Ихтиро объектлари ҳақида тушунча - Метрология - Рефераты

Ихтиро объектлари ҳақида тушунча

Загружено в:

26.08.2022

Скачано:

0

Размер:

21.66796875 KB

Ихтиро объектлари ҳақида тушунча Режа: 1. Ихтиронинг патентга лаёқатлилик шартлари. Саноат намунасига талабномаларнинг тузилиши ва патентлаш тартиби. 2. Товар белгиларининг турлари. Товар белгисини роъйхатга олиш, талабнома тузиш. 3. Патент ахборотларининг аҳамияти. Патент ахбороти манбалари. Халқаро патент таснифи. Патент ҳужжатлари библиографияси.

Ихтиро инсон яратган дастлабки интеллектуал мулк объектидир. Ихтиролар тарихи ибтидоий одам ўзининг биринчи мехнат қуролини ўйлаб топган вақтдан бошланган бўлса керак. Ўша вақтлардан бери айнан ихтиролар техникани, демак умуман жамиятни ривожлантиришнинг омили ҳисобланади. Интеллект – инсонни ҳайвонат дунёсидан ажратиб турадиган асосий белги бўлиб ривожланишни сифат жиҳатидан янги поғонага кўтаради. Интеллект сўзи лотинча интеллеcтус сўзидан келиб чиққан бўлиб, инсоннинг ақли, онги, фикрлаш қобилиятини билдиради. Энг аввало интеллектуал мулк интеллектуал фаолият натижасидир. Барча интеллектуал фаолият ҳам интеллектуал мулк бўла олмаслиги аниқ. Инсон фикрлайди, унинг хаёлида беҳисоб ғоялар, лойиҳалар туғилади, лекин уларнинг ҳаммаси ҳам ҳаётда амалга ошмай, қолиб кетади. Фақат бошқалар томонидан объектив равишда қабул қилинадиган, яъни ўзининг муайян чегараларига эга бўлган ғоя ва фикрларгина мулк бўла олиши равшандир. Интеллектуал фаолиятнинг кейинчалик қандайдир бирор-бир объектив (моддий) шаклда ифодалана оладиган натижаларигина интеллектуал мулк бўлади деб айтиш мумкин. Ихтироларни яратишнинг асосий сабаби, энг аввало жамиятнинг тобора ошиб бораётган моддий, ижтимоий ва маданий эҳтиёжларидир. Жамият ривожланиб боргани сари бу эҳтиёжлар бир томондан янада тўлароқ, иккинчи томонидан эса камроқ харажат билан қондириб борилиши зарур. Ихтиро бу янги ғоя, техник ечим бўлиб, амалиётда техниканинг исталган соҳасидаги муайян муаммони ҳал қилиш имконини беради ва белгиланган мезонларга жовоб беради. Шуни қайд этиб ўтамизки, техника кўп қиррали тушунча бўлганлиги сабабли турли-туман объектлар ихтиро бўлиши ва уларнинг ҳар бири ўзига хос бўлиши мумкин.

Ниҳоят, биз интеллектуал мулкнинг муҳим атамаси – патент деган тушунчани қараб чиқамиз. Патентни ҳақли равишда интеллектуал мулкнинг асосий бош ҳужжати деб айтиш мумкин, у интеллектуал мулк ҳуқуқларининг асосий моҳиятини йиғиқ ҳолда акс эттиради ва индустриал ривожланишда етакчи рол ўйнайди. Патент сўзи лотинча патентис сўзидан келиб чиққан бўлиб, очиқ, аниқ деган маънони билдиради. Патент ихтирочи ва жамият ўртасидаги ўзига хос алмашинув ҳисобланади. Ихтирочи ўз ижодини жамиятга очиб беради, бу билан техник тараққиёт даражасини оширади., бунинг учун эса ўзининг патентланган ихтиросига давлат томонидан кафолатланган мутлоқ (монопол) ҳуқуққа эга бўлади. Патент давлат номидан саноат мулки объектига бериладиган ва муайян худудда муайян вақт оралиғида амал қиладиган муҳофаза ҳужжатидир. Патент ўз моҳиятига кўра, объектларга мутлоқ эгалик ҳуқуқини берадиган ҳужжат бўлганлиги сабабли муайян давлатда бундай мутлоқ ҳуқуқларни бериш масаласи шу давлатнинг алоҳида ваколати ҳисобланади. Маълумки, бир давлатнинг патенти иккинчи давлатнинг ҳудудида амал қила олмайди. Ихтиронинг таърифи, унинг турлари ҳақидаги асосий тушунчаларни қараб чиқамиз. Ихтиро, яъни ақлий мулк маҳсулоти қуйидаги талабларга жавоб бериши керак: 1) ихтиро сифатида кўрсатилган объект янги ихтирочилик даражасига эга бўлса ва уни саноатда қўллаш мумкин бўлса, ҳуқуқий жиҳатдан муҳофаза қилинади ва ихтиро деб тан олинади; 2) ихтиро техника тараққиёти даражасидан маълум бўлмаса, янги деб ҳисобланади; 3) ихтиро техника тараққиёти даражаси ҳақидаги маълумотлардан яққол аён бўлмаса, ихтирочилик даражасига эга бўлади;

4) техника тараққиёти даражаси ихтиро устуворлиги санасига қадар жаҳонда оммага ошкор бўлган ҳар қандай маълумотларни ўз ичига олади; 5) ихтирони саноат, қишлоқ хўжалиги, соғлиқни сақлаш ва бошқа соҳаларда қўллаш мумкин бўлса, саноатда қўллаш мумкин деб ҳисобланади. Ихтиро турлари. Қурилмалар, усуллар, моддалар, микроорганизм- ларнинг штаммлари, ўсимликлар ва ҳайвон ҳужайраларининг турлари, илгаридан маълум бўлган қурилмалар, усуллар, моддаларнинг, микроорганизмлар штаммларининг янги мақсадда қўлланилиши ихтиро сифатида эътироф этилади. Қурилма. Қурилмаларга, конструкциялар, конструктив элементлар ёки уларнинг функционал конструктив бирликда бўлган мажмуидан иборат буюмлар киради. Қурилмаларга машиналар, асбоб-ускуналар, аппарат, идишлар, транспорт воситалари, маҳкамловчи буюмлар, машина деталлари, идиштовоқлар, мебел, пояфзал, алоқа воситалари, қурилиш конструкциялари, бинолар, иншоотлар, бино қисмлари ва бошқалар киради. Усул. Усулларга моддий объект (қурилма, муҳит, электр заряди, магнит майдони ва бошқалар) устида моддий объектлар ёрдамида ўзаро боғлиқ ҳаракатларни бажариш жараёнлари киради. Модда. Ихтиро тури сифатида моддаларга: индивидуал кимёвий бирикмалар, буларга шартли равишда юқори молекуляр бирикмалар ва ген мухандислиги объектлари киритилган; композициялар (аралашмалар, қотишмалар, эритмалар ва бошқалар); ядровий парчаланиш маҳсулотлари киради. Микроорганизм штамми, ўсимликлар ва ҳайвонлар ҳужайраларининг турлари. Микроорганизм штамми - бу ўзига хос хусусиятлари бўйича

танлаб олиш билан сақланиб туриладиган, қўллаганда фойдали моддалар ҳосил қиладиган ёки бошқа фойдали хусусиятларга эга бўлган вирус, бактерия ва замбуруғларнинг ирсий жиҳатдан бир жинсли турларидир. Ихтиро тури сифатидаги микроорганизм штаммларига, ўсимлик ва ҳайвонлар ҳужайраларининг турларига қуйидагилар киради: - микроорганизмларнинг индивидуал штаммлари, ўсимлик ва ҳайвонлар ҳужайралари турлари; - микроорганизмлар, ўсимлик ва ҳайвон ҳужайралари турларининг консорциумлари. Аввалдан маълум бўлган қурилмалар, усуллар, моддалар, штаммларнинг янги мақсадда қўлланилишига уларнинг янги вазифада ишлатилиши киради. Аввалдан маълум бўлган (табиий ва сунъий йўл билан олинган) моддаларни ижтимоий истеъмолни қаноатлантириш учун биринчи марта ишлатилиши янги мақсадда ишлатишга тэнглаштирилади. Талабнома битта ихтирога ёки ягона ихтирочилик фикрини ташкил қилиб, бир-бири билан узвий боғланган ихтиролар гуруҳига тегишли бўлиши керак (ихтиро бирлиги талаби). Қуйидаги шартлар бажарилса ихтиро бирлиги талаби бажарилган деб тан олинади: – битта мустақил пунктдан иборат ихтиро формуласида битта ихтиро келтирилган; – бир неча мустақил пунктлардан иборат ихтиро формуласида ихтиролар гуруҳи келтирилган бўлиб, улардан бири бошқасини олиш (тайёрлаш) учун ишлатилади (масалан қурилма ёки модда ва қурилма ёки моддани тўлалигича, ёки уларнинг бир қисмини олиш (тайёрлаш) усули);

– улардан бири бошқасини амалга ошириш учун ишлатилади (масалан усулни тўлалигича ёки унинг ҳаракатларидан бирини амалга ошириш учун ишлатиладиган усул ва қурилма); – улардан бири бошқасидан фойдаланиш учун ишлатилади (масалан, усулда ишлатишга мўлжалланган усул ва модда; усул ёки қурилма ва унинг бир қисми; қурилма ёки модданинг янги мақсадда қўлланилиши ва уларни шу вазифада ишлатиш усули; қурилма ёки модданинг янги мақсадда қўлланилиши ва уларнинг таркибий қисми бўлган қурилма ёки композициялар); – бир хил кўринишдаги объектларга тегишли бўлган, бир хил вазифадаги, бир хил техник натижани бир хил йўл билан олишни таъминловчи ечимлар (вариантлар). Патентга лаёқатли ихтиролар эмас деб тан олинадиган объектлар. Қуйидагилар патентга лаёқатли ихтиролар деб тан олинмайди [3]: - илмий назариялар ва математика усуллари; - хўжаликни ташкил этиш ва бошқариш усуллари; - шартли белгилар, жадваллар, қоидалар; - ақлий операцияларни бажариш қоидалари ва усуллари; - електрон ҳисоблаш машиналари учун алгоритмлар ва дастурлар; - бинолар, иншоотлар, ҳудудларни режалаштириш лойиҳалари ва схемалари; - естетика талабларини қаноатлантиришга йўналтирилган, маҳсулотларнинг фақат ташқи кўринишига оид ечимлар; - интеграл схемаларнинг топологиялари; - ўсимлик навлари ва ҳайвон зотлари; - жамоа манфаатлари, инсонпарварлик ва ахлоқ қоидаларига зид ечимлар.

Ихтирога Ўзбекистон Республикаси патенти бериш учун талабнома тузиш Қоидалари Ўзбекистон Республикаси Олий Кэнгашининг 1994 йил 6 майдаги 1063-ХИИ сонли қарорига мувофиқ кучга киритилган “ Ихтиролар, фойдали моделлар ва саноат намуналари тўғрисида" ги Қонунининг 2 - моддаси 2 - қисмига мувофиқ ишлаб чиқилган ва Ўзбекистон Республикаси Патент идораси ихтирога патент бериш учун талабнома тузиш тартибини белгиловчи меъёрий ҳужжатлари асосида тузиб чиқилди. Ҳар қандай талабнома фақат ягона мақсад – яратилган ихтирога муҳофаза ҳужжати (патент) олиш учун тузилади ва Патент идорасига топширилади. Яъни патент экспертизаси ўтказиш вақтида талабномада кўрсатилган объект (қурилма, усул ёки модда) нинг патентга лаёқатлиликнинг белгиланган мезонларига мос келиши тан олиниши учун берилади. Шунга мувофиқ ихтиро тавсифи шундай тузилиши керакки, ундан қуйидагиларни аниқлаб олиш мумкин бўлсин [4]: 1. Ихтиронинг патентга лаёқатлилиги, яъни унинг янгилиги, ихтиро даражаси ва саноатда қўлланилиши тўғрисида аниқ ва равшан тасаввур ҳосил қилиш; 2. Омма учун ихтиронинг техник моҳиятини тўлиқ очиб бериш ва бу билан техника даражасини ривожлантиришга муаян ҳисса қўшиш, патент тизими ҳам айнан ана шу мақсадларда фаолият юритади. Бунинг учун ихтиронинг тавсифи ўз ичига ихтирони амалга ошириш учун зарур ва етарли ахборотни (унда бевосита фойдаланиш, усул бўйича маҳсулот ишлаб чиқариш ва ҳ.к.) олиши зарур. Шундан келиб чиққан ҳолда, ихтиро тавсифи қуйидаги мантиқий схема бўйича тузилади [5,6]: 1. Ихтиронинг мақсади, унинг қўлланиш соҳаси очиб берилади; 2. Ихтирогача бўлган техник даражаси баён этилади, илгари маълум ихтироларнинг камчиликлари келтирилади ва ҳ.к.; 3. Техниканинг ушбу соҳаси олдида турган ва ҳал қилиниши зарур техник, иқтисодий ва бошқа натижалар берадиган вазифалар, долзарб

муаммолар кўрсатилади; 4. Ихтиронинг ўзи очиб берилади, ихтиро қандай қилиб қўйилган вазифани ҳал қилиши, зарур техник натижаларга эришилишига далиллар келтирилади, ихтирони амалга оширишнинг аниқ мисоллари келтирилади ва ҳ.к.[7]. Талабнома таркиби. Талабнома қуйидаги ҳужжатларни ўз ичига олади: - ихтиро муаллифи (муаллифлари) ва номига патент берилиши сўралаётган шахс (шахслар), шунингдек уларнинг яшаш ёки турар жойи кўрсатилиб, патент бериш сўралган ариза ; - ихтиронинг уни амалга ошириш учун етарли бўлган даражада тўлиқ баён этилган тавсифи ; - ихтиро моҳиятини акс эттирувчи ва унинг тавсифига тўла мувофиқ бўлган ихтиро формуласи ; - ихтиро моҳиятини тушуниш учун зарур бўлса, чизмалар ва бошқа материаллар ; - реферат . Талабномага илова қилинадиган ҳужжатлар: 1. Талабномага белгиланган миқдорда бож тўланганлигини тасдиқловчи ҳужжат ёки бож тўлашдан озод қилишни асословчи ҳужжат илова қилинади.Бож белгиланган миқдордан кам тўланган ҳолда, бож миқдори камайтирилишини асословчи ҳужжат қўшиб берилади. Юқорида кўрсатилган ҳужжатлар талабнома билан бирга берилиши керак. 2. Патент вакили орқали берилган талабномага талабнома берувчи томонидан берилган ва патент вакилининг ваколатларини тасдиқловчи ишончнома ёки унинг нусхаси илова қилинади. Патент идорасига топшириш учун Ўзбекистон Республикасида расмийлаштирилаётган ишончнома, оддий хат шаклида тузилади ва нотариус томонидан тасдиқланиши талаб этилмайди.

Талабнома тили. Патент бериш тўғрисидаги ариза ўзбек ёки рус тилида берилади. Талабнома миллий талабнома берувчилар ёки МДҲ талабнома берувчилари томонидан берилса, аризада кўрсатилган ихтиро номи ўзбек ва рус тилларида берилиши лозим. Нусхалар сони. Талабноманинг юқорида кўрсатилган ўзбек ёки рус тилида тузилган ҳужжатлари уч нусхада берилади. Шу ҳужжатлар агар бошқа тилда бўлса бир нусхада, уларнинг таржимаси уч нусхада берилади. Қолган ҳужжатлар ва уларнинг ўзбек ёки рус тилига таржимаси бир нусхада берилади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Джумаходжаев А.З. Патентоведение. Учебник для ВУЗов. Изд. Меҳнат, 2001 г. 2. "Ихтиролар, фойдали моделлар ва саноат намуналари тоъгърисида"ги Оъзбекистон Республикаси Қонуни. - 2003 йил. 3. Правила составления и подачи заявок на изобретения и полезные модели – Патентоведение. Ведомство Республики Узбекистан. Ташкент, 2003 г. 4. Прахов Б.Г. Зенкин Н.М. Изобретательство и патентоведение 2-е изд. Киев. Техника, 1988 г. 5. Патентоведение. Учебник для ВУЗов. Под. Ред. В.А.Рясенцева, авт. Артемов Е.И. и др. 3-е изд. М.: Машиностроение, 1984 г.

Похожие

Метрология ҳақида тушунча

Ўлчам занжири ҳақида тушунча

Ихтиро бўйича патент олиш шартлари

Стандартлаштириш объектлари

Курилишда стандартлаштириш объектлари