Тишли узатмаларнинг геометрияси ва кинематикаси - Машиностроение - Рефераты

Тишли узатмаларнинг геометрияси ва кинематикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

453.5 KB

Тишли узатмаларнинг геометрияси ва кинематикаси Режа: 1. Тишли узатмаларнинг геометрияси 2 .ТУ-нинг кинематикаси. 1

Техникада эвольвента профилли тишли ғилдираклардан иборат узатмалар кўпроқ қўлланилгани учун қуйида шуларни кўриб ўтамиз. Одатда, илашишда бўлган бир жуфт ғилдиракдан кичигини (етак-ловчи) шестерня деб, каттасини (етакланувчи) эса тишли ғилдирак деб номланади, ҳамда улар мос равишда 1 ва 2 индекс билан белгиланади. 1.Цилиндрсимон тишли узатманинг геометрик ўлчамлари қуйидагича ифодаланилади (расм): расм. d 1 ва d 2 - шестерня ва тишли ғилдирак бўлувчи айланаларининг диаметрлари. d w1 , d w2 –шестерня ва ғилдирак бошланғич айланаларининг диаметрлари. Бу диаметр илашишдаги бўлган ғилдиракларга таалуқли бўлиб, алоҳида олинган ғилдирак учун қўлланилмайди. Тишлар хеч қандай тузатишсиз тайёрланганда бу диаметрлар бўлувчи диаметрларга тенг яъни d w = d бўлади. Қуйида шундай тишли узатмаларни ўрганамиз . 2

d a1 , d a2 -тишларнинг учидан ўтган айланалар диаметрлари; d f1 , d f2 - тишларнинг тубидан ўтган айланалар диаметрлари; d b1 , d b2 -асосий айланалар диаметрлари. Бу айлананинг ёйилма-сидан тишни ён ёғи сирти учун зарур бўлган эвольвента чизиғи ҳосил қилинади. Диаметрал параметрларда ишлатилган w, a, f, b индекслар мос равишда шу айланалар билан боғлиқ бўлган бошқа параметрларни ифодалашда қўлланилади. a, a w -марказлараро масофа, d = d w бўлганда, a = a w . P t – тишли ғилдиракнинг бўлувчи ёки бошланғич айлана бўйича қадами; P b - тишли ғилдиракнинг асосий айлана бўйича қадами; h -тишнинг баландлиги. h= h a + h f бу ерда h a -бўлувчи айлана билан чегараланган тиш каллаги баландлиги; h f -тиш оёғи баландли-ги (6.2-расм) . П - илашиш қутби; A 1 A 2 = q - илашиш чизиғи. a, α w -илашиш бурчаги. ГОСТ 13755-81 га асосан тиш кесувчи асбобнинг бурчаги α = 20 о . a w = a бўлганда α w = α = 20 о . q α -фаол илашиш чизиғи, яъни илашманинг ишчи қисми. Тиш элементларининг геометрик ўлчамларини аниқлаш учун бўлувчи айлана асос қилиб олинади. Ҳар бир ғилдиракдаги ана шу айлананинг узунлиги учун қуйидаги тенгликни ёзиш мумкин: L= π · d = z · P t , бундан d = z · P t / π , бу ерда z -ғилдиракнинг тишлар сони. Демак, юқорида айлана диаметри қадам ва ўлчовсиз сон π орқали ифодаланмоқда. Шу сабабли, тишли ғилдиракнинг асосий ўлчамларини аниқлаш ва амалда уларни ўлчаш қулай бўлиши учун илашиш модули деб аталувчи асосий параметр m киритилади. Бошқача қилиб айтганда, модуль нисбий кадамдир , яъни: m = P t / π . 3

Модуль миллиметр хисобида ўлчаниб, унинг қийматлари СТ СЭВ 310- 76 да келтирилган. Унда, диаметр модуль орқали қуйидагича ифодаланади: d = m · z. Тишли ғилдиракнинг стандартдан олинган модуль билан ўлчана-диган айланасини бўлувчи айлана дейилади. Ғилдиракнинг бўлувчи айланаси бўйича олинган қадами тиш қирқувчи асбобнинг қадамига тенг бўлади. Умуман олганда ҳисоблашларда тузатишсиз тайёрланадиган тишли узатма ғилдиракларининг геометрик ўлчамлари модуль орқали қуйидагича ифодаланади: d 1 = m z 1 ; d 2 = m z 2 , a = d 1 / 2 + d 2 / 2 = m z 1 / 2 + m z 2 / 2= 0,5m z c , h a =m; h f = h a + c = 1,25 m; h = h a + h f = 2,25 m , бу ерда z с -тишларининг умумий сони; c = 0,25 m – радиал тирқиш коэффициенти (6.2-расм). 6.2-расм. d a = m · z + 2h a = m · z + 2m = =m ( z + 2 ) , d a = m · z + 2h a = m · z + 2m = m ( z + 2 ) , Илашиш чизиғининг ишчи қисмини қадамга нисбати қопла- ниш коэффициентини ифода- лайди: ε α = q α / P t . Бошқача қилиб айтганда, қопланиш коэффициенти бир вақтда илашишда бўлган тишлар сонини кўрсатади. Одатда ε α = 1,3 бўлиши керак. Бунда илашишнинг 30% давомида икки жуфт тиш илашишда бўлиб, 70% давомида эса бир жуфт тиш илашишда бўлади. Қия тишли узатмаларда тишларга тик кесим бўйича олинган тишнинг 4

шакли, улар орасидаги қадам, яъни модуль тўғри тишли ғилдиракларникига мос келади. Бироқ қия тишли ғилдиракларда тишлар орасидаги масофани (қадамни) хар ҳил кесим бўйича ўлчаш мумкин. Қадамнинг қайси қадам билан ўлчанганлигига қараб, қия тишли ғилдиракнинг геометрик ўлчамлари уч хил қадам ва модуль билан ифодаланади. (6.3 -расм): тишга тик кесим бўйича ўлчанган расм. 5

нормаль қадам- P n ва модуль- m n , ғилдирак ўқига параллель кесим бўйича ўлчанган қадам- P x ва модуль- m x , ғилдирак ўқига тик кесим бўйи-ча ўлчанган ён қадам- P t ва модуль- m t . Қия тишли узатманинг ўлчамларини аниқлашда, асосан, ён модулдан, мустаҳкамликка ҳисоблашда эса, нормал модулдан фойдаланилади. Қия тишнинг n - n кесимдаги профили тўғри тишнинг профилига тўғри келади. m t = m n /cos β , чунки P t = P n / cos β ; d = m t · z = m n · z / cos β , d a = d +2 m t , a = m n · z с / 2 cos β . Қолган геометрик ўлчамлар шунга ўхшаш топилади. Қия тишли ғилдиракларда қопланиш коэффициенти билан кон-такт чизиғи суммар узинлиги орасида қуйидаги муносабат мавжуд: l ∑ = b w · ε α / cos β , яъни, бу қия тишли узатмада контакт чизиғи доим тўғри тишлиникидан катта бўлишини кўрсатади, яъни илашишда бўладиган тишлар сони ҳамма вақт баттадан ортиқ бўлади демакдир. Ён қопланиш коэффи-циенти ε α <1, бўлганда ҳам ўқ бўйича қопланиш b w > ( P bt · tg β ) таъминланган бўлса, узатмада илашиш узлуксиз давом этади. ε β = b w · tg β / P bt ≈ b w · sin β / ( π · m n ) нисбат ўқ бўйича қопланиш коэффициенти дейилади. ( ε β ≥ 1,1 тавсия этилади ). Тажриба шуни кўрсатадики, тишлар кўрсатилган контакт чизиғи бўйича ҳамма вақт ҳам тўла тегиб туравермайди. Бу ҳол эътиборга олинганида контакт чизиғининг узунлиги қуйидагича аниқланади: l ∑ = ( 0,9...1,0 ) b w · ε α / cos β . Кониссимон узатмани чизмадаги асосий геометрик ўлчамларини аниқлашда ҳисобий модуль сифатида тишнинг сиртқи томонидан аниқланган

модуль ( тўғри тишли ғилдираклар учун m e , айланасимон ғилдираклар учун m te ) ишлатилиб, “ e ” индекси ташқи сиртга мос келади. Конуссимон тишли узатмани асосий геометрик ўлчамлари цилин-рик тишли узатмалардек, бошланғич ёки бўлувчи конус ўлчамлари ёрдамида қуйидагича ифодаланади (6.4 –расм): расм. ғилдирак бўлувчи айланасининг диаметри, d e = m e · z;. ғилдирак бўлувчи айланасининг ўртача диаметри, d = m m · z; ғилдирак тишининг ташқи сирти тамонидан аниқланган модули, m e = m m · R e / ( R e - 0, 5 b w ); ўртача модуль, m m = m e – b ·sin δ / z; ташқи конус ясовчисининг узунлиги, R e = d e / 2sin δ , бу ерда δ , δ a – бошланғич ва охирги конус бурчаклари. 6.4 – расмда: R- тишнинг ўрта конус узунлиги; θ f , θ a –тиш оёғи ва каллагининг бурчаги; h fe , h ae - тиш оёғи ва каллагининг баланд-лиги; d ae - ташқи диаметр; b - тишнинг эни. Қолган геометрик параметрлар 6.5 –расмда кўрсатилган.

2. Тишли узатмаларнинг кинематикаси деганда, айланма ва бур-чак тезликлари, узатиш сони ва улар орасидаги муносабат тушинила-ди ва механик узатмалар учун умумий бўлган кинематик тавсифлари-га асосланади. Цилиндрик тишли узатманинг айланма тезлиги: V = ( ω · d ) / 2 = ( π · n · d ) / 60, м/с, бу ерда n -тишли ғилдиракнинг айланишлар сони, айл/мин; расм. ω =2 π · n / 60 = π · n / 30 –ғилдиракнинг бурчак тезлиги, cек -1 ; d w -тишли ғилдиракнинг бошланғич диаметри, м. Илашишдаги тишли ғилдиракларни, бошланғич айланадаги нуқта-нинг тезлиги бир хил бўлганини ҳисобга олсак, V = ω 1 · d 1 / 2 = ω 2 · d 2 / 2. Диаметрларни илашиш модули ва тишлар сони орқали ифодала-сак, V = ω 1 · m · z 1 / 2 = ω 2 · m · z 2 / 2,

у холда бир поғонали кўрилаётган тишли узатмалар учун узатишлар сони илгариги маърузада баён этилганга асосланиб, қуйидагича топилади, U = ω 1 / ω 2 = n 1 / n 2 = d 2 / d 1 = z 2 / z 1 . Конуссимон тишли узатмаларда валларнинг ўқлари орасидаги бурчак 90 о бўлганда (6.5 –расм) узатиш сони қуйидагича топилиши мумкин: U = tg δ 2 = сtg δ 1 . Конуссимон узатманинг қолган кинематик параметрлари цилиндр-симон узатмадагига ўхшаш йўл билан аниқланади.

Адабиётлар : 1. Сулаймонов И. И. Машина деталлари. Тошкент нашриёти, 1988. 2. Тожибоев Р.Н., Жўраев А.Ж. Машина деталлари. Тошкент, «Ўқитувчи», 2002 3. Пятаев А.В., Муҳаммаджонов Б.К. Машина деталлари. Ўқув қўлланма., Тошкент, 2004. 4. Иванов М.Н. Детали машин. Москва, «В ы сшая школа», 1991.

Похожие

Тишли гилдиракли узатмалар кинематикаси

Червякли узатмалар. Умумий маълумотлар, узатманинг геометрияси ва кинематикаси

Узатмалар

Фрикцион узатмалар

Илашишнинг асосий теоремаси. Тишларнинг асосий қийматлари. Илашиш турлари