СЕРТИФИКАТЛАШТИРИШ - Метрология - Рефераты

СЕРТИФИКАТЛАШТИРИШ

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

153.5 KB

СЕРТИФИКАТЛАШТИРИШ Режа. 1. Ўзбекистон Республикасининг “Маҳсулот ва хизматларни сертификатлаштириш тўғрисида” ги қонуни. Сертификатлаштириш бўйича асосий атамалар ва тушунчалар. 2. Ўзбекистон Республикаси ҳудудига олиб кирилаётган ва ҳудудидан олиб чиқилаётган маҳсулотларини сертификатлаш- тириш. 3. Сертификатлаштириш схемалари.

1. Ўзбекистон Республикасининг “Маҳсулот ва хизматларни сертификатлаштириш тўғрисида” ги қонуни Мазкур қонун 4 боб, 23 моддадан иборат бўлиб, Ўзбекистон Республикасида маҳсулотлар, хизматлар ва бошқа объектларни сертификатлаштиришнинг ҳуқуқий, иқтисодий ва ташкилий асосларини, шунингдек сертификатлаштириш иштирокчиларининг ҳуқуқлари, мажбуриятлари ва жавобгарлигини белгилаб беради. Қонуннинг 1-боби 1-моддасида сертификатлаштириш бўйича асосий тушунчаларга алоҳида аҳамият берилган, шунингдек қонунда Ўзбекистон Республикасида сертификатлаштириш органлари, уларнинг фаолияти, сертификатлаштириш объектлари ва субъектлари, сертификатлаштиришни ўтказиш шартлари тўғрисида ҳам маълумотлар келтирилган. 2-боб 7-моддасида кўрсатилишича маҳсулотни белгиланган талабларга мувофиқлиги тасдиқланган тақдирда сертификатлаштириш органи мувофиқлик сертификати беради. Тайёрловчи ана шу сертификат асосида мувофиқлик белгисини ишлатиш ҳуқуқига эга бўлиши таъкидланган ва албатта мувофиқлик белгилари сертификатлаштириш органлари ва синов лабораторияларининг аккредитация қилинганлик тўғрисидаги гувоҳномалари “Ўзстандарт” агентлиги томонидан белгиланган тартибда Давлат реестридан ўтказилиши алоҳида кўрсатилган. Маълумки, сертификатлаштириш ишлари давлат томонидан молиявий таъминланади. Сертификатлаштириш қоидаларига риоя этилишини давлат томонидан текшириш ва назорат қилиш “Ўзстандарт” агентлигининг давлат инспекторлари томонидан қонун ҳужжатларида белгилаб қўйилган тартибда амалга оширилади. “Маҳсулот ва хизматларни сертификатлаштириш тўғрисида” ги қонунда сертификатлаштириш органлари ва синов лабораторияларининг (марказларнинг) жавобгарлиги ҳақида ҳам маълумотлар берилган бўлиб, 4- бобнинг 22-моддасига биноан сертификатлаштириш органлари ва синов лабораториялари (марказлари) мувофиқлик сертификатини асоссиз ва қонунга хилоф равишда берганлиги учун, синов натижалари ҳақида нортўғри маълумот берганлиги учун қонун ҳужжатларига белгиланган тартибда жавобгарликка тортиладилар. Қонунда кўрсатилган тадбир ва тартиблар, албатта сертификатлаштириш ишларини юқори савияда ўтказилишини таъминлайди. Сертификатлаштириш бўйича асосий тушунчалар ва атамалар Саноат корхоналарида ишлаб чиқилаётган турли хил маҳсулотлар муайян сифат кўрсаткичларига жавоб бериши керак. Сифат кўрсаткичлари эса маълум белгиланган талабларга мувофиқ /мос/ келиши лозим. Мувофиқлик ўз навбатида маълум стандартга ёки бошқа меъёрий

ҳужжатларга мос келишини талаб этади. Мувофиқликни сетификатлаштириш мумкин. Хўш , сертификатлаштириш тушунчаси нима? Сертификатлаштириш деганда керакли ишончлилик билан маҳсулотнинг муайян стандартга ёки техникавий ҳужжатга мувофиқлигини тасдиқлайдиган фаолият тушунилади. “Сертификатлаштириш” тушунчаси биринчи марта Халқаро стандартлаш-тириш ташкилоти Кенгашининг сертификатлаштириш масалалари бўйича махсус қўмитаси томонидан ишлаб чиқилиб, унинг “Стандартлаштириш, сертификатлаштириш ва синов лабораторияларининг аккредитлаш соҳаларидаги асосий атамалари ва уларнинг қоидалари” қўлланмасига киргазилган. Қайта ишланган Халқаро стандартлаштириш ташкилоти-нинг қўлланмасида “сертификатлаштириш” атамасининг фақатгина изоҳлари берилган:  сертификатлаштириш умумий атама бўлиб, маҳсулот, технологик жараён ва хизматларнинг сертификатлаш-тиришда /мувофиқликни сертификлаштириш/ учинчи томоннинг қатнашиши тушунилади;  сифат тизимини баҳолаш соҳасидаги тараққиёт сифат тизимини сертификатлаштириш бўйича янги /таъминлов-чининг имкониятларини сертификатлаштириш/ тушунча заруриятини туғдирмоқда. Қўлланманинг қайта ишланган нусҳасида мувофиқликни “сертификатлаштириш” тушунчаси тегишли атамалар гуруҳига киритилган. Мувофиқлик атамаси маҳсулот, жараён, хизматга белгиланган барча талабларга риоя қилишни ўз таркибига олади. Бунда мувофиқликни учта кўриниши - мувофиқлик баёноти, мувофиқликни аттестатлаш, мувофиқликни сертификатлаш-тириш белгилайди. Мувофиқлик баёноти деб етказиб берувчининг маҳсулот, жараён ва хизматларнинг аниқ бир стандартга ёки бошқа меъёрий ҳужжатга тўла-тўкис мувофиқлик хақида бутун маъсулиятни ўз устига олганлигини баён этишига айтилади. Бу атамани сўнгги вақтларда “ўз-ўзини сертификатлаштириш” тушунчаси билан алмашилаётгани қайд қилинмокда. Ўз-ўзини сертификатлаштириш деганда маҳсулот ишлаб чиқарувчи томон бутун масъулиятни ўзига олган ҳолда сертификатлаштиришни ўзини ўтказади ва маҳсулотнинг керакли даражада сифатлилиги ҳақидаги кафолатни ўз устига олади. Бундай сертификатлаштириш фаолиятини ўз-ўзини сертификатлаштириш деб юритилади. Мувофиқликни аттестатлаш учинчи томон тарафидан “синов лаборатория-сининг баёноти” тушунилиб, маълум намуна маҳсулотга бўлган талабларни белгиловчи маълум стандартлар ёки бошқа ҳужжатлар билан мувофиқ эканлигини баён этишига айтилади. Сертификатлаштириш деганда маҳсулот /буюм, мол/ ёки хизмат муайян стандартга ёки техникавий шартларга мос келишини тасдиқлаш мақсадида ўтказиладигин фаолият тушунилиб, ушбу фаолият натижасида маҳсулот /буюм, мол/ нинг сифати ҳақида истеъмолчини ишонтирадиган тегишли ҳужжат - сертификат берилади.

Яна бир зарур атамалардан бири “ сертификатлаштириш тизими” бўлиб, у қуйидагича таърифланади: Сертификатлаштириш тизими - мувофиқликнинг сертификатлаштириш фаолиятини ўтказиш учун иш тартиби қоидаларига ва бошқаришига эга бўлган тизимдир. “Сертификатлаштириш тизими” атамасидан ташқари Сертификатлаштириш схемаси /схема сертификации/ киритилиб, уни қуйидагича таърифланади: “Мувофиқликнинг сертификатлаш-тирилишини ўтказишдаги учинчи томон фаолиятининг таркиби ва тартиби”. Сертификатлаштириш тизимларида қатнашувчи учта тушунча тўғрисида тўхталиб ўтамиз: сертификатлаштириш тизимидан фойдаланиш, сертификатлаштириш тизимида қатнашувчи ва сертификатлаштириш тизими аъзоси. Сертификатлаштириш тизимидан фойдаланиш деганда сертификатлаштириш тизимининг қоидаларига мувофиқ гувоҳнома талабгорига берилган сертификатлаштиришдан фойдаланиш имконияти тушунилади. Сертификатлаштириш тизимида қатнашувчи деб ушбу тизимнинг қоидаларига биноан фаолият кўрсатадиган, лекин тизимни бошқариш имкониятига эга бўлмаган сертификатлаш-тириш идораси тушунилади. Сертификатлаштириш тизими аъзоси деганда ушбу тизимнинг қоидаларига биноан фаолият кўрсатадиган ва тизимни бошқаришда қатнашадиган сертификатлаштириш идораси тушунилади. Сертификатлаштириш икки хил б ў лади: мажбурий ва ихтиёрий. Маҳсулотни у ёки бу сертификатлаштиришга оидлиги, уни ташқи муҳитга, инсон саломатлигига таъсири асосий мезон ҳисобланади. Ана шунинг учун ташқи муҳитга, инсон саломатлигига таъсир кўрсатувчи маҳсулотлар, албатта, мажбурий сертификатлаштиришга мансуб бўлади, қолган маҳсулотлар эса сертификатлаштирилиши ихтиёрийдир. Мажбурий сертификатлаштириш деганда сертификат-лаштириш ҳуқуқига эга бўлган идора томонидан маҳсулот, жараён, хизматнинг стандартлардаги мажбурий талабларга мувофиқлигини тасдиқлаш тушунилади. Ихтиёрий сертификатлаштириш деганда ишлаб чиқарувчи /бажарувчи/, сотувчи /таъминловчи/ ёки истеъмолчи ташаббуси билан ихтиёрий равишда ўтказиладиган сертификатлаштириш тушунилади. Ҳозирги шароитда ташқи мамлакатлар билан савдони, мамлакатлараро иқтисодий алоқаларни, фан ва техникани ривожланиши учун ҳамда чиқарилаётган маҳсулотларнинг сифатини яхшилаш, уларнинг рақобатбардошлигини ошириш учун мунтазам равишда синовлардан ўтказиш эҳтиёжи ортиб бормоқда. Синовларни кўпинча учинчи томон деб аталувчи шахс ёки ташкилот амалга оширади ва кўриладиган масалада қатнашаётган томонлар одатда таъминловчи /биринчи томон/ ва харидор /иккинчи томон/ нинг манфаатларини ҳимоя қилиб, мутлақо мустақил равишда иш кўрадилар.

Учинчи томон тарафидан қилинадиган сертификатлаш-тириш ишлаб чиқарувчиларнинг ишончига сазовор бўлмоқда ва шу сабабли бундай йўл кенг қўлланилиб, салмоқли равишда тарқалмоқда. Турли мамлакатларда учинчи томон тарафидан бажарилаётган сертификатлаш-тириш тизимини ташкил этиш амалда шуни кўрсатмоқдаки, уни турлича ташкил қилиш мумкин экан: ишлаб чиқарувчи ассоцияциялар, йирик истеъмолчилар, стандартлаштириш миллий ташкилотлари томонидан, масалан, Франция ва Англияда 60-йиллар бошида итеъмолчилар томонидан ҳарбий мақсадлар учун электроника маҳсулотларини сертификатлаш-тириш тизими яратилди. Айрим олинган мамлакат миқёсида яратилган миллий тизимлар мажбурий бўлган стандартлар доирасини қамраб олади. Масалан, биринчилар қаторида миллий миқёсда қимматбаҳо тошларни сертификатлаштириш тизимлари қўлланилган. Сертификатлаштириш тушунчаси кенг маънода учинчи томон тарафидан ўтказиладиган техникавий меъёрга, иш услубига, қоидаларига мувофиқлигини қамраб олган ҳар қандай текширувдир. Шунинг учун сертификатлаштиришни текширув деб ҳисоблаб, босим остидаги идишларни, портлаш ҳавфидан ҳимояланган қурилмаларнинг, кемаларнинг, сузиш воситалари-нинг, тайёраларнинг, авиация қурилмаларининг, атом реакторларининг ва тоғ техникасининг ишлатишдаги ҳавфсизлигини таъминлаш учун техникавий назорат ўрнатувчи идоралар шартли текширувни амалга оширади. 2. Ўзбекистон Республикаси ҳудудига олиб кирилаётган ва ҳудудидан олиб чиқилаётган махсулотларини сертификатлаштириш Мамлакатимизда маҳсулот ва хизматларни сертификатлаш-тириш Ўзбекистон Республикасининг 1994 йил 28 декабрдаги “Маҳсулот ва хизматларни сертификатлаштириш тўғрисида” ги Қонунига асосан амалга оширилади. Унга биноан: “Маҳсулотни сертификатлаштириш” (кейинчалик сертифи- катлаштириш) маҳсулотга ўрнатилган талабларга мослигини тасдиқловчи фаолият; “Мувофиқлик сертификати” – маҳсулотни ўрнатилган талабларга мослигини тасдиқлаш учун сертификатлаштириш тизими қоидалари асосида берилган ҳужжат; “Мувофиқлик белгиси” ушбу маҳсулот ёки хизмат стандартга ёки бошқа меъёрий хужжат талабларига мослигини кўрсатувчи, ўрнатилган тартибда тасдиқланган, маҳсулотни маркалаш ёки хизмат ҳужжатларида қўлланиладиган белги тушунилади. Сертификатлаштириш қуйидаги мақсадларда амалга оширилади: - инсон соғлиғи ва хаёти юридик ва жисмоний шахсларни мол-мулкига, атроф-муҳитга хавфсизлигини таъминлаш учун маҳсулотларни назоратини амалга ошириш учун;

- халқаро бозорларда, маҳсулотларни рақобатбардошлигини таъминлаш учун; - мамлакатимиз ва қўшма корхоналар, тадбиркорларни халқаро иқтисодий, илмий-техникавий ҳамкорликда ва халқаро савдода қатнашиш учун шароит яратиш учун; - истеъмолчиларни сифатсиз маҳсулотдан ҳимоя қилиш (сотувчи, бажарувчи) учун; - ишлаб чиқарувчининг аризасига мувофиқ маҳсулотларни сифат кўрсаткичларини тасдиқлаш (сотувчидан, бажарувчидан) учун. Ўзбекистон Республикасида сертификатлаштириш ишлари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 6 июл 318-сонли “Маҳсулотларни сертификатлаштириш тартиботини соддалаштиришга доир чора-тадбирлар тўғрисида” Қарори асосида ишлаб чиқилган, Адлия Вазирлигида 2005 йил 18 мартда 1458 сонли рақами билан давлат рўйхатидан ўтган “Маҳсулотларни сертификатлаш-тириш қоидаси” га мувофиқ амалга оширилади. Мазкур ҳужжат Ўзбекистон Республикаси сертификатлаш-тириш миллий тизимида (кейинчалик Ўз СМТ) маҳсулотларни, шу жумладан, импорт маҳсулотларни сертификатлаштиришга тайёрлаш ва ўтказиш тартибига бўлган умумий талабларни белгилайди. Ўзбекистон сертификатлаштириш миллий тизими юртимизда ишлаб чиқарилган ва чет элдан келтирилган маҳсулотларни сертификатлаштиришни сертификатлаштириш бўйича аккредитланган идоралар, (кейинчалик - СИ) улар йўқ ўлган ҳолда сертификатлаштириш миллий идораси (кейинчалик - СМИ) ўтказадилар. Мажбурий сертификатлаштирилиши лозим бўлган маҳсулотлар рўйхати, вазирликлар, Давлат қўмиталари таклифларини инобатга олган ҳолда ўрнатилган тартибда сертификатлаштириш миллий идораси томонидан аниқланган ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 6 июл 318-сонли “Маҳсулотларни сертификатлаштириш тартиботини соддалаштиришга доир чора-тадбирлар тўғрисида” Қарорининг 2-иловасида келтирилган. Ўзбекистон сертификатлаштириш миллий тизимида маҳсулотларни сертификатлаштириш қуйидаги асосий операцияларни ичига олади: - сертификатлашлаштириш учун буюртма бериш; - меъёрий ва бошқа ҳужжатларни текшириш; - буюртма бўйича қарор қабул қилиш; - идентификациялаш ва намуналарни танлаб олиб уларни лабораторияларга етказиш; - аккредитланган синов лабораторияларида намуналарни синовдан ўтказиш; - маҳсулотларни ишлаб чиқариш ҳолатларини баҳолаш; - сифат тизимини баҳолаш; - маҳсулотларни мослигини деклорациялаш; - олинган натижаларни таҳлил қилиш ва мувофиқлик сертификатини бериш ёки бермаслик;

- Ўз СМТ Давлат реестрида мувофиқлик сертификатини рўйхатдан ўтказиш; - чет эл халқаро идоралар томонидан берилган мувофиқлик сертификатини тан олиш; - сертификатлаштирилган маҳсулотларнинг (II, III, IV, V схемалар учун) барқарорлиги устидан текширувчан назорат олиб бериш; - апелляцияларни кўриб чиқиш. Ўзбекистон Республикаси сертификатлаштириш миллий тизимида маҳсулотларни сертификатлаштиришни ўтказиш қоида ва тартиблари: 1. Буюртмани топшириш ва кўриб чиқиш: Ўз СМТ доирасида маҳсулотни сертификатлаштириш-ни ўтказиш учун юртимиз ёки чет эл сўровчиси буюртмани бир турдаги маҳсулотларни сертификатлаштириш учун аккредитланган тегишли СИ га юборилади. Буюртма билан биргаликда, унга ишлаб чиқарилаётган маҳсулотга меъёрий ҳужжат нусхаси, маҳсулотни маркировка қилиш намунаси (маҳсулот тўғрисида ахборот), гигиеник сертификат илова қилинади. Буюртма берувчи томонидан айни бир вақтда гигиеник сертификат ва мувофиқлик сертификати олишга буюртма берилган тақдирда гигиеник сертификат нусхаси, белгиланган тартибда расмийлаштирилгандан кейин тақдим этилади. Четдан олиб келинаётган маҳсулотни сертификатлаштириш учун қуйидагилар тақдим этилади: – ишлаб чиқарилаётган маҳсулотга меъёрий ҳужжат нусхаси (у мавжуд бўлганда); – маҳсулотни маркировка қилиш намунаси (маҳсулот тўғрисида ахборот); – Ўзбекистон Республикасининг божхона ҳудудига етиб келганлиги тўғрисида белги қўйилган товарнинг илова ҳужжати (товар-транспорт юк хати, инвойс, счёт-фактура) нусхаси. Мазкур маҳсулотларининг СИ бир нечта бўлган ҳолда, сўровчи буюртмани улардан хоҳлаганига юбориши мумкин. Сўровчида бундай идора ҳақида ахбороти йўқ бўлганида ва у манфаатдор бўлган маҳсулотни сертификатлаштириш тартиби ҳақидаги ахборотни СМИ ёки унинг ҳудудий идорасидан олиши мумкин. СИ буюртмани кўриб чиқади, тақдим этилган ҳужжатларни текширади ва таҳлил қилади ҳамда уни олгандан бошлаб 2 кундан кечиктирмай сўровчига муайян бир турдаги маҳсулотни сертификатлаштиришни белгиланган тартибига асосланган сертификатлаштиришнинг барча асосий шартномани ўз ичига олган, шу жумладан, ўтказиладиган сертификатлаштиришга мувофиқ келадиган сертификатлаш-тириш схемаси ва керак бўладиган МҲ кўрсатилган Қарор тўғрисида хабар беради. Қарорда, шунингдек синовларни ўтказадиган аккредитланган синов лабораторияси ва сифат тизими ёки ишлаб чиқаришни сертификатлаштирилиши ким томонидан ўтказилиши (агарда бу сертификатлаштириш схемаси билан мўлжалланган бўлса) кўрсатилади.

Тез бузиладиган маҳсулотларни сертификатлаштириш буюртмаси, кечиктирмай кўриб чиқилади ва у бўйича қабул қилинган қарор, сўровчига, мурожаат қилинган куннинг ўзида хабар қилинади. Импорт маҳсулотларни мажбурий сертификатлашти-ришни ўтказиш муддати, “Мажбурий сертификатлаштириш лозим бўлган товарларни (маҳсулотларни) Ўзбекистон Республикаси ҳудудига киритиш ва унинг ҳудудидан олиб чиқиб кетиш тартиби» тўғрисидаги қўлланмада аниқланган. 2. Сертификатлаштириш учун синовни ўтказиш. Сертификатлаштириш учун синовлар, берилган маҳсулотларни сертификатлаштириш учун қўлланиладиган МҲ ларда кўрсатилган синовларни ўтказиш ҳуқуқи Ўз СМТ да аккредитланган синов лабораторияларида (марказларида) ўтказилади. Сертификатлаштириш вақтида аккредитланган синов лабораториялари (марказлари) бўлмаса, СИ ёки СМИ ҳақиқий натижаларни таъминловчи, синовларни ўтказиш жойи, тартиби ва шароитларини белгилайди. Сертификатлаштириш учун синовлар, конструкцияси, таркиби ва ишлаб чиқариш жараёни, истеъмолчига (буюртмачига) тақдим этилаётган маҳсулотларга айнан ўхшаш бўлган маҳсулот тўпидан (ёки сериясидан) олинган намуналарида ўтказилади. Намуналар сони уларни танлаб олиш тартиби, айнан ўхшатиш ва сақлаш қоидалари сертификатлаштирилаётган маҳсулотларни МҲ лари ва синов услубларида белгиланади. Сўровчи, зарур бўлганда, таркиби ва мазмуни бир турдаги маҳсулотларни сертификатлаштириш таркибида белгиланадиган намуна (намуналар) нинг техник хужжатини тақдим этади. Намуналар (кичик намуналар) ни танлаб олиш, белги қўйиш ва тамғалашни, намуналарни синаш жойига етказишни таъминлайдиган сўровчи иштирокида, СИ ёки синов лабораторияси амалга оширади. Бунда намуналар (кичик намуналар) ни танлаб олиш далолатномаси икки нусхада тузилади. Божхона таъминотидаги импорт маҳсулотларидан намуна танлаб олиш, божхона идорасининг рухсати билан унинг инспектори ва товар эгаси ёки унинг ишончли шахси иштирокида сертификатлаштириш идораси ходими томонидан амалга оширилади. Бунда намуна (кичик намуна) лар танлаб олиш далолатномалари уч нусхада тузилиб, иккинчи нусхаси божхона идорасига топширилади. Сўровчи, шунингдек, СИ га маҳсулотни ишлаб чиқариш ва ишлаб чиқаришни ташкил қилишда ўтказилган синов баённомаларини (уларни амал қилиш муддатларини ҳисобга олган ҳолда) ёки Ўз СМТ да аккредитланган ёки тан олинган юртимизнинг ёки чет эл синов лабораториялари томонидан бажарилган синовлари тўғрисидаги ҳужжатларни тақдим этиши мумкин. Буюртмачи илтимосига кўра унинг вакилларига синовларни ташкил қилиниши ва шароитлари билан танишиб чиқиш имконияти берилиши лозим.

Сўровчи ўз маҳсулотининг синовларида қатнашиш ҳуқуқига эга. Бунда лабораторияда синовларнинг махфийлигини ва нормал шароитларни сақланишини таъминлаш бўйича чоралар қабул қилиниши лозим. Намуналар синовларининг сифати ва ишончлилиги ҳамда уларни сақлаш бўйича жавобгарлик, техникавий лаёқатлиги ва мустақиллигига аккредитланган синов лабораториясига юкланади. Синов баённомалари ваколатли мутахассислар томонидан имзоланади ва лаборатория раҳбари томонидан тасдиқланади. Мустақил лаборатория бўлмаган тақдирда сертификатлаштириш мақсадлари учун синовларни фақат техникавий лаёқатлигига аккредитланган синов лабораторияларида СИ вакилининг назорати остида ўтказишга рухсат этилади. Бундай синовларнинг холислиги бўйича жавобгарлик синов лабораторияси билан бирга уларни ўтказишни топширган СИ га ҳам юкланади. Бу ҳолда синов баённомалари СИ вакиллари томонидан ҳам имзоланади. Синов баённомалари сўровчига ва СИ га тақдим этилади. Синов баённомаларининг нусхалари сертификатнинг амал қилиш муддатидан кам бўлмаган муддат давомида сақланиши лозим. Баённома нусхаларини сақлашнинг аниқ муддатлари бир турдаги маҳсулотларни сертификатлаштириш тартибида ва синов лабораторияси ҳужжатларида белгиланади. Агарда маҳсулотнинг алоҳида параметрлари бўйича синовлари ҳар хил аккредитланган синов лабораторияларда (марказларда) ўтказилган бўлса, унда маҳсулотни белгиланган талабларга мувофиқлигини ижобий баҳоси бўлиб зарур бўлган барча ижобий натижалари синов баённомаларининг мавжудлиги ҳисобланади. Синов натижалари салбий бўлганида СИ сўровчига сертификатни беришдан бош тортиш сабабларини кўрсатилган хулосани беради. 3. Ишлаб чиқариш ҳолатини баҳолаш Сертификатлаштирилаётган маҳсулотларни ишлаб чиқариш ҳолатини баҳолаш бир турдаги маҳсулотларни сертификатлаш-тиришини ўтказиш тартиби билан белгиланади. Баҳолаш натижалари бўйича текшириш далолатномаси тузилиб, сертификат бериш тўғрисидаги қарор қабул қилишда у ҳисобга олинади. Маҳсулот сертификатида ишлаб чиқаришни текширилган-лиги, сертификатлаштирилганлиги тўғрисида ёки сифат тизимини сертификатлаштирилганлиги тўғрисида ахборот берилади. 4. Мувофиқлик сертификатини ва мувофиқлик белгисидан фойдаланиш ҳуқуқини бериш. Сўровчиларга мувофиқлик сертификатини ва сертификат-лаштирилган маҳсулотларни мувофиқлик белгиси билан тамғалаш ҳуқуқини беришни СИ, улар бўлмаса, СМИ амалга оширади.

СИ синов баённома (лари) ни кўриб чиқиб, ишлаб чиқариш ҳолатини баҳолаб ва ижобий қарор қабул қилингандан сўнг мувофиқлик сертификатини расмийлаштириш, O`zRH 51-021 “Ўзбекистон Республикаси сертификатлаштириш миллий тизими. Давлат реестрини олиб бориш қоидалари” да белгиланган Ўз СМТ нинг Давлат реестрида рўйхатдан ўтказади ва сўровчига топширади. Сертификат фақат рўйхат рақами бўлган тақдирда ҳақиқий ҳисобланади. Мувофиқлик сертификатини расмийлаштириш ва беришнинг умумий муддати, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 6 июл 318-сонли “Маҳсулотларни сертификатлаштириш тартиботини соддалаштиришга доир чора-тадбирлар тўғрисида” Қарорига асосан ишларнинг мураккаблиги даражасига, кўп меҳнат талаб қилиши ва ўзига хослигига қараб, барча ҳужжатлар берилган вақтдан бошлаб 10 иш кунидан 1 ойгача муддатда белгиланган. Сертификат бериш бўйича ҳамма ишларга, шу жумладан буюртмаларни кўриб чиқиш, ишлаб чиқаришни текшириш, синаш ва текширувчан назорат, ҳужжатларни рўйҳатдан ўтказиш ва зарур ҳужжатларни таржима қилиш ва бошқалар Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигида деклорацияланган тарифлар бўйича амалга оширилади. Мувофиқлик сертификатининг амал қилиш муддатини, маҳсулотнинг ўзига хос ҳусусиятларини ва сертификатлаштириш синовларини ўтказиш шароитларини, ҳамда маҳсулотнинг МҲ ни амал қилиш муддатини ва сифат тизими ёки ишлаб чиқариш сертификатлаштирилган муддатини инобатга олган ҳолда, лекин уч йилдан ортиқ бўлмаган муддатга СИ белгилайди. Ишлаш (яроқлилик) муддати кўрсатилган маҳсулот тўпи ёки якка маҳсулот сертификатининг амал қилиши маҳсулотнинг ишлаш (яроқлилик) муддатидан ошмаслиги лозим. Мувофиқлик сертификатининг амал қилиш муддати тугашидан 3 ой олдин, сўровчи мазкур ҳужжатда кўрсатилган тартибда маҳсулотни қайтадан сертификатлаш мақсадида СИ га ариза беради. Чет эл мувофиқлик сертификатларини тан олиш. Ўз СМТ га кирувчи СМИ ва СИ лари мажбурий сертификатлаштирилиши лозим бўлган маҳсулотлар сертифика-тини сўзсиз тан олиш ҳуқуқига эгадирлар. Республикада фойдаланиладиган юртимиз ва четдан келтирилган маҳсулотларига бошқа давлатларнинг (Халқаро тизимлари) томонидан берилган сертификатларни тан олиш тўғрисидаги қарорни, бир турдаги маҳсулотларни сертификатлаштириш идораси, бундай идора бўлмаганда СМИ қабул қилади. Халқаро тизим ва келишув доираларида сертификатларни тан олиш, ана шу тизим ва келишувларда ўрнатилган қоидага мувофиқ ўтказилади. Сертификатни тан олиниши учун сўровчи буюртмани СИ га юборади. Буюртмага сертификатни тасдиқланган нусҳаси ва сертификатлаштириш

халқаро тизими ёки келишувларнинг қоидалари билан белгиланган бошқа ҳужжатлар ва материаллар илова қилиниши лозим. Зарур ҳолларда сўровчи Ўзбекистон Республикасида қабул қилинган МҲ нинг қўшимча талабларига мувофиқлиги синовлари баённомасинииг нусхасини тақдим этади. Олинган ҳужжатлар ва материалларни таҳлил асосида СИ, сертификатни тан олиш (тан олмаслик) тўғрисида қарор қабул қилади. Тан олиш жараёнини амалга оширишда СИ маҳсулотнинг белгиланган талабларга мувофиқлилигини тасдиқлаш учун такрорий синовларни тўлиқ ҳажмда айрим тавсифлари бўйича ўтказишни талаб қилиши мумкин. Тан олиш жараёни бир турдаги маҳсулотларни сертификатлаштириш тартиби бўйича белгиланади. Тан олинган тақдирда, Ўз СМТ да белгиланган намунага мувофиқ, маҳсулотга мувофиқлик сертификати берилади ва ЎзСМТ Давлат реестрига киритилади. Чет эл сертификатларини тан олиш бўйича ишларига ҳақ тўлаш сўровчи томонидан бажарилади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 12 август 1994 йил 409-сонли “Мажбурий сертификатлаш-тириш керак бўлган товарлар (маҳсулотларни) Ўзбекистон Республикасига олиб кириш ва унинг ҳудудидан олиб чиқиб кетиш тўғрисида” ги қарорига асосан “Ўзстандарт” агентлиги ва Ўзбекистон Республикаси давлат божхона қўмитаси билан ҳамкорликда йўриқнома ишлаб чиқилиб, 26 феврал 2000 йил Адлия Вазирлигида рўйхатдан ўтган. Ушбу йўриқномага асосан мувофиқлик сертификат-лари бир номдаги ёки бир хил маҳсулот гуруҳларига берилиб, унинг жорий қилиниши ҳамма маҳсулот тўпига тадбиқ этилиб, Ўзбекистон Республикаси божхона чегарасидан ўтган мувофиқлик сертификатида кўрсатилган ҳақиқий миқдорига берилади. Ўзбекистон Республикаси божхона ҳудудига олиб келинган маҳсулотларни сертификатлаштириш божхона назорати остида, қонун асосида амалга оширилади. Ташқарига олиб чиқиб кетилаётган маҳсулотларни сертификатлаштириш масаласи ҳал қилингунча, улар жойларида, маҳсулотни эгалари ихтиёрида ва транспортда сақланиши мумкин. Маҳсулотларни сертификатлаштириш “Узстандарт” агентлиги ўрнатган муддатда амалга оширилади. Озиқ- овқат ва қишлоқ ҳўжалик маҳсулотлари 1 кундан 5 кунгача Енгил саноат маҳсулотлари 5-10 кунгача Хом ашё тармоқ маҳсулотлари (ёғочни қайта ишлашдан бошқа) 10 кунгача

Электротехника ва техника маҳсулотлари 5-15 кугача Машинасозлик маҳсулотлари 10 кунгача Ёғни қайта ишлаш натижасида ишлаб чиқарилган маҳсулотлар 15 кунгача Ўлчаш воситалари 5-30 кунгача Маҳсулот сифат ва ҳавфсизлик талабларига мувофиқ бўлмаган ҳолда, сертификатлаштириш идораси номувофиқ-лиги ҳақида расмий равишда хулоса беради. Мувофиқлик сертификатида кўрсатилган маълумот-ларнинг ҳаққонийлиги тўғрисида жавобгарлик, муддатларни ўзайтириш ва сертификатлаштириш қоидаларини бузилишига сертификатлаштириш идораси жавобгардир. Республикага олиб келинаётган махсулот божхона назорати остида сертификатлаштириш учун божхона идораси, сертификатлаштириш идораси вакиллари билан маҳсулот эгасининг ёки унинг вакили иштирокида намуна олинади. Шунга асосан сертификатлаштириш идорасининг вакили томонидан “Ўзтандарт” агентлити тасдиқлаган шаклда намуна олинганлиги ҳақида 3 нусхада далолатнома тузади, иккинчи нусхаси божхона идорасига тақдим этилади. Мустақил ҳамдустлик давлатларининг (кейинчалик МҲД) ўзаро келишувига мувофиқ, МҲД давлатларига экспорт қилинадиган маҳсулотларга бериладиган мувофиқлик сертификати А4 форматда рус тилида тўлғазилади. 3. Сертификатлаштириш схемалари Сертификатлаштириш бўйича ИСО таркибидаги қўмита томонидан тайёрланган ҳужжатда учинчи томон тарафидан амалга ошириладиган сертификатлаштиришнинг саккизта схемаси берилган бўлиб, республикамизда ҳам айнан шу 8 та схема тадбиқ этилган: Биринчи схема . Бу схема билан фақат маҳсулот намуналари турларини стандартлар талабларига мувофиқлигини махсус тасдиқланган синов ташкилотларида синовдан ўтказилади. Бу хилдаги сертификатлаштиришда синовга тақдим этилган намунани белгиланган талабларга мувофиқлиги тасдиқланади, халос. Бу йўл ўзининг соддалиги ва унга кўп харажат талаб қилмаслиги туфайли миллий ва ҳалқаро савдо муносабатларида муайян даражада тарқалган. Иккинчи схема. Бу схемада маҳсулотнинг намуна турларини махсус тасдиқланган синов ташкилотларида синовдан ўтказилиб, сўнгра унинг сифатини савдо шаҳобчаларидан вақти-вақти билан олинадиган намуналар асосида назорат қилиб борилади. Бу усул тақдим этилган намуналар сифатини баҳолаш билан кўп серияли чиқаётган маҳсулотнинг сифатини ҳам

баҳолаш имконини беради. Усулнинг афзаллиги унинг соддалигидадир. Унинг камчилигига эса назорат синовлар натижасига қараб, агар маҳсулот стандарт талабларига номувофиқлиги аниқланса, барибир уни савдо шаҳобчаларидан чиқариб ташлаш мумкин бўлмайди ёки уни чиқариб ташлаш учун бирмунча қийинчиликлар туғилади. Учинчи схема. Маҳсулот намуналарининг турларини махсус тасдиқланган синов ташкилотларида ўтказиш, сўнгра сотувчи ёки истеъмолчига юбормасдан туриб вақти-вақти билан намуналарнинг текширувини назорат қилишга асосланади. Иккинчи схемадан фарқланувчи томони шуки маҳсулот савдо шаҳобчаларига тушмасдан туриб, синов назорати ўтказилади ва стандартга номувофиқлиги аниқланса, маҳсулотнинг истеъмолчига жўнатилиши тўхтатилади. Тўртинчи схема. Маҳсулот намуналарининг турларини худди 1-3- схемалардек синовдан ўтказишга асосланган бўлиб, сўнгра савдо шаҳобчасидаги ҳамда ишлаб чиқаришдан олинган намуналарнинг текшириш назорати вақти-вақти билан ўтказиш орқали маҳсулотнинг сифати ҳисобга олинади. Бу ҳолда маҳсулот ишлаб чиқарилган бўлиб, унинг чиқарилишига маълум харажатлар бўлгандан кейин стандарт талабларига номувофиқлиги аниқланади. Бешинчи схема. Бу схема маҳсулот намуна турларини тасдиқланган синов ташкилотларида ўтказишга ва маҳсулот ишлаб чиқаришнинг сифатини баҳолашга асосланган бўлиб, сўнгра савдо шаҳобчасида ва ишлаб чиқаришда намуналар сифатини вақти-вақти билан текширилиб назорат қилиб борилади. Бу сертификатлаштириш усули фақат маҳсулотнинг сифатини назорат қилибгина қолмай, балки корхонада чиқазиладиган маҳсулотнинг сифатини керакли даражада бўлишини ҳам назорат қилади. Табиийки, корхонадаги маҳсулот сифатини таъминлашда, тизимни баҳоланишида унинг мезонини аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Ушбу усул саноати ривожланган мамлакатларда ҳамда халқаро сертификатлаштириш тизимларида энг кўп тарқалган схемадир. Биринчи-тўртинчи схемаларга қараганда бу схема энг мураккаб ва нисбатан қимматроқ турадиган схема бўлиб, унинг афзаллиги итеъмолчи маҳсулот сифат даражасини юқори эканлигига ишонч ҳосил қилади, бу эса асосий мезон ҳисобланади. Олтинчи схема фақат корхонадаги маҳсулотнинг сифатини таъминлаш билан тизимни баҳоланишини ўтказишга мўлжалланган. Бу усул айрим вақтда корхона-тайёрловчини аттестатлаш деб ҳам юритилади. Бу хил сертификатлаштиришда фақат корхонанинг белгиланган сифат даражасидаги маҳсулотни чиқариш қобилияти баҳоланади. Еттинчи схема маҳсулотнинг ҳар бир тайёрланган тўдасидан синовларга танлаб олишга асосланган. Танлаб олиш синовларининг натижаларига қараб тўдани ортиш учун қарор қабул қилиниши аниқланади. Бу хилдаги сертификатлаштириш учун танланманинг ҳажми аниқланиши лозим, бу эса тайёрланган тўданинг катта-кичиклигига мақбул бўладиган сифат даражасига боғлик. Қабул қилинган қоидага асосан танланмани тўплаш ваколатланган синов ташкилотлари томонидан амалга оширилади. Бу

хил сертификатлаштириш қўлланилиши статистик усулни қўллаш билан боғлиқдир. Саккизинчи схема ҳар бир тайёрланган, айрим буюмнинг стандартлар талабига мувофиқлиги синовлар ўтказиб аниқлашга асосланган. Бу сертификатлаштириш усулида юқоридаги схемаларга қараганда таъминловчининг маъсулияти анча юқори. Табиийки муваффақиятли синовлардан ўтган буюмларгина сертификат ёки мувофиқлик белгисини олади. 8-схема маҳсулотга нисбатан юқори ва қатъийроқ талаблар қўйилганда ишлатилишга асосланган ёки маҳсулотнинг ишлатилиши натижасида стандарт талабларга мос келмаслиги истеъмолчига катта иқтисодий зарар етказганида қўлланилади. Бу хил сертификатлаштириш қимматбаҳо металлардан ва қотишмалардан тайёрланадиган буюмларда кўпроқ қўлланилади. Бундан асосий мақсад қимматбаҳо металларнинг белгиланган миқдорини, таркибини ва буюмнинг тозалигини текширишдир. Буюк Британия институти томонидан сетрификатлашириш-инг янги хили яратилиб, бу усул билан фақат ишлаб чиқаришдаги технологик жараёнларини тасдиқланиши /аттестатланиши/ га асосланган. Тўққизинчи схема маҳсулотларни декларация мувофиқлиги сертификати бўлиб, маҳсулот ҳақидаги деклариция ҳужжатлари билан биргаликда сертификатлаш тушунилади. Ҳозирги замон адабиётида ҳар бир сертификатлаштириш схемасининг афзаллиги ва камчиликлари таҳлил этилган. Буларнинг ичида энг мукаммал ва мураккаби бешинчи схемадир. Бу схема тўлик бўлганлиги учун уни асос қилиб олиб, ҳозирги замон халқаро сертификатлаштириш тизимини яратилмоқда. Сертификатлаштириш тизимларини бошқарувчи идора муайян турдаги маҳсулот сифатининг назоратини ташкил этиш, стандартларга риоя қилишни мажбурий талаб этишини, истеъмолчи ва савдо талабларини эътиборга олиб, мамлакатдаги амалда бўлган қонунлар ва меъёрий ҳужжатлар асосида ўз ишини ташкил этади. Сертификатлаштириш идораси синовларни ўтказиш, корхонадаги ва савдо шаҳобчасидаги маҳсулотнинг сифатини назорат қилиш ҳамда назоратни ташкил қилиш ва шунга ўхшашларни бажариб учинчи томон вазифасини бажаради.

Сертифика т лаштириш схемалари № Схема тарти би Сертификатлаштириштиришни ўтказиш мазмуни 1 I Биринчи схема билан фақат маҳсулот намунаси, уларнинг турларини мавжуд стандартлар, техник шартлар ва ҳоказо талабларига мувофиқлигини махсус тасдиқланган синов ташкилотларида синовдан ўтказилади ва унинг натижасида маҳсулот турига тегишли сертификат берилади. Бу хилдаги сертификатлаштириштиришда синовга тақдим этилган намунани белгиланган талабларга мувофиқлиги тасдиқланади, холос. Бу схема ўзининг соддалиги ва кўп ҳаражат талаб қилмаслиги туфайли миллий ва халкаро савдо муносабатларида муайян даражада тарқалган. 2 II Бу схемада маҳсулот намунаси тегишли стандарт, НХ ва х.к орқали сертификацияланиб, унинг сифати савдо шахобчаларидан вақти-вақти билан олинадиган намуналар асосида назорат қилиб борилади. Бу усул такдим этилган намуналар сифатини бахолаш билан серияли чиқаётган маҳсулотнинг сифатини ҳам баҳолаш имконини беради. Бу усулнинг ижобий тарафи, такдим этилган намуна асосида бутун серия чикарилган маҳсулот сифати сертификатланади. Унинг камчилиги истеъмолчига стандарт талабларига ному в офиқ бўлган маҳсулотлар кириб келишидир. Бу эса бир неча қийинчилик ва ноаниқликларни келтиради. 3 III Бу схемада маҳсулот намунаси тегишли стандарт, НХ бўйича мувофиқлиги аниқланиб, шу билан бирга қайта-қайта маҳсулот сифати истеъмолчига юбормасдан туриб омборхонада текширувдан ўтказиб турилади. Бу схемадан кўриниб турибдики, товар савдо

шахобчасига тушмасдан туриб синов назорати ўтказилади. Стандартга номувофиқлиги аниқланса, истеъмолчига жўнатиш тўхтатилади. 4 IV Бу схемада маҳсулот турларини худди 1-3 схемалардагидек синовдан ўтказишга асосланган бўлиб, шу билан бирга савдо шахобчасидаги ҳамда ишлаб чиқаришдан олинган намуналарнинг текшириш назорати вақти-вақти билан ўтказиш орқали маҳсулотнинг сифати аниқланган холда сертификатланади. Бу холда маҳсулот корхона томонидан ишлаб чиқилган бўлиб, унинг маълум ҳаражатлар сарф бўлгандан кейин стандарт талабларига номувофиқлиги аниқланади. Бу эса ушбу схеманинг камчиликларидан ҳисобланади. Шунинг учун бу схема ривожланган мамлакатларда кенг тарқалмаган. 5 V Бешинчи схема бўйича маҳсулот ёки хизмат сертификацияланаётганда бутун бир технологик жараён синовдан ўтказилади, ҳамда ишлаб чиқариш бўйича сифат кўрсаткичи аниқланиб, хулоса қабул қилинади. Кўриниб турибдики, корхонадаги маҳсулот сифатини таъминлашда, сифат тизимини баҳоланишида унинг мезонини аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Шунинг учун ҳам ушбу усул саноати ривожланган мамлакатларда, ҳамда халқаро стандартлаштириш тизимларида энг кўп тарқалган схемадир. Биринчи-тўртинчи схемаларга қараганда бу схема энг мураккаб ва нисбатан қимматроқ, ҳисобланиб, унинг афзаллиги истеъмолчи учун махсулот сифат даражасини юқори эканлигига ишонч ҳосил қилади, бу эса ишлаб чиқарувчи, сотувчи ва истеъмолчи учун энг муҳим мезондир. 6 VI Бу схемада фақат корхонадаги мҳсулотнинг сифатини таъминлаш билан тизимни баҳоланишини ўтказишга мўлжалланган. Бу усул айрим вақтда

корхона тайёрловчини аттестатлаш деб ҳам юритилади. Бу хил сертификатлаштириш д а фақат корхонанинг белгиланган даражадаги маҳсулот чиқариш қобилияти баҳоланади. 7 VII Бу схемада сертификатлаштириш учун ҳар бир партиядан (тўдадан) намуна олиб синов ўтказилади ва унинг натижаси бўйича маҳсулотни (тўдани) истеъмолчига юбориш лозимлиги аниқланади. 8 VIII Бу схема олдинги схемалардан фарқли ўлароқ, ишлаб чиқилган маҳсулотнинг ҳаммаси (барча қисмлари) синовдан ўтказилади. Бу схем а да ишлаб чиқарувчи учун катта ва каттиқроқ талаб қўйилади, катта масъулият талаб қилади. Бу схема асосан қимматбаҳо металлардан ва қотишмалардан тайёрланадиган буюмлар, ҳарбий техникалар ва бошқа маҳсулотларни сертифика тлаштиришда қўлланилади. 9 IX Бу схема маҳсулотларни декларация мувофиқлиги сертификати бўлиб, маҳсулот ҳақидаги деклорация ҳужжатлари билан биргаликда сертификатлаштириш тушунилади.

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СЕРТИФИКАТЛАШТИРИШ ТИЗИМИ _____________________________________________________ _____________________________________________________ (сертификатлаш тириш идораси нинг номи ва манз и ли) №_________ МУВОФИҚЛИК СЕРТИФИКАТИ «__»____________________________ _______________________сон билан Давлат реестрида рўйхатга олинган А м а л қ и л и ш м у д д а т и «__»_____________200__йилгача ОКП код 911500, 911600, 911501 ТИФ МН коди ___________________ _____________________________________________________ (корхона, фирма, ишлаб чиқарув ч и) Ушбу сертификат тасдиқлайдики, Сертификатлашга тақдим этилган маҳсулот __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________ (номи , тури , хили , русуми) __________________________________________________________________ _________м е ъёрий ҳужжат талабларига мувофиқдир Буюртмачи (тайёрловчи, сотувчи) _____________________ _____________________________________________________ б) намуналар синови _________________________________ _____________________________________________________ в) ишлаб чиқаришни текшириш далолатномаси Инспекцион назоратни ____________________________________ __________________________________________ амалга оширади Алоҳида белгилар _________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________ Сертификатлаш Идораси раҳбари __________________ _________________ ( имзо ) И.Ф.О.И.

АДАБИЁТЛАР 1. Каримов И.А. Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. Т. Ўзбекистон, 1994 й. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т. Ўзбекистон, 1996 й. 3. Метрология ҳақида. Ўзбекистон Республикаси қонуни. 1993 йил. 4. Стандартлаштириш ҳақида. Ўзбекистон Республикаси қонуни. 1993 йил. 5. Маҳсулот ва хизматларни сертификатлаш ҳақида. Ўзбекистон Республикаси қонуни. 1993 йил. 6. Исматуллаев П.Р., Маъруфов Э.А., Абдуллаев А.Х. Метрология бўйича изоҳли луғат. Тошкент, 1993 й. 7. Исматуллаев П.Р., Тўхтамуродов З.Т. Сифат ва сертификат. Конструктор ИЧБ. 1994 й. 8. Исматуллаев П.Р., Тўхтамуродов З.Т., Абдуллаев А.Х. Стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштиришга муқаддима. Конструктор ИЧБ. 1995 й. 9. Крылова А.Н. Основы метрологии, стандартизации и сертификации. М. : Аудит, 1998 г, ЮНИТИ. 10. ЎзРСТ 8.010-93. Метрология. Атамалар ва таърифлар. 11. ЎзРСТ 0-92. Ўзбекистон Республикаси стандартлаштириш давлат тизими. Асосий қоидалар. 12. ЎзРСТ 5.0-92. Ўзбекистон Республикаси миллий сертификатлаш тизими. Асосий қоидалар. 13. ISO 9000-1-94. Стандарты по общему руководству качеством и обеспечению качества. 14. Исматуллаев П.Р., Абдуллаев А.Х., Турғунбоев А., Аъзамов А.А. Ўлчашларнинг фан ва турмушдаги тутган ўрни. ТДТУ, 1999 й. 15. Исматуллаев П.Р., Абдуллаев А.Х., Қодирова Ш.А., Аъзамов А.А., Миралиева А.Қ. Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаш-тириш. Маърузалар матни. ТДТУ, 2000. 16. Шишкин И.Ф. Метрология, стандартизация и управление качеством. М. : Изд. Стандартов, 1990 г. 17. www . Standart . ru ; 18. www usst . uz 19. www.smsiti.uz 20. www.standart.uz 21. www.uniim.ru

Похожие

Сертификатлаштириш

Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш

Сертификатлаштириш турлари ва схемалари

Ихтиёрий ва мажбурий сертификатлаштириш

Узбекистон Республикасининг сертификатлаштириш миллий тизими