Rudalarning granulometrik tarkibi va uni aniqlash usullari - Материаловедение - Рефераты

Rudalarning granulometrik tarkibi va uni aniqlash usullari

Загружено в:

30.09.2022

Скачано:

0

Размер:

187.5 KB

Rudalarning granulometrik tarkibi va uni aniqlash usullari Reja: 1. Rudalar, minerallar va konlar haqida tushuncha 2. Rudaning granulometrik tarkibi va uni aniqlash usullari 3. Elaklar turkumi yordamida granulometrik tarkibni aniqlash 4. Sedimentatsion tahlil 5. Rudaning yiriklik xarakteristikasini tuzish va undan foydalanish

Rudalar, minerallar va konlar haqida tushuncha Respublikamiz xalq xo‘jaligida mineral xom-ashyolarning turli ko‘rinishlari katta miqdorda qo‘llaniladi. Hozirgi paytda sanoat va qishloq xo‘jalik mahsulotlari ishlab chiqarish uchun xom-ashyoning 200 dan ortiq turi ishlatilmoqda. Mavjud texnik-iqtisodiy sharoitda xalq xo‘jaligida etarli samara bilan ishlatilishi mumkin bo‘lgan tabiiy mineral moddalar foydali qazilmalar deyiladi. Ular tabiiy holda va tegishli ravishda qayta ishlangan holda ishlatilishi mumkin. Sifat va miqdor jihatidan xalq xo‘jaligida ishlatishga yaroqli er qa’ridagi mineral moddalarning to‘plangan joyi foydali qazilma konlari deyiladi. Mavjud texnik sharoitda qazib olinishi maqsadga muvofiq konlar sanoat konlari deyiladi. Foydali qazilmani qazib olish va boyitish texnikasi o‘sishi bilan sanoat konlari hisoblanmagan konlar ham sanoat konlari kategoriyasiga o‘tishi mumkin. Muhim ahamiyatga ega foydali qazilmalar sanoat tarmog‘ida ishlatilishiga qarab 3 ta asosiy guruhga bo‘linadi: ma’danli, noma’dan va yonilg‘i. Metall yoki uning birikmalarini ajratib olish texnologik jihatdan mumkin va iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq minerallar agregati ma’dan deyiladi. Masalan, temir, marganets, rux, molibden, volfram va h.k ma’danlari. Mineral xom-ashyoning sifatiga qarab ma’danlar boy (yuqori navli), oddiy (o‘rtacha sifatli) va kambag‘al (past navli) ma’danlarga bo‘linadi. Tabiiy kimyoviy reaksiyalar asosida hosil bo‘lgan tabiiy kimyoviy birikmalar minerallar deyiladi. Minerallar kimyoviy tarkibiga qarab sinflarga bo‘linadi, ularning asosiylariga quyidagilar kiradi: tug‘ma (sof) elementlar, sulfidlar (metallarning oltingugurt bilan birikmasi), oksidlar (metallar va ba’zi elementlarning kislorod bilan birikmasi), silikatlar (metallarning kremniy va kislorod bilan birikmalari) va alyumosilikatlar (alyuminiy saqlovchi silikatlar). Ma’dandan xalq xo‘jaligida ishlatish maqsadida ajratib olinadigan minerallar qimmatbaho yoki foydali minerallar deyiladi. Sanoat qimmatiga ega bo‘lmagan minerallar puch tog` jinslari deyiladi. Minerallarning bunday bo‘linishi shartlidir,

chunki bitta mineralning o‘zi ayrim sharoitda qimmatbaho, boshqa sharoitda esa puch tog‘ jinsi bo‘lishi mumkin. Masalan, kvars oltinli ma’danlarda puch tog‘ jinsi, keramika sanoati uchun esa qimmatbaho komponent hisoblanadi. Mahsulotni kompleks ravishda ishlatilishining ortishi puch tog‘ jinslari minerallarining sonini kamayishiga olib keladi. Foydali qazilma konlari tub va sochma konlarga bo‘linadi. Tub konlarda ma’dan o‘zining dastlabki hosil bo‘lgan joyda tog‘ jinslarining umumiy massivida yotadi. Sochma konlar esa tub konlarning suv, havo kislorodi, harorat va boshqa tabiiy omillar ta’sirida emirilishi natijasida hosil bo‘ladi. Foydali qazilma qumlari tabiiy omillar ta’sirida tub konlar joylashgan joydan ancha masofaga ko‘chishi mumkin. Moddiy tarkibiga ko‘ra ma’danlar qora, rangli, kamyob, nodir va radioaktiv metallar ma’danlariga bo‘linadi. Ma’danlar, shuningdek, faqat bitta metal saqlovchi monometal va bir nechta metal saqlovchi murakkab polimetal ma’danlarga bo‘linadi. Polimetal ma’danlar monometal ma’danlarga nisbatan ko‘proq uchraydi va ularning tarkibidagi metallar ko‘pincha sanoat ahamiyatiga ega bo‘ladi. Polimetal ma’danlarga misol tariqasida mis va ruxli, rux va qo‘rg‘oshinli, molibden va volframli ma’danlarni keltirish mumkin. Fizik xossalarga ko‘ra ma’danlar quyidagicha bo‘linadi: zichlik bo‘yicha: og‘ir – zichligi 3500 kg/m 3 dan yuqori, o‘rtacha – zichligi 2500-3500 kg/m 3 , engil - zichligi 2500 kg/m 3 dan kichik; namligi bo‘yicha: o‘ta nam, nam va kuruq. Fizik xossalari va kimyoviy tarkibiga ko‘ra ma’danlar oson va qiyin boyitiluvchi ma’danlarga bo‘linadi. Sanoat tomonidan ma’danli hom-ashyoga qo‘yiladigan talabalar GOST va texnik sharoitlar tarzida beriladi. Unga ko‘ra mineral hom-ashyo qimmatbaho komponent, zararli qo‘shimcha va ruda agregatini hususiyatiga qarab navlarga ajratiladi. Namlikning miqdori va granulometrik tarkibga ham cheklanishlar bor. Ma’dan tarkibidagi har qaysi mineral ma’lum bir kimyoviy tarkibga va o‘ziga xos tuzilishga ega. Bu minerallarning rang, zichlik, elektr o‘tkazuvchanlik,

magnitlanish qobiliyati va h.k. kabi doimiy va individual fizik xossalarini ta’minlaydi. Rudaning granulometrik tarkibi va uni aniqlash usullari Foydali qazilma qazib olingandan yoki maydalangandan keyin millimetrning ulushidan tortib, to bir necha yuz millimetrgacha bo‘lgan turli o‘lchamdagi zarrachalar aralashmasidan iborat bo‘ladi. Foydali qazilma tarkibiga kiruvchi turli o‘lchamdagi zarrachalar massa miqdorining nisbati uning granulometrik tarkibi deyiladi. Mahsulotning yirikligi qarab tahlil qilish natijalari boyitish mashinalarining ishlab chiqarish unumdorligini, elaklar, maydalagich, tegirmon va klassifikatorlarning ishlash samaradorligini, rudali va noruda minerallarning yuzasini to‘liq ochish uchun qanday yiriklikda yanchish zarurligini va bir qator texnologik jarayonlarning muhim ko‘rsatkichlarini anaqlashga imkon beradi. Granulometrik tarkibni aniqlash foydali qazilma namunasini ma’lum yiriklikdagi sinflarga ajratishdan iborat. Granulometrik tarkibni aniqlashning bir necha xil usullari mavjud: elash orqali, sedimentatsiya, mikroskop usul yoki alohida zarrachalarning o‘lchamini to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchash va h.k. Zarralar o‘lchamini to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘lchab yiriklikni baholash o‘lchami 150-200 mm dan ortiq mahsulotning granulometrik xarakteristikasini tuzish uchun ko‘llaniladi. Foydali qazilma zarrachalari notug‘ri shaklga ega va ularning yirikligi bir nechta o‘lchamlar bilan ifodalanishi mumkin. Amaliy maqsadlar uchun zarrachani bitta o‘lcham, ya’ni diametr orqali xarakterlash maqsadga muvofiq. Shakli shar yoki kubga yaqin zarrachaning diametrini aniqlash uchun ularni bir xil yo‘nalishida o‘lchash kifoya. Bunday zarrachalarning diametrini aniqlash uchun quyidagi formulalarning biridan foydalaniladi:

bu erda: v zarrachaning bir yo‘nalishdagi o‘lchami (1) formula shargi yaqin shakldagi, (2) va (3) formulalar esa kubga yaqin shakldagi zarrachalarning diametrini aniqlashda ishlatiladi. Parallelepiped yoki plastinka shaklidagi zarrachaning diametrini aniqlash uchun ularni ikki yoki uch o‘zaro perpendikulyar yo‘nalishda o‘lchash kerak. Hisoblashda quyidagi formulalardan foydalaniladi: (4) va (5) formulalar kvadrat kesimli paralelepiped yoki plastinka shaklidagi zarrachalarning diametrini, (6) va (7) formulalar esa uchta o‘zaro perpendikulyar yo‘nalishdagi o‘lchamga ega zarrachalarning diametrini aniqlashdan ishlatiladi. Amalda ko‘pincha aralashmadagi zarrachalarning o‘rtacha diametrini aniqlashga to‘g‘ri keladi. Buning uchun qo‘yidagi formulalardan foydalaniladi: bu erda: d 1 va d 2 aralashmadagi eng katta va eng kichik zarrachalarning diametri, mm. Elaklar turkumi yordamida granulometrik tarkibni aniqlash Elash orqali taxlil deb mahsulot namunasini yirikligiga qarab bir qator sinflarga ajratishga aytiladi. Elash orqali tahlil foydali qazilma alohida sinflarining chiqishini aniqlash uchun o‘tkaziladi.

Shuningdek, qiziqilayotgan komponentlarning sinflardagi miqdori ham aniqlanadi. Namunani sinflarga ajratish uni ma’lum o‘lchamli teshiklarga ega elaklar turkumi yordamida elash orqali amalga oshiriladi. Elash orqali tahlil o‘lchami 150200 mm dan 0,074 (0,043) mm gacha mahsulotni tekshirish uchun qo‘llaniladi. O‘lchami 0,074 mm dan kichik mahsulotlarning granulometrik tarkibi sedimentatsiya usuli bilan aniqlanadi. Boyitish amaliyotida elash orqali tahlil qilish uchun sim yoki sintetik to‘rdan kvadrat shakldagi teshikli qilib tayyorlangan kontrol elaklar ishlatiladi. To‘plamdagi elak teshiklari o‘lchamining nisbati doimiy va o‘zgaruvchan bo‘lishi mumkin. Odatda rudani elash uchun ishlatiladigan elaklar turkumi quyidagi o‘lchamdagi elaklarni o‘z ichiga oladi: 60; 40; 30; 20; 10; 5; 2,5 va 1 mm. Ko‘mirni elash uchun esa elaklar turkumi: 150; 100; 50; 25; 13; 6; 3; 1; 0,5 mm. Ikkita qo‘shni elak teshiklari o‘lchamining bir-biriga nisbati modul deyiladi. Yirik mahsulotni elashda 2 ga teng modul ishlatiladi. Bu modulga ko‘ra elaklar turkumi quyidagi o‘lchamli elaklardan tashkil topadi: 100; 50; 25; 12; 6; 3; 0. Mayda mahsulotni elash uchun esa 2 ga teng modul qo‘llaniladi. Unga ko‘ra, asosiy elak deb o‘lchami 200 mesh (0,074 mm) meshli elak olinadi (mesh-25,4 mm ga to‘g‘ri keladigan teshiklar soni). Elaklar turkumi quyidagicha tuziladi: Dastlabki mahsulotning‘ massasi mahsulotning‘ yirikligiga, namuna olish usuliga va elash orqali tahlilning aniqligiga bog‘liq. Granulometrik tahlil uchun namunaning‘ maksimal miqlori quyidagi formula orkali topiladi: M = 0,02 d 2 + 0,5 d bu erda: d - zarrachaning maksimal o‘lchami, mm. Talab qilinadigan aniqlikka va mahsulotning namligiga qarab elash orqali tahlil quruq va jamlashgan usulda o‘tkazilishi mumkin. Mahsulotning namligi uncha katta bo‘lmaganda va o‘ta aniqlik talab qilinmaganda elashning quruq usuli qo‘llaniladi.

O‘lchami 0-13 mm li mahsulotning namligi yuqori bo‘lib, quruq usulda elashni qiyinlashtirsa, namuna dastlab quritiladi. Og‘irlikdagi yo‘qolish elash natijasida olingan alohida sinflar chiqishlari orasida taqsimlanadi. Yirik o‘lchamli sinflar quritilmaydi. Yirik mahsulotning tahlili laboratoriya elaklarida o‘tkaziladi. O‘lchami 6 mm gacha bo‘lgan mayda mahsulotni elash mexanik silkitgichlarda amalga oshiriladi. Mahsulotni elash 10-30 daqiqa davom etadi. Elash vaqti mahsulotning namligi va yirikligiga bog‘liq: mayda va nam mahsulot uzoq vaqt elanadi. Keyin silkitgichda yoki qo‘lda shu elaklarning o‘zida elashning qanchalik to‘liq bo‘lgani tekshiriladi. Agar kontrol elanganda 1 daqiqa davomida elakdan o‘tgan mahsulot massasi elakda qolgan mahsulot massasidan 1% oshmasa, yirik mahsulotni ham, mayda mahsulotni ham elash tamomlangan hisoblanadi. Sedimentatsion tahlil Mayin tuyulgan mahsulotni suvda yoki havoda cho‘kish tezligiga qarab tahlil qilish sedimentatsion tahlil deyiladi. Sedimentatsion tahlilning eng sodda usuli tindirish hisoblanadi. Analiz uchun 20-50 g mahsulot balandligi 150 mm gacha bo‘lgan stakanga solinadi (1-rasm). Stakan yuqori belgisigacha suv bilan to‘ldiriladi. Analiz uchun tayyorlangan bo‘tana zarrachaning erkin tushishini ta’minlash uchun suyuq (10:1) bo‘lishi kerak. Bo‘tana tingandan keyin ustki qismi diametri 6-10 mm li sifon trubka orqali S idishga tushirib olinadi. Analiz quyidagicha bajariladi: A stakandagi bo‘tana yaxshilab aralashtiriladi. Aralashtirish tamom bo‘lishi bilan sekundomer yoqiladi va maolum muddatga bo‘tana eng mayda fraksiya (-10 mk)ni cho‘kishi uchun tinch holda ushlab turiladi. Ma’lum vaqt o‘tgandan keyin sifon trubkaning qisqichi ochiladi va cho‘kma ustidagi suyuqlik quyib olinadi. Stakan yana suv bilan to‘ldiriladi va bu operatsiyalar ajratib olinayotgan suyuqlik tiniq holga kelguncha qaytariladi. "S" idishdagi hamma suyuqlik bitta qilib yig‘iladi va tindiriladi, undan keyin suv to‘kib

olinadi, qoldiq quritiladi va tortiladi. Xuddi shu tartibda boshqa sinflar (-20 mk) ham tindiriladi. 1-rasm Sedimentatsion analiz o‘tkazish uchun asbob. Rudaning yiriklik xarakteristikasini tuzish va undan foydalanish Elaklar turkumi yordamida elab, ajratib olingan sinflar tortiladi va ularning umumiy chiqishi foizlarda aniqlanadi. 1 % dan ortiq yo‘qolishga yo‘l qo‘yilmaydi. Namunalarini elash va alohida sinflar kimyoviy taxlilining natijalari 1-jadvalga kiritiladi. Jadval quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: 1-jadval Elash orqali taxlil natijalari. Sinflarning o‘lchami,mm CHiqish Umumiy chiqishi g % “Plyus” bo‘yicha “Minus” bo‘yicha +100 -100+50 -50+25 -25+12 -12+6 -6+3 -3+1,5 -1,5+0,75 3,7 10,71 10,45 12,70 18,48 12,99 10,01 11,00 3,7 10,71 10,45 12,70 18,48 12,99 10,01 11,00 3,7 14,41 24,86 37,56 56,04 69,03 79,04 90,04 100,0 96,30 85,59 75,14 62,44 43,96 30,97 20,96 -0,75+0 9,96 9,96 100,0 9,96

Dastlabki ruda 100 100 - - Elash orqali taxlil natijalari grafik tarzda "plyus" bo‘yicha (elakda qolgan mahsulotning umumiy qoldig‘i) yoki "minus" bo‘yicha (elakdan o‘tgan mahsulotning umumiy qoldig‘i) yiriklikning umumiy xarakteristikasi ko‘rinishida ifodalanadi. Ordinata o‘qiga sinflarning umumiy chiqishi foizlarda, absissa o‘qiga esa elak teshiklarining o‘lchami yoki zarrachaning diametri millimetrlarda qo‘yiladi (2-rasm). "Plyus" bo‘yicha yiriklik umumiy xarakteristikasining botiq ko‘rinishi rudada mayda zarrachalarning ko‘pligidan, qabariq ko‘rinishi esa yirik zarrachalarning ustunligidan darak beradi. Oraliq sinflarning chiqishi egri chiziqni interpolyasiyalab topiladi. Bunday egri chiziqlarni tuzishda chiziqli shkalani ishlatilishi sinflarning soni oz bo‘lganda va dastlabki mahsulotdagi zarrachalarning eng katta va eng kichik o‘lchamlari orasidagi farq uncha katta bo‘lmaganda qulay. 2-rasm. Yiriklik xarakteristikalari

Adabiyotlar ro’yhati: 1. Abramov A.A., Pererabotka, oboga щ enie i kompleksnoe ispolzovanie tverd ы x polezn ы x iskopaem ы x. t.1 Obogatiteln ы e protsess ы i apparat ы : Uchebnik – 2- e izd., stereotip. 2014. 2. Abramov A.A., Pererabotka, oboga щ enie i kompleksnoe ispolzovanie tverd ы x polezn ы x iskopaem ы x. T.2 Texnologiya pererabotki i obogaщeniya poleznыx iskopaemыx : Uchebnik – 2014. 3. Abramov A.A., Pererabotka, obogaщenie i kompleksnoe ispolzovanie tverdыx poleznыx iskopaemыx. T.2 Texnologiya pererabotki i obogaщeniya poleznыx iskopaemыx : Uchebnik – 2014. 4. Abramov A.A., Texnologiya pererabotki i oboga щ eniya rud svetn ы x metallov. Uchebnoe posobie, v 2 kn. 2015. 5. Avdoxin V.M. Osnovы obogaщeniya poleznыx iskopaemыx. Uchebnik v 2t. – 2016. 6. Avdoxin V.M. Osnovы obogaщeniya poleznыx iskopaemыx. Uchebnik v 2t. – 2006. t2. Texnologiya obogaщeniya poleznыx iskopaemыx. 7. Arashkevich V.M. Osnovы obogaщeniya rud, M., Nedra,2019. 8. Egorov V.L. Osnov ы oboga щ eniya rud, M., Nedra,2016

Похожие

Rudalarni boyitishga tayyorlash

Maydalash jarayoni

Flotatsiya jarayoni

Temomexanik va mexanik payvandlash usullari

Metall va uning qotishmalarini korroziyadan ximoyalash usullari