Texnologik moslamalarni vazifalari va tasnifi - Машиностроение - Рефераты

Texnologik moslamalarni vazifalari va tasnifi

Загружено в:

13.03.2024

Скачано:

0

Размер:

309.5 KB

Texnologik moslamalarni vazifalari va tasnifi Reja: 1. Texnologik moslamalarning vazifalari 2. Texnologik moslamlarni tasnifi 3. Zagotovkalarni moslamalarda bazalashning asosiy tamoyilari 4. Moslamalarda o‘rnatish xatoligi 5. Moslamani aniqlikka hisoblash

Texnologik moslamalarning vazifalari Mashinasozlikda texnologik moslamalar mexanik ishlov berish, yig‘ish va detallarni nazorat qilishda keng qo‘llaniladi. Moslamalarni qo‘llanishi va ishlatilishi quyidagi masalalar-ni ijobiy hal qiladi yoki vazifalarni bajaradi. Zagotovkalar dastgohlarda moslama yordamida qo‘shimcha ishlarsiz o‘rnatiladi. Bunda anchagina mehnat sarfiga olib keluvchi zagotovkalarni ishlov yuzalarini belgilab olish amallarining zarurati qolmaydi, dastgohda ishlov berilayotgan detalni to‘g‘rilab olish shart bo‘lmay qoladi, o‘lchamlar aniqligini avtomatik ravishda olinishiga erishiladi, bular esa belgilab olish to‘g‘rilab o‘rnatish bilan bog‘liq bo‘lgan, xatoliklarni kamaytiradi va ishlov aniqligi oshadi. Moslamalarda mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish, tez ishlovchi yuritmalar, ko‘p o‘rinli, ko‘p pozitsiyali uzluksiz ishlov berish usullarini qo‘llash hisobiga yordamchi vaqt keskin kamayadi, bu esa o‘z navbatida ish unumdorligini oshishiga olib keladi. Dastgohlarni texnologik imkoniyatlarini kengaytiruvchi maxsus moslamalar, ayrim dastgohlarda bunday dastgohda bajarish mo‘ljallanmagan amallarni bajarish imkoniyati yaratiladi. Keyingi yillarda moslamalarni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish darajasi ancha oshib bormoqda, ulardan tashqari bularni normallashtirish va standartlashtirish yo‘nalishida katta ishlar amalga oshirilmoqda. O‘rta seriyali ishlab chiqarish sharoitida ham moslamalarni keng mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish yangi ikkita tamoyil asosida olib borilmoqda : 1) individual mexanizatsiyalashgan yuritmali (pnevmatik, gidravlik, elektromexanik) sozlanadigan (guruhlar uchun, universal) moslamalarni yaratish; 2) bir qator maxsus va universal moslamalarga qayta-qayta xizmat qiluvchi universal (agregatlashtirilgan) yuritmalar yaratish. Shuni bilan birga seriyalab ishlab chiqarishda universal-yig‘ma moslamalar tizimi keng qo‘llanilmoqda. Sozlanuvchan va universal-yig‘ma moslamalarni ishlatilishi va

universal yuritmalardan foydalanish ishlab chiqarishni texnologik tayyorlash muddatini va sarf-xarajatlarini keskin qisqartiradi. Texnologik moslamlarni tasnifi Texnologik moslamalar bir necha belgilariga ko‘ra tasniflanadi. I. Moslamalarni bajaradigan vazifasiga ko‘ra 5 ta guruhga bo‘linadi. 1.1. Dastgoh moslamalari. Texnologik jarayon talablariga binoan ishlov beriladigan zagotovkalarni dastgohda o‘rnatish va mahkamlash uchun ishlatiladi. Ishlov berish turiga ko‘ra bular parmalash, tokarlik va boshqa turlarga bulinadi. Maxsus vazifali moslamalar (bukish, rixtovka qilish va boshqa maxsus amallar uchun) ham shu guruhga kiradi. Bu guruh moslamalari barcha guruh moslamalarini 70 80% ni tashkil qiladi. 1.2. Ishchi asboblarni o‘rnatish va mahkamlash uchun moslamalar. Birinchi guruhdagi moslamalar zagotovka bilan dastgohni bog‘lash zvenosi sifatida xizmat qilsa bu guruh moslamalari asbob bilan dastgohni bog‘lash rolini o‘ynaydi. Birinchi va ikkinchi guruhlar moslamalari dastgoh-zagotovka-asbob texnologik tizimiga kiradi. Ikkinchi guruh moslamalari uchun yordamchi asboblar degan nom bilan ham yuritiladi. Ishchi asboblarni keng normallashtirilgani va standartlashtirilgani uchun ikkinchi guruh moslamalari tarkibida xam normallashtirilgan qurilmalar ko‘p . 1.3. Yig‘ish moslamalari. Detallarni biriktirib, birikmalar va maxsulot yig‘ish uchun ishlatiladi. Biriktirish turidan va usullaridan qat’iy nazar yig‘ish moslamalarini quyidagi turlari ishlatiladi: yig‘ilayotgan obyektni birikmasini mahkamlash uchun; Biriktiriladigan elastik elementlarni yig‘ishdan oldin deformatsiyalab turish uchun (prujinalar, xalqalar va xokazolar); presslash va boshqa yig‘ish davrida katta kuchlar talab qiluvchi amallar uchun . 1.4. Nazorat moslamalari. Zagotovkalarni nazorat qilish uchun detallarni mexanikaviy ishlov berish jarayonida ishlovdan keyin yakuniy nazorat va yig‘ilgan birikmalar va mashinalarni nazorat qilish uchun ishlatiladi.

1.5. Ishlanayotgan zagotovkalarni mahkamlab olish, siljitish va tashish va zarur holda og‘dirish uchun moslamalar . Ishchining kuchi bilan siljitish qiyin bo‘lgan og‘ir obyektlar uchun ishlatiladi. Avtomatlashtirilgan ishlab chiqarishlarda bu guruh moslamalari zagotovkalarni pozitsiyadan pozitsiyaga siljitish uchun ham ishlatiladi . II. Maxsuslik (ixtisoslashganlik) darajasi bo‘yicha moslamalar universal, sozlanuvchan va maxsus turlarga bo‘linadi . Donalab ishlab chiqarish turlarida ishlatiladigan universal moslamalarni standart va maxsus konstruksiyali turlarga bo‘lish mumkin. Birinchilari markazlashtirilgan ravishda normallar yoki standartlar bo‘yicha ishlab chiqarilib korxonalar tomonidan tayyor holda sotib olinadi. Bular qatoriga mashina iskanja (tiska) larini, patronlarini, burish stollarini va xokazolarni kiritish mumkin. Bu moslamalar keng nomenklaturadagi va turli o‘lchamlardagi detallarga ishlov berishda ishlatiladi. Ikkinchilari ko‘proq muayyan turdagi, lekin turli o‘lchamli detallarga ishlov berish uchun loyihalanib ishlab chiqiladi . 2.2. Universal sozlanmaydigan moslamalar keng turdagi va xar xil shakldagi zagotovkalarni mahkamlash uchun ishlatiladi. Ularga ajralmaydigan mushtchali universal patronlar, frezerlik iskanjalari misol bo‘la oladi . 2.3. Universal sozlanadigan moslamalar har xil shakldagi (konfiguratsiyadagi) zagotovkalarni mahkamlash uchun ishlatiladi, masalan, almashtiriladigan mushtchali patronlar, almashtiriladigan tishli iskanjalar . 2.4. Maxsuslashgan (ixtisoslashgan) sozlanmaydigan moslamalar. Bunday moslamalar bir xil ishlov beriladigan, konstruktiv-texnologik belgilari bo‘yicha yaqin bo‘lgan, bir xil fazoviy yuzalarga ega bo‘lgan zogatovkalarni mahkamlashda ishlatiladi. Masalan, valik, flanets, disk, kronshteyn ko‘rinishidagi detallarga guruhli ishlov berish moslamalari . 2.5. Ixtisoslashgan sozlanadigan moslamalar. Bir xil ko‘rinishdagi amallarni, umumiy bazaviy yuzalar bo‘yicha, konstruktiv-texnologik belgilari yaqin zagotovkalarni mahkamlash uchun xizmat qiladi. Ular ixtisoslashgan sozlanmaydigan moslamalarga mos kelsada, imkoniyati kengroq .

2.6. Universal yig‘ma moslamalar - turli konstruksiyali moslamalarni ko‘p marta qayta-qayta yig‘ishga imkon beradigan normallashtirilgan detallar va birikmalar to‘plamidan tashkil topadi. Maxsus moslamalar. Muayyan texnologik amallarni bajarish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, sozlanmaydigan yakka maqsadli ko‘rinishda ko‘proq ko‘p seriyalab va yalpi ishlab chiqarishlarda ishlatiladi. Maxsus moslamalar serunumligi bilan ajralib turadi, lekin bularni ishlab chiqish donalab ishlov usullari bilan amalga oshirilgani sababli narxi baland bo‘ladi. Har qanday moslamada bir xil vazifani bajaruvchi detallar guruhi yoki mexanizmlarni aniqlash mumkin. Ularni elementlar deb yuritiladi. III. Moslama elementlarini bajaradigan funksional vazifalari bo‘yicha quyidagilarga ajratish mumkin : o‘rnatish; mahkamlash (qisish); kuch xosil qiluvchi yuritmalar; kesish asbobini holatini va yo‘nalishni aniqlovchi; tanalar; yordamchi mexanizm (qurilmalar) (bo‘luvchi, holatini aniqlovchi va boshqalar); yordamchi va mahkamlash detallari (dastaklar, shponkalar, shtiftlar va boshqalar ). Zagotovkalarni moslamalarda bazalashning asosiy tamoyilari Har bir ishlov beriladigan jism o‘z o‘rnatish bazasiga ega bo‘lishi shart. O‘rnatish bazasi zagotovkani dastgohda kesish asbobi trayektoriyasiga nisbatan to‘g‘ri joylashtirish uchun ishlatiladigan zagotovkaning elementlari yig‘indisi ko‘rinishida bo‘ladi. O‘rnatish bazasi tayanch baza yoki tekshirish bazasi ko‘rinishida bo‘lishi mumkin, shuning uchun bazalashning ikki usuli mavjud : 1) tekshirish o‘rnatish bazalari bo‘yicha; 2) tayanch o‘rnatish bazalari bo‘yicha. Tekshirish o‘rnatish bazasi bu zagotovkani dastgohda joylashish holatini to‘g‘ri ta’minlaydigan uning elementlari yig‘indisidan iborat bo‘ladi. Tayanch o‘rnatish bazasi sifatida moslamada o‘rnatish uchun xizmat qiladigan zagotovkaning elementlari yig‘indisi xizmat qiladi. Tekshirish bazalari sifatida zagotovka sirtlaridan tashqari razmetka (belgilab chiqish) davrida chizilgan chiziqlar, o‘qlar, markazlar, ba’zi xollarda ishlov beriladigan sirtlarning

o‘zlari xam xizmat qiladi. Tekshirish bazalari bo‘yicha bazalash ko‘p vaqt talab qilishi sababli odatda donalab ishlab chiqishda ishlatiladi. Tayanch bazalar bo‘yicha zagotovkalar bazalanadigan bo‘lsa, ularni holatini tekshirishga zaruriyat qolmaydi. Zagotovkani baza sirtlari moslamani o‘rnatish elementlari bilan kontaktga kirishi bilan talab qilingan holatga keltiriladi. Ishlov berish shartlariga qarab zagotovka dastgohda kesish asbobi trayektoriyasiga nisbatan to‘liq yoki noto‘liq oriyentatsiyalanadi (to‘liq yoki soddalashtirilgan bazalash). Birinchisida zagotovka moslamada barcha yo‘nalishlar bo‘yicha aniq holatga keltiriladi (2.1 rasm). Bu eng ko‘p ishlatiladigan usul. Zagotovkani to‘liq oriyentatsiya qilish uchun bazalar tayanchlardan uzilmaslik sharti bajarilishi bilan birga tayanchlar soni va joylashishi zagotovkaning uchta koordinata o‘qlariga nisbatan siljishlardan va buralishlardan saqlash imkonini berishi kerak. Shu shartlar bajarilsa zagotovka barcha erkinlik darajalaridan mahrum bo‘ladi. Zagotovkani moslamada turg‘unligini oshirish uchun tayanchlar soni oltiga teng bo‘lib ular orasidagi masofalar iloji boricha katta bo‘lishi kerak . 1-rasm. Detallarni to‘liq bazalashtirish varianti Noto‘liq (soddalashtirilgan) bazalashda ishlov berish shartlariga binoan ba’zi yo‘nalishlar bo‘yicha zagotovkani aniq o‘rnatilishi shart bo‘lmaydi (2; 3 rasm).

Soddalashtirilgan bazalashda zagotovka 1,2 yoki 3 erkinlik darajalariga ega bo‘lishi mumkin, yoki 5,4 va 3 tayanch nuqtalri bo‘yicha o‘rnatilishi mumkin. Bikrligi past yoki turg‘unligi yetarli bo‘lmagan zagotovkalarga ishlov berilganda tayanch nuqtalar sonini oltitadan oshirishga zaruriyat tug‘ilishi mumkin (rasm 4). 3-rasm. Qo‘shimcha sozlanuvchi tayanchlar bilan bazalashtirish varianti Bunday xollarda oltita asosiy tayanchlardan tashqari kushimcha tayanch 1 ishlatiladi. Bu tayanchga zagotovka yordamchi qisish qurilmasi yordamida kuchi bilan qisib turiladi. Qo‘shimcha tayanchlar soni cheklanmaydi, lekin bular sozlanuvchan, keltiriluvchan yoki o‘zi o‘rnatiluvchan bo‘lishi shart. Zagotovka teshik va uni sirti bo‘yicha bazalanadigan bo‘lsa, asosiy baza sifatida teshik sirti ishlatilishi mumkin. Asosiy baza sifatida teshik ishlatilsa bazalovchi barmoq baland to‘rt kulachokli maxsus patron qilinadi (4 rasm). Asosiy baza zagotovkaning sirtida bo‘lsa, o‘rnatish barmog‘i past bo‘lishi kerak (5 rasm). Zagotovka tekislik, sirt va o‘qi tekislikka parallel bo‘lgan teshik bo‘yicha bazalansa, tekislikni moslama tayanchlariga tegib turishi ta’minlanishi kerak (rasm 6).

Barmoq 1 bilan teshik orasidagi oraliq o‘lchami kichik bo‘lsa, zagotovkani pastki tekis sirti moslama tayanchlariga tegib turaolmaydi. Tegib turishini ta’minlash uchun kertilgan (rombik) barmoq ishlatiladi. Shuni hisobiga burchak o‘lchami yo‘nalishidagi barmoq bilan teshik oraligi kattalashtiriladi. Plita, tana, qopqoq ko‘rinishidagi detallarga ishlov berilganda tekislik va unga perpendikulyar o‘qli ikkita teshik bo‘yicha bazalash ko‘p ishlatiladi. Bunda tekislik asosiy baza, ikkita teshik esa yo‘naltiruvchi va tirak bazalar sifatida ishlatiladi. Bazalovchi barmoqlarning bittasi, oldingi misol singari, o‘qlar orasidagi masofa xatoligini kompensatsiya qilish uchun kiritilgan barmoq bo‘lishi kerak, ikkinchisi esa silindrik to‘liq barmoq bo‘ladi (rasm 7).

7-rasm. Tekislik va teshik bo‘yicha past to‘la va kertilgan barmoqlar bilan bazalashtirish . Moslamalarda o‘rnatish xatoligi Zagotovkani moslamada o‘rnatish xatoligi ye ishlov berilayotgan o‘lcham xatoligining tashkiliy qismi bo‘lib o‘z navbatida bazalash xatoligi yeb, mahkamlash xatoligi yem va moslamani o‘zini xatoliklari bilan bog‘liq bo‘lgan o‘rnatish xatoligi sms dan iborat bo‘ladi. Bazalash xatoligi deganda o‘lchash bazasi bilan o‘lchamga sozlangan kesish asbobi orasidagi masofani chegaraviy qiymatlari ayirmasiga aytiladi. Zagotovkani shu o‘rnatilishi saqlanib V o‘lchamiga ishlov berilsa bazalash xatoligi S o‘lchamini dopuskiga teng bo‘ladi . Zagotovka qamrovchi yoki qamraluvchi sirtlarga oraliq bilan o‘rnatilsa, o‘lchash bazasini siljishi bilan bog‘liq qo‘shimcha xatolik paydo bo‘ladi (8-rasm ). Zagotovka 1 baza teshigi bilan barmoq 2 ga o‘rnatilganda birikmada oraliq bo‘lmasa, A o‘lchamning bazalash xatoligi nolga teng. Birikmada oraliq bo‘lsa, bu xatolik maksimal diametral oraliq qiymatiga oshadi .

Mahkamlash xatoligi deganda zagotovkaga ta’sir qiluvchi qisish kuchlari natijasida ishlov berilayotgan o‘lcham yo‘nalishiga o‘lchash bazasi chegaraviy siljishlari ayirmasining proyeksiyasi tushuniladi : 8-rasm. Zagotovkani moslamada (opravkada) o‘rnatish sxemasi. bunda: J мах , J мин - zagotovka siljishlarining chegaraviy qiymatlari; a -o‘lchash bazasining siljishlari yo‘nalishi bilan ishlanayotgan o‘lcham yo‘nalishi orasidagi burchak. Siljish qiymati doimiy bo‘lsa, zagotovkalar partiyasi uchun mahkamlash xatoligi nolga teng. O‘lchash bazasining siljishlari zagotovkani, o‘rnatish elemenlarini, moslama tanasini deformatsiyalari natijasida vujudga keladi, chunki bular orqali qisish kuchi uzatiladi. Shuning uchun mahkamlash xatoligini «moslama tayanchlari-zagotovkani baza sirti» birligining bikrligini, moslama birikmalarining bikrligini va baza sirtlarining tashqi qatlamini bir xilligini oshirish hisobiga kamaytirish mumkin . Moslamani noaniqliklari bilan bog‘liq o‘rnatish xatoligi bir necha tashkil etuvchilardan tashkil topadi .

е - tashkil qiluvchi qismi moslama o‘rnatish elementlarining joylanish noaniqliklarini bildiradi. Bitta moslama ishlatilganda yec sistematik xatolik bo‘lib, u dastgohni sozlash mobaynida bartaraf qilinishi mumkin. Xozirgi davrda moslamani tayyorlash ^xatoligini 0,01… 0,005 mm chegaralarida olishga imkoniyat beradi. yec tashkil qiluvchi qismi o‘rnatish elementlarini kontaktda ishlovchi sirtlari yeyilishini bildiradi. Talab qilingan o‘rnatish aniqligiga binoan bu xatolikni qiymati oldindan hisoblangan va cheklangan bo‘lishi kerak. Yeyilish darajasi reja bo‘yicha davriy nazoratlar mobaynida tekshiriladi va u ruxsat qilingan chegaraga yetgan bo‘lsa, moslamani o‘rnatish elementlari almashtirilib ta’mirlanadi. Tashkiliy qismi moslama tanasini dastgoh stolida, dastgoh shpindeli ta’sirida siljishlari va buralishlari natijasida kelib chiqadi. Moslamani dastgohda siljishlarini va buralishlarini yo‘naltiruvchi elementlar qo‘llash (T-simon pazlar uchun shponkalar, markazlashtiruvchi bo‘yinchalar) ularni moslama korpusida to‘g‘ri joylashtirish hisobiga kamaytirish mumkin. Ko‘rsatilgan tadbirlardan to‘g‘ri foydalanilsa ushbu qiymatni 0,01… 0,02 mm gacha kamaytirish mumkin . qiymatlari umumiy tarzda tasodifiy qiymatlarni taqsimlanish maydonlarini bildiradi. Birinchi yaqinlashtiruvda bular Gauss taqsimlanish qonuniga bo‘ysunadi deb hisoblasak b^yig‘ma xatolik qiymati quyidagicha aniqlanadi . Zagotovkani o‘rnatish xatoligi esa, tasodifiy tashkil qiluvchilarning yig‘ma taqsimlanish maydoni sifatida quyidagicha topilishi mumkin:

Moslamani aniqlikka hisoblash Moslamani aniqlikka hisoblash zagotovkani moslamada o‘rnatishning eng afzal sxemasini tanlash maqsadida bajariladi. Moslama talablarga javob berishi uchun quyidagi shart bajarilishi kerak. Ruxsat etilgan o‘rnatish xatoligining qiymati bajarilayotgan o‘lcham uchun detal chizmasida ko‘rsatilgan texnologik dopusk qiymatidan kelib chiqqan tarzda topiladi. Agar dopusk qiymati ishlov berish davridagi xatoliklarning yig‘indisiga teng deb hisoblasak, u holda :

Adabiyotlar: 1. Андреев Г.Н., Новиков В.Ю., Схиртладзе А.Г. Проектирование технологической оснастки машиностроительного производства. -М.: Высшая школа, 1999. -415с. 2. Ансеров М.А. Приспособления для металлорежущих станков. 4-е изд. - М.: Машиностроение, 1975, -656 с. 3. Белоусов А.П. Проектирование станочных приспособлений. -М.: Высшая школа, 1980. -240с. 4. Горошкин А.К. Приспособления для металлорежущих станков: Справочник. -М.: Машиностроение, 1979. -303с. 5. Корсаков В.С. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1983. -277. 6. Кузнецов Ю.И. Конструкции приспособлений для станков с ЧПУ. -М.: Высшая школа, 1988. -303с. 7. Перегудов Л.В., Хошимов А.Н., Шалагуров И.К. Перегудов С.А. Автоматлашган корхона станоклари -Т.: «Узбекистон», 1999. 488б. 8. Терликова Т.Ф., Мельников А.С., Баталов В.И. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1980. -119. 9. Алексеева Н.А., Джайман В.В., Серпичева Е.В. Основы проектирования и конструирования узлов и деталей машин и механизмов. - М.: Издательство. МАИ. 2006. - 104 с. 10. Базаров Б.С. Основы технологии машиностроения. -М.: Машиностроение, 2007. - 380 с.

Похожие

Maxsus moslamalarni loyihalash uslubiyati

Moslamalarni o`rnatish, mahkamlash elementlari

Jin va linter arralarini tayyorlash texnologik jarayonlari

Jin va linter kolosniklarini tayyorlash texnologik jarayonlari

Mashina detallarining umumiy tasnifi