BIR NUQTADA KESISHUVCHI KUCHLAR TIZIMI - Механика - Рефераты

BIR NUQTADA KESISHUVCHI KUCHLAR TIZIMI

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

478.5 KB

BIR NUQTADA KESISHUVCHI KUCHLAR TIZIMI Reja : 1. Bir nuqtada kesishuvchi kuchlarni qo`shish 2. Kuchning o`qdagi proyeksiyasi 3. Teng ta`sir etuvchi kuchni analitik usulda aniqlash 4. Bir nuqtada kesishuvchi kuchlarning muvozanati

Ta`sir chiziqlari fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar tizimiga fazodagi kuchlar tizimi deyiladi. 1804-yilda fransuz olimi Lui Puanso (1777—1859) taklif etgan lemma asosida fazoviy kuchlar tizimi sodda holga keltirilgach, ular ta`siridagi jismlarning muvozanat holati va harakati o`rganiladi. Bu lemma kuchning jismga ta`sirini o`zgartirmasdan, uni o`ziga parallel ravishda bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga keltirish haqida bo`lib, quyidagicha ta`riflanadi (isbotsiz): jismning istalgan nuqtasiga qo`yilgan kuch jismdan olingan ixtiyoriy keltirish markaziga qo`yilgan aynan shunday kuchga va momenti berilgan kuchning keltirish markazi O nuqtaga nisbatan momentiga teng juft kuchga teng kuchli (ekvivalent) bo`ladi (1.24-shakl, a, b). Teorema: fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar tizimini istalgan markazga keltirish natijasida mazkur kuchlar tizimi keltirish markaziga qo`yilgan bosh vektor R ga teng bitta kuch va bosh momenti M ga teng bo`lgan juft kuch bilan almashtiriladi. Isbot: Jismning À 1 , À 2 ,...À n nuqtalariga fazoda ixtiyoriy yo`nalgan F 1 , F 2 ..., F n kuchlar tizimi ta`sir etsin. Aytaylik, biz tekshirayotgan holda n = 3 bo`lsin (1.25-shakl, a).

Ixtiyoriy O nuqtani keltirish markazi sifatida tanlaymiz. Har bir kuch va O nuqta orqali tekisliklar o`tkazamiz. Puanso lemmasiga muvofiq, har bir kuch o`z tekisligiga aynan o`ziga teng va qo`shilgan juft kuch bilan keltiriladi. Boshqacha aytganda, masalan A 1 nuqtadagi kuchni O nuqtaga ko`chirish maqsadida shu nuqtaga kuchlarni qo`yamiz (1.25-shakl, b). Natijada, A 1 nuqtaga qo`yilgan kuch O nuqtaga qo`yilgan kuchga va momenti ga teng qo`shilgan juftga teng kuchli bo`ladi: Xuddi shu tarzda A 2 , A 3 ... A n nuqtalardagi kuchlarni ham keltirish markaziga ko`chiramiz. U holda, O nuqtaga qo`yilgan kuchlar tizimi va momentlari bo`lgan qo`shilgan juftlar tizimi hosil bo`ladi. vektorlar mos ravishda tekisliklarga tik yo`nalgan hamda ular soat milining aylanishiga teskari yo`nalishda jismni aylantirishga intiladi. O markazga keltirilgan kuchlar geometrik qo`shiladi (1.25-shakl, b) va bitta R kuchni hosil qiladi: juft kuchlar ham geometrik qo`shiladi (1.25- shakl, e) va bitta M 0 juft kuchni hosil qiladi: Bu yerda: — fazodagi kuchlar tizimining bosh vektori; — fazodagi kuchlar tizimining bosh momenti. Yuqorida ta`kidlanganidek, ekanligini e`tiborga olsak, (a) va (b) ifodalar quyidagicha yoziladi: Demak, fazoda joylashgan kuchlar tizimining:  bosh vektori mazkur kuchning geometrik yig`indisiga;

 istalgan keltirish markaziga nisbatan bosh momenti tashkil etuvchi kuchlarning mazkur markazga nisbatan momentlarining geometric yig`indisiga teng bo`ladi. Teorema isbotlandi. vektorlarni analitik usulda aniqlash uchun ularni koordinata o`qlariga proyeksiyalash zarur: Bosh vektorning moduli va yo`nalishi ko`rinishda ifodalanadi. Xuddi shu tarzda bosh momentning moduli va yo`nalishini aniqlaymiz: Fazodagi kuchlar tizimini teng ta`sir etuvchiga keltirish maqsadida quyidagi ikki holni ko`rib chiqamiz: 1. Fazodagi kuchlar tizimining ixtiyoriy tanlangan keltirish markaziga nisbatan bosh vektori 0  R va bosh momenti bo`lsin. U holda, mazkur kuchlar tizimining jismga ta`sirini bitta bosh vektor bilan almashtiriladi. Shu bois, bosh vektor berilgan kuchlar tizimining keltirish markazidagi teng ta`sir etuvchisini ifodalaydi. 2. Fazodagi kuchlar tizimi ixtiyoriy tanlangan O markazga keltirilganda hosil bo`ladigan bosh vektor bosh momentga tik (R ⊥ M 0 ) yo`nalgan bo`lsin (1.26- shakl, a).

P tekislikda momenti M 0 ga teng bo`lgan juft kuchni olamiz, uning tashkil etuvchilari , bo`lib, ga parallel yo`nalgan (1.26-shakl, b). Bosh moment M 0 quyidagicha aniqlanadi: kuchni O nuqtaga joylashtiramiz. U holda R va R ″ o`zaro muvozanatlashadi. Natijada, À nuqtada birgina R ′ kuch qoladi; bu kuch berilgan kuchlar tizimiga teng kuchli bo`lganligi sababli ularning teng ta`sir etuvchisi deb hisoblanadi. Demak, ixtiyoriy O nuqtada bosh vektor va bosh moment o`zaro tik yo`nalgan bo`lsa, kuchlar tizimi keltirish markazi O dan masofadagi A nuqtaga qo`yilgan va bosh vektor ga parallel yo`nalgan teng ta`sir etuvchi kuchga keltiriladi. Izoh: jismga ta`sir etuvchi fazoviy kuchlar tizimining bosh bosh moment esa bo`lsa, bunday kuchlar tizimi momenti bosh moment M 0 ga teng bo`lgan birgina teng ta`sir etuvchi juft kuchga keltiriladi. Endi teng ta`sir etuvchining momenti haqidagi Varinyon teoremasini keltiramiz (isbotsiz): Agar fazodagi kuchlar tizimi teng ta`sir etuvchiga keltirilsa, bu teng ta`sir etuvchining ixtiyoriy nuqtaga nisbatan momenti barcha kuchlarning mazkur nuqtaga nisbatan momentlarining geometrik yig`indisiga teng. Bu ta`rifdan ekanligi kelib chiqadi. Fazodagi ixtiyoriy kuchlar tizimi muvozanatda bo`lishi uchun ikkita shart bajarilishi kerak: bir vaqtning o`zida bosh vektor ham, bosh moment ham nolga teng bo`lishi shart. Muvozanat shartlarini vektor va analitik ko`rinishlarda ifodalaymiz. 1. Vektor shakli:

Demak, fazodagi kuchlar tizimi muvozanatda bo`lishi uchun kuchlar tizimining bosh vektori va ixtiyoriy keltirish markaziga nisbatan bosh momenti nolga teng bo`lishi zarur va yetarlidir. 1. Analitik shakli (1.12-§ dagi ( 1.21) va (1.23) formulalarga qarang): Binobarin, fazodagi kuchlar tizimi muvozanatda bo`lishi uchun barcha kuchlarning Dekart koordinati o`qlarining har biridagi proyeksiyalarining yig`indilari nolga teng bo`lishi, kuchlarning koordinata o`qlarining har biriga nisbatan momentlarining yig`indilari ham nolga teng bo`lishi zarur va yetarlidir. Endi yuqoridagilardan foydalanib, muhandislik amaliyotida juda ko`p uchraydigan tekislikdagi kuchlar tizimi uchun muvozanat tenglamalarini yozamiz. 1. Bir nuqtada kesishuvchi kuchlar tizimi uchun muvozanat tenglamalari quyidagicha (1.13-shakl va 1.12 formulaga qarang): 2.Parallel kuchlar tizimi (1.27-shakl). Chizmadan ko`rinib turibdiki, kuchlarning ta`siri oy o`qiga parallel bo`lganligi sababli ularning ox o`qlardagi proyeksiyalari nolga teng bo`ladi. Shu bois muvozanat shartlari quyidagicha yoziladi: Demak, bir tekislikda joylashgan parallel kuchlar tizimi ta`siridagi erkin jism muvozanatda bo`lgani uchun kuchlarning o`zlariga parallel bo`lgan o`qdagi proyeksiyalarining yig`indisi va mazkur kuchlar yotgan tekislikda ixtiyoriy B nuqtaga nisbatan momentlarning yig`indisi nolga teng bo`lishi zarur va yetarlidir. 3. Tekislikdagi ixtiyoriy kuchlar tizimi (1.28- shakl). Bu kuchlar oz o`qqa perpendikular tekislikda yotganligi bois, ularning mazkur o`qdagi proyeksiyalari nolga tengdir. Natijada, (1.28) ning uchinchisi, (1.29)ning birinchi va ikkinchilari ayniyatga aylanadi. Barcha kuchlar xoy tekislikda yotganligi sababli ularning oz o`qqa

nisbatan momentlari koordinatalar boshi 0 ga nisbatan momentlarning algebraic qiymatiga teng bo`lib qoladi. Tekshirilayotgan hol uchun muvozanat shartlari quyidagi ko`rinishga ega: Shunday qilib, tekislikdagi kuchlar tizimi ta`siridagi erkin jism muvozanatda bo`lishi uchun kuchlarning koordinata o`qlaridagi proyeksiyalarining yig`indisi va kuchlarning ular yotgan tekislikdagi ixtiyoriy nuqtaga nisbatan momentlarning yig`indisi nolga teng bo`lishi zarur va yetarlidir. Tekislikdagi kuchlar tizimining muvozanatiga oid masalalar yechayotganda (1.32) ga teng kuchli yana quyidagi muvozanat tenglamalaridan foydalanish mumkin. 1-h o l . Tekislikda yotuvchi ixtiyoriy kuchlarning shu tekislikdagi bir to`g`ri chiziqda yotmagan uchta nuqtasiga nisbatan momentlarining algebraik yig`indilari alohida-alohida nolga teng bo`lsa, kuchlar tizimi muvozanatda bo`ladi: 2-hol. Tekislikda yotuvchi ixtiyoriy kuchlarning shu tekislikda yotuvchi ixtiyoriy ikki nuqtasiga nisbatan momentlarining algebraik yig`indilari va mazkur nuqtalardan o`tuvchi o`qqa perpendikular bo`lmagan o`qdagi proyeksiyalarining yig`indisi alohida-alohida nolga teng bo`lsa, bunday kuchlar tizimi muvozanatda bo`ladi: Har qanday to`sin* uch xil tayanchda yotadi. 1. Sharnirli-qo `zg `aluvchan tayanch (1.29-shakl, a). Bu xildagi tayanch to`sin uchining gorizontal ko`chishiga va ko`ndalang kesimining aylanishiga qarshilik ko`rsatmaydi. Sharnirli-qo`zg`aluvchan tayanchning sxematik tasviri 1.29-shakl, b da ko`rsatilgan. Bunday tayanchning reaksiyasi R tayanch bog`lanishi bo`ylab yoki g`ildiraklarning tayanch tekisligiga tik yo`nalgan bo`ladi.

2. Sharnirli qo`zg`almas tayanch (1.30-shakl, a). Bu tayanch nuqtasiga tegishli kesimning erkin aylanishiga imkon bersa-da, lekin to`sin uchining hech qanday chiziqli ko`chishiga yo`l qo`ymaydi. Bu tayanchning sxematik tarzdagi ko`rinishi to`sin bilan sharnir vositasida tutashtirilgan ikkita sterjendan iborat (1.30-shakl, b). Qo`zg`almas-sharnirli tayanchlarda H gorizontal va R vertikal tashkil etuvchilarga ajraluvchi tayanch reaksiyalari hosil bo`ladi. 3. Qistirib mahkamlangan tayanch (1.31-shakl, a). Bu xildagi tayanch unga tutashtirilgan to`sin kesimining to`g`ri chiziqli va burchakli ko`chishlariga yo`l qo`ymaydi. Bu tayanchning sxematik tasviri 1.31-shakl, b da ko`rsatilgan.

Qistirib mahkamlangan tayanchning tayanch reaksiyalari gorizontal H va vertikal R kuchlardan hamda reaktiv moment m dan iborat bo`ladi. Odatda, tayanch reaksiyalari statikaning muvozanat tenglamalari yordamida aniqlanadigan to`sinlar statik aniq to`sinlar deyiladi. Statik aniq to`sinlarga quyidagilar misol bo`ladi: a) konsol — bir uchi bilan qistirib mahkamlangan to`sin (1.32-shakl, a); b) ikki tayanchli oddiy to`sin (1.32-shakl, b); c) ikki tayanchli konsol uchli to`sin (1.32-shakl, d). Tayanch reaksiyalari statikaning muvozanat tenglamalari yordamida aniqlanmaydigan to`sinlar statik aniqmas to`sinlar deyiladi. Bunga misol qilib 1.33-shakldagi tutash to`sinni keltirish mumkin, chunki u 6 ta (A tayanchda 3 ta va B, C, D tayanchlarda bittadan) noma`lum tayanch reaksiyalariga egadir. Materiallar qarshiligi to`la kursida statik aniqmas to`sinlarni hisoblash bayon etilgan.

Похожие

BIR NUQATADA KESISHUVCHI KUCHLAR

Kesishuvchi kuchlar sistemasi

Bir nuqtada uchrashuvchi kuchlar sistemasini qo`shish, shunday kuchlar sistemasining teng tasir etuvchisini geometrik usulda aniqlash.

FAZODAGI KUCHLAR TIZIMI

PARALEL VA JUFT KUChLAR