a o i d q u y i d a g i t e o r e m a n i i s b o t l a y m i z .

T e o r e m a: I l g a r i l a n m a h a r a k a t d a g i j i s m n i n g h a m m a n u q t a l a r i b i r x i l t r a y e k t o r i y a c h i z a d i v a h a r o n d a m i q d o r v a y o ` n a l i s h l a r i j i x a t d a n b i r x i l t e z l i k k a v a b i r x i l t e z l a n i s h g a e g a b o ` l a d i . Isbot: O X Y Z k o o r d i n a t a l a r s i s t e m a s i g a n i s b a t a n i l g a r i l a n m a h a r a k a t q i l a y o t g a n q a t t i q j i s m b e r i l g a n b o ` l s i n . ( 1 0 6 - r a s m ) . B u j i s m d a i x t i y o r i y i k k i t a A v a B n u q t a l a r i o l a m i z t v a q t d a b u n u q t a l a r n i n g h o l a t i Ar v a Br r a d i u s v e k t o r l a r i b i l a n a n i q l a n a d i . 106-rasm Q a t t i q j i s m d a g i A B v a A 1 B 1 k e s m a l a r o ` z a r o p a r a l l e l . J i s m a b s o l y u t q a t t i q b o ` l g a n l i g i u c h u n A B k e s m a o ` z g a r m a y d i . A D = c o n s t . J i s m i l g a r i l a n m a h a r a k a t d a b o ` l g a n l i g i u c h u n A B v e k t o r n i n g y o ` n a l i s h i h a m o ` z g a r m a y d i . A g a r A n u q t a n i n g t r a y e k t o r i y a s i A A I , y o y n i A B m a s o f a g a s i l j i t s a k , b u t r a y e k t o r i y a B n u q t a n i n g t r a y e k t o r i y a s i b i l a n y a ’ n i . B B I y o y b i l a n u s t m a u s t t u s h a d i . S h u n i n g u c h u n Ar v a Br v e k t o r l a r i o ` z g a r g a n d a , u l a r n i n g A v a B n u q t a l a r i n i n g c h i z g a n t r a y e k t o r i y a l a r i b i r x i l b o ` l a d i . Y a ’ n i A A 1 = B B 1 v a A A 1   B B 1 g a . AB r r A B   (29) b u n d a t v a q t b o ` y i c h a h o s i l a o l a m i z . dt AB d dt rd dt rd A B ) (   ;B B dt rd  ;A dt rd A  0 dt ) AB(d 

A B   (30) A v a B n u q t a l a r i x t i y o r i y n u q t a l a r b o ` l g a n l i g i u c h u n i l g a r i l a n m a h a r a k a t d a g i j i s m n i n g q o l g a n h a m m a n u q t a l a r n i n g t e z l i k l a r i b i r x i l b o ` l a d i . ( 2 9 ) d a n t v a q t b o ` y i c h a h o s i l a o l a m i z . dt A dt B    yoki A B W W  (31) I l g a r i l a n m a h a r a k a t q i l a y o t g a n q a t t i q j i s m n i n g b i r o r n u q t a s i n i n g t e z l i k v a t e z l a n i s h i n i t o p s a k , j i s m n i n g q o l g a n n u q t a l a r n i n g t e z l i k v a t e z l a n i s h i g a t e n g b o ` l a d i . ( 1 0 7 - r a s m . ) 107-rasm Qattiq jismning qo`zg`almas o`q atrofidagi aylanma harakati. burchak tezligi va burchak tezlanishi. J i s m h a r a k a t i d a v o m i d a u n i n g i k k i n u q t a s i q o ` z g ` a l m a s d a n q o l s a q a t t i q j i s m n i n g b u n d a y h a r a k a t i g a q o ` z g ` a l m a s o ` q a t r o f i d a g i a y l a n m a h a r a k a t d e y i l a d i . S h u q o ` z g ` a l m a s n u q t a l a r d a n o ` t g a n t o ` g ` r i c h i z i q q a a y l a n i s h o ` q i d e y i l a d i . B i z g a q o ` z g ` a l m a s o ` q a t r o f i d a a y l a n u v c h i q a t t i q j i s m b e r i l g a n b o ` l s i n ( q a t t i q j i s m b e r i l g a n b o ` l s i n ) ( 1 6 - r a s m ) . S h u j i s m n i n g h a r b i r v a q t d a g i h o l a t i n i a n i q l a y m i z . A v a B n u q t a l a r q o ` z g ` a l m a s n u q t a l a r d i r . S h u n u q t a l a r o r q a l i Z o ` q i n i o ` t k a z a m i z Z - j i s m n i n g a y l a n i s h o ` q i . J i s m n i n g h o l a t i n i a n i q l a s h u c h u n a y l a n i s h o ` q i d a n Q v a P t e k i s l i k l a r i n i o l a m i z . B u n d a Q q o ` z g ` a l m a s t e k i s l i k , P q o ` z g ` a l u v c h i t e k i s l i k . P - t e k i s l i g i j i s m g a q a t t i q b i r i k t i r i l g a n v a j i s m b i l a n b i r g a a y l a n a d i . J i s m n i n g h o l a t i n i a n i q l a s h u c h u n P t e k i s l i k n i n g Q g a n i s b a t a n h o l a t i n i a n i q l a s h k i f o y a . P - t e k i s l i k n i n g h o l a t i  b u r c h a g i b i l a n a n i q l a n a d i .  - g a a y l a n i s h b u r c h a g i d e y i l a d i . J i s m o ` q a t r o f i d a a y l a g a n d a b u r c h a g i v a q t o ` t i s h i b i l a n o ` z g a r a d i .

 = f ( t ) ( 3 2 ) ( 3 2 ) i f o d a g a j i s m n i n g q o ` z g ` a l m a s o ` q a t r o f i d a g i a y l a n m a h a r a k a t t e n g l a m a s i d e y i l a d i . 108-rasm A y l a n m a h a r a k a t q o n u n i , b u r c h a k t e z l i g i b i l a n b u r c h a k t e z l a n i s h g a a y l a n m a h a r a k a t n i n g k i n e m a t i k h a r a k t e r i s t i k a s i d e y i l a d i . A y l a n i s h b u r c h a g i  d a n v a q t b o ` y i c h a o l i n g a n b i r i n c h i h o s i l a j i s m n i n g b u r c h a k t e z l i g i d e y i l a d i v a  b i l a n b e l g i l a n a d i :dt d   )(t f    ( 3 3 ) B u n d a h o s i l a n i n g i s h o r a s i j i s m n i n g a y l a n i s h y o ` n a l i s h i n i i f o d a l a y d i . A g a r )(t f    b o ` l s a , s h u o n d a f ( t ) f u n k t s i y a u s u v c h a n b o ` l a d i , y a ’ n i o ` q n i n g y o ` n a l i s h d a n k a r a g a n d a j i s m s o a t s t r y e l k a s i a y l a n i s h g a t e s k a r i y o ` n a l i s h i d a a y l a n a d i : 0 )(    t f  b o ` l s a , s h u o n d a f ( t ) f u n k t s i y a k a m a y u v c h a n b o ` l a d i , y a ’ n i j i s m s o a t s t r y e l k a s i a y l a n i s h i b o ` y i c h a a y l a n a d i . D e m a k , j i s m n i n g b u r c h a k t e z l i g i a y l a n i s h b u r c h a g i d a n v a q t b o ` y i c h a o l i n g a n b i r i n c h i t a r t i b l i h o s i l a g a t e n g b o ` l a d i . B u r c h a k t e z l i g i n i n g b i r l i g i 1 1     сек сек сек рад  (34) B u r c h a k t e z l a n i s h i b u r c h a k t e z l i g i d a n v a q t b o ` y i c h a o l i n g a n i k - k i n c h i t a r t i b l i h o s i l a g a t e n g b o ` l a d i . t d d dt d 2 2     (35)

B u r c h a k t e z l a n i s h i n i b i r l i g i . 1 1     сек сек сек рад  B u r c h a k t e z l a n i s h i b u r c h a k t e z l i g i d a n v a q t b o ` y i c h a o l i n g a n i k - k i n c h i t a r t i b l i h o s i l a g a t e n g b o ` l a d i . Jismning tekis va tekis o`zgaruvchan aylanma harakati. Q a t t i q j i s m q o ` z g ` a l m a s o ` q a t r o f i d a b i r x i l v a q t o r a l i g i d a b i r x i l b u r c h a k g a b u r i l s a j i s m t e k i s a y l a n m a h a r a k a t d a d e y i l a d i . T e k i s a y l a n m a h a r a k a t b u r c h a k t e z l i g i  = c o n s t b o ` l a d i .  =  t ( 3 6 . ) T e k s a y l a n m a h a r a k a t t e n g l a m a s i ( 1 0 9 ) g a t e n g b o ` l a d i . T e k i s a y l a n i s h d a g i j i s m n i n g b u r c h a k t e z l i g i n i b i r m i n u t d a g i a y l a n i s h l a r s o n i b i l a n i f o d a l a y d i . J i s m b i r m a r t a t o ` l a a y l a g a n d a  = 2  b o ` l a d i . J i s m b i r m i n u t d a n m a r t a a y l a n m a s i , t e k i s a y l a n m a h a r k a t n i n g b u r c h a k t e z l i g i q u y i d a g i g a t e n g b o ` l a d i . сек рад n n 30 60 2      ( 3 7 ) b u n d a n - j i s m n i n g I m i n u t d a g i a y l a n i s h l a r s o n i . A g a r j i s m n i n g b i r m i n u t d a g i a y l a n i s h l a r s o n i b e r i l g a n b o ` l s a ( 3 7 ) f o r m u l a u n i n g b u r c h a k t e z l i g i t o p i l a d i . A g a r a y l a n m a h a r a k a t b u r c h a k t e z l a n i s h i  = c o n s t b o ` l s a j i s m t e k i s o ` z g a r u v c h a n a y l a n m a h a r a k a t d a b o ` l a d i .  =  0 +  t ( 3 8 ) ( 3 8 ) f o r m u l a b i l a n i s t a l g a n p a y t d a g i j i s m t e k i s o ` z g a r u v c h a n h a r a k a t b u r c h a k t e z l i g i t o p i l a d i .  0 - b o s h l a n g ` i c h b u r c h a k t e z l i k  - i x t i y o r i y v a q t d a g i b u r c h a k t e z l i k . 2 2 0 t t      (39) ( 3 9 ) b i l a n t e k i s o ` z g a r u v c h a n a y l a n i s h d a b u r i l i s h b u r c h a g i t o p i l a d i . Y o k i t e k i s o ` z g a r u v c h a n a y l a n m a h a r a k a t q o n u n i a n i q l a n a d i .

Adabiyotlar: 1. P. Shoxaydarova, Sh. Shoziyotov, Sh. Zoirov «Nazariy mexanika» darslik. Toshkent 1991 yil. 2. T.R. Rashidov, Sh. Shoziyotov, K.B.Muminov «Nazariy mexanika asoslari» darslik. Toshkent 1990 y. 3. S. M. Targ «Kratkiy kurs teoreticheskoy mexanik i » «Visshaya shkola» 2002 g. 4 . I. V. Meshcherskiy. Nazariy mexanikadan masalalar to`plami. O`quv qo`llanmasi Toshkent. 1989 y.

Похожие

Kinematika nuqta kinematikasi

Moddiy nuqta kinematikasi

QATTIQ JISMNING MURAKKAB XARAKATI.

Qattiq jismning tekis parallel harakati

Qo’zg’almas o’q atrofida aylanuvchi qattiq jism nuqtasining tezligi va tezlanishi