Sifat menejmenti tizimi to’g’risidagi ta’limot tarixi - Метрология - Рефераты

Sifat menejmenti tizimi to’g’risidagi ta’limot tarixi

Загружено в:

15.09.2023

Скачано:

0

Размер:

70 KB

Sifat menejmenti tizimi to’g’risidagi ta’limot tarixi Reja: 1. Sifatni boshqarishning xorijiy tajribalari 2. Sifat menejmenti tizimi konsepsiyasi va umumiy qoidalari.

Sifatni boshqarishning xorijiy tajribalari ga navbatma-navbat yondashish evolyusiyasi professor K. Lisetski K. Adametskiy nomidagi polsha iqtisod Akademiyasi tomonidan grafik usulda juda muvaffaqiyatli tasvirlangan. Grafikni tahlil qilishda ikki holat yuzaga chiqadi: birinchi – 1970 dan 1998 yilgacha davrda sifatni boshqarishning muayyan shakllari va metodlari to’g’risida hech nima aytilmagan. Hatto, 1987-yilda 9000 seriyali ISO xalqaro standartlarining qabul qilinganligi to’g’risida eslatilmagan. Bu mutlaqo tushunarsiz. Ikkinchi – sobiq Sovet Ittifioqi olimlari va mutaxassislarining bu sohadagi yutuqlari to’g’risida eslatilmagan (“Nol nuqsonlar” tizimi mualliflarining biri – B.A. Dubovikov bundan mustasno). Vaholanki, “nol defektov” (nol nuqsonlar) Saratovda yaratilgan benuqson mehnat (BMT) va mahsulotni benuqson tayyorlash (MBT) tizimlarining rivojidir. Ikkinchi holatning sababi tushunarli – sovet olimlari va mutaxassislarining ilmiy ishlari kollektiv mehnat natijasi sifatida mamlakatda amaliy qo’llanish uchun davlat standartlariga va boshqa me’yoriymetodik materiallar tarkibiga kiritilgan. Maxsus adabiyotlarda bu ishlarning faqat kam qismi aks ettrilgan. SHuning uchun jahon ilmiy-texnik jamoasi, shu jumladan K. Lisetski ham etarli axborotga ega emas edi. O’zbekiston Respublikasi vazirlar mahkamasining mahsulotlarni sertifikatlashtirish tartibotini soddalashtirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida qarorida Tadbirkorlik faoliyati sub’ektlari uchun qulay shart-sharoitlar shakllantirishni davom ettirish, mahsulotlarni sertifikatlashtirish jarayonini soddalashtirish va bu boradagi byurokratik to’siqlarni bartaraf etish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror asosida Mahsulotlarni sertifikatlashtirish tartibi to’g’risidagi nizomi ishlab chiqilgan. 2004 yil 1 oktyabrdan boshlab deklaratsiyalash yo’li bilan mahsulotlarning belgilangan talablarga muvofiqligini tasdiqlash tizimi joriy etilgan. “O’zbekiston texnik jixatdan tartibga solish” agentligi ikki oy muddatda Mahsulotning xavfsizlik talablariga muvofiqligini deklaratsiyalash tartibi to’g’risidagi nizomning belgilangan tartibda ishlab chiqilishini va O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida ro’yxatdan o’tkazilishini ta’minlangan.

3. “O’zbekiston texnik jixatdan tartibga solish” O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi, Qishloq va suv xo’jaligi vazirligi, Davlat tabiatni muhofaza qilish qo’mitasi manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda bir oy muddatda mazkur qarorga muvofiq chetdan keltirilayotgan mahsulotlardan akkreditatsiya qilingan organlar va laboratoriyalar tomonidan sinov o’tkazish uchun namuna olishning cheklangan normalarini belgilangan. Akkreditatsiya qilingan organlar va laboratoriyalar o’rtasida sinovlarning takrorlanishiga yo’l qo’ymaslik maqsadida sinovlar turlarini belgilab qo’yilgan. Muvofiqlik sertifikatlari mavjudligini tekshirish faqat majburiy tartibda sertifikatlanadigan mahsulotlarga nisbatan qonun hujjatlariga muvofiq belgilangan vakolatli davlat organlari tomonidan amalga oshirilishi mumkin. “O’zbekiston texnik jixatdan tartibga solish” agentligida «Standartlashtirish to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasining Qonunida belgilangan standartlashtirish bo’yicha normativ hujjatlar toifalarini tayyorlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risidagi nizomning hamda Majburiy tartibda sertifikatlanadigan bir turdagi mahsulotlarning har bir turini ularda sertifikatlashtirishning tegishli normativ hujjatlarda belgilangan xavfsizlik ko’rsatkichlari ko’rsatilgan qoidalarining O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida ro’yxatdan o’tkazilishini; majburiy tartibda sertifikatlanadigan mahsulotlarning nomenklatura ro’yxati, ularning sifatini va xavfsizligini belgilovchi normativ hujjatlarni ko’rsatgan holda, nashr etilishini hamda bojxona, soliq va akkreditatsiya qilingan organlarga jo’natilishini ta’minlab belgilangan. O’zbekiston Tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi huzuridagi «EAN Uzbekistan» mas’uliyati cheklangan jamiyatni «EAN Uzbekistan» uyushmasiga aylantirish maqsadga muvofiqligi, O’zbekiston Tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasida bajarilishi ko’rsatib o’tilgan. “O’zbekiston texnik jixatdan tartibga solish” agentligi, O’zbekiston Tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi, O’zbekiston Teleradiokompaniyasi, O’zbekiston matbuot va axborot agentligi boshqa manfaatdor vazirliklar va idoralar, Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent

shahar hokimliklari bilan birgalikda sertifikatlashtirish sohasidagi barcha normativ- huquqiy hujjatlarni respublikadagi barcha tadbirkorlarga, shu jumladan Internet orqali etkazish bo’yicha chora-tadbirlar kompleksini ishlab chiqsinlar va amalga oshirilishi belgilangan. Vazirlar Mahkamasining «Sertifikatlashtirilishi shart bo’lgan mahsulotlar ro’yxatini, sertifikatlashtirishni o’tkazish, xavfsizligini tasdiqlash talab etiladigan tovarlarni O’zbekiston Respublikasi hududiga keltirish va ularni uning tashqarisiga chiqarish tartibini tasdiqlash haqida» 1994 yil 12 avgustdagi 409-son qarori binoan Mahsulotlarni sertifikatlashtirish tartibi to’g’risida “Nizom”da. Ishlab chiqariladigan va chetdan keltiriladigan mahsulotlarni sertifikatlashtirish (keyingi o’rinlarda matnda sertifikatlashtirish deb ataladi) tartibini belgilangan. Mahsulotlarning har bir turi bo’yicha sertifikatlashtirish tartibi O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida ro’yxatdan o’tkaziladigan sertifikatlashtirishning tegishli qoidalari bilan belgilanadi. Sertifikatlashtirish davomida ilgari tekshirilgan xavfsizlik bo’yicha tavsifga ta’sir etmaydigan mahsulotning dizayni yoki tashqi tavsiflari o’zgarishi zamonaviylashtirilgan mahsulotga qo’shimcha sertifikatlashtirish o’tkazilishiga olib kelmaydi. Mahsulot xavfsizligi bo’yicha majburiy tavsiflar standartlashtirish bo’yicha tegishli normativ hujjatlarda belgilanadi. Nizomning amal qilishi majburiy va ixtiyoriy sertifikatlashtirishga tatbiq etiladi. Majburiy tartibda sertifikatlashtiriladigan, shuningdek ularning muvofiqligi muvofiqlik deklaratsiyasi bilan tasdiqlanishi mumkin bo’lgan mahsulotlar ro’yxati O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Sertifikatlashtirishni amalga oshirish muvofiq sxema bo’yicha, qoidaga ko’ra, ikki bosqichda o’tkaziladi. Birinchi bosqich bir vaqtning o’zida, zaruriyatga ko’ra, veterinariya va fitosanitariya xulosalari tegishli ravishda davlat veterinariya nazorati va o’simliklar karantini bo’yicha davlat xizmati organlarida rasmiylashtirilgan holda «O’zstandart» agentligi tomonidan akkreditatsiya qilingan davlat sanitariya

nazorati organlarida gigienik sertifikat rasmiylashtirilishini o’z ichiga oladi. Bunda tadbirkorlik faoliyati sub’ekti: gigienik sertifikatni rasmiylashtirish uchun ariza bilan birgalikda belgilangan tartibda akkreditatsiya qilingan sertifikatlashtirish organlariga (keyingi o’rinlarda sertifikatlashtirish organlari deb ataladi) muvofiqlik sertifikatini rasmiylashtirish yuzasidan ariza berishga; zarurat bo’lganda tegishli xulosalar olish uchun veterinariya va fitosanitariya nazorati organlariga mustaqil ravishda murojaat qilishga haqlidir. Ikkinchi bosqich — sertifikatlashtirish organlari tomonidan muvofiqlik sertifikati berishdir. Sertifikatlashtirish organlari tadbirkorlik sub’ektlarining yozma arizasiga muvofiq davlat sanitariya nazorati organlarida, davlat veterinariya nazorati va o’simliklar karantini bo’yicha davlat xizmati organlarida, shuningdek tabiatni muhofaza qilish davlat organlarida sertifikatlashtirishni o’tkazish va barcha zarur xulosalarni olish yuzasidan agentlik xizmatlari ko’rsatishga haqlidir. Bunda namunalar tanlab olinishi, shuningdek ular to’g’ri tanlanganligi va ular tegishli davlat organlariga taqdim etilishi uchun sertifikatlash organlari javob beradilar. Ko’rsatib o’tilgan xizmatlarga haq to’lash O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligida deklaratsiyalangan tariflar bo’yicha amalga oshiriladi. Muvofiqlik sertifikatini rasmiylashtirish va berishning umumiy muddati ishlarning murakkabligi darajasiga, ko’p mehnat talab qilishi va o’ziga xosligiga qarab, barcha zarur hujjatlar berilgan vaqtdan boshlab olib kelinadigan mahsulotlarga 10 ish kundan ortiq bo’lmagan ishlab chiqariladigan mahsulotlarga 10 ish kunidan 1 oygacha doirada belgilanadi. Sifat menejmenti tizimi konsepsiyasi va umumiy qoidalari. Yuqori sifatli mahsulot, xizmatlar, ishlar va jarayonlar raqobatbardoshlikning ko’proq ahamiyatga ega bo’lgan muhim tarkibiy qismi bo’lib hisoblanadi. Ular

sotish hajmi va daromadni ko’payishiga asos bo’lib xizmat qilib, butun jamiyat va har bir insonning talablarini ko’proq qondirishga imkon beradi, hamda mamlakatning va har bir korxonaning obro’sini belgilaydi. Sanoati rivojlangan mamalakatlarda firmalar raqobatchilikning judda qattiq sharoitida turadilar, bunda esa sifat menejmenti tizimi muvaffaqiyatli ta`sir etmoqda. Biroq, bunday bir qancha tizimlar ilgari mashhur bo’lgan mahalliy kompleks sifatni boshkarish tizimiga o’xshaydi. Hozirgi vaqtda SMT tarkibi va mohiyati bir necha xalqaro standartlar bilan tartiblashtiriladi (masalan, ISO 9000 seriyali). Bu standartlar sifat menejment tizimi talablariga muvofiq ishlab chiqaruvchi shartnoma shartlarini bajarishi va sifati birqaror mahsulotlarni etkazishga ishonchni ta`minladi. CHet elda, har bir mahsulot etkazib beruvchining albatta o’zida sifat menejment tizimi mavjud bo’lishi majburiy qoidalardan biri bo’lib hisoblanadi. Mahalliy korxonalar xalqaro standartlar talablarni qondiradigan sifat menejmenti tizimisiz, chetlab o’taolmaydilar. SHunday ekan, xorijiy va mahalliy iste`molchilar talablarini qondiruvchi, yuqori sifatli mahsulotni yartishning muhim shartlari sifatida sifat menejment tizimiga ko’proq e`tibor berish lozim. Boshqarishda har doim qaerda muvaffaqiyatni ta`minlash lozimligi va yakuniy natijada boshqaruvda barcha maqsadlarga erishilganlini aniqlashga ko’proq e`tibor berilish muhim yo’nalishlarni belgilaydi. Bunday yo’nalish bozor iqtisodiyoti sharoiti uchun sifat menejment tizimi bo’lib hisoblanib, bu yo’nalishni tezroq rivojlantirishda zamonaviy SMT yaratish lozim. Ko’p yillardan beri rivojlangan mamlakatlarda bozor iqtisodiyoti turi bilan umumiy sifatni boshqarish tizimi (TQM) nomlangan tizimga e`tiborni kuchayishi kuzatilmoqda. Bunday boshqarish faqatgina yirik sanoat korxonalarni qamrab olib, shuningdek, o’rta va kichik ishlab chiqarish korxonalarni, ayniqsa mahsulotni chet elga eksport qiluvchilarni ham qamrab olgan. Sifat menejmenti bo’yicha ishlarda minimum ikkita o’zaro bog’langan talablarini qondirish lozim: 1) iste`molchilarning talablarini; 2) ishlab chiqaruvchi - korxona ehtiyoji va qiziqishlarini.

Zamonaviy menejment uchun fundamental savollar qatorida “nima?”, “qancha?”, “kim?”, “qanday?” sifatli mahsulot ishlab chiqarishi lozim, asosiy savol “qanday yondoshish” yordamida qilish mumkinligiga javob topish lozim. Ko’proq sifat menejmentiga real yondashuv bozor sharoitida iste`molchilarning talablarini qondirishni, alohida korxonada sifat sohasida va mahsulot raqobatbardoshligi ta`minlashga, ham milliy xo’jalik miqyosida to’liqligi, tizimliligi bo’lib hisoblanadi. Mohiyatiga ko’ra integratsiyali yondashuv jarayonli va boshqa yondashuvlarni o’z ichiga oladi. Vaqt o’tishi bilan doimo sifat menejmenti tizimi kontseptsiyasi rivojlandi, natijada umumiy sifatni boshqarish tizimi (TQM) zamonaviy kontseptsiyaga aylandi va o’z ichiga quyidagi tizimli tamoyillarni oladi:  barcha xodimlarni va iste`molchilarni sifatni yaxshilashga maqsadli jalb etish;  sifat menejmenti bo’yicha o’tkazilgan barcha ishlar, jarayon ko’rinishida barcha qatnashchilar tomonidan amalga oshirilishini mo’ljallash;  barcha xodimlarni, sarmoyadorlarni va shaxsiy mulk egalarining qiziqishlarini inobatga olish;  sifat menejmentining barcha jarayonlarini tizimli takomillashtirish. Umumiy sifat falsafasi qoidalariga asosan bozor munosobatlarga nisbatan dunyo qarashni yangicha boshqarish. Bu falsafada sertifikatlashtirishga muhim o’rin ajratilgan. SHuni aytish lozimki, umumiy sifat menejmentining rivojlanish davri boshqaruvning yuqori zvenosidan kuchli e`tiborni talab qilib, har qanday korxonaning xodimlari ehtiyojini qondirish talabi oshirilib boradi. SHu munosobat bilan xodimlarni yuqori sifatli mehnat natijalarga o’z-o’zini motivatsiyalash keng rivojlanishi lozim bo’lib, o’ziga o’zi baho berishning turli usullardan foydalanishni talab qiladi (shuningdek, xalqaro, milliy va boshqa sifat sohasidagi mukofotlar asosida, masalan M. Boldridj mukofoti, sifat bo’yicha Evropa mukofotlari va boshqalar). Bularni barchasi ISO 9000, ISO 14000, QS-9000 seriyali va boshqa standartlarni keng joriy qilishga sabab bo’ladi.

Sifat menejmentining rivojlanishining ushbu davrida yangi tizimga o’tish, ta`minotchilar bilan o’zaro munosobatlar, kirish va qabul qilish sinovi va nazoratlarini minimumga kelishini tavsiflaydi. Bundan tashqari, “o’z vaqtida” mahsulotni etkazib berish va kompleks innovasion dasturlar tizimini hamma joylarda joriy qilish iste`molchilarning talablarini maksimal qondirishga yo’naltirilgan. Umumiy holatda zamonaviy umumiy sifatni boshqarish metodologiyasi — TQMni quyidagi xususiyatlar bilan belgilash kerak:  sifat menejmenti va umumiy sifatni boshqarish tizimiga aylanishida ahamiyatli o’zgarishlarni vujudga keltirib, yangi avlod menejmentidek, innovasion rivojlanish negizi asosida iqtisodiy muammolarni echish;  sifat menejmenti prosedurasidan keng foydalanish;  sifat muammolarini echishda keng ko’lamli instrumental usullarni ishlatish (masalan, instrumental nazorat va sifat menejmenti, sifatni rejalashtirish usuli, statistik sifatni boshqarish, strategik menejment va boshqalar). Sifat menejmentni barcha ilmiy asoslangan tamoyillar negizi asosida amalga oshirish lozim va ularni umumiy, umum tizimli, maxsuslarga ajratish mumkin. Sifat menejmenti umum tizimli tamoyilini ko’rib chiqqanda, aytish lozimki, asosan va umumiy (negizli, asos soladigan) boshlang’ich tamoyil bo’lib, bu sifat menejmentini tizim ko’rinishda tasavvur etish hioblanadi. Bundan kelib chiqadiki, sifat menejmenti - butun korxonani tizimli menejmentini cheklangan tarkibiy qismidir. Tabiyki, sifat menejmenti tizimi o’zidan o’zi ishlay olmaydi, boshqa menejment tizimlar bilan o’zaro bog’langan va aloqadordir. SHuning uchun, sifat menejmentida oldindan umumiy xolisona menejment tamoyillaridan foydalaniladi (demokratik markazlashgan balanslash, modiy va ma`naviy rag’batlantirish, yakka boshchilik va jamoatchilik, delegatlik huquqiga ega bo’lish, menejmentga ishchilarni qiziqishi va faol ishtirok etishi, meros va x.k.) SHular qatorida sifat menejentiga asosiy ijtimoiy boshqarish tamoyillarni ishlatish maqsadga muvofiq va ularga quydagilar tegishli: 1) maqsadga erishish - munosib usul yoki tizim yordamida ko’zlangan maqsad amalga oshadi;

2) bo’linish – shakllanadigan tizim dekompozitsiyasiga erishish, tizimning tizim osti va elementlarga bo’linishi; 3) ierarxiya - ko’p darajali tizim tarkibi yordamida delegatlik huquqi hisobi bilan munosib boshqarish amalga oshadi (bo’lim, maydon-joy, sex, brigada va x,k); 4) komplektlik e rishilgan o’zaro bog’lanish vijudga kelgan tizim, element, mahsulotning siklik bosqichi, ierarxiya darajasi va kompleks tashkil etilgan iqtisodiy, ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy, ishlab chiqarish va boshqa tadbirlar sifatni boshqarishda foydalaniladi; 5) o’zaro bog’liqlik, vujudga kelgan sifat menejmenti tizimi va boshqa menejment tizimlari bilan o’zaro bog’liqligi yordamida amalga oshadi (bir maqsadni o’rnatish boshqa munosobatlarga yoki o’zaro bog’langan bir necha tizimlar maqsadini o’zaro bog’liq jarayonlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish; 6) tutashtirish (bog’lanish) sifat menejmenti umumiy funktsiyalarni (boshqarish jarayonlarini tutashtirish) tizimda bajarilishini amalga oshirish, tizim osti va umumiy funksional siklni to’liq elementi, shu jumladan, bashoratlash va rejalashtirish, tashkilot ishlarini tashkillashtirish, muvofiqlashtirish va hokazo; 7) tizimlilik sifat menejmentining barcha ishlarini bajarilishini uzoq vaqt davom etishini va harakatning davomiyligini doimo aniqlaydi. 8) meros va namoyon bo’lishi, tizimni yaratishda hamda takomillashtirishda va unga harakat qilinganda ilg’or mahalliy va chet el sifat menejmenti tizimi tajribasidan foydalanish bilan ifodalash mumkin; 9) oson va tushunarli bo’lishi, har bir ishchini, sifat menejmentiga faqatgina mahsulotga emas, balki butun korxonada raqobatbardoshlikni ta`minlashga aloqadorligini tushinish orqali erishiladi. Umumiy va umumtizimli tamoyillar qatorida sifat menejmentining tamoyillarini darslikning keyingi 4.4-bo’limida batafsil to’xtalib o’tamiz.

Adabiyotlar : 1. Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bagishlangan Oliy Majlis palatalarining kushma majlisidagi nutki. -T.: "O’zbekiston" NMIU, 2016.- 2. Mirziyoev SH.M. Konun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash - yurt tarakkiyoti va xalk farovonligining garovi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kabul kilinganining 24 yilligiga bagishlangan tantanali marosimdagi maruza 2016 yil 7 dekabr. T: "O’zbekiston" NMIu. 2016-486. 3. Mirziev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalkimiz bilan birga kuramiz. - T.: "O’zbekiston"NMIU, 2017. - 488 6. buyicha 4. Ismatullaev P.R., Matyakubova P.M. Turaev SH.A. Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish. Dasrlik. T.: Lesson-Press, 2015.423 5. Ismatullaev P.R., Axmedov B.M., Matyakubova P.M., Xamrokulov F.X. Turaev SH . A . Sertifikatlashtirish asoslari va sifat menejmenti . Darslik. Toshkent, Sano-standart, 2014. - 330 6. 6. Abduvaliev A.A. i metrologii i upravleniya kachestvom Izdatelstvo TGTU, 2002. - 287 s. dr. Osnovы standartizatsii, sertifikatsii produksii. Uchebnoe posobie. - Tashkent: 7. Axmedov B.M., Ismatullaev P.R., Turaev SH.A. Sertifikatlashtirish va sifatni boshkarish asoslari, o’kuv kullanma. O’zR O MTV; TDTU. – Toshkent 2007. -233 6. 8. Axmedov B.M., Ismatullaev P.R. Turobjonov S.M., YUsupov E.D. Typaev SH . A . Osnov ы sistem ы menedjmenta kachestva . Izd-vo iptd Uzbekistan. - Tashkent, 2009. -208 s.

Похожие

Sifat menejmenti tizimiga talablar

Sifat menejmenti tizimini hujjatlashtirish

Sifat menejmenti tizimini sertifikatlashtirish

Sifat menejmenti tizimini tekshirish

Sifat menejmenti tizimini joriy etish